Aftasten van grenzen der
fotomanipulatie
inzoomen op beeldbewerking in Nederlandse kranten Door Wendy van Til
Inhoud
! 1 > : inieiding pag. 3 ! sI Hoofdstuk 1. Volg de foto... pag. 5
Hoofdstuk 2. Waarom bewerken/manipuleren? pag. 11
' Hoofdstuk 3. Ethiek versus esthetiek pag. 16
"| Hoofdstuk 4. Een gericht toekomstbeeld pag. 24
. 3 • . ;
] Conclusie pag. 30
j
i Bibliografie pag. 32
inieiding
Blader een krant door. Wat is het eerste dat opvalt? Juist, het beeld. Foto's zijn van groot belang voor een krant. Het gezegde 'een foto zegt meer dan duizend woorden' bestaat niet voor niets. Bovendien blijft een beeld langer in het geheugen hangen dan een verhaal. Sinds het ontstaan van de
persfotografie zijn honderden onvergetelijke nieuwsfoto's gemaakt. Sommigen daarvan hebben onuitwisbare belangrijke momenten vastgelegd. Denk aan de foto van het napalm meisje van fotograaf Hung Cong Ut tijdens de Vietnam oorlog.
'Onze memorie is een beeldbank, voor een belangrijk deel opgebouwd uit persfoto's. En onze visie op belangrijke en complexe gebeurtenissen is vaak voor altijd in ons geheugen vastgelegd in een enkele nieuwsfoto.' Joop Swart in 'Het fotografische geheugen' (1987).
Foto's zijn een belangrijk onderdeel in de krant: het zijn beelden van de realiteit. Ze leggen geschiedenis vast. Bewerken en manipuleren van deze werkelijkheid lijkt dus uit den boze. Maar is dat in de werkelijkheid het geval? Het manipuleren van foto's gebeurt a! jaren. Door de fotografische technieken van tegenwoordig is het alleen makkelijker geworden om een foto te
veranderen. Met een klik op de muis verander je complete achtergronden of zijn pukkels van een gezicht te halen. Het bewerken van foto's heeft zelfs zijn eigen werkwoord gekregen: photoshoppen, naar het fotobewerkprogramma Adobe Photoshop. Tegenwoordig bewerken steeds meer mensen hun foto's. De buurman bewerkt zijn vakantiefoto's van Frankrijk, zodat de lucht net iets blauwer lijkt. Ook de foto's in de reclamefolder van het parfum Hugo Boss parfum zijn opgeleukt met een bewerkingsprogramma om het product aantrekkelijker te maken voor de Want.
Maar hoe zit dat met krantenfoto's? Zijn of worden deze ook bewerkt? Als de buurman een beeld kan bewerken, kunnen ze dat op een krantenredactie toch ook? Een fotograaf of beeldredacteur kan een beeld bijvoorbeeld
oppoetsen, zodat een onderwerp net iets scherper is of duidelijker naar voren komt. In tijdschriften en reclamefolders wordt hier gretig gebruik van gemaakt. Ailes lijkt mooier dan het eigenlijk is, waardoor het uiteindelijke doel - het aantrekken van lezers en kopers - dichterbij komt. Waarom zouden ze het in kranten dan niet doen? Helemaal wanneer je leest dat de oplages van dit medium terugloopt. ledereen bewerkt zijn of haar foto's toch?
Gevolg: lezers worden argwanender. Het vertrouwen in kranten nam al meer af en door de komst van programma's ais Photoshop weten lezers helemaal niet meer wat ze moeten geloven. Een bewerking is haast niet van echt te onderscheiden. Wanneer het publiek erachter komt dat een foto, die voor werkelijkheid is uitgegeven, gephotoshopt is, za! het medium in de toekomst minder geioofwaardig overkomen.
De discussie over wat wel of niet mag met krantenfoto's is daarom volop aan de gang onder fotografen, beeldredacteuren en de rest van de media. Waar
ligt de grens van fotobemvloeding? Zijn er richtlijnen of moeten deze worden opgesteld?
Vanaf het moment dat iets plaats vindt tot de publicatie in de krant, gebeurt veel met een enkele foto. In deze reflectie wordt gekeken naar het bewerken van foto's in Nederlandse kranten en alles wat een foto voor publicatie kan bemvloeden. Tijdens deze tocht wordt aan de hand van voorbeelden, een aantal cases en een kijkje op de redactie van de Twentsche Courant Tubantia duidelijk wat met een foto kan gebeuren. Door gesprekken metfotografen, beeldredacteuren van kranten en persbureaus en fotodeskundigen worden de grenzen van beeldmanipulatie verkend en de fotopraktijken van de
Nederlandse dagbladpers aan het licht gebracht. At deze factoren, gepaard met theorie, zorgen aan het einde van deze reis voor een antwoord op de volgende vraag: In welke mate krijgt de Nederlandse krantenlezer de daadwerkelijke realiteit in krantenfoto's voorgeschoteld?
Hoofdstuk 1. Volg de foto...
Ondanks dat de reis van een gebeurtenis tot gepubliceerde foto soms slechts enkele minuten bedraagt, gebeurt veel in dit korte tijdsbestek. De mogelijke momenten en manieren waarop en waarmee een foto kan worden bemvloedt en/of gemanipuleerd, worden in dit hoofdstuk nader bekeken.
Voordat een foto in een krant wordt gepubliceerd, moet een gebeurtenis plaatsvinden. Door een fotoredactie van de krant wordt een fotograaf naar de gebeurtenis gestuurd om het in beeld vast te leggen. De fotograaf stuurt zijn foto's naar de redactie, waar fotoredacteuren zorgen dat het beeld wordt gepubliceerd.
Op deze weg passeert een beeld meerdere factoren van bemvloeding. Deze worden hieronder nader bekeken. Niet op elke krant zal het fotoproces precies hetzelfde verlopen. Bij een landelijke krant zullen minder foto-i opdrachten bfoto-innenkomen, omdat ze maar een edfoto-itfoto-ie maken en regfoto-ionale
kranten soms wel tien.
Op de redactie
Locatie: de fotoredactie van de Twentsche Courant Tubantia in Enschede. Van de verschillende regioredacties komen fotobonnen (aanvragen voor foto's) binnen. Tijdens de redactievergadering verdeelt de coordinator van de fotoredactie de bonnen over die fotografen die in vaste dienst zijn.
Voordat fotografen op pad gaan, zijn al een paar belangrijke keuzes gemaakt: welk onderwerp wordt gefotografeerd en op welke manier. Een aantal
gebeurtenissen zijn al bekend bij de redactie, de zogenoemde agenda-items.'De verkoop van oliebollen en overleg over de missie in Afghanistan door de Tweede Kamer zijn hier voorbeelden van', vertelt Leo Blom, chef fotoredactie ANP. 'We sturen fotografen naar deze gebeurtenissen, omdat we denken dat mensen de volgende dag hierover praten en dat onze afnemers ) [red. kranten] hiervan beeldmateriaal willen publiceren. Wanneer een giftrein
ontspoort bij Amersfoort hoeven we daar niet over na te denken. Dat is een nieuwsitem. Het enige wat we dan als redactie afvragen is of ook een luchtfoto moet worden gemaakt.'
Op de fotoaanvraagformulieren van de Twentsche Courant Tubantia worden ook fotosuggesties, die door redacteuren bedacht zijn, voor het onderwerp vermeld. Daarnaast bepaalt de fotoredactie ook nog eens welke fotograaf naar een bepaalde opdracht gaat.
Volgens coordinator fotoredactie Carlo ter Ellen van de Twentsche Courant Tubantia is de verdeling van de foto-opdrachten erg belangrijk. 'Wie je voor een klus inzet, bepaalt de soort foto die je terug krijgt. Elke fotograaf heeft zijn eigen stiji en is beter op bepaalde punten. Daar maak je als krant gebruik van. De eigen stiji van een fotograaf draagt bij aan het imago van de krant.'
Nadat de een fotograaf zijn foto's heeft gemaakt, zet hij een selectie hiervan in een fotobak. De beeldredacteur selecteert hieruit de beste en print deze uit. Dit geldt ook voor de foto's die door fotopersbureaus, zoals het ANP, worden gemaakt. De fotoredacteur houdt de agenda van deze organisaties in de gaten, zodat hij al een idee heeft welke foto's nog binnen komen in het fotoaanbod. Later op de dag wordt een selectie gemaakt van foto's die ook gepubliceerd worden. Tot middernacht kan dit nog veranderen, omdat ze het beeld tot die tijd in de gaten houden. Meer over hoe deze selectie wordt gemaakt, staat in hoofdstuk 2.
Fotovornraing
Nadat de selectie heeft ptaatsgevonden, worden foto's nog bewerkt. Zowel de inhoud als de vorm van de foto. Hieronder worden de meest gebruikte
mogelijkheden voor de bewerking van de vorm opgesomd: • Aansnijden
Hierbij wordt een deel van de foto weggesneden. • Vrijstaand maken
Hierbij wordt de achtergrond van een onderwerp weggesneden, waardoor alleen het onderwerp (vaak een voorwerp of een persoon) overblijft.
• Spiegelen
Hierbij wordt de afbeelding gedraaid.
De bewerking van de inhoud, hangt af van de soort foto. De meeste
fotoredacteuren en fotografen zijn het erover eens: een nieuwsfoto mag niet of zo min mogelijk worden bewerkt, omdat ze de gebeurtenis zo
waarheidsgetrouw mogelijk moeten weergeven. Meningen over wat precies wel of niet mag verschillen. (Meer over deze opinies is te vinden in hoofdstuk 3 en 4.) Een foto voor een bijlage mag wel worden bewerkt.
Foto: Wendy van Til
Beeldredacteur en fotograaf Wim Corduwener van de Twentsche Courant Tubantia bewerkt een foto van ijskrabbers (zie foto hierboven). De foto is een illustratie bij een test van ijskrabbers. 'Het maakt voor het product niet veel uit ofje de foto bewerkt', aldus Corduwener. 'Ik bewerk de voorwerpen zelfniet. Zo blijven de kleuren ook hetzelfde.' De foto is gemaakt in de studio. 'Ik mag ze daarom ook etaleren zoals ik zelf wil. Ik had een sneeuwondergrond onder de foto kunnen zetten, maar dat gaat dan te ver.'
Ook in de studio gemaakte foto's, die meestal voor bijlagen bestemd zijn, worden bewerkt. 'Meestal is de witbalans van deze foto's niet goed', zegt beeldredacteur Riet Vos van de Twentsche Courant Tubantia. Wanneer de witbalans niet goed is, lijkt wit eerder geel. Met behulp van een programma als Photoshop wordt dit hersteld. Het verschil van een gewitte met een niet gewitte foto is goed te zien op bovenstaande foto.
Elke foto wordt voor publicatie nog digttaal bewerkt. Arno Haijtema, chef fotoredactie de Volkskrant: 'Elke foto krijgt een technische nabehandeling, waarbij het beeid wordt geoptimaiiseerd voor de drukpers.
De Twentsche Courant Tubantia gebruikt voor deze behandeling bijvoorbeeld het computerprogramma Intelli-Tune. Met deze software wordt de toon, kleur en karakteristieken van elke foto geanalyseerd en automatisch met de nodige correcties aangepast voor het beste publicatieresultaat Hieronder valt ook het aantai pixels die een digitate foto moet hebben.
Kijkje door de lens
Niet alleen de redactie beTnvloedt en bewerkt een krantenfoto. Voordat het beeld op de redactie binnenkomt, heeft de fotograaf ook al het een en ander gedaan.
Een selectie maken van de geschoten foto's is er een van. De meeste
fotografen maken meerdere foto's van een onderwerp (helemaal nu het door digitate fotografie veel goedkoper is geworden), maar sturen niet alle
exemplaren naar de krantenredactie. De fotograaf kiest zijn beste foto's en stuurt deze door naar de redactie.
Ook zijn veel foto's al bewerkt met een computer voor ze op de fotoredactie aankomen. Freelance fotograaf Christian van der Meij: 'Een fototoestel heeft een ander dynamisch bereik dan de werkelijkheid. Het heeft minder
verschillende gradaties in kleur dan de realiteit. Daarom zal een foto altijd anders lijken dan de realiteit. De kleur wordt daarom vaak nog bijgesteld voor een foto naar de redactie gaat.'
'De meeste redacties willen dat de foto's aangeleverd krijgen in J-PEG. Daarmee gaat echter een deel van de lichtheid en kleur verloren. Daarom maak ik mijn foto's in een andere vorm. Ik werk met RAW- bestanden. Deze kun je omzetten naar J-PEG- bestanden. Voordat ik dat doe, kan ik nog de witbalans en de helderheid van de foto corrigeren. lets wat je niet kunt als je direct met J-PEG werkt. Een RAW- bestand is eigenlijk een negatief, waar je nog dingen aan kunt veranderen. Bij J-PEG kun je scherpte ook niet meer veranderen. Ook kun je bij de ruwe bestanden nog doka- technieken als doordrukken gebruiken.'
Volgens Corduwener zijn er ook fotografen die een lichtaura om de
belangrijkste persoon in de foto maken, zodat deze er beter wordt uitgelicht. Andere vormen van beeldbewerking zijn doordrukken (het lichter of donkerder aanzetten van kleuren) en het verwijderen van storende elementen.
Niet alleen technieken manipuleren foto's. De fotograaf heeft voor het indrukken van de ontspanningsknop al beslissingen genomen. Zo kiest hij voor een bepaalde soort camera. Voor portretfoto's zijn nu eenmaal andere vereisten dan voor sportfoto's. Maar het ensceneren van een compositie of houding is een andere keuze die de fotograaf vooraf maakt.
Op de parkeerplaats van een winkelcentrum in Oldenzaal haalt fotograaf George Nusmeijer een fototoestel met zoom- gmothoek uit de kofferbak .In dezelfde ruimte ligt nog een fotocamera en een laptop. De opdracht: een foto maken van Sabine van den Bulk, die spirituele danslessen gaat geven.
Foto: Wendy van Til
'Ga maar op het midden van de vloerstaan. lets verder naar rechts.'
Nusmeijer dirigeert de danslerares en de man voor de foto. 'Wanneer ik een foto maak,zoek ik naar beeld dat in relatie staat met de reden van de foto', aldus Nusmeijer.
Veel foto's worden op deze manser geensceneerd. Bij portretfotografie is het bijna onvermijdelijk, volgens veel fotografen. Ook in de Nederlandse kranten. 'Je kijkt naar de stemming van de geportretteerde en waarom de persoon op de foto moet', aldus Van der Meij. 'Soms zoek je een item erbij om duidelijk te maken wat deze persoon doet.'
Bij nieuwsfoto's gaat het iets anders. Van der Meij: 'Bij een nieuwsfoto kun je eigenlijk niet zoveel veranderen. Tijd om voor goede belichting te zorgen en een mooie compositie is er niet of niet altijd. Je anticipeert op wat er gebeurd.' Het ensge dat je bij nieuwsfoto's kunt veranderen is volgens Van der Meij de invalshoek, het standpunt van waar je naar de gebeurtenis kijkt. 'Je zorgt bijvoorbeeld dat mensen die een kaars vasthouden even voor een spandoek gaan staan. Je zet de situatie in scene zodat de gebeurtenis in een plaatje wordt samenvat.'
Door de lens van de fotograaf is maar een deel van een gebeurtenis te zien. Nog iets dat gebeurt voordat een foto de krantenredactie bereikt. De fotograaf maakt een selectie in wat de lezer te zien krijgt. Een detail van een onderwerp raakt een lezer soms rneer dan een overzichtsfoto.
Alles wat tot nu toe genoemd is opzettelijk toe te schrijven aan de persoon die de foto's neemt. Een fotograaf kan echter ook zonder de intentie hebben de foto te veranderen de gebeurtenis bemvloeden. Wim Corduwener, fotograaf in vaste dienst van de Twentsche Courant Tubantia, maakt dit vaak genoeg mee. 'De mensen weten dat ik er ben en gaan kijken of hun haar goed zit. Het is hetzelfde als een journalist pen en papier pakt. Interviewkandidaten passen dan op hun woorden. Op persconferenties schudden politici elkaar langer de hand dan ze normaal doen. Een moment wordt stilgelegd, omdat de pers aanwezig is.'
Foto: Wim Corduweneri
Een ander voorbeeld: minister Veerman bezocht Twente. Corduwener: 'de minister en andere politieke figuren schudden elkaar de hand. Er was alleen een probleem: de zon scheen precies in de camera. Daardoor moest ik van plek veranderen. Zonder dat ik iets had gevraagd, draaiden alle personen mee, want ze wilden maar wat graag op de foto met de minister.'
Hoofdstuk 2. Waarom bewerken/manipuleren?
! Om te bepalen waar manipulatie begint en bewerken eindigt, moet eerst worden gekeken naar de redenen waarom een verandering aan een foto ] wordt gemaakt.
i
Was in communistisch Rusland propaganda nog de achterliggende gedachte voor fotomanipulatie, nu is het verfraaien van het beeld het belangrijkste
• argument voor bewerking. Vroeger was een 'mooi plaatje' lang niet zo
belangrijk. Toen telde voornamelijk het nieuws in de foto. Door de opkomst van tefevisie in de jaren vijftig was de gouden eeuw voor fotojournalistiek voorbij. Mensen vonden de bewegende beelden interessanter. Toch bleef de fotografie wel bestaan.
Tegenwoordig stelt het publiek veel eisen aan een foto. Mensen willen mooie plaatjes om naar te kijken. Ze nemen geen genoegen met minder. De
winnende foto's bij de Zilveren Camera en World Press Photo zijn altijd geweldige platen; alles staat op de juiste plaats, juiste belichting en goede compositie. Je kunt je haast niet voorstellen dat deze foto's niet
gemanipuleerd zijn.
Ook kranten gaan mee met de verfraaiing van het beeld, want ze hebben het al niet zo makkelijk met de teruglopende oplages. Een nieuwsfoto hoeft niet alleen meer te informeren. Wanneer's morgens de krant wordt opengeslagen weet de lezer door radio en televisie al wat het nieuws is. De toonzetting van de fotojournalistiek is veranderd. 'De pure nieuwsfoto van destijds (niet zelden 'luchtig' of zelfs humoristisch) is vervangen door beelden die complexer zijn en meer lagen dienen te bevatten', aldus Herman Hoeneveid in het artikel 'Het beslissende moment telt niet meer".
Fotografssch perspectief
Maar wat is een goede foto? Volgens Karin Stowe, leraar fotojournalistiek en ) fotojournalist, moet een goed beeld aan een van de volgende zes kenmerken
bevatten (misschien argumenten om een foto te bewerken?):
« Emotionele inhoud: het weergegeven onderwerp heeft betekenis voor het pubiiek.
« Herkenbare inhoud: het onderwerp op de foto bevat kenmerken waarin het publiek zichzelf herkent.
• Empathie en reactie: een beeld dat een specifiek moment (in de
geschiedenis) weergeeft waar het publiek zichzelf aan relateert en haar eigen ervaring mee kan vergelijken. Het publiek reageert op de inhoud van de foto.
• Schokkend en verwachtend: een af beeld ing die schokt, creeert de grootste reacties. Het beeld blijft langer in het geheugen van het publiek.
« Geheimzinnig: het onderwerp op de foto wordt dusdanig weergegeven, dat een normale gebeurtenis geheimzinnig of onderzoekend lijkt.
• Andere wereld: het publiek krijgt door middel van de foto een kijkje in een wereld waar ze zelf niet komen.
Carlo ter Ellen, coordinator fotoredactie Twentsche Courant Tubantia, heeft een iets andere kijk op een 'goed plaatje'. Volgens hem moet het beeld inhoudelijk iets toevoegen aan het verhaal. 'Een foto van alleen een gebouw is niet voldoende. De toevoeging maakt het verschil tussen een kiekje en een nieuwsfoto. De foto moet nodig zijn om het verhaal te begrijpen.' De
aanwezigheid van mensen of dieren is een 'must' vinden de ondervraagde fotoredacteuren. (Zie bijlage.)
In de Volkskrant moet een afbeelding ook over extra lagen beschikken. 'Een foto moet niet alleen maar illustratief zijn', aldus Arno Haijtema, chef
fotoredactie de Volkskrant. 'Meerdere lagen wil zeggen dat de gebeurtenis zelf aanwezig is, maar ook reacties daarop of een bijzonder standpunt. Verder is de compositie en kwaliteit van belang. Foto's mogen niet gemanipuleerd of geensceneerd zijn. Een uitzondering is het portret.'
Een ander aspect van een mooie plaat is een goed gekozen compositie, kleurcontrast en invalshoek. Welk onderdeel van de foto trekt als eerste de aandacht van de kijker? Dit eerste aandachtspunt heet 'point location'. Samen met het tweede en derde punt wordt het beeld gevormd, waaraan de kijker een oordeel vormt.
Een goede foto moet dus een verhaal vertellen. Dit resultaat is volgens fotograaf Wim Corduwener niet altijd te bereiken zonder beTnvloeding van de fotograaf. 'Soms moet je bij een gebeurtenis ter plaatse iets in scene zetten.' Zie het voorbeeld hieronder. Ensceneren kan door een fotograaf worden gebruikt, omdat hij het belangrijkste moment heeft gemist en het nog even terughaalt. Verder wordt deze manipulatievorm ook gebruikt als een fotograaf weinig tijd heeft om een foto te maken.
verfraai je als fotograaf dan niet je foto? Wie weet komt jouw foto daardoor wel door de selectie.
Fotomanipulatie om beter te zijn dan de concurrentie komt echter niet veel voor volgens freelance fotograaf Christian van der Meij. 'Meestal word ik gebeld om een opdracht te doen. Dan ben je het materiaal kwijt. Heel af en toe is het zo dat je een nieuwsgebeurtenis fotografeert en dan je foto's probeert te verkopen aan redacties.'
Lex Hiemstra, chef fotoredactie De Telegraaf, gelooft ook niet dat
concurrentie een reden voor fotomanipulatie is. 'Het is natuurlijk verleidelijk om je foto mooier te maken. De kans is echter groot dat je wordt betrapt door collega-fotografen of het publiek.
Van der Meij is niet bang voor concurrenten. 'Elke fotograaf heeft een andere werkwijze, een ander werkproces en andere ideeen. Daardoor zul je niet snel twee dezelfde foto's zien van een gebeurtenis.'
Natuurlijk zijn niet alle foto's in de Nederlandse gepubliceerd, omdat ze mooi zijn. Een nieuwsfoto is een goed voorbeeld. Het is immers waar de krant voor is: het brengen van het nieuws. Een nieuwsfoto voldoet aan de journalistieke kenmerken: wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Haijtema: 'Er moet voldoende informatieve waarde in de foto zitten, zodat deze voldoet aan de nieuwsgierigheid van de lezer.' Of de foto mooi genoeg is, is hierbij van ondergeschikte waarde.
Besehermend format
Een andere reden om het beeld te bewerken is het verdoezelen van
schokkende onderwerpen om de lezer te beschermen. Zo werd een foto van de aanslagen in Madrid door verscheidene kranten op verschillende manieren bewerkt, waardoor een bebloed lichaamsdeel van de foto verdween of minder opviel. (Meer over dit voorbeeld in hoofdstuk 3.) Ook een foto van de
vuurwerkramp in Enschede van Bram Budel (die in 2000 hiermee de Zilveren Camera won) is bewerkt voordat de foto werd gepubliceerd in de Twentsche Courant Tubantia: het lijk op de voorgrond werd afgesneden.
De vormgeving heeft ook een zegje over de bewerking van foto's. Wanneer een foto beter in het paginaformat past, wordt deze aangesneden. Volgens chef fotoredactie Adrie de Bruin van het Algemeen Dagblad gaat het meestal om portretfoto's. Ook het spiegelen van een foto heeft vaak een
vormtechnische beweegreden: iemand moet de pagina in of uit kijken.
Een vrijstaande foto is ook een vorm van manipulatie. De achtergrond van de foto is weg; het onderwerp komt duidelijker naar voren. Het wegsnijden van de omgeving van een onderwerp met Photoshop zorgt voor afwisseling in de krant: even geen vierkante foto. Een laatste reden voor beeldbewerking is privacy van mensen. Het gezicht van een verdachte, die nog niet is
veroordeeld, kan worden vervaagd. Nummerplaten van auto's, die
Nog een voorbeeld: iemand wordt gefotografeerd, omdat hij de
postbankrekening van de vorige bewoner kon plunderen. Deze persoon wordt met papieren, waarop het adres van de vorige bewoner van het huis staat, gefotografeerd. De naam en adres wordt dan met Photoshop weggehaald, vanwege privacy.
Hoofdstuk 3. Ethiek versus esthetiek
Nu bekeken is waar en waarom wordt gemanipuleerd, is het tijd om de praktijk onder de loep te nemen. Aan de hand van een aantal Nederlandse voorbeelden van beeldmanipulatie wordt gekeken waar de grens tussen bewerking en manipulatie precies ligt. Wat mag wel of niet aan foto worden veranderd? Waar wint ethiek van de esthetiek?
(de ~ (v.))
1 (~en) behandeling die iets voor een of ander doel geschikt maakt 2 f~en) het resultaat van het bewerken, van een behandeling 3 [Belg.j niet alg.] financiele verrichting
Bron: Van Dale
Of
ma • ni'pu-la-tie (de ~ (v,), ~s)
1 het toepassen van kunstgrepen, meestal om iem. te bedriegen 2 het ongemerkt bemvloeden
Bron: Van Dale
Sinds de uitvinding van fotografie worden foto's al gemanipuleerd. Ook in Nederland. Zelfs in het tijdperk dat fotografen nog in donkere kamers werkten. Bijna niemand weet bijvoorbeeld dat de hand van Juliana op de foto van haar eedaflegging op 6 September 1948 niet haar eigen hand is. Op het
oorspronkelijke beeldmateriaal waren de twee vingers die Juliana tijdens de inhuldiging opstak moeilijk te onderscheiden. In totaal zijn vijf of zes foto's verknipt om de nieuwe hand te creeren. Toentertijd werd daar niet moeilijk over gedaan. Er waren geen betere foto's beschikbaar.
Tegenwoordig is het anders. De bekentenis van BN De Stem fotograaf Ben Steffen, dat hij wel eens een bal in een foto van een voetbalwedstrijd plakte, deed veel stof opwaaien. Waarom nu wel? Misschien denken fotografen en redacteuren beter na over de gevolgen van bewerking/manipulatie door het stijgende aantal mogelijkheden en programma's. Het uitkomen van een gepubliceerde gemanipuleerde foto is immers erg pijnlijk voor een krant. The underlying principle of not fooling the public should never be
compromised. Credibility forms the distinction between a respected chronicle of a community's best and worst moments and a supermarket tabloid.'
(Lester, 1991).
Stukje werkelijkheid
Bij het openen van een krant gaat een krantenlezer er vanuit dat hij de
realiteit voorgeschoteld krijgt. Een foto moet de waarheid vertellen. Daar zit al het eerste probleem. Geen enkele foto is objectief. Het standpunt van de fotograaf bepaalt de invalshoek die in beeld wordt gebracht. Er zijn dus ook dingen die je niet ziet.
War ye ziet is een klein stukje werkelijkheid. Foto's zijn puzzelstukjes. Op het
een roeibootje. Alsje verderbent met de puzzel, zieje dat ze op het punt
i staan te pletter te vallen vanafde Niagara watervallen. Maakt deze
i wetenschap fotografie waardeloos als registrator van de werkelijkheid? Nee,
dat nou ook weer niet. Je moet alleen weten hoeje een foto moet 'lezen'.' 1 Daniel Koning in 'Zuivere stukjes werkelijkheid'.
Nieuws en de waarheid moeten niet worden verward. Eerstgenoemde staat j voor juiste feiten en laatstgenoemde voor interpretatie. Het laten zien van de
waarheid is een doel voor de foto, maar acceptatie dat dit niet geheel mogelijk is, is noodzakelijk. Een lezer is natuurlijk niet dom. Hij of zij weet wei dat een 1 foto een opname is van een moment. Ook weet het publiek dat een fotograaf ; niet objectief is. Bovendien mag de journalistiek ook standpunten innemen.
Dat accepteert de lezer. i
\
'Successful picture taking is a combination of a strong news and visual sense. It is no easy proposition. As reporters, photographers use their sense of news judgement to determine if a subject is worth coverage and to present a fresh
! or unusual angle to an ordinary event. As visual recorders, photographers,
must use their sense of visual composition to eliminate distracting an unnecessary elements in the frame.' (Lester, 1991)
In acht nemend dat een foto een deel van de werkelijkheid is en dat een I standpunt wordt ingenomen, betekent dat een aantal vormen van
1 fotobemvloeding in hoofdstuk 1 niet onder manipulatie vallen: de fotograaf die 1 een invalshoek kiest en de selectie die de fotoredactie tussen 'stukjes
I werkelijkheid'. Het publiek gaat er vanuit dat deze keuzes door deskundigen
j worden gemaakt.
Er ligt nog een enorme berg met manipulatiemogelijkheden. Hoe is dit verder te filteren? Uit 'Gezien en begrepen', het verslag van de discussie in het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Fotojournalisten (NVF), is te concluderen dat doordrukken, het maken van een uitsnede en het stilzetten van handeling en tijd als geaccepteerde manipulatie wordt beschouwd. ) 'Manipulatie en manipuleren... Ergens weten we wel wat we er mee
bedoelen. Een persoon in een beeld monteren die aanvankelijk helemaal niet aanwezig was toen de foto werd gemaakt. En andersom: iemand uit het beeld verwijderen...' (Gezien en begrepen, Kouwenhoven, 2004.)
De grenzen van manipulatie lijken ineens wel erg duidelijk. Toch is dit niet helemaal waar. In praktijk verschilt de manier waarop krantenredacties met beeldbewerking omgaan nog wel eens van elkaar. Een voorbeeld hiervan is het visuele verslag van de aanslagen in Madrid in maart 2004.
Madrid manipuleren
De krantenfoto's van de aanslagen in Madrid is in Nederland aanleiding geweest voor het oplaaien van de discussie over beeldmanipulatie. Kijk eens naar de afbeeldingen van de voorpagina's op 12 maart 2004 van de Stentor
en de Volkskrant bomaanslagen in Madrid in de bijlagen. Zoek de verschillen op de foto, gemaakt door El Pais-fotograaf Pablo Torres Guerrero.
Links onderin de voorpaginafoto van de Stentor is niets te zien. Op de voorpagina van de Volkskrant daarentegen ligt op dezelfde plek
ogenschijnend een afgerukt lichaamsdeel. Sommige kranten, waaronder de Stentor, wilden de lezer beschermen bewerkten/manipuleerden de foto. Ook in het buitenland. The Guardian verwijderde de kleur van menselijke resten. Het Veluws Dagblad, de Daily Telegraph, de Sun, de Times en de Daily Mail 'photoshopten' steentjes over de plaats van het lichaamsdeel. USA Today sneed de foto zo aan dat het bewuste deel van de foto wegvalt. Naast de Volkskrant plaatste ook de Belgische krant De Standaard de foto onbewerkt en in kleur op de voorpagina. Andere kranten in Nederland sneden een stuk van de foto's van de aanslagen van Madrid weg, waarop een afgerukt lichaamsdeel te zien was of plaatsten een ander beeld. (PhotoQ, 2004.) Uit het verslag van de NVF (zie bijlagen) kan worden geconcludeerd dat ze het maken van een uitsnede goedkeuren. De Stentor ging volgens hen echter over de schreef. De meningen van fotoredacties zijn eensgezind over
manipulatie van schokkend beeldmateriaal. Hieronder staan een aantal uitlatingen.
Lex Hiemstra, chef fotoredactie de Telegraaf: 'Mensen moeten schokkende
foto's zien in de krant. Ze hebben al veel gezien op televisie. Dus wanneer het in de krant komt is het alweer een gewenning. De foto van Pim Fortuyn met zijn 'tulband' en het beeld van Van Gogh met het mes in zijn lijf zijn andere voorbeelden van schokkende foto's. In dit soort foto's kun je moeilijk de wonden weghalen, stompjes van lichaamsdelen verwijderen of het mes wegpoetsen. Dan doe je de waarheid pas geweld aan. De beste optie is dan om soms het beeld maar helemaal niet te plaatsen.'
Amo Haijtema, chef fotoredactie de Volkskrant: 'Bij ons het beleid, niets
wegsnijden of foto niet plaatsen. Als je bijvoorbeeld een lichaamsdeel
weghaalt in de foto van de aanslag in Madrid, dan maak je het nieuws minder erg dan het is en lieg je de mensen dus voor. Als kwaliteitskrant kun je daar niet bij je lezers mee voor de dag komen.'
Poynter Online, website over media-ethiek, schrijft over de aanslagen in
Madrid: 'Audience should always factor into the decision-making process, as it is the purpose of a free press to inform citizens and to maximize truth-telling through authentic reporting, while minimizing harm.'
Huub Evers, media-ethicus: 'Een foto is gemanipuleerd als er dingen worden
toegevoegd of verwijderd uit de foto. Dit tast de essentie van de foto aan. Ook wanneer iets wordt afgesneden om het beeld te verfraaien.'
Alex Engbers, hoofdredacteur de Stentor: 'Ik ben blij dat we onze lezers de
vreselijke details niet hebben getoond, maar we hadden het inderdaad anders moeten oplossen. Dit was de foto, absoluut, maar hij had met gemak
afgesneden kunnen worden. Photoshoppen doen we niet meer.' (PhotoQ, 2004.)
Esthetisch of informatief
Fotografe Chantal Hovens maakt op forum van fotogoeroe Edie Peters een onderscheid tussen twee soorten manipulatie: esthetische en informatieve. Onder laatstgenoemde verstaat ze een foto creeren die aansluit bij de
actualiteit. 'Informatieve manipulatie is not done in de journalistiek', schrijft ze op het forum.
Hierbij verwijst Hovens naar het voorbeeld van fotograaf Brian Walski in de Los Angeles Times van 31 maart 2003. (Zie foto hieronder.) Waiski
combineerde twee foto's (boven) en maakte daar een beeld van (beneden). Omdat enkele burgers tweemaal op dezelfde foto te zien zijn, viel hij door de mand. Hij werd ontslagen.
Foto's ANP
Een vergeiijkbaar Nederlands voorbeeld is de foto van Danny Blind, die
tijdens een persconferentie bekendmaakt dat hij de nieuwe trainer van Ajax is. (Zie foto hierboven.) Deze foto is vorig jaar door het ANP verspreid. Wederom twee foto's die tot een zijn gesmeed. Het nieuwe beeld dat ontstond zorgde ervoor dat zowel het hoofd van Blind als een foto op de achtergrond scherp in beeld zijn. ANP-fotochef Leo Blom vertelt in het artikel 'Shoppen bij ANP: nooit meer doen' dat het een uitgiijder is, die niet meer mag voorkomen. Het verschii met de foto van Walski: in het bijschrift had fotograaf Marcel
Antonisse vermeldt dat het om een gemanipuleerde foto ging. (De Haagsche Courant plaatste de foto zonder de manipulatie te vermelden.) (PhotoQ, 2005.)
De organisatie van de World Press Photo vindt het samenstellen van een foto uit meerdere beelden manipulatie en is ontoelaatbaar. In 2003 werd om deze reden een foto uit de jaarlijkse tentoonstelling verwijderd. In het
techniek van het doordrukken daar ook kan. Ter Ellen: Voor een nieuwsfoto heeft hij het echter digitaal wel ver doorgevoerd.'
De NVF is het wel met Hovens eens. Volgens hen wordt bepaald of iets manipulatie is, door de vraag te stellen welk belang door het manipuleren wordt geschaad. 'Wat, wanneer en waarom er gemanipuleerd wordt is niet fundamenteel veranderd. Doordrukken en tegenhouden zijn technieken van alle tijden. In de donkere kamer deden we het en met Photoshop doen we het vandaag de dag nog steeds. Doorgaans ziet de lezer het ook, de ene
fotograaf doet het alleen iets subtieler dan de ander; de ene fotograaf wil ook heel bewust laten zien dat hij een luchtje extra heeft aangezet.' De
(fotojournalistiek verslaat, het is aan de lezer om zich een beeld van de werkelijkheid te vormen...En dan is enige terughoudendheid van de journalistiek gepast.' (Gezien en begrepen, Kouwenhoven, 2004.)
Doka
Volgens veel ondervraagde fotografen en beeldredacteuren is esthetische manipulatie dezelfde manipulatie die voorheen in de donkere kamer plaats vond. Daar werden technieken als doordrukken, verscherpen,
kleurverandering en aansnijden gebruikt om de betekenis van een foto
duidelijker te maken. Arno Haijtema, chef fotoredactie de Volkskrant, vindt dat wat vroeger in de ontwikkelingsruimte kon, nu ook mag. Tot op bepaalde hoogte. Dingen weglaten of toevoegen is verboden. Ook kleurtinten mag niet enorm mee worden gestunt. Het bewerken van foto's is geen uitgangspunt.' Over het algemeen is men het in de fotowereld eens dat kleine esthetische ingrepen zijn toegestaan, maar dat een ethische grens wordt overtreden zodra de nieuwswaarde van een foto wordt aangetast en de werkelijkheid geweld wordt aangedaan.
There are certain principals that should remain constant despite technological advances. The guiding principle for such manipulations should always be the content of the photograph. Is the content or intent of the image drastically altered by the manipulation? Will an exposure adjustment, angle or
perspective change, tight crop, colour correction, filter selection, flopped negative or a dodged or burned area mislead by a reader? If the answer is yes, the manipulation should not occur.' (Lester, 1991).
Adrie de Bruin, chef fotoredactie Algemeen Dagblad, sluit zich daarbij aan. 'Wij gaan er vanuit dat we verslag doen van de werkelijkheid. Als een
verandering in een foto de werkelijkheid versterkt en een onderwerp beter in beeld brengt dan mag er wel het een en ander aan de foto worden veranderd. Ter Ellen is het daarmee eens. 'Doordrukken mag. Wanneer een fabriek haar deuren sluit, mag de lucht iets donkerder worden gemaakt om de sfeer van het moment te benadrukken. Wat niet mag, is een vreemde donkere lucht uit een andere foto erin plakken.'
'Een fotojournalist mag de lading van een foto niet veranderen", Leo Blom, chef fotoredactie ANP. 'Bij het ANP hanteren we het volgende beieid: wat in
de doka kon, mag ook met onze foto's. Daaronder verstaan we het lichter of donkerder maken van luchtpartijen. Lantaarnpalen of microfoons weghalen, mag echter niet.'
Manipulatie is plaatsbepalend
Vooral bij nieuwsfoto's zal 'ja' op de vraag van Lester worden geantwoord. De intentie van een nieuwsfoto is immers om de realiteit, ofwel waarheid, weer te geven. Het minste geringste dat in het beeld wordt aangepast, verandert de intentie. Reden voor media-ethicus Huub Evers om tegen manipulatie te zijn. 'Vporal bij nieuwsfoto's Er wordt van een krant verwacht dat de
nieuwsafdeling betrouwbaar is. De lezer wil op een betrouwbare manier worden gemformeerd. Wanneer een foto wordt gemanipuleerd, wordt het nieuwselement uit het vizier verloren.'
Hiemstra: 'Het is vanzelfsprekend dat je niet knoeit met nieuwsfoto's. Dat is een ongeschreven regel in de journalistiek. Natuurlijk is het minder erg als een foto bij een reportage, interview of achtergrondverhaal is bewerkt. Nieuwsfoto's bewerken doe je gewoonweg niet. Je verdoezelt de waarheid niet. Je praat bij nieuws over de werkelijkheid. Dan wil je dat ook laten zien aan de lezer.'
Alle ondervraagde fotografen en fotoredacteuren zeggen: 'manipulatie in het nieuwskatern mag niet'. Toch gebeurt het wel. Kijk wederom naar de
voorpagina's van de Stentor en de Volkskrant. Misschien zijn de kranten in Nederland toch niet zo eensgezind als ze beweren.
In de bijlagen mag manipulatie dus wel. Maar wat mag daar voor manipulatie plaatsvinden? De Bruin vertelt dat het vrijstaand maken van een foto
voornamelijk op de langzame pagina's, ofwel in de bijlagen gebeurd. 'Op de nieuwspagina's is dit absoluut niet de bedoeling. Daar zijn we er nogal
terughoudend mee, omdat mensen iets dan misschien niet meer oppikken als nieuws.' Arno Haijtema, chef fotoredactie de Volkskrant: 'Een foto wordt door het vrijstaand maken een foto illustratie. Je haalt de achtergrond weg,
waardoor ook de extra lagen worden gestript.'
Ook monteren van foto's is volgens De Bruin toegestaan in de bijlage. Een voorbeeld uit de AD Sportbijlage: twee Nederlandse voetbaltrainers afgebeeld in Volendamse kledij. De hoofden van de trainers waren op de kleding
'geplakt'. 'Dit deden we om dat de trainers als Nederlands exportproduct moest worden gepresenteerd', aldus De Bruin. 'Door deze fotomontage wordt dit al een stuk duidelijker.'
Ook Evers ziet geen problemen voor het gebruik van manipulatie om een onderwerp te verduidelijken. 'Wanneer een foto als iilustratie van een verhaal wordt gebruikt, mag het onderwerp best in scene worden gezet.'
Hoofdstuk 4. Controleren in de toekomst
In vorige hoofdstukken is een beeld gevormd over waar en waarom fotomanipulatie plaats vindt, wat het inhoud en waar de grenzen voor Nederlandse kranten over manipulatie nog vaag zijn. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar controlemogelijkheden. Is manipulatie uberhaupt wel te controleren? En wie moet dit uitvoeren?
Met de digitate mogelijkheden van tegenwoordig is het mogen een foto te veranderen, het origineel te verwijderen en te zeggen dat het bewerkte beeld het origineel is. Niemand die het merkt. Of wel? Hoeveel gemanipuleerde foto's ontspringen de dans?
Cijfers hierover zijn niet bekend. Paul Lester schrijft in het boek
'Photojournalism, a history of ethics' echter, dat acht op de tien foto's in verband te brengen zijn met ethische problemen, waar fotomanipulatie ook deel van uit maakt. De enige controlemogelijkheid die er tot dusver is, is sociale controle. Aan elke fotobewerking kleeft het risico dat de uitvoerende persoon wordt betrapt. Ook al is de manipulatie niet met het blote oog te spotten, een pakkans is aanwezig.
In de fotobrowser van de beeldredactie verschijnt al het beschikbare materiaal van een gebeurtenis. Wanneer een van deze beelden is bewerkt, kan dat worden opgemerkt. Daar zijn echter wel een geoefend oog en tijd voor nodig. Eerstgenoemde heeft niet iedereen.
'Het komt niet vaak voor, maar soms zie ik een beeld in de fotobrowser staan, waarbij ik twijfel aan de echtheid van de foto', vertelt coordinator fotoredactie Carlo ter Ellen van de Twentsche Courant Tubantia. 'Onlangs zat in het fotoaanbod van Reuters een spectaculaire foto van een voetballer met een bal in de lucht, waarvan ik bijna zeker weet dat de bal in de foto is
gemonteerd. De bal had aan de onderkant een groene glans. Als fotograaf weet ik dat een bal deze groene glans alieen heeft, als deze in de buurt van het gras is. Dat was deze bal niet. De foto hebben we vanwege de twijfel niet gepubliceerd.'
Tijd om naar beeldbewerking te zoeken heeft of neemt een beeldredacteur ook niet. Elke dag moeten honderden, soms wel duizenden foto's worden bekeken. Doordat een krant zo actueel mogelijk beeld wil publiceren, is de beschikbare tijd voor de deadline kort.
Maar naast de beeldredacteur zijn er nog andere die op fotobewerking controleren: de op gebeurtenis aanwezigen, dat bestaat uit fotografen en ander publiek. Zij zien de bewerkte foto in de krant verschijnen en kunnen hierop reageren.
Lex Hiemstra, chef fotoredactie De Telegraaf kan zich nog een voorbeeld herinneren, waarbij een natuurfotograaf een foto moest maken van een meisje met een vogelspin op haar hoofd. In het bijschrift had de fotograaf geschreven dat het meisje niet bang voor spinnen was. Uiteindelijk bleek dat
het meisje een leeg omhulsel op haar hoofd had. Op de foto leek het een echte spin. 'Met het bijschrift suggereerde de fotograaf dat de spin echt was, wat dus niet waar was', aldus Hiemstra. De Telegraaf werd van het bedrog op de hoogste gesteld door een fotograaf die ook aanwezig was geweest. De natuurfotograaf is door dit voorval de laan uit gestuurd.
De verantwoordelijkheid voor het opsporen van fotomanipulatie in de kranten ligt echter niet alleen bij beeldredacties en fotografen. Lezers mogen ook kritisch zijn. Een groot deel van het pubiiek weet dat mogelijkheden om foto's te manipuleren bestaan. Arno Haijtema, chef fotoredactie de Volkskrant: 'Vaak zien mensen wel dat een foto is bewerkt. Een vrijstaand gemaakte foto is daar een duidelijk voorbeeld van. Daarbij hoef je ook niet te vermelden dat de foto bewerkt is. Dat ziet een lezer zo ook wel. Soms weten mensen echter niet dat een foto bewerkt is. Dan zetten we het erbij.'
Daniel Koning zegt (zie vorige hoofdstuk) dat mensen een foto moeten leren lezen. Dat gebeurt ook steeds meer. In de Volkskrant staat bijvoorbeeld elke donderdag een speciale bijdrage van Hans Aarsman, die de lezer naar een foto leert kijken. Lex Hiemstra, chef fotoredactie De Telegraaf denkt dat het publiek niet makkelijk meer in de maling te nemen is. 'Ze zien tegenwoordig al veel op televisie, voordat ze het de volgende dag in de krant lezen.' De reacties die de Volkskrant kreeg op onderstaande foto van Martijn Beekman, die 14 januari jongstleden werd gepubliceerd, getuigen van het aantal mensen dat nadenkt over de waarheid van een krantenfoto. Veel mensen dachten namelijk dat het been van de man rechts op de foto uit het beeld was verwijderd of dat de man bij de foto in was geplakt. Volgens de redactie was er echter geen sprake van manipulatie. (PhotoQ, 2006).
Bron:PhotoQ
Naast sociale controle is er nog een manier om bewerking op te sporen. Binnen een half jaar komt er software op de markt, waarmee de gebruiker kan nagaan of de inhoud van een foto is veranderd. Best ironisch eigenlijk: terwijl de ene technische ontwikkeling het mogelijk maakt om foto's overtuigend te vervalsen, wordt een andere in het leven worden geroepen om de eerste uit te schakelen.
Alle genoemde vormen van controle hebben echter een ding gemeen. Ze zeggen niets over wanneer een bewerking te ver gaat en wanneer controle dus gewenst is. Daar is hij weer: de onbepaalde grens tussen bewerking en manipulatie. Hoe moet een krant nu weten wat wel of niet mag? Fotografen en beeldredacteuren worden meer dan ooit opgezadeld met de
verantwoordelijkheid de eigen morele grenzen op te zoeken.
'Photojournalism has a long and cherished tradition of truthfulness. The impact of the visual image on a viewer comes directly from the belief that the
"camera never lies". As a machine, the camera faithfully and unemotionally records a moment in time. But a machine is only as truthful as the hands that guides it.' (Lester, 1991)
Maar de morele grens is soms ver te zoeken. De website PhotoQ komt met een voorbeeld van een fotograaf die misschien ook iets te ver over de schreef
••' Foto George Michael in scene gezet
j [19-03-2004] Watte doen als je voor het Arnstel Hotei j op George Michael wacht voor een nieuwsfoto en er is
geen fan te bekennen. Een foto maken van de afwezigheid? Niet aantrekkelijk vond een fotograaf en j hij vroeg een passerende fietster om te figureren als I aanbidster.
Het relaas van de dame, Stine Jensen, staat op de j achterpagina van NRC Handelsblad van 18 maart; j 'Waar zijn de fans?1 vraag ik hem (de fotograaf -red),
'Geen idee, je bent de enige, maar het zou wel leuk zijn voor de pers als jij straks als fan een handtekening ! haalt,'
j
De fotograaf haalt nog het boekje van de cd Patience uit zijn auto en de 'fan1 stapt er keurig mee af op de
| Britse popster (bezig met een comeback) die zijn I handtekening zet, 'Just one', zegt hij nog.
Het beeld (door meerdere fotografen en carneraploegen j ..' gemaakt) staat 's anderendaags in onder meer de
Telegraaf (onderschrift: 'Vlak voor hij de limousine ! instapte, deelde hij aan de toegestroomde fans nog wat
handtekeningen uit1) en Het Parool.
I Bron: PhotoQ i
Richtlijnen
j Het verslag 'Gezien en begrepen' NVF geeft enige richting voor de mensen die met fotomanipulatie te maken hebben, maar het biedt geen vast stramien. In het buitenland zijn wel richtlijnen voor fotomanipulatie te vinden. De
National Press Photographers Agency heeft ethische regels opgesteld als gids voor redacties.
i
Zijn er in Nederland richtlijnen voor beeldmanipulatie in kranten? Nee, nationale richttijnen zijn er niet. Zijn er dan individuele richtlijnen van een krant? De chef fotoredactie van de Volkskrant heeft een notitie opgesteld. Hierin staat vastgelegd waarop de selectie plaats vindt en de karakteristieken
van een goede foto en fotograaf. Waar de grens tussen manipulatie en bewerking ligt, wordt niet vermeld. (Deze notitie is niet in de bijlagen opgenomen, omdat de Volkskrant het een bedrijfsgeheim acht.) In richtlijnen voor fotomanipulatie zouden de grenzen kunnen worden
vastgelegd, maar ook of de bewerking moet worden vermeld in het bijschrift. Veel kranten vermelden dit al, of zeggen dit te doen. Een voorbeeld uit de Twentsche Courant Tubantia:
1
' *™^iaTCriegenferi<L"
(De complete foto met bijschrift is te vinden in de bijlagen.)
Moeten er vaste richtlijnen of een gedragscode komen voor kranten in
Nederland? Om een antwoord hierop te krijgen, wordt eerst gekeken naar de voor- en nadelen van het opstellen van een gedragscode.
Voordelen:
• 'Beroepsgenoten kunnen toezien op de naleving van de in hun code neergelegde verplichtingen en kunnen optreden tegen ernstige overtredingen.' (Evers, 1994).
• Het straalt betrouwbaarheid uit naar het publiek.
• 'Zelfregulering voorkomt ingrijpen door de overheid. 'Het is beter dat de beoefenaren van het vak zelf regels opstellen voor een
verantwoorde beroepsuitoefening dan dat de overheid dat doet.
Zelfregulering is efficignter en effectiever dan wettelijke maatregelen en procedures. Efficienter omdat toetsing sneller en goedkoper kan
geschieden. Het is effectiever, omdat kritiek van vakgenoten vaak harder aankomt dan kritiek van de rechter.' (Evers, 1994).
Nadelen:
• 'Een geschreven code is te algemeen en vaag en daardoor nietszeggend en onbruikbaar, of te gedetailleerd en duidelijk en daardoor een gevaar voor de redactionele vrijheid.' (Evers, 1994). • In een tijd van voortdurend veranderende opvattingen kan een
geschreven code verstarrend werken. (Evers, 1994).
• Een gedeeltelijke opsomming van wat wel en niet mag, kan suggereren dat al wat niet geformuieerd werd, geoorloofd is. (Evers, 1994).
• De journalistiek kan geen gesloten beroepsgroep zijn en het
sanctioneren van het overtreden van gedragsregels wordt daardoor een moeilijke, zo niet onmogelijke zaak. (Evers, 1994).
• Een belangrijk obstakel: welke normen worden door alle journalisten bij alle media als bindend voor hun handelen beschouwd? Dus als een redactie zegt niets te maken te willen hebben met de opgestelde code, kunnen er nog geen sancties worden ondernomen. (Evers, 1994).
De meningen in de fotowereld zijn verdeeld. Zo pleit Daniel Koning in 'Zuivere stukjes werkelijkheid' voor een code onder fotografen. 'Wat steeds
belangrijker wordt, zeker in een tijd dat beeldmanipulatie zo eenvoudig is geworden, is de vraag: wie bedient de camera? Fotojournalisten en documentaire fotografen zouden een soort beroepseed moeten afleggen, waarbij ze, op straffe van uitzetting uit het ambt, beloven zuivere stukjes werkelijkheid af te leveren. Zo zal het een krachtig medium blijven, dat ene stilstaande beeld waar je zo lang naar kunt kijken als je wilt.'
Anderen vinden dat er geen nationale richtlijnen moeten komen. Media-ethicus Huub Evers is er een van. 'Het onderwerp is moeilijk onder woorden te brengen. Ik denk dat binnen de beroepsgroep wel afspraken moeten worden gemaakt over wat acceptabel is. Dat kan door middel van
voorbeelden. Deze afspraken hoeven niet vastgelegd te zijn. De sancties voor het manipuleren van foto's is al groot. Als fotograaf raak je het vertrouwen dat je collega's en je opdrachtgevers in je hebben kwijt. Ook raak je je
geloofwaardigheid kwijt en vaak ook nog eens je baan. Voor een fotograaf of krant is het veel vervelender dat er aan het vakmanschap wordt getwijfeld, dan wanneer ze een boete moeten betalen. ledere krant moet voor zichzelf bepalen wat acceptabel is.'
Dat vindt ook coordinator fotoredactie Carlo ter Ellen van de Twentsche Courant Tubantia. 'Bij sommige kranten ligt de grens iets verder dan bij andere. Deze grens heeft ook te maken met de betrouwbaarheid van de krant. Een krant die bijvoorbeeld meer kiest voor sensatie, zal dit soms uitvergroten met manipulatie, waardoor een ander beeld ontstaat.'
Evers vindt dat richtlijnen vooral van toepassing zijn na het constateren van manipulatie. 'De discussie over manipulatie komt ook altijd pas na
manipulatie. Redacties en fotografen moeten van te voren meer discussie voeren. Daar is nu vaak geen tijd voor. De discussie komt pas achteraf. Vaak moet na publicatie van een gemanipuleerde foto nog argumenten worden verzonnen waarom de foto is geplaatst. Af en toe moet de redactie ook een pas op de plaats maken en het onderwerp bespreken: waar komt
betrouwbaarheid van de foto in het geding?'
Toekomstvssie
Een fotograaf, die bekend staat om zijn manipulaties is Jeff Wall. Met zijn bewerkte foto's probeert hij een boodschap over te brengen naar het publiek. Hij wil dat zij reageren. De foto's zijn misschien in scene gezet of
gephotoshopt, maar zorgen er wel voor dat mensen naar zijn foto's kijken en er met elkaar over praten.
Gaan we in de toekomst in de Nederlandse kranten ook deze kant op . Het oproepen tot reactie is volgens Stowe (zie hoofdstuk 1) wel een kenmerk van een goede foto. Gevolg hiervan is echter wel dat het publiek op een gegeven moment niet meer weet wat hij of zij moet geloven. Tenzij de bewerking in het bijschrift wordt vermeld.
De toekomst kan ook zorgen dat we de andere kant op gaan. De kant waar niet wordt geensceneerd of gemanipuleerd. De kant van fotoagentschap Magnum en fotograaf Henri Cartier Bresson met 'het beslissende moment' als motto. De Volkskrant lijkt deze kant op te gaan.
Evers denkt dat in de toekomst de grenzen van manipulatie steeds duidelijker zullen worden. 'Er zullen nog wel een aantal voorbeelden komen. Het is een balans: van de ene kant nemen de mogelijkheden om foto's te manipuleren toe. Aan de andere kant nemen ook de mogelijkheden voor het ontdekken van deze manipulaties toe. Mensen krijgen steeds meer in de gaten wat met foto's kan worden gedaan en gaan hierop reageren.'
Conciusie
Aan het eind van deze reflectie is de schrijfster nog een aantal antwoorden verschuldigd aan de lezer, waaronder een antwoord op de vraag: Krijgt de Nederlandse krantenlezer de daadwerkelijke realiteit in krantenfoto's voorgeschoteld?
Het antwoord is nee. Een foto is maar een stukje van de werkelijkheid, gezien door het oog van de fotograaf. Het lijkt negatief. Wanneer een krant zijn foto's manipuleert, staat dat haaks op waar de journalistiek voor staat: het zo
objectief mogelijk weergeven van de waarheid. Maar is deze tegenstrijdigheid erg? Eigenlijk is het antwoord al gegeven: 'het zo objectief mogelijk
weergeven van de waarheid'. De vraag moet dus niet zijn krijgt de lezer de realiteit in krantenfoto's te zien, maar: in hoeverre krijgt het publiek de waarheid te zien.
Dat de mogelijkheid om een foto te bewerken bestaat, weet iedereen. Voordat de lezer in contact komt met een gepubliceerde foto, heeft deze flink wat stages doorlopen. Om maar een greep te doen: enscenering, Photoshop door de fotograaf, Photoshop door de fotoredactie. Mogelijkheden om te bewerken genoeg. Dit gebeurt ook. Maar hoever mag een krant daarin gaan?
In opzicht van welke technieken zijn toegestaan is dit niet te zeggen. Bewerking is namelijk mogelijk op verschillende niveaus. De fotowereld is redelijk eensgezind over op welk punten manipulatie wel is toegestaan.
• Technieken uit de donkere kamer zijn tot op zekere hoogte geaccepteerd. Richting geven mag. Een beeld mag iets worden 'aangedikt'. Het donkerder aanzetten van de lucht om de sfeer op de foto te versomberen bijvoorbeeld. Afsnijden en het verbeteren van de kleur mag ook.
• De plaats van manipulatie is ook duidelijk: niet in het nieuwskatern. Bijlagen zijn wel geschikt.
Een voorwerp of persoon uit een beeld verwijderen of toevoegen mag niet. Dat is manipulatie.
Ondanks dat ondervraagde fotoredacteuren en fotografen het op het
overgrote deel met elkaar eens zijn, zijn er toch nog voorbeelden te noemen van manipulatie in de krantenfoto's. De lezer is aangewezen op de integriteit van fotografen en fotoredacties. Richtlijnen waar de fotowereld zich aan kan houden zijn er niet. Een nationale gedragscode is bij het overgrote deel ook niet gewenst.
Een aantal ziet heil in richtlijnen voor de eigen krant, waarin zoveel mogelijk de grenzen van beeldmanipulatie moeten worden vastgelegd. Elke krant heeft een eigen stiji, waar ook de foto's bij horen.
De schrijfster denkt dat richtlijnen slechts een gedeeltelijke oplossing zijn. Manipulatie moet per foto worden bekeken. Bij elke foto moeten een aantal afwegingen worden gemaakt. (Zie de aanbevelingen hieronder.) Na het lezen
van deze reflectie is een ding zeker: zoals Merel Bern al schreef in het artikel 'Fotofucken1: 'de grens tussen ethiek en esthetiek is flinterdun' en de grenzen
in de Nederlandse krant staan op een aantat punten nog wagenwijd open.
Aanbevelingen
• Voor fotoredacties en fotografen
Fotografen moeten bewust zijn invloed op publiek. Ethisch besef is daarbij van groot belang. Beeldredacties en vaste fotografen moeten bij elkaar gaan zitten en fotomanipulatie bespreken. (Wat media-ethicus Huub Evers ook al voorstelde.) Waar liggen de grenzen van de eigen krant? Op welke punten komen de meningen overeen, op welke niet en waarom? Leg bepaalde punten vast (bijvoorbeeld: wanneer manipulatie of bewerking in het bijschrift van een foto moet worden vermeld). Voor publicatie van elke gemanipuleerde foto moet worden afgevraagd in welke context deze wordt gebruikt, of de foto een goede representatie van de informatie is en of de foto de lezer bedriegt.
• Voor de krantenlezer
Geloof niet alles wat je ziet. Wees kritisch, is een beeld gemanipuleerd of niet? Trek dit echter niet in het overdrevene. Niet elke foto is gemanipuleerd alleen omdat bewerkingsprogramma's bestaan. Kijk goed naar waar het beeld is geplaatst en in welke context het beeld wordt gebruikt.
Bijlagen
Bestaande uit: Deel 1 Interviews
• Blom, L., chef fotoredactie ANP
• Bruin, A. de, chef fotoredactie Algemeen Dagblad
• Ellen, C. ter, coordinator fotoredactie Twentsche Courant Tubantia • Evers, H., media-ethicus
• Haijtema, A., chef fotoredactie de Volkskrant • Hiemstra, L., chef fotoredactie De Telegraaf Deel 2 Afbeeldingen en richtlijnen
• Afbeelding: voorpagina De Stentor • Afbeelding: voorpagina de Volkskrant
• Afbeelding: voorbeeld van vermelding beeldbewerking uit de Twentsche Courant Tubantia
Interview met Leo Blom, chef fotoredactie ANP (070*4141414)
Doorde overvolle agenda van de heerBlom, is het interview telefonisch gedaan. Blom is al achtjaar werkzaam op de fotoredactie van het ANP.
1. Een korte beschrijving van het fotoproces.
'Een fotograaf brengt in beeld wat gebeurt in de samenleving. Van alle foto's die hij of zij maakt van een gebeurtenis, krijgen wij er vijf of zes. De nieuws- editors kijken dan of de foto's in orde zijn. Daarmee bedoel ik of ze kwalitatief goed genoeg zijn en geen
technische storing hebben. Zij maken tevens het bijschrift bij de foto. Dit geheei wordt weer verstuurd naar de afnemers.'
2. Hoe vindt de fotoselectie plaats bij het ANP?.
'Voor het fotomoment zit nog zoveel meer. Op de redactie vraagt men zich af wat gefotografeerd moet worden, op welke manier en door wie dat wordt gedaan. Voordat we mensen op pad sturen, maken we al een selectie in gebeurtenissen waar foto's van gemaakt moeten worden. Een aantal gebeurtenissen staat vast. De verkoop van oliebollen is hier een voorbeeld van. Overleg over de missie in Afghanistan door de Tweede Kamer ook. Daar sturen we fotografen heen, omdat we denken dat mensen de volgende dag hierover praten. Wanneer echter een giftrein ontspoort bij Amersfoort hoeven we daar niet over na te denken. Dat is een nieuwsitem. Daar gaan we altijd heen. Het enige wat we ons dan als redactie afvragen is of er ook een luchtfoto moet worden gemaakt.'
3. En wanneer besloten is welke foto's worden gemaakt?
'Dan sturen we een fotograaf naar de gebeurtenis. Die maakt foto's, bewerkt ze en stuurt ze zo snel mogelijk naar de redactie. Het is van groot belang voor ons persbureau dat foto's snel worden getransporteerd, zodat ze ook snel naar onze afnemers kunnen. Een fotograaf is daarom uitgerust met een laptop, zodat foto's binnen vijftien minuten op de redactie zijn.'
4. Er blijft dan weinig tijd over om de foto's te bewerken.
'De foto's worden natuurlijk wel bewerkt. Bij de ene foto-opdracht is daar meer tijd voor dan bij een andere. Voornamelijk bij nieuwsfoto's, zoals het voorbeeld van de giftrein, is weinig tijd. Wanneer het gaat om foto's van agenda-items, zoals het schaatsen op het eerste natuurijs, is er meer tijd. Het gaat namelijk om de interesse van de afnemers. Wanneer een giftrein ontspoort, willen de afnemers van het ANP, waaronder zich ook nieuws internetsites bevinden, zo snel mogelijk beeldmateriaal hebben.'
5. Jullie bewerken de foto's dus nauwelijks wanneer deze op de redactie aankomt? 'Heel soms corrigeren we de kleur van een digitate foto. Meer niet.'
6. Mag een foto bewerkt worden?
'Een fotojournalist mag de lading van een foto niet veranderen. Bij het ANP hanteren we het volgende beleid: wat in de doka mag, mag ook met onze foto's. Daaronder verstaan we het lichter of donkerder maken van iuchtpartijen. Voorwerpen (zoals lantaarnpalen of microfoons) weghalen, mag echter niet. Dit is een substantieel element in de foto.'
7. Hoe zit dat dan met de Koninginnedagfoto van Robin Utrecht (fotograaf voor het
ANP)? Op deze foto was de achtergrond zo donker gemaakt dat de mensen niet meer zichtbaar waren.
'Deze foto was een randgeval. Ik heb toentertijd alle afnemers gebeld over de betreffende foto. De een zegt dat het niet door de beugel kon. Een ander weer wel. Overleg met de afnemers was in dit geval van belang, omdat het persbureau van hen afhankelijk is. Wij maken een fotoproduct dat voor allerlei klanten aanvaardbaar moet zijn. Van links tot rechts. Van de Spits! tot de Volkskrant. Het hele palet. Dit betekent echter ook dat als een afnemer het wel door de beugel vindt kunnen, dat wij de foto laten maken.'
8. Zijn er nog veranderingen die u als medewerker van een persbureau heeft opgemerkt in de persfotografie de afgelopen jaren?
'De roep om snel over beelden te beschikken is toegenomen. Dit komt door de
digitalisering en de opkomst van Internet. Vijftien tot twintig minuten na een gebeurtenis willen mensen over beelden van deze gebeurtenis beschikken. Dit is mogelijk door het digitate transport. Het uitdiepen gaat daardoor verloren.'
9. Zijn er nog meer nadelen voor de persfotografie verbonden aan deze verandering, de digitalisering?
'Je kunt belangrijke gebeurtenissen mislopen, omdat je het beeld te snel doorstuurt. Een voorbeeld: er wordt een 's morgens persconferentie gegeven over het Nederlandse voetbalelftal. Een aantal spelers zijn ook aanwezig. Het is elf uur. De ANP- fotograaf weet dat als hij nu zijn foto's van de persconferentie gaat versturen dat Het Parool de foto's ook nog mee kan nemen, deze heeft een deadline om 11.45 uur. Wanneer een fotograaf deze beslissing neemt, gaat hij in een hoekje zitten met zijn laptop om zijn foto's te bewerken en te versturen. Daarmee mist hij dus het laatste gedeelte van de persconferentie, waarbij misschien ook wel het nieuws van de dag zit. Een speler kan boos opstaan en weglopen, etc. ledere keer als dat gebeurt, is het een keer te veel. Dat is een groot nadeel aan het versnellen van het nieuws. Afnemers weten ook dat het beeld snel doorgestuurd kan worden.'
'Wanneer een fotograaf de grens echter overschrijdt, wordt deze erop aangesproken. Wij gaan echter alleen met fotografen in zee die niet manipuleren en de waarheid willen vertellen.
4. En alsje het bewerken/manipuleren van Nederlandse kranten vergelijkt met buitenlandse kranten, bijvoorbeeld de Engelse kranten?
'Er zijn verschillende soorten kranten in de wereld. Dit heeft te maken met het image en de uitstraling die je aan je krant wilt geven. Als je naar het sensationele uitwijkt: veel bewerken en manipuleren, dan manipuleer je de mening van de lezer. Het Algemeen Dagblad probeert dicht bij de lezer te staan en daar direct mee te
communiceren. Wij plaatsen foto's die interactie teweeg brengen. Dat kun je elke dag in de krant zien: mensen in beeld. Zodat je mensen tegen mensen laat praten.
interview met Carlo ter Ellen, coordinator fotoredactie Twentsche Courant Tubantia (06- 53401477).
Hij is nog maar een paar maanden aangesteld in deze functie, maar al 26 jaar actief als fotograaf.
1. Wat voor eisen worden aan foto's bij de Twentsche Courant Tubantia gesteld?
'Dat zijn de standaard professionele kwaliteitseisen. De foto moet inhoudelijk iets toevoegen aan het verhaal. Een foto van alleen een gebouw is niet voldoende. De toevoeging van de foto maakt het verschil tussen een kiekje en een nieuwsfoto. De foto moet nodig zijn om het verhaal te begrijpen. Een foto moet verassend zijn. Een foto moet voldoen aan de journalistieke kenmerken: wie, wat, waar, wanneer,
waarom en hoe. Verder is een goede foto esthetisch verantwoord, ofwel plezierig om naar te kijken. Een goede foto staat of valt met het moment waarop de foto is
genomen. Een goede foto bevat emotie. Het is niet zoals bij Magnumfotograaf Henri Cartier Bresson waarbij alleen het moment telde. Het juiste moment van opname maakt een foto wel waardevoller. Een beeldredacteur houdt al deze eigenschappen in het hoofd, wanneer de fotoselectie plaatsvindt.'
2. Zijn er nog meer invloeden op foto's behalve het bewerken van foto's en
ensceneren?
'Ja. Wie je voor een klus inzet, bepaalt ook de soort foto die je terug krijgt. Elke
fotograaf heeft zijn eigen stiji. Daar moet je gebruik van maken. Je moet je fotografen op zijn of haar sterkste punten inzetten. Het verschil in soorten foto's is goed te zien wanneer je verschillende kranten naast elkaar legt. Het is een stiji en eigen imago dat de krant uitstraalt, dat wordt mede bepaald door de foto's.'
3. Wordt met krantenfoto 's gemanipuleerd?:
'Het gebeurt. Er is altijd al gemanipuleerd. Alleen de digitate trucjes zijn er bij gekomen. Bij sommige kranten ligt de grens iets verder dan bij andere. Deze grens heeft ook te maken met de betrouwbaarheid van de krant. Een krant die bijvoorbeeld meer kiest voor sensatie, zal dit soms uitvergroten met manipulatie, waardoor een ander beeld ontstaat.'
'Doordrukken mag wat mij betreft. Wanneer een fabriek haar deuren sluit, mag je de lucht iets donkerder maken om de sfeer van het moment te benadrukken. Wat niet mag is een vreemde donkere lucht uit een andere foto erin plakken.'
Voorbeelden van manipulatie in de Twentsche Courant Tubantia?
'Een van de foto's van de vuurwerkramp in Enschede is bewerkt. Deze foto heeft de Zilveren Camera gewonnen, maar de foto is niet in zijn geheel in de krant
gepubliceerd. We hebben het lijk weggelaten [red. afgesneden], omdat dit te pijnlijk is voor het publiek. Het staat dicht bij hen.'
Nog andere ervaringen met beeldmanipulatie?
'Zelf heb ik een situatie meegemaakt waarbij ik foto's had gemaakt van een
Braziliaanse voetbalter die per paard naar de training ging. De rest van het elftai ging per fiets. Het paard liep 100 meter achter de fietsen. In de Twentsche Courant
Tubantia hebben we dit in twee foto's laten zien, omdat het beeld niet in een foto paste. De foto's had hij ook doorgestuurd naar Bild Zeitung. Zij hebben een foto
geplaatst, die gecomponeerd was uit drie verschillende foto's. Een mooier beeld was ontstaan, maar dit ging wel ten koste van de werkelijkheid en de betrouwbaarheid.' 'Het komt niet vaak voor, maar soms zie ik ook voorbeelden in de fotobrowser staan van fotopersbureaus, waarbij ik twijfel aan de echtheid van de foto. Laatst zat in het fotoaanbod van Reuters een spectaculaire foto van een voetballer met een bal in de lucht, waarvan ik bijna zeker weet dat de bal in de foto is gemonteerd. De bal had aan de onderkant een groene glans. Als fotograaf weet ik dat een bal alleen een groene glans aan de onderkant van de bal heeft, als deze in de buurt van het gras is. Dat was deze bal niet. De foto hebben we niet gepubliceerd.1
4. Wat vindt je van de Koninginnedagfoto van Robin Utrecht?
'Hetzelfde had hij in de donkere kamer kunnen doen. De nadruk op de parapluutjes is versterkt door de doordruktechniek. Digitaal heeft hij het echter wel ver
Interview met Huub Evers, media-ethicus (0877-871246)
1. Mag fotomanipulatie in de krant?
'Eigenlijk mag manipulatie helemaal niet gebeuren. Vooral niet bij nieuwsfoto's. Er wordt van een krant verwacht dat de nieuwsafdeling betrouwbaar is. De lezer wil op een betrouwbare manier worden geinformeerd. Wanneer een foto wordt
gemanipuleerd, meestal om esthetische motieven, wordt het nieuwselement uit het vizier verloren.'
2. Waar wordt de essentie van de foto aangetast? Waar veriiest een krant zijn geloofwaardigheid?
'Als mensen iets anders zien dan de werkelijkheid is het een gemanipuleerde foto. Wanneer iets wordt toegevoegd of verwijderd wordt de essentie van de foto
aangetast. Dit geldt ook wanneer iets wordt afgesneden om het beeld te verfraaien.' 3. Wanneer is beeldmanipulatie geen probleem?
'Wanneer een foto als illustratie van een verhaal wordt gebruikt, mag het onderwerp best in scene worden gezet. Zo gauw er nieuws aan de pas komt, mag dit niet meer.
4. Gaat Robin Utrecht over de schreef met zijn 'Koninginnedagfoto'?
'De foto had hij niet op deze manier mogen afdrukken. Door de bewerking is het geen nieuwsfoto meer. Mensen twijfeien aan het karakter van de foto, waardoor de foto van de stempel nieuwsfoto naar de stempel algemene achtergrondfoto bij een manipulatieverhaal is gegaan.'
5. Moet manipulatie in het bijschrift worden vermeld?
Volgens de media-ethicus is een vermelding van beeldbewerking of manipulatie noodzakelijk bij een foto. 'Een krant moet met argumenten verantwoorden aan de lezer waarom de foto bewerkt is geplaatst en wat is bewerkt. Dan weet het publiek waar het aan toe is.'
6. Wat gebeurt er als fotomanipulatie wordt ontdekt?
'Wanneer de waarheid naar buiten komt, is dat nogal pijnlijk voor de krant die de foto gepubliceerd heeft. Bovendien is er een redelijke kans aanwezig dat een
gemanipuleerde foto wordt gepubliceerd. Fotomanipulatie is bijna niette herkennen. De discussie over manipulatie komt ook altijd pas na manipulatie.'
7. Hoe zal de toekomst, met betrekking tot fotomanipulatie in kranten, eruit zien?
'Het is een balans: van de ene kant nemen de mogelijkheden om foto's te manipuleren toe. Aan de andere kant nemen ook de mogelijkheden voor het
ontdekken van deze manipulaties toe. Mensen krijgen steeds meer in de gaten wat met foto's kan worden gedaan en gaan hierop reageren. De grenzen van manipulatie zullen steeds duidelijker worden. Ook zullen er nog wel een aantal voorbeelden komen.'
8. Moeten er richtlijnen voor fotomanipulatie komen?
'Nee. Het onderwerp is moeilijk onder woorden te brengen. Ik denk dat binnen de beroepsgroep wel afspraken moeten worden gemaakt over wat acceptabel is. Dat kan door middel van voorbeelden. Deze afspraken hoeven niet vastgelegd te zijn. De sancties voor het manipuleren van foto's is al groot. Als fotograaf raak je het
vertrouwen dat je college's en je opdrachtgevers in je hebben kwijt. Ook raak je je geloofwaardigheid kwijt en vaak ook nog eens je baan. Voor een fotograaf of krant is het veel vervelender dat er aan het vakmanschap wordt getwijfeld, dan wanneer ze een boete moeten betalen. ledere krant moet voor zichzelf bepalen wat acceptabel is.'
Controle?
'Elke fotograaf moet de verleiding om zijn foto te verfraaien door bewerking
weerstaan. Zelfs als je daardoor de kans om met dit beeld te scoren misloopt. Niet iedereen doet dit. Maar aan bewerking zit het risico dat je wordt betrapt. Manipulatie is niet altijd zichtbaar in de foto. Toch is het controleerbaar. Bij veel gelegenheden zijn collega-fotografen of publiek aanwezig, die zien het verschil tussen werkelijkheid en foto.'
9. Wat moet veranderen om de kans op manipulatie van afbeeldingen in de krant
te verkleinen?
'Redacties en fotografen moeten van te voren meer discussie voeren. Daar is nu vaak geen tijd voor. De discussie komt pas achteraf. Vaak moet na publicatie van een gemanipuleerde foto nog argumenten worden verzonnen waarom de foto is geplaatst. Af en toe moet de redactie ook een pas op de plaats maken en het onderwerp bespreken: waar komt betrouwbaarheid van de foto in het geding?'
