De Vlucht Vooruit
De invloed van Dick Cheney op de buitenlandse politiek van de
Verenigde Staten
D.D. van Werven 5656931
Masterscriptie Geschiedenis der Internationale Betrekkingen Scriptiebegeleider: dhr. dr. R. Van Der Maar PhD
Inhoudsopgave
Inleiding 3
1. Richard B. Cheney 10
2. “The Gentleman from Wyoming” 19
3. Een nieuwe Wereldorde 32
4. Terug op het Witte Huis 44
Conclusie 63
Inleiding
Na de aanslagen van 11 september 2001 ontketende de Verenigde Staten een breed politiek en militair offensief tegen wat door president Bush beschouwd werd als de as van het kwaad. Het uitgangspunt in de zogenaamde War on Terror was om alle staten die terroristische activiteiten direct of indirect steunden en een bedreiging vormden voor de Verenigde Staten, met alle beschikbare middelen te bestrijden. Wat volgde waren twee militaire interventies in Afghanistan en Irak die nog maar kort geleden zijn beëindigd door president Obama. De kosten voor deze operaties, zowel in financiële als in menselijke zin, zijn enorm, de resultaten gemengd en de meningen verdeeld. De harde realiteit is dat Afghanistan en Irak verre van de volwaardige democratische staten zijn geworden die men zich had voorgesteld. Aanhoudende instabiliteit in de regio Afghanistan-Pakistan, de Arabische Opstanden en recente veroveringen van groepen zoals Islamitische Staat van Irak Syrië, illustreren hoezeer de machtsgrenzen zijn verschoven. Overal ontwaken zowel oude als nieuwe machten.
In een opiniestuk in de Wall Street Journal uitte voormalig vicepresident Dick Cheney met zijn dochter Liz Cheney stevige kritiek op president Obama. Cheney stelt hem verantwoordelijk voor de hierboven geschetste ontwikkelingen. Hoewel het uiten van kritiek door voormalig bewindspersonen op zittende regeringen niet ongebruikelijk is, gaat Cheney wel heel ver door op Churchill-achtige wijze te stellen: “Rareley has a U.S President been so wrong about so much at the expense of so many.”1 Amerika’s vijanden in het Midden-Oosten en Centraal-Azië zijn niet verslagen, maar hebben aan terrein gewonnen en vormen volgens Cheney een haast existentiële bedreiging voor de nationale veiligheid. Obama heeft Irak volgens Cheney prematuur verlaten en daarmee zijn niet alleen de onder Bush geboekte resultaten in de Global War on Terrror teniet gedaan, maar is de Verenigde Staten in het zicht van de haven een overwinning ontnomen en het vermogen om de gebeurtenissen in de wereld te beïnvloeden verkwanseld. Cheney pleit voor een herziening van de Amerikaanse strategie op militair, inlichtingen en politiek vlak.2
Cheneys opiniestuk heeft sindsdien een golf van verontwaardiging veroorzaakt onder historici en journalisten. Zij wijzen erop dat Cheney zijn eigen rol bagatelliseert en de vraag of de interventie in Afghanistan en Irak überhaupt verstandig en legitiem was, niet ter discussie stelt.3 Het is volgens hen niet Obama, maar Bush en Cheney die verantwoordelijk moeten worden gesteld voor de recente ontwikkelingen in Afghanistan en Irak. Hiermee is de discussie over de oorzaken en gevolgen van de militaire interventies in Afghanistan en Irak weer van actueel belang geworden. Deze masterscriptie geeft een analyse van de overtuigingen en van het handelen van Cheney als historisch figuur en plaatst deze in een internationale context. Zij heeft als doel antwoord te geven op de vraag waarom Cheney
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1 Dick Cheneys opiniestuk in Wallstreet Journal: http://online.wsj.com/articles/dick-cheney-and-liz-cheney-the-collapsing-obama-doctrine-1403046522.
2 Ibidem.
3 Zie bijvoorbeeld: Waldman, Paul, Maybe listening to Dick Cheney on Iraq isn’t a good idea, The Washington
Post, 18 juni 2014; Fallows, James, The Graciousness and Dignity of Richard B. Cheney, The Atlantic, 18 juni 2014; of Beutler, Brian, Media Malpractice: Iraq War Blunderers Keep Getting Invited to Criticize Obama:
als vicepresident een van de leidende figuren werd bij het vormgeven van het Amerikaans buitenlands beleid na elf september 2001. Voordat we ingaan op hoe we deze vragen gaan behandelen, is het noodzakelijk om een aantal thema’s te bespreken die het theoretische kader vormen van Cheneys denken over het buitenlands beleid van de Verenigde Staten.
Eerste thema: duidelijke grondwettelijke scheidslijnen
Willen we Cheneys visie op buitenlands veiligheidsbeleid begrijpen dan is het allereerst noodzakelijk om een kort overzicht te geven van de staatsinrichting van de Verenigde Staten en haar totstandkoming. Voor dat laatste moeten we terug naar 1776, toen de Amerikaanse koloniën zich afscheiden van hun Britse overheerser. Geïnspireerd door de ideeën van de Franse filosoof Montesquieuover de trias politica, stelden de framers in 1787 de Amerikaanse grondwet op die de republiek van parlementaire checks and balances voorzag. De wetgevende macht, het Congres, werd onderverdeeld in een Huis van Afgevaardigden en een Senaat. Het Congres kreeg het recht om te beslissen over het budget dat de federale overheid te besteden had. Daarnaast kregen Afgevaardigden en Senatoren de taak om wetsvoorstellen te schrijven en amendementen in te dienen. In geval van oorlog besloot het Congres over de inzet van de krijgsmacht.4 Het Congres had daarmee het geweldsmonopolie: de krijgsmacht kon alleen met zijn toestemming worden ingezet. Indien noodzakelijk kon het Congres bovendien de president uit zijn ambt zetten. Het doel achter deze checks
and balances was om te voorkomen dat een van de organen teveel macht zou bezitten.
Hiertegenover staat het ambt van de president van de Verenigde Staten. Deze heeft de taak gekregen om alle door het Congres aangenomen wetten ten uitvoer te brengen. De president heeft de bevoegdheid om de leden van zijn kabinet te benoemen, zoals een Minister van Buitenlandse Zaken, zij het dat deze benoemingen moeten worden goedgekeurd door het Congres. Daarnaast is de president de Commander in Chief in tijden van oorlog, en heeft hij het recht om een veto uit te spreken.. Dit veto kan alleen door een tweederde meerderheid van het Congres nietig worden verklaard. Indien zowel het Congres als de president het eens zijn over bepaalde wetgeving, kan de Supreme Court, de rechtgevende macht, na toetsing aan de grondwet deze alsnog onwettig verklaren. Om machtsmisbruik van een ambt, groep of politieke partij te voorkomen, is in de grondwet vastgelegd dat er periodiek verkiezingen worden gehouden.5 Zodoende kwamen geen van de meest invloedrijke taken – belastingheffing en uitgeven, wetten schrijven, straffen, oorlogvoering – bij één tak van de overheid te liggen.
Het politieke systeem zoals dit in de grondwet is verankerd, wordt over het algemeen beschouwd als een systeem waarin de machten elkaar op sommige punten overlappen. De scheiding van machten moest volgens de opstellers van de Grondwet dan ook niet al te letterlijk worden opgevat.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
4 Adams, John, Franklin, Benjamin, ea.,The Constitution of the United States of America and Selected Writings
of the Founding Fathers (New York 2012) 803 – 826.
Op sommige punten moest het Congres nauw samenwerken met het Witte Huis en vloeiden bevoegdheden min of meer in elkaar over. Naast deze visie op de Amerikaanse staatsinrichting bestond er vanaf meet af aan een groep politici die beargumenteerden dat het zwaartepunt op het gebied van buitenlands beleid uitsluitend bij de het Witte Huis moest liggen. Deze “presidentialisten” zagen de bij scheiding van machten betrokken instituties als los van elkaar opererende entiteiten. Cheney achtte de autoriteit van de president en de functies die het ambt kende – Commander in Chief, leider van het kabinet en uitvoerder van de wet – als uitsluitende rechten van de uitvoerende macht, die buiten het bereik van het Congres en het Hooggerechtshof lagen.6
Bijna exact tweehonderd jaar nadat de framers de grondwet opstelden, hield Cheney in 1989 een toespraak voor het American Enterprise Institute waarin hij zijn opvattingen over de positie van de president ten opzichte van het Congres uiteenzette. Cheney zag het Congres als een collectief orgaan dat “When working at its best, it would slow down decisions, improve their substansive content, subject them to compromise, and help build a consensus behind general rules before they were applied to the citizen body.”7 Het ambt van de president was ontworpen “as a one-person office to insure it would be ready for action. It’s major characteristics were to be decision, activity, secrecy and dispatch.”8
In Cheney’s visie op buitenlands veiligheidsbeleid was het uitgangspunt voor de samenwerking tussen het Congres en het Witte Huis dat deze niet buiten hun eigen invloedsfeer traden. Dit gegeven was volgens Cheney van buitengewoon belang, voornamelijk als het ging om het bedrijven van een stabiele diplomatie, het uitvoeren van geheime operaties en het voeren van oorlog. Invloed van het Congres, ongeacht wie het ambt van president bekleedde en de gestelde beleidsdoelen, maakte het extreem moeilijk voor de Verenigde Staten om een consequent buitenlands beleid te voeren. Wanneer het Congres controle wilde uitoefenen op de toepassing van geheime operaties, leidde dit volgens Cheney tot een ongewenste conflict tussen de parlementaire procedurele vereisten enerzijds en de presidentiële plicht om op te treden anderzijds. In de onzekere wereld waarin de Verenigde Staten zich bevond ontkwam de president er in sommige situaties niet aan om de eisen van het Congres in de wind te slaan. Daarvoor stond er volgens Cheney teveel op het spel: “On the scale of risks, I am more concerned about depriving the president of his ability to act than I am about Congress’s alleged inability to respond.”9
Tweede thema: Militarisme
Een tweede kenmerk van Cheney’s visie is zijn nadruk op de krijgsmacht als instrument in het Amerikaanse buitenlandse veiligheidsbeleid. De oorsprong van deze “militaristische” visie ligt voor een belangrijk deel aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. De Amerikaanse wapenindustrie was
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
6 Gellman, Barton, Angler: the Cheney Vice Presidency (New York 2008) 96 – 97.
7 Cheney, Dick, Congressional Overreaching in Foreign Policy (American Enterprises Institute 1989) 3 – 4.
8 Cheney, Congressional Overreaching, ibidem.
de motor van de economische groei die de Verenigde Staten tijdens de oorlog doormaakte. Na de oorlog pleitten sommige politici voor een snelle demobilisatie van de krijgsmacht, maar zij werden overschaduwd door hard-liners. Deze laatstgenoemden zagen de Sovjet-Unie als een kwaadwillende supermacht die moest worden ingedamd. Het Amerikaanse Ministerie van Defensie, sinds 1943 gevestigd in het Pentagon, speelde een cruciale rol in de manier waarop de Koude Oorlog door de Verenigde Staten werd gevoerd. Het Pentagon groeide in de loop van de Koude Oorlog uit tot de plek waar de publieke sector, de politiek en intellectuele stromingen samen kwamen. Met deze wisselwerking groeide de wereldlijke invloed van het Pentagon op de manier waarop de ideologische strijd met de Sovjet-Unie gevoerd werd. Zo ontstond een nieuw fenomeen dat bekend kwam te staan als het militair-industrieel-complex.10
In de twintig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog spendeerde de Amerikaanse overheid honderd miljard dollar aan defensie-uitgaven, tien keer meer dan het uitgaf aan gezondheidszorg, onderwijs en welzijn in de zelfde periode. Tegen 1965 werkten er zes miljoen mensen direct of indirect voor het Pentagon. Sinds de stichting van de Verenigde Staten waarschuwden diverse leiders en denkers voor de negatieve gevolgen van oorlogvoering en hoe staande legers een gevaar vormde voor de hierboven beschreven checks and balances van de overheid. President Eisenhouwer (1953-1961), die gedurende zijn presidentschap trachtte om de spanningen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie te verminderen, gaf in zijn afscheidsrede een van de bekendste waarschuwingen aan het Amerikaanse volk. In de ogen van Eisenhower bestond de kans dat het militair-industrieel-complex, wat hij omschreef als de conjunctie van een staande krijgsmacht en een grote defensie-industrie, democratische processen en burgerlijke vrijheden in gevaar bracht.11
Eisenhowers waarschuwing leek niet op waarde te zijn geschat. Gevoed door de paranoia van de Koude Oorlog groeide het Pentagon en nam het aantal militaire operaties toe. Sinds 1941 is de krijgsmacht van de Verenigde Staten vrijwel continu ingezet in conflicten over de gehele wereld. Tussen het einde van de Tweede Wereldoorlog en de aanslagen van 11 september 2001, werden er in totaal 201 overzeese militaire operaties uitgevoerd. Van dit aantal zijn er meer dan dertig gevallen waarin de Verenigde Staten door middel van een militaire interventie of clandestiene operatie een machtswisseling of regime change nastreefde. In de strijd tegen de Sovjet-Unie hielp de Verenigde Staten enkele van ’s werelds meest repressieve regimes en dictators aan de macht.12
De redenering voor het steunen van dergelijke regimes was vaak afhankelijk van geostrategische factoren, ideologische factoren, of een combinatie van beide. In alle gevallen waar de Verenigde Staten het initiatief tot machtswisseling- of beïnvloeding namen, was dit dus altijd een bewust beleid, een zogenaamde war of choice. In veel gevallen werden deze wars of choice in de
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
10 Carrol, James, House of War: The Pentagon and the Disastarous Rise of American Power (New York 2006)
27.
11 Farewell Radio and Television Address to the American People, 17 januari 1961, te raadplegen op: http://www.eisenhower.archives.gov/all_about_ike/speeches/farewell_address.pdf
schaduw uitgevochten, de ‘zwarte operaties’ die geheel buiten medeweten van het Congres en Amerikaanse publiek plaatsvonden, zoals het steunen van de Afghaanse moedjahedien ten tijde van de Sovjet-Afghaanse Oorlog. In andere gevallen stemden het Congres en het publiek – onder valse voorwendselen – in met het toepassen van militair geweld om een machtswisseling te bewerkstelligen, zoals in Vietnam (aanval op een Amerikaanse torpedobootjager door Noord-Vietnam in 1964) en Irak (verdacht van het bezit van massavernietigingswapens in 2003).
Het onvermijdelijke resultaat van het in stand houden van een enorme krijgsmacht na de Tweede Wereldoorlog is volgens de historicus Chalmers Johnson een constante verschuiving van bevoegdheden van Congres naar president, waardoor de wetgevende en rechtgevende machten ondermijnd werden en het Congres fundamentele rechten verspeelde.13 Dit proces werd versterkt doordat er instituties werden opgericht, zoals het Ministerie van Defensie en de Central Intelligence
Agency, die niet in de grondwet waren verankerd. Doordat deze instituties onder de uitvoerende macht
werden geplaatst, groeiden deze uit tot instrumenten in de Amerikaanse buitenlandse veiligheidspolitiek.14 Zoals we in de komende hoofdstukken zullen zien werd Cheney in zijn lange carrière een van de voorvechters van een militarisering en kan hij worden beschouwd als een verpersoonlijking van het militair-industrieel complex waar president Eisenhower zo voor waarschuwde.
Thema drie: diep gewortelde conservatieve overtuigingen
Het derde thema is Cheney’s diep gewortelde conservatieve overtuiging van de Verenigde Staten als leider van de wereld. Dit idee ontwikkelde Cheney gedurende zijn politieke loopbaan die hij in 1968 als stagiair begon. Achtentwintig jaar later, na de verkiezingsoverwinning van Bush in 2000, keerde hij als vicepresident terug als en een van de oudste en meest gelauwerde leden van het kabinet. Hoewel Cheney als Afgevaardigde in het Congres regelmatig met gematigde en liberale Congresleden samenwerkte, was zijn stemgedrag zelfs voor Republikeinse begrippen uitermate conservatief. Wanneer Cheney door de media als gematigd werd omschreven, sommeerde hij zijn assistent om een rectificatie in te dienen: “Will you please call the Washington Post and tell them I’m a conservative? (…) I’ve got a voting record and they ought to look at that.”15 Cheney nam een zeer conservatieve houding in als het ging om belastingen, bijstandsuitkeringen, wapenwetgeving, bezuinigingen op defensie en drong aan op harde lijn ten aanzien van de Sovjet-Unie.16 Over Yuri Andropov, in 1982 aangetreden als Secretaris-Generaal, zei hij: “He speaks English and he likes Scotch, but he is not a card-playing member of the American Civil Liberties Union.”
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
13Ibidem.14 Ibidem, 20 – 21; Treverton, Gregory, ‘Intelligence: Welcome to the American Government’, Mann, Thomas,
e.a., A Question of Balance: The President, The Congress and Foreign Policy, 70 – 108, aldaar 70 – 71.
15 Mann, James, Rise of the Vulcans: The History of Bush’s War Cabinet (New York 2004) 96.
Zoals de komende hoofdstukken duidelijk wordt stelden Cheney zichzelf duidelijke doelen en grenzen in de politiek. Hij liet zich leiden door zijn principes, maar zag ook in dat het soms nodig was om een pragmatisch standpunt in te nemen wanneer dit voordelig was. Cheney kwam nooit onbeslagen ten ijs en hechtte veel waarde aan persoonlijke loyaliteit. Daarnaast zullen we zien hoe Cheney uitgroeide tot een meester-machtspoliticus. Hij wordt door historici en journalisten beschouwd als een van de machtigste en geheimzinnigste vicepresidenten in de geschiedenis, die persoonlijk aan de wieg stond van George Bush’ meest controversiële beslissingen in de Global War on Terror. Cheney zelf vond het in deze strijd belangrijker om succesvol te zijn, dan om geliefd te worden. Hoe en waarom hij als vicepresident zo een grote rol heeft kunnen spelen wordt in de komende hoofdstukken uitgewerkt.
Indeling hoofdstukken
Om de hoofdvraag te beantwoorden – waarom werd Cheney een van de leidende figuren in het buitenlands beleid van de Verenigde Staten? – stelt de scriptie drie deelvragen die in de hoofdstukken besproken worden. De eerste deelvraag is: Welke principes en overtuigingen heeft Cheney als (bewinds)persoon? De tweede luidt: Hoe verliep Cheneys lange carrière en welke gebeurtenissen beïnvloeden zijn denken? De laatste deelvraag is: Welke rol nam Cheney in als vicepresident onder President Bush in de periode van de verkiezingen tot de invasie in Irak?
Hoofdstuk 1 en 2 plaatsen de hierboven beschreven overtuigingen in hun historische context. Zonder deze is het onmogelijk om te begrijpen wat er zich later in de Bush-Cheney jaren afspeelde. Hoofdstuk 1 geeft een overzicht van de gebeurtenissen die Cheneys hierboven beschreven basisprincipes hebben gevormd. Hoofdstuk twee behandelt de periode na Jimmy Carters verkiezingswinst jaartal?. Cheney moest het Witte Huis verlaten en diende vanaf 1979 tien jaar als Afgevaardigde in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. In deze periode groeide Cheney uit tot een zeer gerespecteerd Congreslid die, ondanks zijn conservatieve standpunten, diverse invloedrijke posities bekleedde. Daarnaast ontpopte Cheney zich gedurende het presidentschap van Reagan tot een van de belangrijkste beschermheren van de presidentiële macht.
Hoofdstuk drie gaat over Cheneys periode als minister van Defensie onder George H.W. Bush, zijn mislukte presidentscampange en baan bij Halliburton, een bedrijf dat belangen heeft in de defensie-industrie. Het vierde hoofdstuk over de rol van Cheney als vicepresident onder Bush, treed meer in detail en is opgedeeld in drie periodes. Ten eerste de periode van de presidentiële verkiezingscampagne van 1998 – 2000, waarin Cheney terugkeert op het politieke toneel, eerst als adviseur en later als kandidaat vicepresident. Ten tweede de maanden vanaf de verkiezingen tot 10 september 2001, waarin Cheney een belangrijke rol in neemt in de formatie van de nieuwe Bush-regering. Ten derde de periode van 11 september 2001 tot de militaire interventie in Irak in 2003. Het vijfde en laatste hoofdstuk geeft een conclusie van de bevindingen en is bedoeld als epiloog van wat er zich na de invasie van Irak afspeelde.
Onderzoeksmethode
Het antwoord op de eerder genoemde kernvraag en drie deelvragen is gebaseerd op een zeer uitgebreide media- en literatuurstudie over Dick Cheney en het buitenlands beleid van Verenigde Staten vanaf het begin van de Koude Oorlog tot de aanslagen van 11 september 2001. De voornaamste bronnen zijn werken van historici, journalisten, interviews van oud-medewerkers van de Bush-regering en Cheneys persoonlijke memoires en geschriften. Gezamenlijk geven deze bronnen een helder beeld van wat er zich voor en na 11 september 2001 op het gebied van buitenlands beleid afspeelde en welke rol Cheney daarin speelde. Met name de memoires bieden een interessant perspectief op de motieven, gedachten en persoonlijke relaties binnen een, of in Cheney’s geval, meerdere regeringen.
Zoals elke onderzoekmethode heeft ook deze zijn beperkingen en valkuilen. Een praktisch obstakel is dat de mensen die in deze scriptie worden besproken allen nog leven en over het algemeen bezig zijn hun erfenis als politicus veilig te stellen. Zij geven in hun memoires en interviews per definitie hun versie van wat er zich onder hun ogen afspeelde – Cheney dus ook.17 Een ander obstakel is dat recente geschiedschrijving altijd zeer complex is. Soms dusdanig dat er eerst tijd nodig is voordat gebeurtenissen werkelijk op waarde kunnen worden geschat en de feiten kunnen ontwa(a)rd. Het is wellicht nog moeilijker om in deze context het persoonlijke handelen van historische actoren op de juiste waarde te schatten en er conclusies aan te verbinden. Zie daarom dit verhaal als een ijsberg in de oceaan. De nadruk op alleen het onderzoeken van de top van de ijsberg kan bedrieglijk zijn, immers, onder de oppervlakte schuilt een veel bredere massa die, hoewel uit het zicht, de richting van die zelfde ijsberg bepaalt. Dit is daarom een poging om niet alleen de top – Cheney – van de ijsberg te onderzoeken, maar ook om de bredere ijsmassa – de terugkerende thema’s in de Amerikaanse geschiedenis – inzichtelijk te maken.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
17 Leffler, Melvyn P., ‘The Foreign Policies of the George W. Bush Administration: Memoirs, History, Legacy’,
1. Richard B. Cheney
Als we willen begrijpen hoe Cheney zijn overtuigingen en militaristische visie ontwikkelde en waarom hij uiteindelijk als vicepresident onder George Bush een van de leidende figuren werd op het gebied van buitenlands veiligheidsbeleid, moeten we zijn lange politieke carrière en de gebeurtenissen die zijn ideeën hebben gevormd in detail bekijken.
Richard Bruce “Dick” Cheney (1941) groeide op in Casper in de staat Wyoming, waar hij naar de middelbare school ging en de ster werd van het American footballteam. Na het behalen van zijn diploma, kreeg Cheney een beurs om politicologie te studeren aan de prestigieuze Yale University. Naar eigen zeggen voelde Cheney zich al direct na zijn aankomst op Yale niet op zijn gemak.18 Cheney miste vooral zijn vriendin Lynne en slaagde er niet in om in Yale zijn draai te vinden. In 1962, twee jaar nadat hij arriveerde, besloot Cheney Yale te verlaten en terug te keren naar Wyoming waar hij ging werken als aanlegger van hoogspanningskabels. Wanneer hij in een kort tijdsbestek twee keer wordt gearresteerd voor rijden onder invloed van alcohol, komt Cheney volgens eigen zeggen tot inkeer. Terwijl zijn vriendin en al zijn vrienden op dat moment bezig zijn met afstuderen, is Cheney’s ontwikkeling praktisch tot stilstand gekomen.19 “I needed to get my act together, I needed to go back to school and get an education,” verklaarde Cheney veel later in een interview.20
Cheney stopte als hoogwerker en schreef zich in augustus 1963 op 22 jarige leeftijd in aan de Universiteit van Wyoming. Dit keer werkte Cheney hard aan zijn studie, hetgeen hem goede cijfers en zijn bachelorgraad politicologie bezorgde. Tijdens zijn master politicologie raakte Cheney voor het eerst in aanraking met de politiek toen hij een stageplaats kreeg in de wetgevende macht van de staat Wyoming:het bleek de start te zijn van zijn lange politieke carrière. Voor zijn stageverslag won Cheney een prijs van het National Center for Education in Politics. Dit bracht dat hem in contact met een programma dat recent afgestudeerde politicologen een plek bood bij burgemeesters en gouverneurs. Zo kwam Cheney onder de vleugels van de Republikeinse gouverneur van Wisconsin, Warren Knowles, die hem voor allerlei taken inzette. Zo participeerde hij in stafvergaderingen, waar hij een les leerde die hij de rest van zijn leven bij zich zou dragen:
“I don’t remember the problem we were discussing, but I do recall that I saw the answer with crystal clarity and offered it right up, using a tone of some authority, as I remember. There was silence, then the group went on talking, eventually ending up with the solution I had proposed, though it was as if I’d never offered it. As I thought about what happened, I realized that it’s often better to listen than to speak, particulary if you are the junior person around. Moreover, when a group has a problem to solve, they usually need to grapple with it for a while. If you have a solution, wait until people are ready for
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
18 Cheney, Dick, In My Time: a Personal and Political Memoir (New York 2011) 26.
19 Cheney, In My Time, 30.
it, and then present it in a cool and collected way that makes the answer to the problem be about the answer – and not about you.”21
Naast deze praktische ervaring die Cheney opdeed onder gouverneur Knowles, ontwikkelde hij in deze fase ook zijn ideeën over het Amerikaanse buitenlands beleid. De Verenigde Staten raakten in deze periode steeds dieper betrokken in Vietnam om de uitbreiding van het communisme in Zuidoost-Azië te bestrijden.22 Cheney was in de herfst van 1967 een promotieonderzoek begonnen aan de Universiteit van Wyoming, waar op dat moment hevig geprotesteerd werd tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam. Ondanks, of wellicht juist omdat, Cheney in deze omgeving verkeerde, was hij een voorstander van de Amerikaanse betrokkenheid in Vietnam: “As a general proposition, I supported our troops in Vietnam and the right of the Kennedy and Johnson administrations to make the decision to be involved there.”23
Mentor Rumsfeld
In 1968 kreeg Cheney de kans om de nationale politiek van dichtbij te observeren, toen hij werd voorgedragen voor een programma van de American Political Science Association (APSA) dat jonge getalenteerde academici koppelde aan Amerikaanse Congresleden. Cheney arriveerde in september 1968 in Washington D.C. en begon met een oriëntatie programma, waarin hij aan verschillende seminars deelnam en kennis maakte met diverse Congresleden en senatoren. Een van de Congresleden waarmee Cheney in aanraking kwam is Donald Rumsfeld (1941), een van de Republikeinse Afgevaardigden voor de staat Illinois. Cheney was onder de indruk van de flegmatieke Rumsfeld, maar Rumsfeld (de latere Minister van Defensie) niet van Cheney. Na een kort sollicitatiegesprek wees Rumsfeld wees hem af, waardoor Cheney geplaatst werd bij Republikeins congreslid Bill Steiger, Afgevaardigde voor de staat Wisconsin.24
Steiger bleek een uitstekende mentor voor Cheney. In tegenstelling tot andere congresleden, liet Steiger zijn stagiairs in zijn kantoor werken. Doordat zijn bureau in dezelfde ruimte stond, kreeg hij elk telefoongesprek en vergadering van dichtbij mee, waardoor Cheney snel bekend raakte met het reilen en zeilen van de nationale overheid.25 Door het aantreden van president Nixon in januari 1969 raakte zijn politieke carrière in een stroomversnelling. President Nixon had Donald Rumsfeld voor gedragen om de leiding van het Office of Economic Opportunity (OEO) op zich te nemen. Direct vroeg Rumsfeld aan Steiger om hem te assisteren bij het voorbereiden van de hoorzitting van het Congres die zijn benoeming moest bekrachtigen. Ongevraagd begon Cheney met het schrijven van een memorandum waarin hij uiteenzette hoe Rumsfeld zich moest opstellen tijdens de hoorzitting en hoe
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
21 Cheney, In My Time, 35.
22 Bradley, Mark, Vietnam at War (New York 2009) 111.
23Ibidem, 37.
24 Ibidem, 42; Mann, Vulcans, 11. 25 Ibidem, 48.
hij het OEO moest inrichten en besturen. Cheney legde zijn memo voor aan Steiger, die vroeg of hij het aan Rumsfeld mocht voorleggen, iets waar Cheney uiteraard geen bezwaar tegen had. Cheney voelde zich zeer op zijn gemak bij Steiger en realiseerde zich langzaam maar zeker dat hij liever politiek bedreef dan dat hij de wetenschap in zou gaan. Een van de lessen die Cheney leerde, was dat er in een bureaucratie altijd kans bestaat op lekken, zeker als er documenten en memoranda rondgingen ter verbetering of informatie.26
Nog dezelfde middag dat Donald Rumsfeld in mei 1969 door het Amerikaanse Congres werd benoemd tot hoofd van het OEO, kreeg Cheney een telefoontje van een van Rumsfelds assistenten. Deze vroeg hem of Cheney geïnteresseerd was om toe te treden tot een nieuwe taakgroep. Cheney reageerde enthousiast en werd door Rumsfeld benoemd tot hoofd van de afdeling congressionele relaties. Binnen korte tijd werkte Cheney zich op als de persoonlijke assistent van Rumsfeld. Omdat deze naast directeur van het OEO ook een van de persoonlijke adviseurs van president Nixon was, kreeg Cheney een bureau in de West Wing van het Witte Huis. Rumsfeld en Cheney vulden elkaar aan. Rumsfeld was de energieke en imponerende figuur die vol met ideeën zat; Cheney daarentegen was stil, discreet, efficiënt, loyaal en integer. Ondanks dat Cheney en Rumsfeld er verschillende stijlen op nahielden, waren de twee het vaak eens.27
Toen Cheney in 1972 gevraagd werd om in het campagneteam van Nixons herverkiezing te werken, besloot hij na enige aarzeling om bij Rumsfeld te blijven. Gedurende de verkiezingscampagne en na Nixons overwinning was Rumsfeld steeds gedesillusioneerder geraakt met de president en met enkele vooraanstaande leden van het kabinet. “If [Nixons senior staff] saw him as a non-team player, [Rumsfeld] saw them out of touch and riding for a fall,” schreef Cheney in zijn memoires.28 Rumsfeld had het aanbod van een aantal binnenlands politieke benoemingen afgewezen, tot hij werd benoemd als ambassadeur voor de NAVO, die in Brussel zetelde. Rumsfeld vroeg Cheney wederom of hij zijn assistent wilde worden, maar deze wilde zijn gezin dit niet aandoen. Bovendien had Cheney een aanbod gekregen om met een aantal studievrienden een adviesbureau te beginnen in Washington.
Buiten schot
Het bleek een verstandige keuze. Terwijl Cheney als persoonlijke assistent met Rumsfeld samenwerkte om de inflatie terug te dringen, werden in juni 1972 vijf mensen gearresteerd die geprobeerd hadden om documenten te ontvreemden uit het Watergate gebouw, waar het Nationale Comité van de Democraten was gevestigd. Toen het onderzoek naar de omvang van deze politieke spionage gedurende een jaar was gevorderd, onthulden de journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein van de Washington Post dat Nixon persoonlijk had geprobeerd de affaire in de doofpot te
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
26 Cheney, In My Time, 50.27 Mann, Rise of the Vulcans, 12. 28 Cheney, In My Time, 64.
stoppen.29 Na het Watergate schandaal diende Nixon onder grote druk zijn ontslag in. “It was a sad and amazing spectacle, and as I wached the story unwind, I felt a sense of relief in being away from the whole thing. Deciding to get out of government when Don Rumsfeld departed for Brussels was turning out to be one of my wiser choices in life,” schreef Cheney in zijn memoires.30
Met Nixons aftreden werd vicepresident Gerald Ford de enige ongekozen president in de Amerikaanse geschiedenis. Ford stelde zich ten doel om na deze uiterst pijnlijke politieke affaire het gezag van de president te herstellen. Om te helpen bij het samenstellen van een nieuwe regering, vroeg Ford aan Rumsfeld of hij deze transition wilde leiden. Rumsfeld accepteerde, keerde terug uit Brussel en belde Cheney om opnieuw zijn assistent te worden. Hij twijfelde geen moment. Slechts achttien maanden na zijn vertrek uit de politiek, was Cheney weer terug op het Witte Huis.
Het transitierapport dat Rumsfeld en Cheney in tien dagen schreven, richtte zich voornamelijk op organisatorische hervormingen binnen het Witte Huis. Ford wilde geen aanbevelingen over het buitenlands beleid, waarvan hij continuïteit essentieel achtte. Dit betekende dat de belangrijkste posities, zoals die van Nationaal Veiligheidsadviseur, en die van Minister van Buitenlandse Zaken en van Defensie, niet werden gewijzigd. Op dat moment was Henry Kissinger, die zowel de positie van Nationaal Veiligheidsadviseur als van Minister van Buitenlandse Zaken bekleedde, de meest invloedrijke figuur. Binnen de regering was hij voorzitter van praktisch alle officiële fora op het gebied van buitenlands- en defensiebeleid. Kissinger en zijn staf beheerste zowel de gewone informatiestroom als die van de inlichtingendiensten; zijn staf schreef vrijwel alle beleidsdocumenten op buitenlands politiek gebied die de president onder ogen kreeg.31 Kissinger, de architect van de détente, zou echter weldra zijn dominante greep op het Amerikaanse buitenlandse beleid verliezen. Sinds Fords aantreden werd Kissingers beleid, gericht op een nieuwe verstandshouding met de Sovjet-Unie, steeds vaker in twijfel getrokken en ondermijnd door haviken die vraagtekens zetten bij het idee van een toenadering tot de Sovjet-Unie.32
Nadat Cheney en Rumsfeld hun bevindingen over de transitie aan de president presenteerden, vervolgden zij ieder hun eigen weg. Rumsfeld keerde terug naar Brussel, Cheney naar zijn adviesbureau Bradley Woods. Het duurde echter niet lang voordat de twee wederom werden teruggeroepen. Slechts een maand nadat Nixon was afgetreden kondigde Ford aan dat hij Nixon volledige en onvoorwaardelijke gratie verleende. In reactie hierop stortten het Congres en de media hun woede uit over Ford. Het directe resultaat was dat Fords reputatie beschadigd werd. Mede als gevolg hiervan verloor hij de presidentiële verkiezingen van 1976.33
De kritiek op de gratieverlening aan Nixon ging gepaard met een felle bureauoorlog tussen de “oude” staf uit Nixons tijd en de “nieuwe” staf van Ford. Ford verving Alexander Haig en benoemde
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
29 Herring, George, From Colony to Superpower: U.S. Foreign Relations Since 1776 (New York 2008) 802.
30 Cheney, In My Time, 66.
31 Mann, James, Rise of the Vulcans, 57. 32 Ibidem, 58.
Rumsfeld tot zijn nieuwe White House Chief of Staf, de hoogste functie binnen het Witte Huis en het uitvoerende bureau van de President van de Verenigde Staten. In zijn hoedanigheid van White House
Chief of Staff was Rumsfeld op het Witte Huis verantwoordelijk voor het personeelsbeleid en bepaalde
hij wie wel en wie niet toegang hadden tot president Ford. Daarnaast onderhandelde hij met het Congres over de implementatie van het kabinetsbeleid en was hij persoonlijk adviseur van de president. Ford droeg Rumsfeld op een grondige reorganisatie voor te bereiden, zodat Ford een einde kon maken aan de slepende bureauoorlog. Wederom vroeg Rumsfeld Cheney om zijn rechterhand te worden.
Als rechterhand van Rumsfeld kon Cheney het presidentsambt van dichtbij observeren. Rumsfeld had hem bovendien verzekerd dat hij de kans zou krijgen om zich te bewijzen en regelmatig met Ford te overleggen. Al snel reisde Cheney regelmatig door het land met de president.34 Het duo Rumsfeld-Cheney werkte nauw samen en verstevigde zijn greep over de interne werking van het Witte Huis door ervoor te zorgen dat al het papierwerk dat bij de president terecht kwam eerst langs Cheney ging.35 Hierdoor raakte Cheney bekend met de iron issues – de economische-, veiligheids- en energiebeleidspunten.36 Cheney ontwikkelde zich als de ideale Nummer Twee: “The guy who is going to stay up twice as late, the guy [who] is thinking of things before you even think of them.”37 De komende twee jaar instigeerden Rumsfeld en Cheney een opmerkelijke machtsverschuiving in de regering. Ten eerste slaagden Rumsfeld en Cheney erin om in de winter van 1974 – 1975 Fords personeel uit diens tijd als Congreslid opzij te schuiven en zo een dominante invloed te krijgen op de staf van het Witte Huis en het Amerikaanse binnenlands beleid. Vervolgens, vanaf 1975, begonnen Rumsfeld en Cheney de positie van Kissinger en die van zijn bondgenoot en vertrouweling vicepresident Nelson Rockefeller systematisch te ondermijnen.38
Heroriëntering Amerikaans buitenlands beleid na Vietnam
Het belang van de nederlaag van de Verenigde Staten in Vietnam en de gevolgen daarvan voor het Amerikaanse buitenlands beleid waren groot. Ondanks toezeggingen van President Nixon om Zuid-Vietnam te hulp te schieten bij een eventuele schending door Noord Zuid-Vietnam van de in 1973 gesloten vredesakkoorden, greep de Verenigde Staten vanwege Congressionele oppositie niet in toen Noord-Vietnamese troepen in april 1975 Saigon veroverden. Na de Amerikaanse terugtrekking uit Vietnam werd gedabatteerd over welke consequenties dit had voor het toekomstige buitenlands beleid. De opzet van de détente was om in de relatie met de Sovjet-Unie de ideologische tegenstellingen tussen Oost en West naar de achtergrond te dringen en te zoeken naar gemeenschappelijke belangen, zoals
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
34 Ibidem, 73. 35 Mann, Vulcans, 58. 36 Gellner, Angler, 52.
37 Documentaire The World According to Dick Cheney (Verenigde Staten 2013) 14:55. De quote is van Ron
Suskind, auteur van het met de Pulitzer Prijs bekroonde boek The One Percent Doctrine: deep inside America’s
pursuit of it’s enemies since 9/11 (New York 2006)
wapenbeheersing en economische samenwerking. In deze door Kissinger geformuleerde “realistische” benadering werd het nationale belang losgekoppeld van de binnenlandse politieke aangelegenheden. In deze tijd van Mutual Assured Destruction, de nucleaire patstelling tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, waren zelfbeheersing en terughoudendheid deugden die volgens Kissinger essentieel waren voor de stabiliteit in de wereld.39 Het was dit uitgangspunt van “strategische gelijkheid” tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, dat na Fords aantreden als president en Rumsfeld benoeming tot White House Chief of Staff met Cheney als assistent, steeds meer kritiek kreeg te verduren van het Amerikaanse Congres.
Dit verzet van het Congres leidde in 1973 tot de War Powers Act, die bedoeld was te voorkomen dat de president de Amerikaanse krijgsmacht kon inzetten, zonder voorafgaande toestemming van het Congres. Bovendien regelde de wet dat een militaire interventie zonder een officiële oorlogsverklaring vanuit het Congres, niet langer dan zestig dagen mocht duren.40 Andere wetgeving die het Congres doorvoerde om meer greep te krijgen op de positie van de president waren de Budget Control Impundment Act (alleen door het Congres toegewezen geld mocht gebruikt worden) en de uitbreiding van de Freedom of Information Act (publieke toegang tot officiële regeringsstukken), de Intelligence Oversight Act (Congres moest van te voren worden ingelicht over geheime operaties) en de Foreign Intelligence Surveillance Act (geen binnenlandse spionage zonder expliciete toestemming).41
De weerstand tegen Kissingers politiek kwam uit verschillende politieke hoeken. Zo waren er Democraten binnen het Amerikaanse Congres, zoals de liberaal-democraat George McGovern, die eerder pleitten voor een onvoorwaardelijke terugtrekking uit Vietnam. Deze Democraten trachtten het traditionele idealisme, met een nadruk op mensenrechten en economische vrijheid, in het Amerikaans buitenlands beleid te herstellen. Zij vonden dat de positie van de Verenigde Staten na de nederlaag in Vietnam relatief was verzwakt. Om tot een harmonieuze relatie met de Sovjet-Unie te komen, moest daarom drastisch worden gesneden in het defensiebudget en moest ook de Amerikaanse militaire overzeese presentie in Europa en Zuid-Korea worden gereduceerd om tot een betere verstandshouding te komen met de Sovjet-Unie.42
Uit Republikeinse hoek was het bezwaar dat de détente internationale stabiliteit boven morele waarden zoals mensenrechten en democratie stelde. Door de Verenigde Staten (een democratie) en de Sovjet-Unie (een communistische dictatuur) als gelijkwaardige mogendheden voor te stellen, gaf deze politiek blijk van een vorm van passiviteit en defaitisme die niet strookte met het idee dat Amerika het lichtend voorbeeld moest zijn voor de rest van de wereld.43 De voornaamste vertegenwoordiger van dit standpunt was Ronald Reagan, die president Fords voornaamste uitdager was voor de nominatie als
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
39 Havenaar, Ronald, Eb en Vloed: Europa en Amerika van Reagan tot Obama (Amsterdam 2009) 104 – 106.
40 Herring, Colony to Superpower, 813 – 814. 41 Gellman, Angler, 100.
42 Mann, Vulcans, 63.
afgevaardigde van de Republikeinen voor de presidentiële verkiezingen van 1976. In zijn optiek was de slag om Vietnam weliswaar verloren, maar woedde de strijd tegen het communisme en de Sovjet-Unie nog steeds voort. De Verenigde Staten moest daarom niet terugkrabbelen, maar de krijgsmacht verder opbouwen, de overzees gelegerde troepen behouden en de confrontatie met de Sovjet-Unie aangaan in plaats van die te vermijden.44
Een aparte groep tegenstanders van de détente die later aan invloed zou winnen, centreerde zich rondom de Democratische senator Henry Jackson. Jackson was een neoconservatieve Democraat die steun aan de verzorgingsstaat combineerde met een harde lijn jegens de Sovjet-Unie. Hij stelde zich met zijn neoconservatieve ideeën lijnrecht tegenover mede-Democraten zoals McGovern. Jackson zag de imperialistische politiek van de Sovjet-Unie als het onvermijdelijke resultaat van een totalitair systeem dat, omdat het economisch kwetsbaar was, onder druk kon worden gezet door de wapenwedloop op te voeren en de mensenrechten tot het speerpunt van het Amerikaanse buitenlandse politiek te maken.45 Als Jackson het politieke gezicht was van de neoconservatieven, dan was Irving Kristol de intellectuele peetvader. In Kristols ogen was de Verenigde Staten een baken van vrijheid en democratie, terwijl de Sovjet-Unie het tegenovergestelde was: een kwaad dat moest worden bestreden.46
Schoon ship en nieuwe koers
Met de presidentiële verkiezingen van 1976 in het vizier, liepen de spanningen tussen de verschillende bovenstaande partijen in november 1975 langzaam tot hun hoogtepunt. Ford kampte na zijn gratieverlening aan Nixon, volgens Rumsfeld en Cheney nog immer met een besmeurd imago. Wilde hij een kans hebben in de Republikeinse voorverkiezingen op het kandidaatschap voor de presidentsverkiezingen, dan moest hij schoon schip maken.47 In wat later het Halloween Massacre is genoemd, kondigde Ford een drastische reorganisatie aan die grote gevolgen had voor de detente politiek. Hoewel Henry Kissinger mocht aanblijven als Minister van Buitenlandse Zaken, werd hij uit zijn functie als Nationale Veiligheidsadviseur ontheven, welke functie werd overgenomen door Brent Scowcroft. Vicepresident Neslon Rockefeller kondigde, deels onder druk van de Republikeinse partij, aan dat hij niet als Fords running mate zou participeren in de presidentiele verkiezingen. William Colby werd ontslagen als hoofd van de Central Intelligence Agency en vervangen door George H.W. Bush. James Schlesinger werd ontheven van zijn functie als Minister van Defensie en vervangen door Donald Rumsfeld. Rumsfelds positie als White House Chief of Staff werd daarop ingenomen door zijn rechterhand en protegé Dick Cheney.48
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
44 Mann, Vulcans, 63.45 Havenaar, Eb en Vloed, 108. 46 Mann, Vulcans, 90 – 91. 47 Cheney, In My Time, 89 – 92. 48 Herring, Colony to Superpower, 828.
Het vertrek van Rumsfeld van het Witte Huis naar het Pentagon betekende dat Cheney in feite de leiding had over Fords presidentiële verkiezingscampagne. Cheney zag dat de primaire bedreiging voor Fords herverkiezing niet vanuit de Liberaal-Democraten kwam, maar vanuit de eigen gelederen van de Republikeinse Partij. Gedurende de presidentiële voorverkiezingen groeide de conservatieve Ronald Reagan uit tot Fords voornaamste tegenstrever. In de aanloop naar de voorverkiezingen in augustus 1976 werd Reagans aanval op Fords buitenlands beleid steeds harder van toon: “Wandering without aim describes the United States’ foreign policy, (…) we are told Washington is dropping the word ‘détente’, but keeping the policy, donderde Reagan tijdens een gelegenheid.”49 Aanvankelijk zocht Ford naar een manier om deze kritiek van de hand te wijzen, maar Cheney overtuigde Ford ervan dat dit hem de steun van de conservatieve Republikeinen zou kunnen kosten en dus de nominatie voor de presidentsverkiezingen.50
Aangezien geen van de beide kandidaten een definitieve meerderheid had verworven, hing de nominatie af van de driedaagse Republikeinse Nationale Conventie in maart 1976, waar de confrontatie tussen Reagan en Ford zijn hoogtepunt bereikte. Op de eerste dag van de conventie zette Reagan de discussie over de détente direct op scherp toen hij een resolutie (ofwel plank) voordroeg die de basisprincipes van de Republikeinse partij in het Amerikaanse buitenlands beleid moest bevestigen. “The goal of Republican foreign policy is the achievement of liberty under law and a just and lasting peace in the world,” opende de resolutie. Specifiek moest men dissidenten als Alesandr Solzhenitzyn gedenken “for [their] compelling message that we must face the world with no illusions about the nature of tyranny.”51 Deze resolutie betekende in feite een complete veroordeling van het regeringsbeleid. Met name Kissinger en Scowcroft beschouwden deze actie als een stoot onder de gordel en bepleitten bij Ford dat hij niet in zou stemmen met de resolutie of in ieder geval zou proberen deze te verzwakken.52
Het was echter Cheney die Ford overtuigde om de resolutie aan te nemen. Het risico om de resolutie niet aan te nemen, woog volgens Cheney niet op tegen de kans om de nominatie te verliezen: “Principle is okay up to a certain point, but principle doesn’t do any good if you lose the nomination.”53 Ford besloot daarop eieren voor zijn geld te kiezen en de confrontatie met het kamp van Reagan over de resolutie uit de weg te gaan. Ford won de nominatie uiteindelijk, maar het programma waarmee hij de strijd om de presidentsverkiezingen aanging leek wat buitenlands beleid betrof meer op Reagans agenda dan die van hemzelf. Later omschreef Cheney de resolutie als: a thing of beauty, in its own way, a ringing affirmation of all that was good and pure in American foreign
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
49 Toespraak Ronald Reagan, 31 maart 1976. Te vinden op:
http://www.reagan.utexas.edu/archives/reference/3.31.76.html.
50 Mann, Vulcans, 71.
51 Resolutie Morality in Foreign Policy aangenomen tijdens Republikeinse Nationale Conventie. Te vinden op:
http://www.ford.utexas.edu/library/document/platform/morality.htm.
52 Mann, Vulcans, 72.
policy, mixed in with expressions of disdain for those connivers and compromisers who had given us détente.”54
De geleidelijke teloorgang van Kissinger en de détente markeerde een waterscheiding in de Amerikaanse buitenlandse politiek. Rumsfeld en Cheney droegen met het ondermijnen van Kissinger na Watergate actief bij aan het einde van detentepolitiek. Cheneys politieke talent en functie as White
House Chief of Staff verschafte hem de middelen om een rol van betekenis te spelen. Na de
Amerikaanse nederlaag in Vietnam werden steeds meer vraagtekens gezet bij de rol die de Verenigde Staten in de wereldpolitiek moest spelen. Het vraagstuk na Vietnam was welke gevolgen dit had voor het buitenlands beleid van de Verenigde Staten. Kissinger zelf vond dat na Vietnam en Watergate, de Verenigde Staten relatief gezien verzwakt waren en het Amerikaanse publiek een nieuwe confrontatie met de Sovjet-Unie niet zou steunen.55 Hiertegenover stonden niet alleen Liberaal-Democraten als George McGovern, maar bovenal conservatieve Republikeinen zoals Cheney en Rumsfeld, de neoconservatieven en Ronald Reagan. Zij beargumenteerden dat de Verenigde Staten allerminst in verval was geraakt. Als tegenstanders van de détente en Kissingers realisme, zagen zij geen noodzaak om Amerikaanse troepen terug te trekken en zich achter de oceanen te verschansen, laat staan om akkoorden te sluiten met de Sovjet-Unie.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
54 Cheney, In My Time, 99.2. The Gentleman from Wyoming
De overwinning van Ford op Reagan bleek een pyrrusoverwinning te zijn. Hoewel Ford de kandidatuur weliswaar met een verschil van 117 stemmen won, verspeelde hij veel zoveel geld, energie en politiek kapitaal dat hij de nationale verkiezingen in een nek-aan-nekrace verloor van zijn obscure Democratische tegenstrever, de gouverneur van de staat Georgia, Jimmy Carter. De winst van Carter in de presidentiële verkiezingen betekende voor Cheney een vroegtijdig einde aan zijn politieke carrière. Na een korte vakantie stelde Cheney zich verkiesbaar als Afgevaardigde van zijn thuisstaat Wyoming in het Amerikaanse Congres. Hoewel first-time candidate was Cheney door zijn ervaring onder gouverneur Knowles en Ford beslist geen nieuweling als het ging om het organiseren van verkiezingscampagnes. Cheney slaagde erin de voorverkiezingen onder de Republikeinse kandidaten te winnen en nam het in de algemene verkiezingen op tegen de Democraat Bill Bagley. “When the vote was tallied on November 7 [1978], I had 59 percent of the vote. It would be my narrowest victory in the six general election campaigns – and the sweetest one. For the next ten years I would be recognized on the floor of the US House of Representatives as ‘the Gentleman from Wyoming.’ I would have a lot of titles after that, but never one of which I was prouder,” schreef Cheney later.56
Cheney’s eerste termijn in het Huis van Afgevaardigden viel samen met de laatste helft van Carters presidentschap. Al tijdens de verkiezingsstrijd tussen Ford en Carter was Cheney niet onder de indruk van de Democraat, hetgeen tijdens zijn ambtstermijn niet veranderde. Cheney bekritiseerde Carter vooral om zijn onvermogen om, ondanks een Democratische meerderheid, een werkzame relatie op te bouwen met het Congres. Daarnaast zag Cheney de aantasting van presidentiële macht en invloed op het Amerikaans buitenlands beleid door het Congres, als gevolg van de Vietnamoorlog en het Watergate schandaal, als een ongewenste ontwikkeling die de Verenigde Staten zich niet kon veroorloven.57 Vanaf het eerste moment na zijn aantreden als Afgevaardigde viel Cheney op vanwege zijn bekendheid met de federale overheid en het Republikeinse leiderschap in het Congres. Cheney slaagde erin om zijn naam te vestigen en werd binnen twee jaar verkozen als voorzitter van de
Republican Policy Committee van het Huis van Afgevaardigden.58
Carter had geen ervaring in buitenlandse politiek, maar waar Ford continuïteit pleitte, streefde Carter naar verandering. Zijn visie op buitenlands beleid werd gevormd tijdens sessies met de
Trilateral Commission, een groep topambtenaren, politici, academici en topzakenmensen. In essentie
geloofden de sympathisanten van de Trilateral Commission dat de Verenigde Staten zich moest aanpassen aan de recente politieke en economische ontwikkelingen in de wereld. Het tijdperk van Amerikaanse suprematie was na Vietnam voorbij en had plaats gemaakt voor een wereld met een complex systeem van onderlinge afhankelijkheid.59 Zij zagen de Sovjet-Unie als gevestigde
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
56 Cheney, In My Time, 124. 57 Ibidem,136.58 Mann, Vulcans, 96.
supermacht die kampte met enorme interne problemen en een gedateerde ideologie. Vietnam toonde volgens de trilateralists de beperkte bruikbaarheid van militair geweld in de strijd tegen het Communisme. Zij geloofden dat Nixon en Kissinger hun aandacht teveel hadden gericht op de Sovjet-Unie en te weinig op andere eveneens zeer belangrijke aandachtspunten, zoals de trans-Atlantische en trans-Pacifische betrekkingen met respectievelijk de West-Europeanen en de Japanners. Om politieke, economische en militaire stabiliteit te creëren, moesten deze bondgenoten nauw samenwerken om de mensenrechten te verbeteren en de ontwikkeling in derdewereldlanden te stimuleren.60
Gedurende zijn presidentschap deed Carter er alles aan om zich te onderscheiden van zijn voorgangers. President Carter benoemde als zijn Nationaal Veiligheidsadviseur de Amerikaanse-Pool Zbigniew Brzezinski. Als hoogleraar Internationale Betrekkingen van Columbia University, mede-oprichter en oud-voorzitter van de Trilateral Commission, bezat Brzezinski een vracht aan kennis over en visie op het Amerikaans buitenlands beleid. Brzezinski pleitte voor een duidelijke visie in het buitenlands beleid, met een harde lijn jegens de Sovjets. Cyrus Vance werd door Carter aangewezen als de nieuwe Minister van Buitenlandse Zaken. Vance was getekend door de Vietnamoorlog en in veel opzichten de antipool van Brzezinski. Hij geloofde in een vreedzame toenadering met Moskou en de ontwikkeling van derdewereldlanden.61 Carter pleitte voor een open diplomatie, gebaseerd op Amerikaanse democratische normen en waarden, en voor een gezonde samenwerking met het Congres. De Verenigde Staten moesten bovendien het vertrouwen terugwinnen van de Verenigde Naties en zijn bondgenoten. De Verenigde Staten dwongen volgens Carter geen respect af in de internationale politiek.62
Ondanks alle goede intenties van Carter zou hij slechts een termijn als president volmaken. Het einde van zijn regering en de terugkeer van de Republikeinen op het Witte Huis, werd ingeluid door de geopolitieke verschuivingen die in het jaar 1979 plaatsvonden – de Iraanse Revolutie en de Sovjet invasie van Afghanistan.63 Deze gebeurtenissen en de reactie van Carter daarop waren van grote betekenis voor de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten en voor Cheney persoonlijk.
Iran
Vanaf de ontdekking van olievelden in het eerste kwart van de twintigste eeuw tot eind jaren ’70, groeide Iran uit tot een van de belangrijkste bondgenoten van de Verenigde Staten. Geheel in de sfeer van de Koude Oorlog in de jaren ’50 vormde angst voor een Communistische overname en een stijgende olieprijs de aanleiding voor president Eisenhouwer om in 1953 een staatsgreep te laten uitvoeren in Iran. Samen met de Britse inlichtingendienst MI6 kreeg de CIA de opdracht om de
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
60 Ibidem.61 Moore, Raymond, ‘The Carter Presidency and foreign policy’, in: Abernathy, Glenn M., e.a. The Carter
Years: The President and Policy Making (Londen 1984) 54 – 83, aldaar 60 – 61.
62 Carter tijdens tweede debat van de presidentiële verkiezingen tussen Carter en Ford, 6 oktober 1976. Te
vinden op: http://www.ontheissues.org/Celeb/Jimmy_Carter_Foreign_Policy.htm.
zittende regering van premier Mohammed Mossadeq, die de olieproductie van zijn land wilde nationaliseren, ten val te brengen en Shah Mohammed Reza Pahlavi te installeren. Hoewel de CIA in een after action report de staatsgreep als een schoolvoorbeeld betitelde, waren er enkele lessen te trekken voor toekomstige operaties. Een van die lessen was dat de kans op blowback – de onvoorziene gevolgen van geheime operaties – nooit moest worden uitgesloten: “possibilities of blowback against the United States should always be in the back of the minds of all CIA officers involved in this type of operation.”64
De door de Amerikanen gesteunde repressieve politiestaat van de Shah bewees zich, na de coup, als een loyale bondgenoot. In de nasleep van de Vietnamoorlog besloten President Nixon en Henry Kissinger in 1972 om de banden met Iran te versterken door het aantal Amerikaanse militaire adviseurs in Iran te vergroten en toestemming te verlenen om geavanceerde wapens te kopen. In ruil hiervoor zou de Shah de belangen van de Verenigde Staten in de regio behartigen. Naar schatting groeide het aantal Amerikanen in Iran van 8000 in 1970 tot 50.000 in 1979. Een vijfde van hen was direct betrokken bij de Iraanse wapenindustrie.65 Naast Europa en Zuidoost-Azie, raakten nu ook de Perzische Golf en het Midden-Oosten steeds meer verweven in de algehele confrontatie van de Koude Oorlog. Iran werd van vitaal belang beschouwd. “Iran seemed to be the perfect candidate for [U.S.] policy. It was the biggest, most populus nation in the Persian Gulf. The shah, with his grandiose amitions and his dedication to Westernization, was exactly the sort of regional leader whom Nixon and Kissinger yearned,” schrijft de historicus Mann.66
Terwijl de jaren ’70 verstreken werd het regime van de Shah steeds repressiever en vervreemde het van de Iraanse bevolking. De geheime dienst SAVAK hanteerde meedogenloze tactieken om rebellie in de kiem te sporen. In 1975 verklaarde Amnesty International de Iraanse regering als een van de ergste mensenrechtenschenders van de wereld.67 Dit weerhield President Carter tijdens een bezoek aan Iran in 1978 er niet van om het land te omschrijven als “an island of stability in one of the more troubled area’s in the world.”68 Dit bleek echter al lang niet meer het geval. De compleet geïsoleerd geraakte Shah was niet in staat om zich zonder bloedvergieten te handhaven. Op 16 januari 1979 vluchtte de Shah te midden van een reeks opstanden zijn land uit. Twee weken later keerde Ayathollah Khomeini terug uit zijn ballingschap in Parijs en werd de nieuwe leider van de Islamitische Republiek Iran. Tegen het einde van 1979 bezetten Iraanse studenten de Amerikaanse ambassade in Teheran en gijzelden zij het personeel. Khomeini liet deze gijzeling op zijn beloop en verklaarde Amerika de Duivel van de wereld. Operatie Desert One, Carters poging in april 1980 om
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
64 Risen, James, Word for Word/ABC’s of Coups, (New York Times 18 juni 2000). Zie ook pagina 22 van:
http://www.nytimes.com/library/world/mideast/iran-cia-appendix-e.pdf .
65 Axworthy, Michael, Iran: Empire of the Mind. A History from Zoroaster to the Present Day (Londen 2007)
253.
66 Mann, Vulcans, 84. 67 Axworthy, Iran, 255.
het ambassadepersoneel te bevrijden, eindigde in een totale mislukking toen twee Amerikaanse helikopters tijdens de missie tegen elkaar aan vlogen.69
Afghanistan
Kort na de val van de Shah diende er zich in het Iraans buurland Afghanistan een tweede crisis aan toen in april 1979 de Afghaanse Communistische Partij de macht greep. Na een bloedige staatsgreep had zittende President Daud het veld geruimd voor Nur Mohamed Taraki, die Afghanistan een socialistische staat verklaarde en direct begon met de modernisering van staat en maatschappij. Het duurde echter niet lang voor de situatie in Afghanistan escaleerde en het eerste anticommunistische verzet zich tegen de centrale regering organiseerde. De verwarrende omstandigheden van de staatsgreep en de algehele paranoia van de Koude Oorlog, zorgden ervoor dat geen van de betrokken partijen op de hoogte waren van elkaars intenties. Toen in maart 1979 het door de Sovjets getrainde regeringsleger massaal overliep naar de kant van de opstanddelingen, wendde Taraki zich naar Moskou voor hulp. Geconfronteerd met de plotse verschijning van een nieuwe aangrenzende communistische staat zag de Sovjet-Unie geen andere mogelijkheid dan het regime met geld en wapens te hulp te schieten.70
In het Witte Huis zagen Carter en Brzezinski op hun beurt de ontwikkelingen in Afghanistan met leden ogen aan. Na het verlies van bondgenoot Iran kon de Verenigde Staten zich geen tweede strategische tegenslag veroorloven. Onder aanvoering van Brzezinski gaf Carter op 3 juli 1979 een geheim presidentieel bevel tot het vrijmaken van een half miljoen dollar om het Afghaanse verzet te ondersteunen met propaganda, radioapparatuur en medische voorzieningen.71 In september raakten de ontwikkelingen in een stroomversnelling toen Taraki opzij werd geschoven door zijn rivaal Hafizullah Amin. Binnen het Politbureau in Moskou werd Amin gezien als een onbetrouwbare radicale fanaat. Hoofd van de KGB en later Secretaris-Generaal Yuri Andropov, schetste tijdens een vergadering van het Politbureau een verontrustend beeld van de situatie. Volgens Andropov was de CIA bezig met het opzetten van een nieuw Ottomaans rijk dat een bedreiging vormde voor de Zuidelijke Sovjetrepublieken. Indien de revolutie in Afghanistan mislukte zouden de Verenigde Staten hier gebruik van maken. Moskou kon zich het niet veroorloven zwak te lijken. Er moest iets gebeuren, desnoods met een militaire interventie.72
Op Kerstavond 1979 bestormden speciale eenheden van het Rode Leger het zwaarbeveiligde Afghaanse presidentiële paleis in Kaboel. Tegelijkertijd staken 80.000 Sovjetsoldaten de grens over en bezetten Afghanistan. In Washington reageerde Carter geschokt. “This is a callous violation of international law and the United Nations Charter,” sprak president Carter het Amerikaanse volk toe.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
69 Mann, Vulcans, 88.70 Braithwrite, Rodrick, Afghansty, 37. 71 Coll, Steve, Ghost Wars, 46. 72 Braithwrite, Afghansty, 77.
“It is a deliberate effort of a powerfull atheistic government to subjugate an independent Islamic people.”73 In een memorandum aan Carter schetste Brzezinski de opties van de Verenigde Staten om de Sovjets in Afghanistan te dwarsbomen. Brzezinski waarschuwde dat de Verenigde Staten niet te optimistisch moest worden over een mogelijk Vietnam voor de Sovjets in Afghansitan. Het verzet tegen de invasie was slecht georganiseerd en geleid, de rebellen hadden geen toevluchtsoord, geen leger en geen centrale overheid. Daarnaast was er in vergelijking met Vietnam slechts beperkte steun voor het verzet. Bovendien vreesde Brzezinski dat de Sovjets, in tegenstelling tot de Verenigde Staten in Vietnam, in Afghanistan wel beslissend zouden optreden. Er was dus wellicht weinig tijd voordat de Sovjet-Unie zich zou terugtrekken.74
De invasie bleek slechts het begin van een tien-jaar-durende bezetting. Toen de Sovjets in februari 1989 de laatste manschappen terugtrokken, was Afghanistan, veranderd in een door oorlog verscheurd land. De oorlog kostte aan meer dan een miljoen Afghanen het leven, terwijl nog eens vier miljoen hun land ontvluchtten naar Pakistan en Iran. Als gevolg van de oorlog ligt Afghanistan bezaaid met tien miljoen onontplofte landmijnen.75
Consequenties
De revolutie in Iran en de Sovjet-invasie van Afghanistan hadden enkele verregaande gevolgen voor het Amerikaanse buitenlands beleid in brede zin. Ten eerste betekende het verlies van Iran het einde van de Nixon-doctrine. Deze hield in dat de bondgenoten van de Verenigde Staten primair verantwoordelijk waren voor hun eigen veiligheid. In de context van de Koude Oorlog betekende dat, dat de Verenigde Staten met het nieuwe islamitische bewind in Teheran, zijn belangrijkste geostrategische bondgenoot verloor. In de toekomst zouden de Verenigde Staten dezelfde fout niet opnieuw maken, er stond simpelweg teveel op het spel. Hiertoe kondigde Carter in een toespraak aan het Amerikaanse Congres af dat “any attempt by an outside force to gain control of the Persian Gulf region will be regarded as an assault on the vital interests of the United States of America, and as such an assault will be reppelled by any means necessary, including miliitary force.”76
Ten tweede vormde met name de Iraanse revolutie de aanleiding voor verdere polarisatie in de Amerikaanse politiek en de terugkeer van de Republikeinen in het Witte Huis. In het bijzonder raakten de neoconservatieven binnen de Democratische Partij, onder leiding van Senator Henry Jackson, in toenemende mate gedesillusioneerd over hun gematigde partijgenoten. Zij beargumenteerden dat Carter een te passief beleid voerde ten aanzien van de Sovjet-Unie. Carters regering had bondgenoten als Iran teveel onder druk gezet met zijn nadruk op democratische hervormingen, terwijl deze niet
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
73 Carter, Jimmy, Address to the Nation on the Soviet Invasion of Afghanistan (4 januari 1980), http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=32911#axzz2grGcT5XB.
74 Memorandum van Brzezinski aan Carter op 26 december 1979,
http://www.temple.edu/history/immerman/291/syllabus/BrzezinskiToCarterAfghanistan.htm
75 Barfield, Thomas, Afghansitan: A Cultural and Political History (Oxfordshire 2010) 234.
76 Jimmy Carter, State of the Union Address, 21 januari 1980; Mann, Vulcans 88; Herring, Colony to
werden verwacht van Communistische landen. Door leiders als de Shah onder druk te zetten meer politieke vrijheden te garanderen, had Carter precies het tegenovergestelde bereikt. De Shah’s positie was verzwakt geraakt en werd vervangen door een islamitisch fundamentalistisch regime dat mogelijk nog minder geneigd was de mensenrechten te respecteren.77
Toen Carter het in de presidentiële verkiezingen van 1980 opnam tegen Ronald Reagan, won Reagan de verkiezingen met een zogenaamde landslide victory. De Reaganites hadden tijdens de presidentiële voorverkiezingen tegen Ford in 1976 kritiek op de détente een van de speerpunten gemaakt van hun campagne. In de presidentiële verkiezingen van 1980 bekritiseerde Reagan Carter herhaaldelijk wegens een zwak buitenlands beleid als gevolg van het te lang vastklampen aan de détente. Slechts zes jaar na Nixons vertrek en vier jaar na Carters verkiezing domineerden de
Reaganites de politieke agenda. Na Reagans verkiezing liepen de neoconservatieve democratische
tegenstrevers over naar de Republikeinen en kregen de conservatieven de mogelijkheid om hun eigen visie voor de Verenigde Staten te implementeren.78
Ten derde markeerde Carters steun aan de Afghaanse moedjahedien, hoe beperkt deze ook was, het begin van wat uitgroeide tot de grootste inlichtingenoperatie in de geschiedenis van de CIA. Een triumviraat van anticommunistische landen – de Verenigde Staten, Pakistan en Saoedi-Arabië – schoten het Afghaanse verzet te hulp. Hoewel elk van deze partijen verschillende en tegenstrijdige doelen nastreefde, werden deze motieven niet op waarde geschat, met als gevolg dat “blowback” haast onvermijdelijk werd. Tegen het einde van de jaren ’90 zwaaiden de radicaal islamitische Taliban de scepter in Afghanistan, waar Osama bin Laden en zijn terroristische organisatie Al Qa’ida vrij verkeerden. Op 7 augustus 1998 pleegde Al Qa’ida aanslagen op Amerikaanse ambassades in Kenya en Tanzania; in oktober 2000 pleegde zij een aanslag op de USS Cole; in september 2001 vlogen gekaapte vliegtuigen in het WTC in New York en het Pentagon.79
Reagan doctrine
Direct na zijn verkiezing stelde Reagan zich ten doel om de negatieve nalatenschap van Carter achter zich te laten en de Amerikaanse moraal te herstellen. Hoewel president Reagan geen persoonlijke ervaring had in internationale betrekkingen, had hij als conservatieve Republikein wel een idee over hoe de Verenigde Staten zich moest opstellen. Reagan bedreef een agressieve anti-Sovjetpolitiek, waarin hij inspeelde op het blootleggen van de kwaadaardigheden en morele gebreken van de Sovjet-Unie. De Sovjet-Unie was een “evil empire” dat bestreden en verslagen moest worden.80 In combinatie met deze morele kruistocht bood hij onder de Reagan-doctrine tegelijkertijd grootschalige clandestiene
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
77 Mann, Vulcans, 91 – 92.78 Mann, Vulcans 110 – 111.
79 Johnson, Chalmers, ‘American Militarism and Blowback: the Costs of Letting the Pentagon Dominate Foreign
Policy’, in: New Political Science no. 24 2002, 21 – 38, aldaar 23.
80 Ronald Reagan, Address to the National Assosiation of Evangelicals, 8 maart 1983, http://voicesofdemocracy.umd.edu/reagan-evil-empire-speech-text/
