ACHTERGROND
' S P A N N E N D WATER'
Waterberging in
combinatie met
recreatie
Dit artikel is het derde in een serie van vier over het project 'Meervoudig ruimtege-bruik met waterberging in Noord-Holland' Over het deelproject 'Boeren met water' verscheen in H20 nr. 24 van 30 november
2001 een artikel. Over 'Blauwe contouren' kon u lezen in nr. 6 van 22 maart jl en over 'Waterwildernis' in het afgelopen nummer. In nummer 9 van 3 mei a.s. eindigt de reeks met een samenvattende artikel.
Het principe 'water vasthouden en tergen alvorens het af te voeren' heeft consequenties voor het landgebruik in Nederland. Het impliceert onder meer een ander peilbeheer en meer ruimte voor waterberging. Dat is eengevoelig punt in een land waar elke vierkante centimeterg rond gebruikt wordt. Reden voor de provincie Noord-Holland om samen met belanghebbende partijen en met subsidie van Habiforum te onderzoeken of niet meerdere functies op hetzelfde terrein kunnen worden gecombineerd. Dit onderzoek heet 'Meervoudig Ruimtegebruik en Waterberging in Noord-Holland'. In het onderzoek zijn vier deelprojecten onderscheiden. In de deelstudie 'Spannend Water' is onder-zocht in hoeverre combinatie van waterberging en recreatie mogelijk is in Noord-Holland.
Aan de hand van literatuuronderzoek, workshops en interviews is een beeld geschetst van de mogelijkheden om water-berging te combineren met recreatie en de aspecten die hietbij een rol spelen. Daarnaast is gebruik gemaakt van de ervaringen die zijn opgedaan in drie referentiegebieden: Geestmerambacht, Zwaansbroek en Boven-kerkerpolder. Het onderzoek 'Spannend Water' is uitgevoerd door WL/Delft Hydrau-lics en Alterra middels een werkgroep met daarin ook medewerkers van ANWB, RECRON, Waterschap Groot-Haarlemmer-meer, Dura-VerGroot-Haarlemmer-meer, DWR en de provincie Noord-Holland.
In grote lijnen kan worden geconclu-deerd dat een combinatie van waterberging met recreatie mogelijk is, maar dan moet wel een duidelijke noodzaak bestaan voor waterberging in het gebied. Want hoewel de functiecombinatie op zich kostenbesparend is, brengt het wel kosten met zich mee voor zowel waterberging als recreatie. Het gebied moet voldoende bergingscapaciteit bieden, recreatief aantrekkelijk zijn en de functie-combinatie moet financieel, bestuurlijk en juridisch haalbaar zijn.
Waar m o e t j e rekening mee
houden ?
Bij recreatie in combinatie met water-berging is het van belang, dat vooraf goed wordt gedefinieerd welk type recreatie gewenst is in het te ontwerpen recreatie-gebied (het recreatieve concept). Hierbij spelen twee zaken een belangrijke rol: de doelgroep en de recreatieve behoefte. In zijn
algemeenheid bestaat in Nootd-Holland bijvoorbeeld veel meer behoefte aan ruimte voor wandelen en fietsen dan aan water-gebonden recreatie.
Ieder soort recreatie heeft zijn eigen inrich tings voorkeuren: zwemmers zijn gebaat bij een stevige ondetwaterbodem en een goede waterkwaliteit, vissers wensen een gezonde visstand en rustige oevers en de pleziervaart wil schoon en helder water met goede verbindingen tussen vaargebieden. Wandelaars en fietsers hebben het liefst de keuze uit diverse routemogelijkheden.
Een groot deel van de gesignaleetde mogelijkheden en problemen is terug te brengen tot keuzes. Keuzes op politiek-bestuurlijk niveau (bijvoorbeeld wat voot soort recreatiegebied moet er komen) en keuzes op een praktisch niveau (bijvoorbeeld hoe richt je het in en waar moetje dan reke-ning mee houden). Nadat de politiek-bestuurlijke keuzes zijn gemaakt, beginnen de afwegingen over de inrichting van het waterbergings-recreatiegebied. De inrich-ting van het recreatiegebied beïnvloedt de belevingswaarde, het type recreatie, de recreatieve opvangcapaciteit, de hoeveelheid water die kan worden geborgen en dus ook het type berging en daarnaast de natuurlijke kwaliteit van het landschap.
Wat voor recreatie komt er?
Voor elk nieuw recreatiegebied, dus ook in combinatie met een waterbergingsfunc-tie, moet een plan worden opgesteld. Bijzon-dere aandacht is daarbij nodig voor de
wisselwerking tussen de doelen waterber-ging en recreatie. Meer concreet gaat het om zaken als oeverinrichting en -beheer, water-kwaliteits- en kwantiteitsaspecten, bereik-baarheid en toegankelijkheid van het gebied, onderhoud en beheer en aanlegkosten.
Bij landgebonden recreatie (wandelen en fietsen) kan een gebied in de winter en het voorjaar bijna even intensief worden gebruikt als in de zomer. Bij een functiecombinatie met seizoenssberging zal in de winter en het voorjaar een groot deel van het gebied onder water staan. Bij de inrichting moet worden nagedacht hoe ook in de winter en het voor-jaar voldoende paden toegankelijk blijven
(drijvend, verhoogd). Bij watergebonden recreatie moet voldoende open water aanwe-zig zijn, of worden gecreëerd. Voorafgaand onderzoek naar de verwachte waterkwaliteit en -kwantiteit is noodzakelijk, want in Noord-Holland is de kans op zeer voedselrijke wateren behoorlijk groot. Tevens moet een uitspraak worden gedaan over de kans op bij-voorbeeld insectenoverlast en algenbloei.
Recreatief gebruik van open water kan worden bevorderd door de aanleg/benutting van zowel plassen als vaarten en sloten. Voor landgebonden recreatie kunnen vaarten aantrekkelijker zijn dan plassen. Bij de keuze spelen ook de waterkwaliteit en bergings-capaciteit een rol. Wanneer de water-kwaliteit dusdanig slecht is dat sterke (blauw)algenbloei te verwachten is, is het de vraag of een plas wel het meest gewenste type open water is, want (blauw)algen ont-wikkelen zich eerder in plassen dan in vaar-ten en slovaar-ten. Daar treedt eerder kroosvor-ming op, wat veel minder problemen oplevert dan algebloei. Blauwalgen zijn in zwemwater problematisch. Voorts doet de stankoverlast bij massale sterfte van algen na een bloeiperiode afbreuk aan de recreatie-ve belevingswaarde van het gebied en ook aan de meer algemene waardering van men-sen voor open water.
En hoe zit het met de
water-kwaliteit ?
Piekberging en seizoensberging werken verschillend uit op de waterkwaliteit. Bij sei-zoensberging wordt voornamelijk gebieds-eigen water opgeslagen. Bij piekberging zal ook vaak gebiedsvreemd water van slechre kwalireir worden ingelaten (meestal afkom-stig uit de boezem). Dit water beïnvloedt de oorspronkelijke kwaliteit van het gebieds-eigen water sterk. Verschillende comparti-menten in het gebied, waarbij water van ver-schillende bronnen in verver-schillende delen van het gebied worden opgevangen, kan dan uitkomst bieden. Ook bij seizoensberging kan compartimentering problemen helpen voorkomen. Door compartimenten één voor één vol te laten lopen, zal slechts een beperk-te hoeveelheid van het gebied pias-dras kun-nen staan (ondiepe wateren vermeerderen de kans op insectenoverlast). Nadelen van com-partimentering zijn echter de hogere kosten door extra kades, de onnatuurlijkheid en de vetminderde toegankelijkheid voor vaartui-gen.
Hoe kan de combinatie van
waterberging en recreatie
worden gestimuleerd ?
Aan zowel de inrichting als het onder-houd en beheer van een gebied zijn kosten verbonden. Wanneer de aanleg van een recreatiegebied gepaard gaat met een extra waterbergingsfunctie krijgr de recreatiebe-heerder te maken met hogere kosren. Door de peilvariatie vergt het onderhoud van paden, watergangen, recreatievoorzieningen en begroeiing extta inspanning. Langdurige overstroming kan bovendien leiden tot
ver-zakking van paden, sedimentatie van slib en bijvoorbeeld sterke rietgroei.
Toch is combinatie van waterberging en publieke recreatie financieel wel aantrekke-lijk. Door de combinatie van beide functies in eenzelfde gebied hoeft er namelijk minder grond aangekocht te worden. Voor beide functies samen geeft dit een aanzienlijke kostenbesparing. Deze besparing op de grondkosten zal meestal opwegen tegen kos-tenverhogingen die samenhangen met extra onderhoud en dergelijke.
Op dit moment verloopt de financiering van functiecombinaties tussen waterberging en recreatie niet zonder problemen. Dit komt doordat voor de financiering van de water-berging (nog) geen structurele middelen beschikbaar zijn. Voor publieke recreatie is wel budget beschikbaar. Dit recreatiebudget is bestemd voor de aankoop en recreatieve inrichting van gronden. De extra kosren die waterberging met zich meebrengt kunnen et niet mee worden gedekt. Combinatie met commerciële recreatie kan enige verlichting bieden, maar zal de extra kosten voor water-berging evenmin kunnen dekken. De winst-marges in de commerciële recreatie zijn door-gaans klein. Naasr een beschouwing van de reguliere geldstromen voor warerbeheer (waterschapslasten, Rijks- en provinciale gel-den, EU-gelden) moet dan ook worden nage-gaan hoe ook andere functies zoals woning-bouw een bijdrage kunnen leveren in de kosten.
Hoe nu verder?
Recreatie is op vele manieren te
combi-neren met waterberging en het is zinvol om dir in de prakrijk ook na te streven. De beschikbare ruimte in Noord-Holland is immers beperkt en voor beide functies is nu eenmaal ruimre nodig. Daarnaasr biedr de combinatie met water ook zeer aantrekkelijk kansen voor de recreatie en de tecreatieve belevingskwaliteit. Dit neemt niet weg dat in de prakrijk vaak nog een aantal hobbels moet worden genomen. De financiën zijn op voorhand nog niet rond, grondaankopen gaan meestal moeizaam en vaak liggen er ook nog andere bestuurlijke en juridische drempels. Creatieve ideeën zouden daar ech-ter nier op mogen sruklopen. Als op basis van creatieve ideeën een doortimmerd en aantrekkelijk ontwerp wordr gemaakt, dan moet het mogelijk zijn om daarmee de ver-schillende overheden en private financiers enthousiast te maken om financieel bij te dragen. Wanneer goede structuren bestaan om deze ideeën vorm te geven en te financie-ren, kan dir creatieve ontwikkelingsproces doorgaan en zijn er goede mogelijkheden om recreatie in combinatie met waterber-ging niet alleen mogelijk, maar ook span-nend te maken, f
ir. Simon Groot, ir. Ellis Penning en ir. Annette Kuin
(WL/Delft Hydraulics] en dr. Margit Jókövi (Alterra)
Voor meer informatie over het project 'Spannend Water': Simon Groot (015) 285 84 83.
De rapportages zijn op te vragen bij Comé Nijburg (0182) 54 0630.
Zwaansbroek vormt één van de drie referenüegebieden.
