Masterscriptie Tekst en communicatie
Capaciteitsgroep Taalbeheersing, Argumentatietheorie en Retorica
Auteur: E.T Lemmers Studentnummer: 10000943 E-mail: evelinalemmers@hotmail.com
Datum: 8 juni 2015 Begeleider: mw. dr. E.T. Feteris Tweede lezer: mw. dr. C. Andone
Draag bij aan een veiliger verkeer!
Een pragma-dialectische analyse van strategisch
manoeuvreren met pragmatische argumentatie en goal
Samenvatting*
*
Het!ministerie!van!Infrastructuur!en!Milieu!zet!zich!in!voor!een!leefbaar,!bereikbaar!en! veilig!Nederland.!Zij!tracht!dit!doel!te!bereiken!door!weggebruikers!ervan!te!overtuigen! bepaald! verkeersgedrag! uit! te! voeren.! Dit! doet! het! ministerie! van! Infrastructuur! en! Milieu!met!behulp!van!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!die!de!Rijksoverheid! uitbrengt.! Het! advies! in! de! brochures! wordt! onderbouwd! met! pragmatische! argumentatie! die! de! wenselijkheid! of! de! onwenselijkheid! van! bepaald! verkeersgedrag! centraal!stelt.!Deze!(on)wenselijke!gevolgen!van!pragmatische!argumentatie!kunnen!in! een!bepaald!goal!frame!worden!gepresenteerd.!Een!goal!frame!presenteert!de!gevolgen! als!voordelen!of!nadelen.!Deze!voorF!of!nadelen!dragen!positief!of!negatief!bij!aan!het! eigenbelang!en/of!het!belang!van!andere!medeweggebruikers.!!
De!scriptie!tracht!te!verklaren!op!welke!manier!de!Rijksoverheid!weggebruikers! probeert! te! overtuigen! om! een! advies! op! te! volgen.! Om! dit! te! verklaren,! wordt! eerst! ingegaan!op!de!communicatieve!praktijk!van!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures.! De!communicatieve!praktijk!creëert!mogelijkheden!en!beperkingen!voor!pragmatische! argumentatie! en! goal! framing.! Om! erachter! te! komen! wat! deze! mogelijkheden! zijn,! worden!de!functies!van!pragmatische!argumentatie!en!goal!framing!onderzocht.!Met!een! duidelijke!en!afgebakende!omschrijving!van!de!functies!wordt!een!prototypisch!design! voor!strategisch!manoeuvreren!ontworpen.!Vervolgens!worden!analyses!uitgevoerd!van! meerdere! tekstfragmenten! uit! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures.! In! deze! analyses!wordt!de!werking!van!het!prototypische!design!toegelicht!en!worden!de!keuzes! die! tekstschrijvers! met! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! kunnen! maken,! verklaard.!!
! !
Inhoudsopgave-Samenvatting- 1! Inhoudsopgave- 2! 1|-Inleiding- 4! 2-|-De-communicatieve-praktijk-van-adviserende-verkeersveiligheidsbrochures- 7! 2.1!Algemene!beschrijving!en!doel!van!brochures! 8! 2.2!Het!communicatieve!domein!'overheidscommunicatie'! 9! 2.2.1!Het!ministerie!van!Infrastructuur!en!Milieu!als!zender! 9! 2.2.2!Het!advies!als!boodschap! 10! 2.2.3!Een!specifieke!groep!weggebruikers!als!ontvangers! 10! 2.3!Adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!als!argumentatief!activiteitstype! 11! 2.3.1!Reconstructie!van!de!argumentatieve!discussie! ! 12! 2.3.2!De!argumentatieve!kenmerken! 14! 2.4!Conclusie! 16! 3-|-De-functies-van-pragmatische-argumentatie-en-goal-framing-in-adviserende---- ---verkeersveiligheidsbrochures- 19-3.1!Pragmatische!argumentatie!benadert!vanuit!de!pragmaFdialectiek!! 19! 3.2!Goal!framing!benadert!vanuit!de!persuasieliteratuur! 26! 3.3!De!functies!van!pragmatische!argumentatie!en!goal!framing! 30! 3.4!Conclusie! 31! 4-|-Mogelijkheden-van-het-prototypische-design-bij-strategisch-manoeuvreren-- ---met-pragmatische-argumentatie-en-goal-framing- 32! 4.1!De!aspecten!van!strategisch!manoeuvreren! 32! 4.2!Strategisch!manoeuvreren!met!pragmatische!argumentatie!! 33! 4.3!Strategisch!manoeuvreren!met!goal!framing! 36! 4.4!Conclusie! 39! 5|-Het-prototypische-design-in-adviserende-verkeersveiligheidsbrochures- 40! 5.1!Verantwoording!onderzoeksmateriaal!en!volgorde!analyses! 40! 5.2!Analyse!van!'Goochem!het!Gordeldier'! 42! 5.2.1!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!1! 42!
5.2.2!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!2! 44! 5.3!Analyse!van!'Hou!je!aan!de!snelheidslimiet'!! 46! 5.3.1!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!1! 47! 5.3.2!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!2! 49! 5.4!Analyse!van!'Verkeersveiligheid'!! 51! 5.4.1!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!1! 51! 5.4.2!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!2! 53! 5.5!Analyse!van!'Word!geen!slaaprijder'!! 55! 5.5.1!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!3! 56! 5.5.2!Strategisch!manoeuvreren!met!optie!4! 58! 5.6!Conclusie! 60! 6-|-Conclusie- 62! Literatuurlijst- 65! Bijlage-A:!brochure!‘Goochem!het!Gordeldier’!|!(Rijksoverheid,!2004)! 68! Bijlage-B:!argumentatiestructuur!‘Goochem!het!Gordeldier’! 70! Bijlage-C:!brochure!‘Hou!je!aan!de!snelheidslimiet’!|!(Rijksoverheid,!2010)! 73! Bijlage-D:!argumentatiestructuur!‘Hou!je!aan!de!snelheidslimiet’! 75! Bijlage-E:!brochure!‘Verkeersveiligheid’!(Rijksoverheid,!2010)! 79! Bijlage-F:!argumentatiestructuur!‘Verkeersveiligheid’! 81! Bijlage-G:!brochure!‘Word!geen!slaaprijder’!|!(Rijksoverheid,!2011)! 85! Bijlage-H:!argumentatiestructuur!‘Word!geen!slaaprijder’! 87! !
1|*Inleiding**
*
Verkeersveiligheid! is! een! grote! maatschappelijke! kwestie,! omdat! het! aantal! verkeersslachtoffers!en!verkeersongelukken!met!de!dag!groeit.!Deze!kwestie!valt!onder! een! van! de! taken! van! het! ministerie! van! Infrastructuur! en! Milieu.! Zij! streeft! naar! een! leefbaar,! bereikbaar! en! veilig! Nederland.! Dit! doel! probeert! zij! te! bereiken! door! bij! de! bevolking!een!vrijwillige!en!blijvende!verandering!van!bepaald!verkeersgedrag!tot!stand! te!brengen.!De!gedragsverandering!heeft!als!doel!om!de!openbare!verkeersveiligheid!te! bevorderen.! De! Rijksoverheid! brengt! als! overkoepelend! en! gezaghebbend! orgaan! van! het! ministerie! het! onderwerp! ‘verkeersveiligheid’! onder! de! aandacht.! Dit! doet! zij! met! behulp! van! verschillende! communicatiemiddelen,! waaronder! brochures.! Met! deze! brochures! wordt! getracht! lezers! ervan! te! overtuigen! een! bepaalde! handelswijze! uit! te! voeren! die! bijdraagt! aan! een! veiliger! verkeer.! Een! goed! voorbeeld! hiervan! vormt! het! volgende!tekstfragment:!
!
(1)!‘Het!is!natuurlijk!niet!verstandig!om!onder!invloed!van!alcohol!te!rijden.!De! ! eigen! veiligheid! en! die! van! anderen! staat! op! het! spel.! Rijden! onder! invloed! is! ! strafbaar.!Er!staan!stevige!straffen!op!(...)’!(Rijksoverheid,!2001F2011)!
!
Het! bovenste! tekstfragment! maakt! deel! uit! van! een! brochure! over! verkeersveiligheid.! Hieruit!blijkt!dat!een!te!groot!aantal!verkeersslachtoffers!en!verkeersongelukken!wordt! veroorzaakt!door!weggebruikers*die!rijden!onder!invloed!van!alcohol.!Bij!dit!probleem! stelt!het!ministerie!van!Infrastructuur!en!Milieu!een!doel:!met!het!verminderen!van!het! aantal!weggebruikers!dat!onder!invloed!van!alcohol!deelneemt!aan!het!verkeer!hoopt!zij! de! openbare! verkeersveiligheid! te! bevorderen.! Om! dit! doel! te! bereiken! moeten! tekstschrijvers! van! de! brochures! beargumenteren! waarom! rijden! onder! invloed! onwenselijk! verkeersgedrag! is.! In! tekstfragment! (1)! gebeurt! dit! met! behulp! van! een! argument!waarin!wordt!benadrukt!dat!je!jezelf!en!anderen!in!gevaar!brengt!als!je!onder! invloed! van! alcohol! rijdt.! Dit! argument! wordt! in! de! vorm! van! een! onwenselijk! gevolg! naar!voren!gebracht.!De!tekstschrijver!kan!er!ook!voor!kiezen!om!wenselijke!gevolgen! van! een! advies! te! benadrukken:! (2)! ‘Hou! je! aan! de! verkeersregels.! Je! helpt! met! het! verbeteren! van! de! verkeersveiligheid’! (Rijksoverheid,! 2010).! Het! naar! voren! brengen!
van!(on)wenselijke!gevolgen!ter!ondersteuning!van!een!advies!wordt!aangeduid!met!de! term!pragmatische!argumentatie.!!
In! beide! tekstfragmenten! over! ‘verkeersveiligheid’! wordt! verschillend! advies! gegeven!dat!op!verschillende!manieren!wordt!beargumenteerd!en!gepresenteerd.!Bij!de! presentatie!speelt!goal!framing!een!centrale!rol!die!de!boodschap!in!een!winstframe!of!in! een! verliesframe! geplaatst.! In! een! winstframe! worden! de! wenselijke! gevolgen! van! bepaald! gedrag! in! termen! van! het! verkrijgen! van! winst! gepresenteerd.! In! een! verliesframe! worden! de! onwenselijke! gevolgen! van! bepaald! gedrag! in! termen! van! het! lijden! van! verlies! gepresenteerd.! In! verkeersveiligheidsbrochures! is! goal! framing! een! presentatiewijze! die! het! uitvoeren! van! bepaald! verkeersgedrag! presenteert! als! een! handelswijze!die!positief!of!negatief!bijdraagt!aan!het!eigenbelang!en/of!het!belang!van! andere!medeweggebruikers.!
!
Van! Poppel! (2013)! heeft! het! verschillend! beargumenteren! en! presenteren! van! een! advies!onderzocht!in!het!medische!domein.!Het!huidige!onderzoek!bouwt!voort!op!Van! Poppel,! maar! verschaft! dieper! inzicht! in! de! middelen! binnen! het! communicatieve! domein! ‘overheidscommunicatie’.! Er! blijkt! namelijk! een! samenhang! te! zijn! tussen! het! type!advies,!pragmatische!argumentatie!en!goal!framing.!Hoe!komt!deze!samenhang!tot! uiting?! Hoe! wordt! de! keuze! van! deze! drie! onderdelen! afgestemd! op! de! lezers?! Hoe! kunnen! deze! keuzes! worden! verklaard?! Deze! kwesties! vragen! om! nader! onderzoek.! Daarom!staat!in!deze!scriptie!de!volgende!onderzoeksvraag!centraal:!!
!
Op! welke! manier! trachten! tekstschrijvers! van! de! Rijksoverheid! in
! verkeersveiligheidsbrochures!met!pragmatische! argumentatie! en! goal! framing!
! lezers!ervan!te!overtuigen!een!advies!op!te!volgen?!!
!
In!het!overtuigen!van!de!lezers!van!een!advies!in!verkeersveiligheidsbrochures!zouden! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! kunnen! functioneren! als! strategische! keuzes!in!het!bereiken!van!het!doel!van!het!ministerie!van!Infrastructuur!en!Milieu.!Dit! doel!is!lezers!te!laten!inzien!dat!zij!met!hun!eigen!verkeersgedrag!kunnen!bijdragen!aan! een!veiliger!verkeer.!
Het! onderwerp! van! de! scriptie! wordt! benaderd! vanuit! het! perspectief! van! de! uitgebreide! pragmaFdialectiek! van! Van! Eemeren! en! Grootendorst! (1982)! waarin! strategisch!manoeuvreren!centraal!staat.!Voordat!in!kan!worden!gegaan!op!strategisch! manoeuvreren! moet! de! communicatieve! praktijk! van! verkeersveiligheidsbrochures! worden!beschreven.!Een!beschrijving!van!de!communicatieve!praktijk!maakt!duidelijk! op!welke!manier!de!onderzoeksobjecten!functioneren!als!strategische!manoeuvres!in!de! communicatieve! context! van! verkeersveiligheidsbrochures.! In! hoofdstuk! 2! wordt! daarom! antwoord! gegeven! op! deelvraag! (a):! ‘Wat! is! de! communicatieve! praktijk! van! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! en! welke! mogelijkheden! en! beperkingen! biedt!deze!context!voor!pragmatische!argumentatie!en!goal!framing?’!!
In! hoofdstuk! 3! wordt! er! stilgestaan! bij! de! functie! die! goal! framing! heeft! bij! het! presenteren! van! pragmatische! argumentatie.! Daarvoor! komen! eerst! de! theoretische! concepten! van! de! onderzoeksobjecten! aan! bod.! Deelvraag! (b)! luidt! daarom! als! volgt:! ‘Welke! functies! hebben! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures?’! Met! een! afgebakend! en! gedefinieerd! theoretisch! kader! van! de! onderzoeksobjecten! wordt! in! hoofdstuk! 4! een! prototypisch! design! ontworpen! voor! strategisch! manoeuvreren! met! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing.! Dit! wordt!gedaan!door!antwoord!te!geven!op!deelvraag!(c):!‘Wat!zijn!de!mogelijkheden!van! strategisch! manoeuvreren! met! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! in! adviserende!verkeersveiligheidsbrochures?’!!
In!hoofdstuk!5!worden!de!bevindingen!uit!eerdere!hoofdstukken!toegelicht!aan! de! hand! van! analyses! van! meerdere! tekstfragmenten! uit! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures.!Met!het!uitvoeren!van!deze!analyses!wordt!verklaard!hoe! tekstschrijvers!keuzes!maken!uit!het!prototypische!design!om!weggebruikers!ervan!te! overtuigen! een! advies! op! te! volgen.! Tot! slot! geeft! hoofdstuk! 6! een! conclusie! van! het! onderzoek!door!een!antwoord!te!geven!op!de!onderzoeksvraag.!In!dit!hoofdstuk!worden! er!ook!suggesties!gedaan!voor!vervolgonderzoek.! ! ! ! !
*
*
2*|*De*communicatieve*praktijk*van*adviserende*
verkeersveiligheidsbrochures*!
*
Hoofdstuk!2!heeft!als!doel!om,!op!basis!van!de!door!Van!Eemeren!en!Houtlosser!(2006)! opgestelde! concepten! van! communicatieve! praktijken,! relevante! kenmerken! van! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! te! beschrijven.! De! communicatieve!praktijk!bestaat!uit!twee!delen.!Het!eerste!deel!heeft!betrekking!op!het! communicatieve!domein!‘overheidscommunicatie’!waar!het!ministerie!van!Infrastructuur! en!Milieu!als!institutie!deel!van!uitmaakt.!Het!tweede!deel!betreft!het!karakteriseren!van! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! als! een! argumentatief! activiteitstype.!Het!karakteriseren!van!het!argumentatieve!activiteitstype!gebeurt!in!het! licht! van! de! uitgebreide! pragmaFdialectiek.! Hierdoor! kan! het! tekstgenre! als! een! argumentatieve! discussie! worden! gereconstrueerd! en! kunnen! de! kenmerken! van! het! argumentatieve!activiteitstype!worden!onderscheiden.!Deze!kenmerken!moeten!worden! omschreven! om! te! zien! welke! mogelijkheden! strategisch! manoeuvreren! creëert! voor! pragmatische!argumentatie!en!goal!framing.!De!communicatieve!praktijk!kan!als!volgt! schematisch!worden!weergegeven:!! ! !
Communicatieve!praktijk!
(1)!Communicatief!domein! 'overheidscommunicatie'! (2)!Argumentatief!activiteistype! 'adviserende! verkeersveiligheidsbrochures'! (3)!Kenmerken!van!het!argumentatieve! activiteistype!Door! een! beschrijving! te! geven! van! de! communicatieve! praktijk! kan! er! antwoord! worden! gegeven! op! deelvraag! (a),! namelijk:! ‘Wat! is! de! communicatieve! praktijk! van! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! en! welke! mogelijkheden! en! beperkingen! biedt! deze! context! voor! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing?’! Voor! het! beantwoorden!van!deelvraag!(a)!wordt!in!2.1!eerst!een!algemene!beschrijving!gegeven! van! brochures.! Vervolgens! wordt! in! 2.2! het! communicatieve! domein! ‘overheidscommunicatie’! beschreven.! Dit! wordt! gedaan! op! basis! van! drie! onderdelen,! namelijk:! de! zender,! de! boodschap! en! de! ontvanger.! Met! een! beschrijving! van! het! communicatieve! domein! ‘overheidscommunicatie’! kan! in! 2.3! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! worden! gekarakteriseerd! als! een! argumentatief! activiteitstype.! Tot! slot! volgt! in! 2.4* de! conclusie! met! een! antwoord! op! deelvraag!(a).!! ! !! * 2.1*Algemene*beschrijving*en*doel*van*brochures! ! Een!brochure!(ook!wel!een!folder!of!vouwblad)!is!drukwerk!dat!bestaat!uit!één!blad!of! een!aantal!bladen!met!tekst!en/of!afbeeldingen.!Het!blad!kan!een!of!meerdere!malen!zijn! gevouwen.!Als!de!brochure!meerdere!bladen!bevat,!dan!wordt!deze!meestal!gevouwen! tot!een!boekje!dat!niet!groter!is!dan!A5Fformaat.!Brochures!kunnen!ook!bestaan!uit!een! ongevouwen!blad!bestaande!uit!slechts!één!vel!papier!dat!dubbelzijdig!is!gedrukt.!Deze! brochuresoort!wordt!een!flyer!of!een!strooibiljet!genoemd!(Twilhaar,!2014).!! Brochures!worden!meestal!gratis!door!verschillende!instanties!verspreid!en!voor! verschillende!doeleinden!gebruikt.!Instanties!die!brochures!kunnen!versturen!zijn!zowel! nonFprofit!als!profit!organisaties.!De!inhoud!verschilt!per!brochure.!Brochures!kunnen! dienen! als! reclame! en! propaganda! om! lezers! te! overtuigen,! maar! ook! als! neutrale! informatie!om!lezers!te!informeren.!In!dat!opzicht!kunnen!brochures!bedoeld!zijn!voor! zowel! een! specifieke! als! een! algemene! doelgroep.! Brochures! met! neutrale! informatie! zijn! doorgaans! te! vinden! in! rekken! van! openbare! of! publieke! plaatsen,! zoals! ziekenhuizen! of! gemeentehuizen.! Verder! kunnen! brochures! geadresseerd! of! ongeadresseerd! worden! verspreid.! Geadresseerde! brochures! zijn! gericht! op! een! specifieke! doelgroep,! terwijl! ongeadresseerde! brochures! gericht! zijn! op! een! algemene! doelgroep.! Brochures! kunnen! ook! op! straat! worden! uitgedeeld.! Ook! hier! geldt! dat!
brochures!aan!iedereen!kunnen!worden!uitgedeeld!of!selectief!aan!bepaalde!personen. ! De!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!die!in!deze!scriptie!centraal!staan,! worden!uitgegeven!door!het!ministerie!van!Infrastructuur!en!Milieu.!De!onderwerpen!in! de!brochures!hebben!betrekking!op!verschillende!aspecten!van!verkeersveiligheid,!zoals! snelheidsovertredingen! of! het! gebruik! van! alcohol! achter! het! stuur.! De! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! van! het! ministerie! van! Infrastructuur! en! Milieu! zijn! bedoeld!voor!een!specifieke!groep!weggebruikers!die!met!hun!verkeersgedrag!negatief! bijdragen! aan! het! verkeer.! De! brochures! worden! daarom! uitgedeeld! op! plaatsen! waar! deze! groepen! aanwezig! (kunnen)! zijn! zoals! controles,! nascholingsprogramma’s! of! verkeerseducatie.! De! brochures! worden! elektronisch! aangeboden!als! een! pdfFbestand,! zodat!deze!ook!door!een!algemene!doelgroep!kunnen!worden!gelezen.!! ! !! 2.2*Het*communicatieve*domein*‘overheidscommunicatie’** * In!2.1!is!een!algemene!beschrijving!gegeven!van!het!doel!van!adviserende!brochures!en! de!doelgroepen!waarvoor!deze!brochures!zijn!bedoeld.!In!2.2!wordt!gekeken!naar!het! communicatieve! domein! ‘overheidscommunicatie’.! Dit! wordt! gedaan! door! een! beschrijving! te! geven! van! de! zender,! de! boodschap! en! de! ontvanger.! Een! beschrijving! van! deze! drie! onderdelen! verschaft! dieper! inzicht! in! het! verschil! van! mening! en! de! betrokken! partijen! in! een! adviserende! verkeersveiligheidsbrochure.! Deze! onderdelen! komen!in!2.3!aan!bod.!!!
!
2.2.1!Het!ministerie!van!Infrastructuur!en!Milieu!als!zender! !
Het!Ministerie!van!Infrastructuur!en!Milieu!is!een!van!de!elf!uitvoeringsorganisaties!van! de! Rijksoverheid.! Zij! heeft! met! haar! beleid! de! doelstelling! om! ‘de! leefbaarheid! en! bereikbaarheid,!met!een!vlotte!doorstroming!in!een!goed!ingerichte,!schone!en!veilige! omgeving’! te! bevorderen! (Rijksoverheid,! z.j.).! In! de! scriptie! wordt! binnen! deze! doelstellingen! specifiek! aandacht! besteed! aan! de! manier! waarop! het! ministerie! van! Infrastructuur! en! Milieu! met! behulp! van! brochures! lezers! probeert! te! overtuigen! bepaald! verkeersgedrag! uit! te! voeren.! Omdat! de! Rijksoverheid! als! overkoepelend! en! gezaghebbend!orgaan!ook!wetten!en!beleid!met!betrekking!tot!infrastructuur!en!milieu!
uitbrengt,!wordt!in!het!verloop!van!de!scriptie!de!Rijksoverheid!als!zender!aangehaald.! In!dit!licht!is!de!Rijksoverheid!degene!die!de!kwetsbaren!in!het!verkeer!beschermt!en! degene! die! de! veroorzakers! van! verkeersonveiligheid! aanpakt.! Hiermee! kan! ook! het! doel! van! de! Rijksoverheid! worden! vastgesteld.! Dit! is! het! bevorderen! van! de! openbare! verkeersveiligheid! door! het! aantal! verkeersslachtoffers! en! verkeersongelukken! onder! de!bevolking!terug!te!dringen.!!
!
2.2.2!Het!advies!als!boodschap!!! !
De! Rijksoverheid! communiceert! wetten! en! beleid! over! infrastructuur! en! milieu! met! behulp!van!verkeersveiligheidscampagnes.!In!het!verspreiden!van!de!inhoud!van!deze! campagnes! wordt! gebruik! gemaakt! van! verschillende! communicatiemiddelen,! waaronder!brochures.!Deze!worden!door!tekstschrijvers!opgesteld.!De!brochures!die!in! deze! scriptie! centraal! staan,! kunnen! door! de! Rijksoverheid! worden! ingezet! om! lezers! ervan! te! overtuigen! bepaald! verkeersgedrag! uit! te! voeren.! Dit! verkeersgedrag! wordt! geformuleerd!in!de!vorm!van!een!advies.!Het!advies!kan!betrekking!hebben!op!gedrag! dat!wenselijk!of!onwenselijk!is.!In!het!eerste!geval!wordt!het!gedrag!aangeraden!en!in! het!tweede!geval!wordt!het!gedrag!afgeraden.!! * ** 2.2.3!Een!specifieke!groep!weggebruikers!als!ontvangers! ! In!2.1!is!aan!bod!gekomen!dat!brochures!kunnen!worden!opgesteld!voor!een!specifieke! of! een! algemene! doelgroep.! Van! Poppel! (2008:! 2)! onderzocht! deze! tweedeling! in! adviserende!gezondheidsbrochures.!Zij!concludeerde!dat!een!gezondheidsbrochure!niet! alleen!de!gezondheid!van!afzonderlijke!individuen!wil!verbeteren,!maar!ook!die!van!de! bevolking! in! het! geheel.! Evenals! gezondheidsbrochures! zijn! verkeersveiligheidsbrochures! in! eerste! instantie! gericht! op! een! specifieke! doelgroep,! namelijk!weggebruikers!die!eenmalig!of!meermalen!verkeersovertredingen!begaan.!Dit! kunnen! weggebruikers! zijn! die! zich! niet! aan! de! verkeersregels! houden,! onder! invloed! van! alcohol! rijden! of! telefoneren! achter! het! stuur.! Het! onderwerp! bepaalt! voor! welke! specifieke! doelgroep! de! verkeersveiligheidsbrochure! is! bedoeld.! De! specifieke! groep!
weggebruikers! vormt! met! het! onwenselijk! verkeersgedrag! een! bedreiging! voor! kwetsbaardere!weggebruikers.!! ! In!2.2!is!het!communicatieve!domein!‘overheidscommunicatie’!beschreven.!Dit!domein! bestaat!uit!drie!onderdelen.!De!Rijksoverheid!communiceert!als!zender!wetten!en!beleid! over!verkeersveiligheid!aan!de!bevolking.!Met!het!communiceren!van!deze!boodschap! heeft!zij!als!doel!om!de!openbare!verkeersveiligheid!te!bevorderen.!De!boodschap!wordt! met! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! gecommuniceerd.! In! deze!brochures!wordt!bepaald!verkeersgedrag!in!de!vorm!van!een!advies!geformuleerd.! Dit!advies!kan!betrekking!hebben!op!wenselijk!verkeersgedrag!dat!wordt!aangeraden!of! onwenselijk!verkeersgedrag!dat!wordt!afgeraden.!Het!advies!in!de!brochures!is!gericht! op! een! specifieke! groep! weggebruikers! die! zich! schuldig! maakt! aan! verschillende! verkeersovertredingen.!Deze!groep!vormt!het!derde!onderdeel,!namelijk!de!ontvangers.!! ! 2.3*Adviserende*verkeersveiligheidsbrochures*als*een*argumentatief***** ************************************* ********activiteitstype* ! Nu!duidelijk!is!hoe!het!communicatieve!domein!‘overheidscommunicatie’!eruitziet,!kan! dieper! inzicht! worden! verschaft! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! als! een! argumentatief!activiteitstype.!De!term!‘argumentatief!activiteitstype’!is!ontwikkeld!door! Van! Eemeren! en! Houtlosser! (2010:! 139)! en! wordt! gebruikt! om! bepaalde! communicatieve!handelingen!als!argumentatieve!zetten!te!analyseren!en!te!beoordelen.! Voor!de!reconstructie!van!het!tekstgenre!‘adviserende!verkeersveiligheidsbrochures’!als! een! argumentatieve! discussie! moeten! een! aantal! onderdelen! worden! onderscheiden.! Deze! onderdelen! hebben! betrekking! op! het! meningsverschil! en! de! betrokken! partijen.! Vervolgens! kan! het! argumentatieve! activiteitstype! worden! gereconstrueerd! als! een! argumentatieve! discussie.! Met! deze! reconstructie! kunnen! in! 2.3.2! de! argumentatieve! kenmerken! van! het! activiteitstype! worden! gepresenteerd.! Dit! is! waar! strategisch! manoeuvreren!zich!manifesteert.!
! ! !
2.3.1!Reconstructie!van!de!argumentatieve!discussie!! !
Uit!2.2!is!gebleken!dat!het!communicatieve!domein!‘overheidscommunicatie’!bestaat!uit! drie! onderdelen.! Dit! is! de! zender,! de! boodschap! en! de! ontvanger.! In! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures!is!de!Rijksoverheid!de!zender,!is!het!advies!de!boodschap! en!zijn!specifieke!weggebruikers!de!ontvangers.!Voor!het!argumentatieve!activiteitstype! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! worden! de! vier! fasen! van! het! ideaalmodel! van!een!kritische!discussie!onderscheiden.!Dit!zijn!de!confrontatiefase,!de!openingsfase,! de!argumentatiefase!en!de!discussiefase!(Van!Eemeren!en!Snoeck!Henkemans,!2011:!29).! !
In! een! argumentatieve! discussie! is! er! sprake! van! een! meningsverschil.! Bij! een! meningsverschil! twijfelt! een! van! de! partijen! aan! de! aanvaardbaarheid! van! het! naar! voren! gebrachte! standpunt! (Van! Eemeren! &! Snoeck! Henkemans,! 2011:! 19).! Het! meningsverschil! in! een! adviserende! verkeersveiligheidsbrochure! bestaat! tussen! de! tekstschrijver! en! de! lezers.! De! tekstschrijver,! die! in! opdracht! van! de! Rijksoverheid! de! brochures! opstelt,! is! de! protagonist.! Als! protagonist! verdedigt! hij! een! of! meerdere! standpunten! door! op! twijfel! en! kritiek! in! te! gaan.! Ook! probeert! hij! lezers! met! argumenten! te! overtuigen! van! de! aanvaardbaarheid! van! een! standpunt.! Met! ‘aanvaardbaarheid’! wordt! bedoeld! dat! de! tekstschrijver! een! poging! doet! lezers! te! overtuigen! van! de! juistheid! van! het! standpunt.! De! lezers! van! de! brochures! zijn! de! antagonisten.! Antagonisten! brengen! twijfel! en! kritiek! naar! voren! in! de! vorm! van! tegenargumenten!met!betrekking!tot!het!naar!voren!gebrachte!standpunt!(Van!Eemeren! &!Snoeck!Henkemans,!2011:29).!In!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!is!er!een! meningsverschil! over! het! gegeven! advies.! Leden! uit! een! specifieke! doelgroep! kunnen! van!mening!zijn!dat!zij!met!hun!huidige!verkeersgedrag!niemand!kwaad!doen,!omdat!ze! nooit!zichzelf!of!anderen!in!gevaar!hebben!gebracht.!!
Het! standpunt! waar! een! meningsverschil! over! bestaat! is! een! advies! dat! prescriptief! van! aard! is.! Het! advies! is! prescriptief,! omdat! het! voorschrijft! wat! de! lezer! zou! moeten! doen! (Van! Poppel,! 2011).! Zo! luidt! het! prescriptieve! standpunt! in! twee! verschillende!verkeersveiligheidsbrochures!als!volgt:!
!
(4)!Word!geen!slaaprijder!(Rijksoverheid,!2011).! !
De!prescriptieve!standpunten!kunnen!worden!herleid!tot!de!vorm!Doe!X!of!Doe!X!niet.!In! de! standpunten! wordt! het! uitvoeren! van! een! bepaalde! handelswijze* (het! verkeersgedrag)!aangeraden!of!afgeraden.!Deze!handelswijze!wordt!in!de!vorm!van!een! advies!geformuleerd.!!
!
Vanuit! het! perspectief! van! Van! Eemeren! en! Snoeck! Henkemans! (2011:! 29)! kan! het! uitbrengen! van! een! brochure! door! de! Rijksoverheid! worden! gezien! als! een! impliciete! discussie.! Een! impliciete! discussie! heeft! betrekking! op! een! meningsverschil! dat! door! twee! partijen! moet! worden! opgelost.! Vanwege! het! impliciete! karakter! van! de! argumentatieve! discussie! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! zijn! niet! alle! discussiefasen!expliciet.!In!de!confrontatiefase!stelt!de!tekstschrijver!impliciet!vast!dat! er! een! verschil! van! mening! is! en! wie! de! betrokken! partijen! zijn.! Net! zoals! de! confrontatiefase!wordt!ook!de!openingsfase!impliciet!doorlopen.!In!de!openingsfase!kan! de!tekstschrijver!wijzen!op!algemeen!vastgestelde!verkeersregels.!
In! tegenstelling! tot! de! confrontatiefase! en! de! openingsfase! geldt! voor! de! argumentatiefase! dat! deze! expliciet! is.! In! de! argumentatiefase! heeft! de! tekstschrijver! verschillende! mogelijkheden! om! het! meningsverschil! op! te! lossen.! Aangezien! het! standpunt!in!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!prescriptief!van!aard!is,!is!niet! elk! argumentatietype! geschikt! voor! het! verdedigen! van! het! standpunt.! Volgens! Van! Poppel!(2013:!35)!moet!argumentatie!ter!ondersteuning!van!een!prescriptief!standpunt! verantwoorden!waarom!iets!moet!worden!gedaan.!De!tekstschrijver!moet!in!dat!geval! beargumenteren!waarom!de!lezer!zijn!verkeersgedrag!moet!veranderen.!Pragmatische! argumentatie! is! daar! een! geschikt! argumentatietype! voor.! Met! pragmatische! argumentatie! kan! worden! gewezen! op! de! wenselijke! of! de! onwenselijke! gevolgen! van! het!advies.!Pragmatische!argumentatie!stelt!de!tekstschrijver!ook!in!staat!om!rekening! te!houden!met!twijfel!en!kritiek!van!de!lezers.!De!lezer!kan!zich!bijvoorbeeld!afvragen!of! het!advies!wel!leidt!tot!wenselijke!gevolgen!en!of!het!onwenselijke!bijeffecten!heeft!(Van!
Poppel,!2013:!75)1.! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! Tot! slot! geldt! voor! de! afsluitingsfase! dat! deze! impliciet! wordt! afgesloten.! De! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
tekstschrijver!zal!er!niet!direct!achter!komen!of!de!lezer!het!standpunt!in!de!brochure! heeft! geaccepteerd.! Hij! kan! zien! of! zijn! betoog! enig! resultaat! heeft! gehad! door! de! jaarlijkse!evaluaties!van!de!Rijksoverheid!te!bekijken.!In!deze!jaarevaluaties!wordt!per! voorlichtingsonderwerp!besproken!wat!de!communicatieve!werking!en!effecten!zijn!van! de! voorlichtingsmiddelen! op! kennis,! houding! en! gedrag! van! de! lezers! (Rijksoverheid,! 2014:!5).!!
!
In! deze! paragraaf! is! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! gereconstrueerd! volgens! het! ideaalmodel! van! een! kritische! discussie.! Het! ideaalmodel! vormt! een! centraal! uitgangspunt! binnen! de! pragmaFdialectiek.! Volgens! de! pragmaF dialectiek!is!de!discussiant!gebonden!aan!normen!die!hij!in!acht!moet!nemen!als!hij!een! verschil! van! mening! wil! oplossen.! Deze! normen! handhaven! een! bepaalde! standaard! voor! kritische! redelijkheid.! Van! de! discussiant! wordt! namelijk! verwacht! dat! hij! het! verschil! van! mening! op! een! redelijke! manier! oplost.! Dit! wordt! het! dialectische! doel! genoemd.!Volgens!van!Eemeren!en!Houtlosser!(2006:!1)!is!iemand!die!argumenteert!er! niet!alleen!op!uit!om!het!verschil!van!mening!op!een!redelijke!manier!op!te!lossen.!In!de! uitgebreide! pragmaFdialectiek! wordt! daarom! naast! een! dialectisch! doel! ook! een! retorisch! doel! onderscheiden.! De! discussiant! probeert! het! verschil! van! mening! zo! effectief! mogelijk! in! het! eigen! voordeel! op! te! lossen.! Het! balanceren! van! deze! twee! doelen!wordt!aangeduid!met!de!term!strategisch!manoeuvreren!(Van!Eemeren,!Garssen!
&!Meuffels,!2010:!50).!! !! ! ! ! ! ! ! ! !
! De!reconstructie!van!het!argumentatieve!activiteitstype!volgens!het!ideaalmodel! van!een!kritische!discussie!heeft!de!dialectische!mogelijkheden!belicht.!In!2.3.2!kunnen! de! argumentatieve! kenmerken! die! zowel! dialectische! als! retorische! mogelijkheden! creëren,!worden!gepresenteerd.!!!!
!
2.3.2!De!argumentatieve!kenmerken!! !
In! deze! paragraaf! wordt! inzicht! verschaft! in! de! argumentatieve! kenmerken! van! het! argumentatieve! activiteitstype! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’.! Dit! is! belangrijk,! omdat! de! mogelijkheden! voor! strategisch! manoeuvreren! sterk! afhankelijk! zijn!van!het!argumentatieve!activiteitstype.!
! Aan! het! einde! van! 2.3.1! is! besproken! dat! in! de! uitgebreide! pragmaFdialectiek! dialectische!en!retorische!inzichten!van!argumentatie!op!een!systematische!manier!aan! elkaar! zijn! gekoppeld! (Van! Eemeren! &! Houtlosser,! 1999b,! 2000,! 2002a,! 2002b).! Dit! wordt!strategisch!manoeuvreren!genoemd.!Met!een!beschrijving!van!de!kenmerken!van! het! argumentatieve! activiteitstype! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! kan! worden!vastgesteld!hoe!bepaalde!strategische!manoeuvres!door!tekstschrijvers!kunnen! worden!ingezet!om!op!een!redelijke!en!effectieve!manier!lezers!te!overtuigen!van!een! advies.* Voor! het! argumentatieve! activiteitstype! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! worden! de! initiële! situatie,! de! procedurele! en! materiele! uitgangspunten,!de!argumentatieve!middelen!en!de!mogelijke!uitkomst!van!de!discussie! gespecificeerd!(Van!Eemeren!&!Houtlosser,!2006:!6).!!
*
De! initiële! situatie! houdt! in! dat! de! Rijksoverheid! als! overkoepelend! en! gezaghebbend! orgaan! bij! (delen! van)! de! bevolking! heeft! geconstateerd! dat! zij! de! openbare! verkeersveiligheid! negatief! bevorderen.! Dit! geeft! de! Rijksoverheid! aanleiding! om! op! eigen!initiatief!aan!de!bevolking!een!advies!uit!te!brengen.!Het!prescriptieve!standpunt! beargumenteert!waarom!de!lezer!het!advies!wel!of!niet!zou!moeten!opvolgen.!!
De! procedurele! en! materiele! uitgangspunten! reguleren! de! argumentatieve! discussie.! Dit! zijn! vastgestelde! regels.! In! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’!dient!de!Rijksoverheid!zich!te!houden!aan!de!regels!van! de! Nederlandse! Reclame! Code! (NRC)! waar! reclameFuitingen! aan! moeten! voldoen.! Zo! mogen!de!communicatieve!uitingen!van!de!Rijksoverheid!niet!in!strijd!zijn!met!de!wet,! het!algemeen!belang!niet!schaden!en!het!publiek!niet!misleiden.!Daarnaast!zijn!er!tien! strikte!uitgangspunten!opgesteld!door!het!kabinet!waar!de!Rijksoverheid!zich!aan!dient! te! houden! als! zij! voorlichting! geeft! over! bepaalde! maatschappelijke! kwesties! (Rijksvoorlichtingsdienst,!2004:!3F21).!Zo!moet!de!communicatie!van!de!Rijksoverheid! waarheidsgetrouw! en! neutraal! zijn! en! mag! deze! niet! gericht! zijn! op! de! persoonlijke! imagebuilding! van! bewindspersonen! en! andere! overheidsfunctionarissen.! Het! accent! hoort!te!liggen!op!de!openbaarmaking!en!verduidelijking!van!informatie.!Hierbij!is!het! belangrijk!dat!de!inhoud!van!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!de!persoonlijke! keuzevrijheid! van! lezers! niet! beperkt.! Dit! houdt! onder! andere! in! dat! de! Rijksoverheid! geen! onjuistheden! mag! vermelden! en! feiten! of! argumenten! niet! mag! weglaten! of!
overaccentueren! om! daarmee! degenen! waarop! de! communicatie! is! gericht! tot! een! andere!keuze!te!brengen!dan!zij!anders!zouden!hebben!gedaan.!!!!
! Het! derde! kenmerk! heeft! betrekking! op! de! argumentatieve! middelen.! Volgens! Van! Eemeren! en! Houtlosser! (2006:! 2)! manifesteren! strategische! manoeuvres! zich! in! verschillende! argumentatieve! zetten! die! in! een! tekst! worden! gedaan.! Strategische! manoeuvres! kunnen! worden! beschreven! aan! de! hand! van! drie! aspecten,! namelijk:! de! keuze! uit! het!topisch!potentieel,! het! gebruik! van! presentatiemiddelen! en! de! aanpassing! aan!de!voorkeuren!van!een!specifiek!publiek! (Van! Eemeren! &! Houtlosser,! 2006:! 2).! De! tekstschrijver! in! een! adviserende! verkeersveiligheidsbrochure! kan! met! een! keuze! uit! het!topisch!potentieel!een!zo!voordelig!mogelijke!keuze!maken!door!bepaalde!kwesties! aan! te! halen! waar! hij! de! lezers! mee! kan! overtuigen.! In! dit! licht! is! het! gebruik! van! pragmatische! argumentatie! een! strategische! keuze! uit! het! topisch! potentieel.! De! tekstschrijver! kan! de! keuze! maken! om! het! advies! te! ondersteunen! met! pragmatische! argumentatie! die! de! (on)wenselijke! gevolgen! benadrukt.! Goal! framing! kan! worden! opgevat! als! een! presentatiemiddel! dat! pragmatische! argumentatie! op! een! bepaalde! manier! presenteert.! Met! het! gebruik! van! zowel! pragmatische! argumentatie! als! goal! framing! kan! ingespeeld! worden! op! de! voorkeuren! van! een! specifieke! groep! weggebruikers.!De!tekstschrijver!kan!met!het!balanceren!van!de!drie!aspecten!proberen! een!specifieke!groep!weggebruikers!ervan!te!overtuigen!om!een!advies!op!te!volgen!dat! de!openbare!verkeersveiligheid!bevordert.! Tot!slot!bepaalt!elke!lezer!bij!de!mogelijke!uitkomst!van!de!discussie!individueel! of!hij!het!advies!zal!opvolgen.!Door!het!impliciete!karakter!van!dit!laatste!kenmerk!kan! niet!worden!vastgesteld!of!het!meningsverschil!is!opgelost!en!ten!gunste!van!wie.!! * 2.4*Conclusie** !
In! hoofdstuk! 2! is! met! twee! niveaus! de! communicatieve! praktijk! van! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! beschreven.! Hiermee! kan! er! een! antwoord! worden! gegeven!op!deelvraag!(a),!namelijk:!‘Wat!is!de!communicatieve!praktijk!van!adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! en! welke! mogelijkheden! en! beperkingen! biedt! deze! context!voor!pragmatische!argumentatie!en!goal!framing?’!
Het! communicatieve! domein! ‘overheidscommunicatie’! bestaat! uit! drie! onderdelen,! namelijk:! de! zender,! de! boodschap! en! de! ontvanger.! De! Rijksoverheid! is! de! zender.! In! naam! van! het! ministerie! van! Infrastructuur! en! Milieu! communiceert! de! Rijksoverheid! met!brochures!wetten!en!beleid!over!verkeersveiligheid.!Het!doel!van!deze!brochures!is! om! het! aantal! verkeersslachtoffers! en! verkeersongevallen! terug! te! dringen.! Dit! doel! tracht!de!Rijksoverheid!te!bereiken!door!de!boodschap!in!de!vorm!van!een!advies!uit!te! brengen.! Dit! advies! heeft! betrekking! op! verkeersgedrag! dat! negatief! bijdraagt! aan! het! verkeer.!!
Om!erachter!te!komen!welke!mogelijkheden!en!beperkingen!de!communicatieve! praktijk! biedt,! is! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! als! een! argumentatief! activiteitstype! gedefinieerd.! Hierdoor! kon! het! tekstgenre! volgens! het! ideaalmodel! van! een! kritische! discussie! worden! gereconstrueerd.! De! reconstructie! maakt!duidelijk!dat!er!in!een!adviserende!verkeersveiligheidsbrochure!sprake!is!van!een! verschil! van! mening! tussen! de! tekstschrijver! en! de! lezers! van! de! brochures.! Het! standpunt!waar!een!meningsverschil!over!bestaat!is!prescriptief!van!aard.!Dit!standpunt! wordt! in! de! vorm! van! een! advies! geformuleerd.! Het! advies! kan! wenselijk! verkeersgedrag!aanraden!of!onwenselijk!verkeersgedrag!afraden.! ! ! ! !
Bij!de!reconstructie!biedt!de!uitgebreide!pragmaFdialectiek!mogelijkheden!om!het!doel! van!de!Rijksoverheid!te!bereiken.!Volgens!de!argumentatietheorie!kan!een!discussiant! dialectische! en! retorische! doelen! nastreven! om! het! meningsverschil! op! te! lossen.! Dit! wordt! strategisch! manoeuvreren! genoemd.! De! discussiant! kan! strategisch! manoeuvreren! met! een! keuze! uit! het! topisch! potentieel,! presentatiemiddelen! en! door! zich! aan! te! passen! aan! de! voorkeuren! van! een! specifiek! publiek.! Binnen! deze! drie! aspecten!kunnen!pragmatische!argumentatie!en!goal!framing!mogelijkheden!creëren!om! lezers!van!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!te!overtuigen!van!een!advies.!Wat! deze!mogelijkheden!zijn,!komt!in!de!volgende!hoofdstukken!aan!bod.!
Een! beperking! van! de! communicatieve! praktijk! heeft! betrekking! op! de! inhoud! van!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures.!De!Rijksoverheid!moet!er!rekening!mee! houden!dat!zij!met!het!uitbrengen!van!een!advies!de!persoonlijke!keuzevrijheid!van!de! lezers!niet!mag!beperken.!Zij!mag!lezers!niet!bevelen!om!een!advies!op!te!volgen.!Ook!
mag! de! inhoud! van! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! geen! argumenten! weglaten!of!overaccentueren!om!lezers!tot!een!andere!keuze!te!brengen.!
!
In! hoofdstuk! 2! is! de! communicatieve! praktijk! van! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! beschreven.! Hiermee! zijn! de! mogelijkheden! en! beperkingen! voor! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! belicht.! In! het! volgende! hoofdstuk!wordt!dieper!inzicht!verschaft!in!de!functies!van!pragmatische!argumentatie! en!goal!framing!in!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures.!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
3*|*De*functies*van*pragmatische*argumentatie*en*goal*
framing*in*adviserende*verkeersveiligheidsbrochures*****
*
In! hoofdstuk! 2! is! de! communicatieve! praktijk! van! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! beschreven.! Binnen! deze! communicatieve! praktijk! is! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! gekarakteriseerd! als! een! argumentatief! activiteitstype.! Het! argumentatieve! activiteitstype! biedt! mogelijkheden! voor! strategisch! manoeuvreren! met! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing.! Voordat! in! kan! worden! gegaan! op! strategisch! manoeuvreren! wordt! in! hoofdstuk! 3! dieper!inzicht!verschaft!in!de!theoretische!concepten!en!de!functies!van!pragmatische! argumentatie!en!goal!framing.!Dit!wordt!gedaan!door!antwoord!te!geven!op!deelvraag! (b),! namelijk:! ‘Welke! functies! hebben! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! in! adviserende!verkeersveiligheidsbrochures?’!
!
Voor! het! beantwoorden! van! deelvraag! (b)! wordt! in! 3.1! met! de! pragmaFdialectische! benadering! een! definitie! gegeven! van! pragmatische! argumentatie.! Hierbij! worden! ook! de! verschillende! varianten! van! pragmatische! argumentatie! geïntroduceerd.! Ter! verduidelijking! illustreren! enkele! exemplarische! voorbeelden! de! manier! waarop! tekstschrijvers! gebruik! kunnen! maken! van! pragmatische! argumentatie! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures.!In!3.2!wordt!goal!framing!gedefinieerd!met!behulp!van!de! persuasieliteratuur.!In!deze!paragraaf!wordt!ook!een!onderscheid!gemaakt!tussen!twee! typen! goal! frames.! Ook! voor! goal! framing! worden! ter! verduidelijking! enkele! exemplarische!voorbeelden!gegeven.!!
Met! de! theoretische! concepten! van! de! onderzoeksobjecten! kan! in! 3.3! worden! ingegaan! op! de! functies! die! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! hebben! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures.! Tot! slot! volgt! in! 3.4! een! conclusie! met! een! antwoord!op!deelvraag!(b).!!
!
3.1*Pragmatische*argumentatie*benadert*vanuit*de*pragmaGdialectiek** *
De! tekstschrijver! wil! de! lezer! van! een! adviserende! verkeersveiligheidsbrochure! overtuigen! om! bepaald! verkeersgedrag! uit! te! voeren.! Hij! doet! dit! door! het!
verkeersgedrag!in!de!vorm!van!een!advies!te!formuleren!dat!prescriptief!van!aard!is.!Het! advies! kan! betrekking! hebben! op! verkeersgedrag! dat! wenselijk! of! onwenselijk! is.! In! adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!probeert!de!tekstschrijver!met!pragmatische! argumentatie!het!dialectische!doel!te!realiseren.!Binnen!het!dialectische!doel!wordt!van! de! discussiant! verwacht! dat! hij! het! verschil! van! mening! met! redelijke! argumenten! tot! een! oplossing! brengt.! Anticiperen! op! mogelijke! twijfel! en! kritiek! van! de! tegenpartij! speelt!hier!ook!een!rol!bij.!
! In! hoofdstuk! 2! is! naar! voren! gekomen! dat! de! tekstschrijver! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! het! dialectische! doel! tracht! te! realiseren! met! pragmatische! argumentatie.! Hij! probeert! met! pragmatische! argumentatie! het! prescriptieve!standpunt!op!een!redelijke!manier!te!verdedigen.!De!tekstschrijver!heeft! bij!pragmatische!argumentatie!de!keuze!uit!meerdere!opties.!Hij!kan!met!pragmatische! argumentatie! de! (on)wenselijke! gevolgen! van! een! advies! benadrukken.! In! het! eerste! geval!wordt!het!advies!aangeraden!en!in!het!tweede!geval!wordt!het!advies!afgeraden.! Het! volgende! tekstfragment! illustreert! een! dergelijke! vorm! van! pragmatische! argumentatie! in! een! adviserende! verkeersveiligheidsbrochure! van! de! Rijksoverheid! (2011):!!
!
(5)! ‘Laat! je! niet! afleiden.! Afleiding! zorgt! ervoor! dat! automobilisten! hun! ! snelheid! minder! goed! aanpassen! aan! het! overige! verkeer! en! de! ! weersomstandigheden.!Ze!rijden!te!hard!of!juist!erg!langzaam.!Zeker!bij!regen!en! ! gladheid!levert!dat!veel!gevaar!op’.!!
In! het! bovenste! tekstfragment! wordt! het! advies! Laat! je! niet! afleiden! door! middel! van! pragmatische!argumentatie!onderbouwd.!Het!advies!raadt!onwenselijk!verkeersgedrag! af.! Er! wordt! beargumenteerd! waarom! het! voor! de! lezer! onwenselijk! is! om! tijdens! het! rijden! afgeleid! te! worden:! je! past! je! snelheid! minder! goed! aan,! wat! bij! bepaalde! weersomstandigheden!gevaar!kan!opleveren.!Tevens!kan!de!tekstschrijver!er!ook!voor! kiezen!om!het!advies!te!ondersteunen!met!pragmatische!argumentatie!die!de!wenselijke! gevolgen!benadrukt.!Deze!twee!opties!geven!aan!dat!pragmatische!argumentatie!zich!op! verschillende!manieren!kan!manifesteren!in!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures.!! Omdat! pragmatische! argumentatie! zich! op! verschillende! manieren! in! de! tekst! kan! manifesteren,! lijkt! volgens! Van! Poppel! (2010:! 214)! het! gebruik! van! pragmatische!
argumentatie!een!strategische!keuze!in!het!verdedigen!van!een!prescriptief!standpunt.! Pragmatische! argumentatie! kan! het! advies! op! verschillende! manier! ondersteunen! en! biedt! de! mogelijkheid! om! op! twijfel! en! kritiek! in! te! gaan.! De! mogelijkheden! voor! het! verschillend! onderbouwen! van! het! prescriptieve! standpunt! worden! varianten! van! pragmatische!argumentatie!genoemd!en!zijn!opgesteld!door!Feteris!(2002:!355).!In!het! volgende!deel!komen!de!verschillende!varianten!aan!bod,!beginnend!met!de!basisvorm:! variant!I!van!pragmatische!argumentatie.!! ! ! ! ! ! ! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!I!! 1!! ! Handelswijze!X!is!wenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!tot!gevolg!Y! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!wenselijk! (1.1aF1.1b’)! (Als!handelswijze!X!leidt!tot!het!wenselijke!gevolg!Y,!dan!is!! ! ! ! handelswijze!X!wenselijk)!! !
In! variant! I! van! pragmatische! argumentatie! wordt! er! gewezen! op! de! wenselijke! gevolgen!van!de!handelswijze.!Variant!II!wijst!daarentegen!op!de!onwenselijke!gevolgen! van!de!handelswijze.!Variant!II!ziet!er!als!volgt!uit:!! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!II!! 1!! ! Handelswijze!X!is!onwenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!tot!gevolg!Y! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!onwenselijk! (1.1aF1.1b’)! (Als!handelswijze!X!leidt!tot!het!onwenselijke!gevolg!Y,!dan!is! ! ! ! handelswijze!X!onwenselijk)!! !
Naast! variant! I! en! variant! II! van! pragmatische! argumentatie! bestaan! er! twee! andere! varianten!(Feteris,!2002:!355).!Variant!III!en!IV!bieden!als!op!zichzelf!staande!varianten! niet! genoeg! ondersteuning! voor! het! standpunt! en! worden! daarom! opgevat! als! extra! argumenten! ter! ondersteuning! van! basisvarianten! I! en! II! van! pragmatische! argumentatie.! Variant! III! verdedigt! het! standpunt! Handelswijze! X! is! wenselijk! met! argumenten! dat! de! handelswijze! onwenselijke! gevolgen! voorkomt.! Variant! IV!
verdedigt! het! standpunt! Handelswijze! X! is! onwenselijk! met! argumenten! dat! de! handelswijze! wenselijke! gevolgen! voorkomt.! De! kans! dat! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! variant! III! of! IV! van! pragmatische! argumentatie! wordt! gebruikt,! is! niet! ondenkbaar.! Schematisch! zien! variant! III! en! IV! van! pragmatische! argumentatie!er!als!volgt!uit:!! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!III!! 1! ! Handelswijze!X!is!wenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!niet!tot!gevolg!Y! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!onwenselijk! (1.1aF1.1b’)!! (Als!handelswijze!X!niet!leidt!tot!het!onwenselijke!gevolg!Y,!dan!is!! ! ! handelswijze!X!wenselijk)!! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!IV! 1!! ! Handelswijze!X!is!onwenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!niet!tot!gevolg!Y! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!wenselijk! (1.1aF1.1b’)! (Als!handelswijze!X!niet!leidt!tot!het!wenselijke!gevolg!Y,!dan!is!! ! ! handelswijze!X!onwenselijk)!! ! In!hoofdstuk!2!is!aan!bod!gekomen!dat!binnen!het!dialectische!doel!van!de!uitgebreide! pragmaFdialectiek! van! de! discussianten! wordt! verwacht! dat! zij! met! argumenten! trachten! het! meningsverschil! op! een! redelijke! manier! op! te! lossen.! Om! dit! doel! te! realiseren,! moet! aan! de! geldende! normen! voor! het! specifieke! argumentatietype! zijn! voldaan.!Met!deze!normen!kan!worden!gecontroleerd!of!met!de!argumentatie!is!voldaan! aan! de! criteria! die! bij! het! specifieke! argumentatietype! horen! (Van! Eemeren! &! Snoeck! Henkemans,! 2006:! 80).! Deze! normen! worden! kritische!vragen!genoemd.! Met! kritische! vragen!kan!de!discussiant!anticiperen!op!mogelijke!twijfel!en!kritiek.!De!kritische!vragen! bieden! handvatten,! omdat! ze! laten! zien! of! de! discussiant! het! argumentatieschema! correct!heeft!toegepast.!Het!argumentatieschema!is!correct!toegepast!als!de!antwoorden! op! de! kritische! vragen! positief! kunnen! worden! beantwoord.! Dit! betekent! dat! de! lezer! ervan!uit!kan!gaan!dat!de!argumentatie!aanvaardbaar!is.!In!de!context!van!adviserende!
verkeersveiligheidsbrochures! houdt! een! kritische! vraag! in! of! handelswijze! X! daadwerkelijk!leidt!tot!gevolg!Y.!Voor!de!varianten!van!pragmatische!argumentatie!zijn! de!volgende!kritische!vragen!opgesteld!(Van!Poppel,!2013:!75):! ! Kritische*vragen*behorende*bij*het*argumentatietype*pragmatische*argumentatie* 1) Is!hetgeen!in!de!argumentatie!als!gevolg!wordt!gepresenteerd!(X)!wel!wenselijk?!! 2) Leidt!datgene!wat!als!oorzaak!(X)!wordt!genoemd!inderdaad!tot!het!genoemde! onwenselijke!gevolg!(Y)?!!
3) Zijn! er! nog! andere! factoren! die! samen! met! datgene! wat! als! oorzaak! (X)! wordt! voorgesteld,!aanwezig!moeten!zijn!om!het!genoemde!(on)wenselijke!gevolg!(Y)! te!doen!optreden?!!!
4) Heeft!de!genoemde!oorzaak!(X)!onwenselijke!neveneffecten?!!
5) Kan!het!genoemde!gevolg!(Y)!ook!nog!met!andere!middelen!worden!bereikt?!! !
De! twijfel! en! kritiek! die! de! discussiant! kan! verwachten! wordt! weergegeven! in! de! kritische! vragen! die! betrekking! hebben! op! een! bepaalde! variant! van! pragmatische! argumentatie.!Kritische!vragen!1,!2!en!3!hebben!betrekking!op!de!aanvaardbaarheid!van! de!argumentatieschema’s!van!variant!I!en!II!van!pragmatische!argumentatie.!Kritische! vragen! 4! en! 5! hebben! betrekking! op! variant! III! en! IV! van! pragmatische! argumentatie.! Deze! varianten! fungeren! als! extra! argumenten! ter! ondersteuning! van! de! hoofdargumenten!in!variant!I!en!II!(Van!Poppel,!2013:!91).!Met!de!kritische!vragen!kan! de! schematische! weergave! van! de! varianten! van! pragmatische! argumentatie! worden! aangevuld.! De! kritische! vragen! die! horen! bij! een! bepaalde! variant! van! pragmatische! argumentatie!zijn!gemarkeerd!met!een!specifieke!kleur.!De!basisschema’s!zien!er!dan!als! volgt!uit:! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!I!! 1! ! Handelswijze!X!is!wenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!tot!gevolg!Y! ! ! ! Want!X!is!een!voorbeeld!van!wenselijk!gevolg!Y!(kritische!vraag!1)!!! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!wenselijk!
(1.1aF1.1b’)! (Als!handelswijze!X!leidt!tot!het!wenselijke!gevolg!Y,!dan!is!! ! ! ! handelswijze!X!wenselijk)! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!II!! 1!! ! Handelswijze!X!is!onwenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!tot!gevolg!Y! ! ! ! Want!X!leidt!tot!Y!en!Y!is!een!onwenselijk!gevolg!(kritische!! ! ! ! vraag!2)! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!onwenselijk! (1.1aF1.1b’)! (Als!handelswijze!X!leidt!tot!het!onwenselijke!gevolg!Y,!dan!is! ! ! ! handelswijze!X!onwenselijk)!! !
Het! basisschema! van! variant! I! van! pragmatische! argumentatie! is! uitgebreid! met! kritische!vraag!1!(zie!het!oranje!gemarkeerde!gedeelte).!De!discussiant!kan!anticiperen! op!kritiek!van!de!lezer!als!hij!twijfelt!aan!de!aanvaardbaarheid!van!de!argumentatie.!Dit! kan! hij! doen! door! met! behulp! van! variant! I! van! pragmatische! argumentatie! positief! antwoord! te! geven! op! kritische! vraag! 1.! Kritische! vraag! 1! kan! positief! worden! beantwoord!als!de!gepresenteerde!argumentatie!een!wenselijk!gevolg!en!voorbeeld!van! handelswijze! X! vormt.! Een! vergelijkbare! situatie! treedt! op! bij! variant! II! van! pragmatische! argumentatie.! Het! basisschema! van! deze! variant! is! uitgebreid! met! kritische!vraag!2!(zie!het!paars!gemarkeerde!gedeelte).!Ook!bij!dit!argumentatieschema! kan! de! lezer! twijfel! en! kritiek! hebben! wat! betreft! de! aanvaardbaarheid! van! de! argumentatie.! De! discussiant! kan! op! deze! twijfel! en! kritiek! inspelen! door! met! de! argumentatie!te!anticiperen!op!kritische!vraag!2.!Kritische!vraag!2!kan!positief!worden! beantwoord! als! de! gepresenteerde! argumentatie! van! variant! II! van! pragmatische! argumentatie!aangeeft!dat!Y!inderdaad!een!onwenselijk!gevolg!is!van!handelswijze!X.!!!!! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!III!! 1!! ! Handelswijze!X!is!wenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!niet!tot!gevolg!Y! ! ! ! Want!X!heeft!onwenselijke!bijeffecten!(kritische!vraag!4)! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!onwenselijk!
(1.1aF1.1b’)!! (Als!handelswijze!X!niet!leidt!tot!het!onwenselijke!gevolg!Y,!dan!is!! ! ! handelswijze!X!wenselijk)!! ! Basisschema!pragmatische!argumentatie:!variant!IV!! 1!! ! Handelswijze!X!is!onwenselijk! 1.1a!! ! Want:!Handelswijze!X!leidt!niet!tot!gevolg!Y! ! ! ! Want!een!andere!factor!Z!en!X!samen!leiden!tot!het!! ! ! ! ! wenselijk!gevolg!Y!(kritische!vraag!5)! 1.1b!! ! En:!Gevolg!Y!is!wenselijk! (1.1aF1.1b’)! (Als!handelswijze!X!niet!leidt!tot!het!wenselijke!gevolg!Y,!dan!is!! ! ! handelswijze!X!onwenselijk)!! !
De! basisschema’s! van! variant! III! en! IV! kunnen! ook! aangevuld! worden! met! kritische! vragen.! Het! basisschema! van! variant! III! van! pragmatische! argumentatie! is! uitgebreid! met! kritische! vraag! 4! (zie! het! blauw! gemarkeerde! gedeelte).! De! discussiant! kan! anticiperen! op! twijfel! en! kritiek! van! de! lezer! door! met! de! naar! voren! gebrachte! argumentatie!positief!antwoord!te!geven!op!kritische!vraag!4.!Volgens!kritische!vraag!4! is!handelswijze!X!wenselijk,!omdat!handelswijze!X!onwenselijke!gevolgen!voorkomt.!Bij! het! basisschema! en! de! kritische! vraag! van! variant! IV! van! pragmatische! argumentatie! geldt!de!tegenovergestelde!situatie.!De!discussiant!anticipeert!met!kritische!vraag!5!op! twijfel! en! kritiek! van! de! lezer! door! aan! te! geven! dat! handelswijze! X! onwenselijk! is,! omdat! de! handelswijze! wenselijke! gevolgen! voorkomt! (zie! het! groen! gemarkeerde! gedeelte).!!
!
De! varianten! van! pragmatische! argumentatie! en! de! bijhorende! kritische! vragen! zijn! besproken.! Nu! kan! worden! geïllustreerd! hoe! een! tekstschrijver! het! standpunt! beargumenteert! met! pragmatische! argumentatie! en! hoe! hij! anticipeert! op! mogelijke! twijfel!en!kritiek:!!
!
(6)! ‘Rijd! niet! onder! invloed! van! alcohol.! Het! is! natuurlijk! niet! verstandig! om! onder! invloed! van! alcohol! te! rijden.!De! eigen! veiligheid! en! die! van! anderen! staat! op! het!
Tekstfragment! (6)! is! afkomstig! uit! de! adviserende! verkeersveiligheidsbrochure! Rijden! onder! invloed! (Rijksoverheid,! 2001F2011).! Met! behulp! van! de! kleur! paars! kan! schematisch!worden!weergegeven!hoe!de!argumentatiestructuur!eruitziet!en!met!welke! argumenten!de!tekstschrijver!anticipeert!op!de!bijhorende!kritische!vraag:! ! 1! ! ! Rijd!niet!onder!invloed!van!alcohol!(handelswijze!X)!! (1.1)! ! ! (Rijden!onder!invloed!is!onwenselijk)!(impliciet!argument)! 1.1.1a!!! ! Rijden!onder!invloed!brengt!je!eigen!veiligheid!in!gevaar!(gevolg!Y)!! 1.1.1b!! ! Rijden!onder!invloed!brengt!anderen!in!gevaar!(gevolg!Y)!! (1.1.1aF1.1.1b’)! (Als!rijden!onder!invloed!jezelf!en!anderen!in!gevaar!brengt,!dan!is! ! ! ! rijden!onder!invloed!onwenselijk)!(impliciet!brugargument)!! !
In! tekstfragment! (6)! anticipeert! de! tekstschrijver! met! argumenten! 1.1.1a! en! 1.1.1b! op! mogelijke!twijfel!en!kritiek!door!positief!antwoord!te!geven!op!kritische!vraag!2!(zie!het! paars!gemarkeerde!gedeelte).!De!tekstschrijver!beargumenteert!waarom!het!advies!Rijd! niet! onder! invloed! van! alcohol! onwenselijk! is.! Met! rijden! onder! invloed! breng! je! niet! alleen!jezelf!(1.1.1a),!maar!ook!anderen!in!gevaar!(1.1.1b).!Gevaar!lopen!is!onwenselijk! en!daarom!is!rijden!onder!invloed!onwenselijk.!Op!deze!manier!is!anticiperen!op!twijfel! en!kritiek!een!manier!om!het!verschil!van!mening!op!een!redelijke!manier!op!te!lossen.! Het! positief! beantwoorden! van! kritische! vraag! 2! betekent! dat! de! tekstschrijver! het! argumentatieschema! voor! variant! II! van! pragmatische! argumentatie! correct! heeft! toegepast!en!dat!de!lezer!ervan!uit!kan!gaan!dat!de!argumentatie!aanvaardbaar!is.!Met! het!positief!beantwoorden!van!een!kritische!vraag!vergroot!de!discussiant!de!kans!dat! de!lezer!het!advies!opvolgt.!! ! 3.2*Goal*framing*benadert*vanuit*de*persuasieliteratuur** *
In! 3.1! is! met! het! pragmaFdialectische! kader! pragmatische! argumentatie! gedefinieerd.! Ook! is! met! de! bijhorende! basisschema’s! geïllustreerd! hoe! pragmatische! argumentatie! kan!functioneren!in!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures.!In!deze!paragraaf!wordt! aan! de! hand! van! de! persuasieliteratuur! goal! framing! gedefinieerd.! Evenals! bij! pragmatische!argumentatie!wordt!met!de!basisschema’s!van!goal!framing!geïllustreerd!
hoe! het! onderzoeksobject! kan! functioneren! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures.!!
!
In! de! sociale! psychologie! worden! verschillende! definities! van! de! term! framing! gehandhaafd.! De! definitie! van! Entman! (1993)! vormt! een! goed! uitgangspunt.! Volgens! Entman!(1993:!52)!is!framing!het!plaatsen!van!een!specifiek!probleem!en!de!gevolgen! en! oplossingen! van! dit! probleem! in! een! bepaald! perspectief.! Het! plaatsen! van! een! boodschap!in!een!bepaald!frame!heeft!invloed!op!de!manier!waarop!men!de!boodschap! ontvangt.!De!framingtheorie!maakt!een!onderscheid!tussen!drie!typen!framingeffecten,! namelijk:! risky! choice! framing,! attribute! framing! en! goal! framing! (Levin,! Schneider! &! Gaeth,! 1998:! 150).! Binnen! deze! drie! framingeffecten! wordt! meer! inzicht! verschaft! in! goal!framing.!!!
!!
De!Rijksoverheid!plaatst!de!inhoud!van!een!adviserende!brochure!in!een!bepaald!goal! frame!om!(delen!van)!de!bevolking!aan!te!zetten!tot!bepaald!gedrag.!In!de!context!van! dit! goal! frame! probeert! de! Rijksoverheid! met! het! uitbrengen! van! een! advies! bepaald! verkeersgedrag! van! lezers! te! veranderen.! Dit! doet! zij! door! hen! erop! te! wijzen! dat! het! advies! positief! of! negatief! kan! bijdragen! aan! het! eigenbelang! en/of! het! belang! van! andere!medeweggebruikers.!Het!dragen!van!een!autogordel!kan!er!zo!aan!bijdragen!dat! bij! ongelukken! de! bestuurder! en! medeweggebruikers! geen! (of! minder)! dodelijk! letsel! oplopen.! Op! deze! manier! probeert! de! Rijksoverheid! lezers! aan! te! zetten! tot! wenselijk! verkeersgedrag.!Dit!doet!zij!door!ze!in!te!laten!zien!dat!het!aspect!‘autogordels’!de!eigen! veiligheid!en!die!van!anderen!in!het!verkeer!bevordert.!
Deze! benaderingswijze! kan! verder! worden! verduidelijkt! met! de! inzichten! van! O’Keefe!en!Jensen!(2009:!297).!Zij!maken!binnen!de!overkoepelde!term!‘goal!framing’! een! onderscheid! tussen! twee! typen! goal! frames,! namelijk:! een! winstframe! en! een! verliesframe.! Tekstschrijvers! kunnen! bij! het! communiceren! van! een! advies! ervoor! kiezen!om!het!advies!in!een!bepaald!goal!frame!te!plaatsen.!In!een!winstframe!worden! de! wenselijke! gevolgen! van! bepaald! gedrag! gepresenteerd! als! (het! verkrijgen! van)! winst.!Dit!goal!frame!wordt!gebruikt!om!mensen!ervan!te!overtuigen!bepaald!gedrag!uit! te! voeren.! In! een! verliesframe! worden! de! onwenselijke! gevolgen! van! bepaald! gedrag!
gepresenteerd! als! (het! lijden! van)! verlies.! Dit! goal! frame! wordt! gebruikt! om! mensen! ervan!te!overtuigen!bepaald!gedrag!niet!uit!te!voeren.!!
In!de!context!van!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures!kan!er!een!verdere! onderverdeling!worden!gemaakt!tussen!de!twee!goal!frames.!Het!winstframe!benadrukt! de!noodzaak!voor!het!uitvoeren!van!bepaald!verkeersgedrag.!Het!frame!doet!dit!door!de! wenselijke! gevolgen! als! voordelen! te! presenteren.! Deze! voordelen! dragen! bij! aan! het! eigenbelang! en/of! het! belang! van! andere! medeweggebruikers.! Het! verliesframe! benadrukt! de! noodzaak! om! bepaald! verkeersgedrag! niet! uit! te! voeren.! Dit! doet! het! frame!door!de!onwenselijke!gevolgen!als!nadelen!te!presenteren.!Deze!nadelen!dragen! negatief! bij! aan! het! eigenbelang! en/of! het! belang! van! andere! medeweggebruikers.! Op! deze!manier!kan!de!keuze!voor!een!bepaald!goal!frame!eraan!bijdragen!dat!lezers!een! advies! opvolgen.! Met! exemplarische! voorbeelden! kan! worden! geïllustreerd! hoe! de! (on)wenselijke! gevolgen! van! bepaald! verkeersgedrag! in! een! winstF! of! ! verliesframe! kunnen!worden!geplaatst:!!
!
(7)! Hou! je! aan! de! verkeersregels.! Je! helpt! met! het! verbeteren! van! de! ! verkeersveiligheid!(Rijksoverheid,!2010).!(winstframe)!!!
!
(8)! Hou! je! aan! de! verkeersregels.! In! het! verkeer! gebeuren! veel! ernstige! ! ongelukken,! waarvan! sommige! zelfs! met! een! dodelijke! afloop! (Rijksoverheid,! ! 2010).!(verliesframe)!
!
In! tekstfragment! (7)! is! de! boodschap! in! een! winstframe! geplaatst.! Het! gevolg! is! wenselijk!in!het!licht!van!het!advies!Hou!je!aan!de!verkeersregels.!In!het!overtuigen!van! de!lezer!wordt!er!nadruk!gelegd!op!voordelen!die!bijdragen!aan!het!belang!van!andere! medeweggebruikers:! door! je! aan! de! verkeersregels! te! houden,! help! je! met! het! verbeteren! van! de! openbare! verkeersveiligheid.! In! tegenstelling! tot! tekstfragment! (7)! wordt! in! tekstfragment! (8)! de! boodschap! in! een! verliesframe! geplaatst.! Het! gevolg! is! onwenselijk! in! het! licht! van! het! advies! Hou!je!aan!de!verkeersregels.! De! tekstschrijver! laat! impliciet! of! het! opvolgen! van! het! advies! bijdraagt! aan! het! eigenbelang! en/of! het! belang!van!andere!medeweggebruikers.!De!lezer!kan!wel!uit!het!tekstfragment!opmaken! dat! hij! te! maken! krijgt! met! nadelige! gevolgen! als! hij! het! advies! niet! opvolgt.! Je! niet!
houden!aan!de!verkeersregels!kan!resulteren!in!het!veroorzaken!van!ongelukken!waar! meerdere!partijen!bij!betrokken!kunnen!raken.!!!!!!!
! In! tekstfragment! (7)! en! (8)! wordt! met! het! advies! wenselijk! verkeersgedrag! aangeraden.!Net!zoals!bij!pragmatische!argumentatie!kan!bij!goal!framing!onwenselijk! verkeersgedrag! in! een! winstF! of! verliesframe! worden! geplaatst.! In! de! volgende! tekstfragmenten!wordt!geïllustreerd!hoe!een!boodschap!er!in!een!dergelijk!goal!frame! uitziet:!!
!
(9)! Word! geen! slaaprijder.! Harde! muziek! en! koffie! kunnen! je! helpen! om! de! ! symptomen!van!vermoeidheid!uit!te!stellen!(Rijksoverheid,!2011).!(winstframe)!
!
(10)! Word! geen! slaaprijder.! Achter! elkaar! gapen! is! een! duidelijk! signaal! van! ! vermoeidheid.!Je!lichaam!geeft!aan!dat!je!moet!stoppen!om!uit!te!rusten!
! (Rijksoverheid,!2011).!(verliesframe)! !
De! bovenste! tekstfragmenten! komen! uit! een! adviserende! verkeersveiligheidsbrochure! met! als! titel! Word! geen! slaaprijder.! Het! doel! van! de! brochure! is! om! de! specifieke! doelgroep!‘slaaprijders’!af!te!raden!het!onwenselijke!verkeersgedrag!uit!te!voeren.!Dit! advies! wordt! zowel! in! een! winstF! als! verliesframe! geplaatst.! De! inhoud! van! de! tekstfragmenten! benadrukt! hoe! de! onwenselijke! gevolgen! van! slaaprijden! kunnen! worden!voorkomen.!!
In!tekstfragment!(9)!wordt!het!advies!in!een!winstframe!geplaatst.!Het!gevolg!is! wenselijk! in! het! licht! van! het! advies! Word!geen!slaaprijder.! Met! het! winstframe! wordt! nadruk!gelegd!op!voordelen!voor!de!lezer.!Door!naar!harde!muziek!te!luisteren!en!koffie! te! drinken! worden! de! onwenselijke! symptomen! van! slaaprijden! voorkomen.! Hierdoor! kan! de! slaaprijder! alerter! worden! en! zo! bijdragen! aan! een! veiliger! verkeer.! In! tekstfragment! (10)! wordt! het! advies! in! een! verliesframe! geplaatst.! De! gevolgen! zijn! onwenselijk!in!het!licht!van!het!advies.!Het!verliesframe!legt!nadruk!op!nadelen!voor!de! lezer,!zoals!gapen!en!vermoeidheid.!Het!verkeersgedrag!van!de!lezer!draagt!ook!negatief! bij! aan! het! belang! van! andere! medeweggebruikers.! Door! vermoeid! deel! te! nemen! aan! het!verkeer!brengt!de!slaaprijder!andere!weggebruikers!in!gevaar!waarmee!de!kans!op! verkeersongelukken!wordt!vergroot.!!
3.3*De*functies*van*pragmatische*argumentatie*en*goal*framing**** *
In! 3.1! en! 3.2! is! het! theoretisch! kader! van! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! beschreven.! De! argumentkeuze! voor! een! specifieke! variant! van! pragmatische! argumentatie! lijkt! een! verband! te! hebben! met! de! presentatiekeuze! voor! een! bepaald! goal!frame.!Met!andere!woorden:!goal!framing!is!een!presentatiewijze!die!een!specifieke! variant!van!pragmatische!argumentatie!op!een!bepaalde!manier!presenteert.!!
In!een!adviserende!verkeersveiligheidsbrochure!is!de!boodschap!gericht!op!een! specifieke! groep! weggebruikers.! Het! doel! van! de! boodschap! is! om! de! openbare! verkeersveiligheid! te! bevorderen.! Dit! doel! tracht! de! tekstschrijver! te! bereiken! door! lezers! te! overtuigen! bepaald! verkeersgedrag! uit! te! voeren.! Dit! verkeersgedrag! kan! wenselijk! of! onwenselijk! zijn! en! wordt! in! de! vorm! van! een! advies! geformuleerd.! Pragmatische!argumentatie!is!de!meest!geschikte!argumentkeuze!ter!ondersteuning!van! een! prescriptief! standpunt.! Het! argumentatietype! beargumenteert! waarom! het! advies! wel!of!niet!moet!worden!opgevolgd.!Pragmatische!argumentatie!benadrukt!het!‘waarom’! in!de!vorm!van!wenselijke!of!onwenselijke!gevolgen.!Het!noemen!van!deze!gevolgen!is! belangrijk,!omdat!de!tekstschrijver!kan!anticiperen!op!kritiek!van!lezers!als!zij!twijfelen! aan!het!advies.!!
Goal! framing! is! een! presentatiekeuze! die! invloed! heeft! op! het! oordeel! van! mensen!over!een!advies.!De!typen!goal!frames!hebben!betrekking!op!de!presentatie!van! pragmatische! argumentatie.! Goal! framing! plaatst! de! (on)wenselijke! gevolgen! in! een! winstF!of!verliesframe.!Voor!het!bereiken!van!het!doel!van!de!Rijksoverheid!benadrukt! de! keuze! voor! een! goal! frame! de! noodzaak! voor! het! uitvoeren! van! bepaald! verkeersgedrag.! Het! winstframe! presenteert! de! wenselijke! gevolgen! als! voordelen! die! bijdragen! aan! het! eigenbelang! en/of! het! belang! van! andere! medeweggebruikers.! Het! verliesframe! presenteert! de! onwenselijke! gevolgen! als! nadelen! die! negatief! bijdragen! aan! het! eigenbelang! en/of! belang! van! andere! medeweggebruikers.! Op! deze! manier! wordt! duidelijk! hoe! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! functioneren! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures.! Pragmatische! argumentatie! is! een! argumentkeuze!die!door!goal!framing!op!een!bepaalde!manier!wordt!gepresenteerd.!!
!!!!!!! *
3.4*Conclusie** *
In!hoofdstuk!3!is!getracht!om!antwoord!te!gegeven!op!deelvraag!(b),!namelijk:!‘Welke! functies! hebben! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! in! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures?’!
!
In! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! heeft! pragmatische! argumentatie! de! functie! van! een! argumentkeuze.! Goal! framing! is! een! presentatiewijze.! De! interactie! tussen! de! twee! onderzoeksobjecten! komt! tot! uitdrukking! in! de! keuze! voor! een! specifieke!variant!van!pragmatische!argumentatie!en!de!manier!waarop!deze!specifieke! variant! met! goal! framing! wordt! gepresenteerd.! Pragmatische! argumentatie! benadrukt! als!argumentkeuze!de!(on)wenselijkheid!van!bepaald!verkeersgedrag.!Daarnaast!dient! de!argumentatie!ook!als!een!manier!om!op!twijfel!en!kritiek!te!anticiperen.!!
Goal! framing! plaatst! als! presentatiewijze! de! specifieke! varianten! van! pragmatische! argumentatie! in! een! winstF! of! verliesframe.! Deze! goal! frames! benadrukken! de! noodzaak! voor! het! uitvoeren! van! bepaald! verkeersgedrag.! Dit! wordt! gedaan! in! de! vorm! van! voorF! of! nadelen! die! positief! of! negatief! bijdragen! aan! het! eigenbelang!en/of!het!belang!van!andere!medeweggebruikers.!!
!
In!hoofdstuk!3!is!onderzocht!welke!functies!pragmatische!argumentatie!en!goal!framing! hebben! in! het! argumentatieve! activiteitstype! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’.!Met!deze!bevindingen!kan!er!een!volgende!stap!worden! gezet!richting!hoofdstuk!4.!In!hoofdstuk!4!wordt!een!prototypisch!design!ontworpen!dat! mogelijkheden!creëert!voor!strategisch!manoeuvreren!met!pragmatische!argumentatie! en!goal!framing!in!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures.!! !
*
*
*
4*|*Mogelijkheden*van*het*prototypische*design*bij*
strategisch*manoeuvreren*met*pragmatische*argumentatie*
en*goal*framing**
*
In! hoofdstuk! 3! is! gekeken! naar! de! functies! van! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! in! de! context! van! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures.! Met! kennis! van! deze! functies! kunnen! de! mogelijkheden! van! de! onderzoeksobjecten! bij! strategisch! manoeuvreren! worden! onderzocht.! Dit! wordt! gedaan! door! een! systeem! van! opties! te! ontwerpen.! Hiermee! kan! antwoord! worden! gegeven! op! deelvraag! (c),! namelijk:! ‘Wat! zijn!de!mogelijkheden!van!strategisch!manoeuvreren!met!pragmatische!argumentatie!en! goal!framing!in!adviserende!verkeersveiligheidsbrochures?’!!
Voor! het! beantwoorden! van! deelvraag! (c)! worden! in! 4.1! de! aspecten! van! strategisch! manoeuvreren! besproken.! Aansluitend! op! 4.1! wordt! in! 4.2! en! 4.3! een! prototypisch!design!ontworpen!en!wordt!geïllustreerd!hoe!het!systeem!werkt.!Tot!slot! wordt!in!4.4!met!een!conclusie!antwoord!gegeven!op!deelvraag!(c).!!!!!
!
4.1**De*aspecten*van*strategisch*manoeuvreren**** *
In! hoofdstuk! 2! is! het! tekstgenre! ‘adviserende! verkeersveiligheidsbrochures’! gekarakteriseerd! als! een! argumentatief! activiteitstype.! Met! de! karakterisering! kon! het! tekstgenre! als! een! argumentatieve! discussie! worden! gereconstrueerd.! Tijdens! het! voeren!van!een!discussie!brengen!discussianten!argumentatieve!zetten!naar!voren!om! het! meningsverschil! op! te! lossen.! De! manier! waarop! deze! argumentatieve! zetten! zich! manifesteren,!worden!strategische!manoeuvres!genoemd.!Met!strategische!manoeuvres! proberen!discussianten!het!dialectische!doel!en!het!retorische!doel!na!te!streven.!Deze! strategische!manoeuvres!hebben!betrekking!op!de!keuze!uit!het!topisch!potentieel,!het! gebruik!van!presentatiemiddelen!en!de!aanpassing!aan!de!voorkeuren!van!een!specifiek! publiek!(Van!Eemeren!&!Houtlosser,!2006:!2).!
! De! drie! aspecten! van! strategisch! manoeuvreren! vormen! een! design! van! een! overtuigingspoging.! Met! deze! overtuigingspoging! heeft! de! discussiant! als! doel! om! een! bepaalde! doelgroep! te! overtuigen.! De! overtuigingspoging! vormt! een! combinatie! van!
twee! onderdelen.! Deze! onderdelen! hebben! betrekking! op! een! bepaalde! vorm! van! argumentatie! en! de! presentatie! van! de! argumentatie.! In! adviserende! verkeersveiligheidsbrochures! vormt! pragmatische! argumentatie! de! vorm.! De! tekstschrijver! maakt! met! pragmatische! argumentatie! een! keuze! uit! het! topisch! potentieel.! Deze! specifieke! variant! van! pragmatische! argumentatie! benadrukt! de! (on)wenselijkheid! van! een! prescriptief! standpunt.! Goal! framing! vormt! de! presentatie.! Het! onderzoeksobject! is! een! presentatiemiddel! en! heeft! betrekking! op! de! manier! waarop!een!specifieke!variant!van!pragmatische!argumentatie!wordt!gepresenteerd.!!
Het! laatste! aspect! van! strategisch! manoeuvreren! heeft! betrekking! op! de! aanpassing! aan! de! voorkeuren! van! een! specifiek! publiek.! Het! design! van! strategisch! manoeuvreren! met! pragmatische! argumentatie! en! goal! framing! draagt! bij! aan! het! vervullen! van! het! derde! aspect.! Met! het! design! speelt! de! tekstschrijver! in! op! de! voorkeuren!van!een!specifieke!groep!weggebruikers!en!probeert!hij!ze!te!overtuigen!van! een!advies.!! ! De!opties!die!een!design!voor!strategisch!manoeuvreren!vormen,!maken!deel!uit!van!een! prototypisch!design.!Dit!design!wordt!in!de!volgende!paragrafen!toegelicht!met!behulp! van!een!schematische!weergave.!! ! !! 4.2*Strategisch*manoeuvreren*met*pragmatische*argumentatie** *
In! deze! paragraaf! wordt! toegelicht! hoe! pragmatische! argumentatie! mogelijkheden! creëert! als! een! keuze! uit! het! topisch! potentieel.! In! 3.1! is! er! een! onderscheid! gemaakt! tussen! vier! varianten! van! pragmatische! argumentatie.! Pragmatische! argumentatie! wordt! gebruikt! ter! ondersteuning! van! een! prescriptief! standpunt.! Uit! hoofdstuk! 2! is! gebleken! dat! het! prescriptieve! standpunt! in! de! vorm! van! een! advies! wordt! geformuleerd.! Er! zijn! vier! manieren! waarop! een! advies! kan! worden! uitgebracht! in! adviserende!verkeersveiligheidsbrochures:!!
!
Optie*1:** Opvolgen!van!advies!dat!wordt!
aangeraden!leidt!tot!wenselijke!gevolgen!
aangeraden!leidt!tot!het!voorkomen!van! onwenselijke!gevolgen!
Optie*3:* Opvolgen!van!advies!dat!wordt!afgeraden!
leidt!tot!onwenselijke!gevolgen!
Optie*4:* Opvolgen!van!advies!dat!wordt!afgeraden!
leidt! tot! het! voorkomen! van! wenselijke! gevolgen!
!
De! vier! opties! kunnen! worden! uitgebreid! met! pragmatische! argumentatie.! Zoals! in! hoofdstuk!3!naar!voren!is!gekomen,!kan!pragmatische!argumentatie!een!advies!op!vier! verschillende!manieren!ondersteunen.!Dit!kan!schematisch!worden!weergegeven.!In!de! eerste! kolom! staan! de! kenmerken! van! het! type! advies! en! in! de! tweede! kolom! de! specifieke!variant!van!pragmatische!argumentatie!die!bij!het!type!advies!hoort:! ! Type!advies!(prescriptief!standpunt)! Variant!pragmatische!argumentatie! Optie*1:** Aanraden*advies*+*wenselijke* gevolgen** (Variant!I)! Doe!X,! Want!X!leidt!tot!Y! ! En:!Y!is!wenselijk! Optie*2:* Aanraden*advies*+*onwenselijke* gevolgen* (Variant!III)! Doe!X,! Want!X!leidt!niet!tot!Y! ! En:!Y!is!onwenselijk! Optie*3:* Afraden*advies*+*onwenselijke* gevolgen* (Variant!II)! Doe!X!niet,! Want!X!leidt!tot!Y! ! En:!Y!is!onwenselijk!! Optie*4:* Afraden*advies*+*wenselijke*gevolgen* (Variant!IV)! Doe!X!niet,!
