PowerPoint voor workshop: Samen Zorgen voor Zin

Samen Zorgen

voor Zin

Een workshop voor medewerkers in de zorg voor mensen met dementie

Barbera van der Schans, onderzoeker Peterjan van der Wal, projectleider

Welkom

•

Welke gedachten roept het filmpje bij je op?

Zingeving

• Maak een persoonlijke ‘top 10’ van wat je het meest

belangrijk vindt in jouw leven. (Dat kan gaan over mensen om je heen, hobby’s, waarden, belangrijke momenten). Wat maakt het voor jou de moeite waard om ’s ochtends je bed uit te komen? Kortom: waar leef je voor?

• Hoe ziet zo’n lijstje eruit voor iemand met dementie?

• Waar let jij op – vanuit jouw discipline - om mensen met dementie hierbij te helpen?

Zingeving: lange

geschiedenis

• Zingeving was in de zorg lange tijd het domein van de geestelijke verzorging.

• Laatste jaren verbreding naar andere disciplines.

• Voorbeeld: Viktor Frankl (1905 – 1997):

- Neuroloog en psycholoog, overleefde de holocaust (concentratiekamp 1942, verloor vrouw en familie), - Auteur: Man’ s search for meaning

Citaat Frankl:

• “Ieder mens heeft uiteindelijk een

innerlijke drang naar zingeving.

Zinloosheid is voor ieder mens

afschuwelijk.”

• “Al ons handelen is gericht op het

voorkomen van zinloosheid en dus op

het vinden van zin.”

• “Ieders leven heeft zin. Het is onze taak

in het leven om die zin te herkennen.”

Zingeving en humanistische psychologie: als voorbeeld de ‘Behoeftepiramide’ van Maslow (ca.1940).

Wat maakt dat mensen zich gelukkig, rustig en ‘goed’ voelen?

Behoeftepiramide bij mensen met dementie

• Proces van dementie: steeds moeilijker zelf te zorgen voor invulling van de behoeftes

• Eerst bedreiging zelfontplooiing, vervolgens tast het iemands erkenning en waardering aan, daarna staan sociale contacten, vriendschap en liefde op het spel. Behoefte aan veiligheid en zekerheid en lichamelijke behoeftes blijven.

• Toenemende mate van afhankelijkheid van zorg en ondersteuning.

Wat is zingeving?

Vele omschrijvingen, definities, theorieën en benoemen van dimensies en aspecten.

Voorbeeld: zingeving is tweeledig:

•

•

(eigen aandeel)

Mensen halen hun Alledaagse Zingeving uit:

Hun eigen persoon Mensen hebben behoefte om zich een volledig en zelfbepaald persoon te voelen. Hiertoe behoren termen als “groei”, “zelfacceptatie” en “autonomie”

Fysieke integriteit Mensen hebben behoefte om te zorgen voor hun lichaam en zich vitaal en gezond te voelen

Materiële zekerheid Mensen hebben materiële behoeften, die een gevoel van zekerheid kunnen verschaffen

Activiteiten Mensen hebben behoefte aan het kunnen doen van bevredigende activiteiten

Verbondenheid Mensen hebben behoefte aan sociale contacten die een gevoel van verbondenheid, gezelligheid, liefde, intimiteit en steun bieden, maar mensen hebben ook

Mensen halen hun Existentiële Zingeving uit

levensbeschouwing of religie, maar ook uit bijvoorbeeld de natuur of kunst.

Westerhof en Kuin (2007) stellen dat existentiële

zingeving belangrijk is voor ouderen. Door verschuiving van specifieke zingevingsbronnen naar

levensbeschouwing kan een gevoel van welbevinden

worden gehandhaafd, zelfs in confrontatie met verliezen die gepaard gaan met het toenemen der jaren. Denk

bijvoorbeeld aan het verlies van gezondheid of aan dementie.

Zingeving en levensverhaal

Vraag iemand naar de

zin in zijn leven

en

hij vertelt je zijn levensloop

(G. Konrad)

Kwaliteitsstandaard

Levensvragen (2015)

• Doelgerichtheid: leef je ergens naar toe dat voor jou de moeite waard is?

• Eigenwaarde: vind je je jezelf de moeite waard?

• Competentie: heb je het gevoel dat je invloed hebt op je leven?

• Begrijpelijkheid: begrijp je wat je meemaakt in je leven?

Eerste en

alledaagse zin

Mensen halen hun Existentiële Zingeving (de ‘zin van’ je leven) uit levensbeschouwing of religie, maar ook uit bijvoorbeeld de natuur of kunst.

Ouder worden = confrontatie met verliezen.

Hoe gevoel van welbevinden handhaven, ook bij verlies van gezondheid of door dementie?

Zorgen voor ZIN bij mensen met dementie:

onderzoek naar zingeving bij mensen met dementie

(Barbera van der Schans – psycholoog en Peterjan van der Wal – geestelijk verzorger/ onderzoeker)

Gesprekken met:

- mensen met dementie

- hun mantelzorgers en

- behandelaars, geestelijk verzorgers, verzorgenden en activiteitenbegeleiders.

Zorgen voor zin bij mensen met

dementie

•

Onderscheid in

-

Zingevingsbehoeften

-

Zingevingsbronnen

-

Zingevingscoping

Zingevingsbehoeften

• Verbondenheid met anderen (contact met de directe

omgeving ondersteunen: naasten, medewerkers, mede-bewoners)

• Autonomie (de regie hebben, zelfstandigheid: onopvallend

helpen)

• Gelijkwaardigheid (gevoel dat je mee-telt, wederkerigheid, ‘expertise’)

Zingevingsbronnen

• Gezondheid (lichamelijk en geestelijk)

• Religie en spiritualiteit (houvast, ritueel, deel

van een gemeenschap)

• Transcendentie / Groter bewustzijn (meer stil staan

bij de kleine dingen, dichter

Zingevingscoping

• Dementie is verlies van zingevingsbronnen. Hoe daarmee omgaan?

• De strijd aangaan • Doelen lager stellen

Zingevingscoping, uitspraken van

deelnemers:

 _{“Ik heb er heel lang mee gedobberd, ik vind het heel erg dat ik} het heb omdat ik weet wat voor een toekomst dat ik heb. Dat vind ik vreselijk. Je kunt niet leven als je daar de hele tijd aan denkt. Als anderen te horen krijgen dat ze dementie hebben dan denk ik: “Wat een arm mens.”

 _{“Mensen moeten gewoon maar alles over zich heen laten} komen. Je moet gewoon een gezond leven hebben met je familie. De rest is bijzaak.”

 “Soms probeer ik nog eens iets in vier talen in steno te vertalen en als dat dan nog lukt dan maakt me dat zo gelukkig. Dan

Uitdagingen voor zingeving bij

dementie

 Meer afhankelijk van omgeving

 Bronnen van zingeving worden je ontnomen  Nieuwe vormen vinden

 Nieuwe dingen kunnen belangrijker worden

 Oude dingen kunnen terugkomen (geloof/gezin)  Conflicteren met anderen

SIGNALERINGSKAART

• In kaart brengen van

- Zingevingsbehoeften : wat ervaart de cliënt?

- Zingevingsbronnen: wat is voor de cliënt belangrijk?

- Zingevingscoping: hoe gaat de cliënt om met de dementie?

SIGNALERINGKAART

Zingevingsbehoefte, zingevingsbronnen en

zingevingscoping in relatie tot fasen van dementie:

- Bedreigde ik mee-denken en mee-praten

- Verdwaalde ik mee-denken en mee-doen

- Verborgen ik mee-doen en mee-genomen worden

Zingeving bij ver gevorderde

dementie

TIPS

•

Eigen tips?

Tips van verzorgenden

 Er even echt voor de ander zijn  Zorg dat ze jou vinden

 Benoemen van waar de ander mee zit (er niet omheen draaien)

 Elkaar ruimte bieden om dieper op de onderwerpen ingaan

 De ander zo goed mogelijk leren kennen zodat je heel persoonlijke dingen kunt uitwisselen (gekend worden/je begrepen voelen)

 Terughalen wie zij vroeger waren (oude rol bevestigen)  Ondersteun en help bij de verbondenheid van familie  Laat mensen met dementie vrijwilliger zijn/ elkaar

Tips van mantelzorgers

 Blijven zien van iemands mogelijkheden / (eilandjes van gezondheid)

 Ontzien en helpen

 Zelf om hulp of informatie vragen bij de ander

 Dingen samen doen (boodschappen, foto’s, muziek)  Zelfstandigheid stimuleren

 De ander serieus nemen  Leven in het nu

Wensen

 Mensen met dementie: eigen leven, voor vol aangezien, rol behouden

 Mantelzorgers: betrokken hulpverleners, (h)erkenning, handvatten, een stukje eigen leven terug

 Verzorgenden: scholing over de diepte in gaan,

reflectiemomenten, aandacht van de organisatie voor zingeving

Conclusie belangrijkste zaken uit het

onderzoek

• Zoek naar (momenten van) verbondenheid (“samen”) • Heb oog voor autonomie / er nog toe doen / mogen

zijn wie je bent

• Bevestig (oude) rollen = continuïteit van je leven = identiteit

• Zoek balans van gelijkwaardigheid

• Focus ook op ondersteuning familie /mantelzorgers (veel zingevingsbronnen kunnen niet los gezien

worden van de naasten)

• Werk samen als professionals verder aan handvatten en reflectiemomenten

Oefeningen

• In drietallen (verschillende disciplines)

Kijken naar enkele DVD-fragmenten en een oefening uit: “Tja, wat zal ik zeggen…”.

• Hoe zouden jullie casussen gezamenlijk kunnen bespreken en van elkaar kunnen leren?

INTEGRATIE IN

ZORG-LEEFPLAN

• Behoeften, bronnen en coping in beeld brengen in

rapportage over lichamelijk welbevinden/ gezondheid, woon- en leefomstandigheden, participatie en mentaal welbevinden.

• Voorbeelden in: In gesprek met mensen met dementie. De

kracht van persoonlijke verhalen. (Marie-Elise van den

Oefening

Bespreek in drietallen: Hoe kunnen de onderstaande zingevingsbehoeften en

-bronnen aandacht krijgen of gecreëerd worden in ons huis / op onze afdeling(en)?

Hoe zorgen we ervoor dat dit in relatie tot familie/naasten wordt opgepakt?

Verbondenheid, Autonomie, Gelijkwaardigheid, Je rol behouden

/continuïteit van je leven, Transcendentie (bewustzijn van

EVALUATIE

• Kies één woord om een gedachte, inzicht, ‘ontdekking’ of gevoel aan te geven die tijdens de workshop voor jou

belangrijk was. Wat neem je mee uit deze workshop?

• Als je je woord hebt gekozen ga je staan op het moment tijdens de workshop waarop deze gedachte, dit inzicht of gevoel zich aandiende (op aanwijzing van de

Gedicht

Als ik niet meer kan zijn wie ik was. Als ik niet meer in mezelf pas. Als de flarden door me heen waaien. En ze mijn woorden verdraaien.

Als de mist door alle poriën naar binnen trekt. En alles wat vertrouwd is uit mijn leven lekt.

Sta dan naast me als mijn leven verkleurt. Houd me vast als dit met me gebeurt

Heb me lief al word ik een ander. Ik kan het niet helpen dat ik verander.

Anniek Kramer in: Op bezoek bij een dierbare met dementie, met ruim 60 ideeën om samen te genieten