TERSieRE ONDERWYS EN BEROEPS
=
POTENSIAAL VAN VROUE IN
VERGELYKING MET Die VAN MANS
deur
CORNELIUS JOHANNES STEPHANUS COETZEE B Comm, M. Ed.
Proefskrif goedgekeur vir die gruud
DOCTOR EDUCATIONIS
aJn die
POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT vir
CHRISTELIKE HOeR ONDERWYS
PROMOTOR: PROF. H.B. KRUGER
AAN /DA
t:· ONS ST:UNS
DANKBETIJIGINGS
My dank en waardering aan:
Prof. H.B. Kruger wat as promotor vir hierdie studie opge= tree het. Sy vriendelikheid, opbouende k,·itiek, besielende meelewing en waardevolle wenke word baie hoog gewaardeer; Dr. A.L. Kotzee, President van die RGN, wat goedgunstiglik toestemming verleen het om van gegewens uit Projek Talent= opname, waarop hierdie ondersoek gebaseer is, gebruik te maak;
Mnr. W. Verhoef, Direkteur van die Instituut vir Mannekrag= navorsing van die RGN, vir wenke en gewaardeerdc belangstel= ling;
Mnr. H.P. Dekker, van die Redaksionele Afdeling van die RGN, vi, taalkundige vcrsorging;
Mev. Delysia Meyer, vir die deeglike wyse waarop sy die tikwerk behartig het;
My huisgesin, van wie ek deurentyd soveel begrip, aanmoedig= ing en steun ontvang het.
My nederige dank aan my Skepper - aan Hom al die eer!
POTCHEFSTRcx:M l)J'.SEMRER 1977
OPMERKINGS
Volgens regulasie mag die meetinstrumente war in hierdie ondersoek gebruik is, nie as dee! van die proefskrif opgeneem word nie. Die betrokke vraelyste, asook ander gegewens waarop die scudie gebaseer is, is onderhewig aan die goedkeuring van die President, by die Raad vir Geesceswecenskaplike Navorsing, Pretoria, beskikbaar.
Die pcrsoonlike menings van die skrywer van hierdie proefskrif mag geensins as die ampcelike sienswyse van die RGN vercolk word nie.
I NHOUDSOPG/\lv"E HOOFSTUK
PROBLEFMFORMULERING, DOEL EN METODE 1. 1 ORieNTERING EN PROBLEEMSTELLING 1.2 DOEL MET DIE ONDERSOEK
1.3 METODE VAN ONDERSOEK 1.4 TERREIN VAN ONDERSOEK 1.5 ORDENING VAN HOOFSTUKKE
2 'N BEELD VAN DIE VROU 2. 1 INLEIDING
2.2 GELYKWAARDIGHEID .A.AN DIE M<\N 2.2.1 'n Verskil in standpunte 2.2.2 'n Bybelse standpunt 2.3 GESLAGSVERSKILLE
2.3.1 Die bestaan van geslagsverskille
2. 3. 2 Biologiese oorsprong van geslagsverski llc 2.3.3 Geestelike vennoens
2.3.4 Sosiale, kognitiewe en ln11turelc faktorc 2.3. 5 Prcstasiemotivering en eicwaank van vrouc 2.4 TOEKQ\1SGERIGTHEID VAN DIE VROU
2.4.1 Primere gerigtheid: Huwelik en gesin 2.4.2 Gerigtheid op tersiere onderwys 2.4.3 Mate van gerigtheid op die bcrocpslewe 2.5 SAMEVATTING
3 TERSieRE ONDERWYS EN DEELNAME VAN VROUE 3. 1 INLEIDING
3. 2 OPVOEDING EN ONDERWYS VIR DIE VROU 3.2. 1 Die opvoedings- en on<lcrwysi<leaal 3.2.2 Haar aanspraak op opvoeding en on<lcrwys
BL/\llSY 4 5 6 9 11 11 12 12 16 19 19 25 30 40 4b
so
so
54 57 60 63 63 64 64 68 (iii)BLADSY
3.3 ~IENSPOTENSIAALONTGINNING IN PEDAGOGIESE PERSPEK=
TIEF 70
3.4 TERSieRE ONDERWYS IN DIE ONDER\\IYSSTELSEL 76
3.5 UNIVERSITeRE ONDERI\IYS 80
3. 5. 1 Ontwikkeling van lllliversiteite: Samevat=
tende oorsig 80
3.5.2 Aandeel van dames aan lllliversitere onderwys 83 3.6 TERSieRE ONDERWYS BUITE DIE UNIVERSITEIT 106 3.6. 1 Gedifferensieerde vraag na mannekrag 106
3.6.2 Opleidingsinrigtings 110
3.6.3 Kolleges vir gevorderde tegniese onderwys 113 3.6.4 Keuse van dames: Residensiele lllliversiteit
of KGTO 121
3.6.5 Opleiding van onderwysers(esse) 125
3.7 SAMEVATTING 132
4 ~NTLIKHEID EN GRENSE VAN DIE VROU SE BEROEPSDEELNAME 135
4. 1 INLEIDING 135
4.2 ARBEID AS AANGELEENrnEID VIR MAN EN VROU 136
4.3 HAAR ~NTLIKE BEROEPSTOETREDE 139
4.3. 1 Redes vir beroepsbeoefening en houding
teenoor gesin 139
4.3.2 Mate van toetrede tot die beroepslewe 146 4.3.3 Vroue met nie-beroepsgerigte grade 152
4.4 BEGRENSING VAN VROUEARBEID 156
4.4. 1 Houding van die gemeenskap 156 4.4.2 Houding en probleme van werkgewers 159 4.4.3 Die man en sy werkende vrou 165
4.4.4 Deeltydse werk 167
4.4.5 Haar problematiek: Roeping of beroep 171
5 EMPIRIESE ONDERSOEK 5. 1 INLElDING
5.2 OOEL MET PROJEK TALENTOPNAME 5. 3 AARlJ EN Q\1\iANG VAi'J TALENTOPNJ\ME
5.3. 1 Standerd 6, 1965
5.4
5.3.2 Stan<lerd 8, 1967 5.3.3 Standerd 10, 1969 5.3.4 Opvolggegewens
5.3.5 Verwerking van gegewens 5.3.6 Waarde van resultate DIE ONDERSOEKGROEPE
5.4.1 Die verteenwoordigende steek-procf van standerd tien-leerlinge
5.4.2 Samestelling van die ondersoek- en kontrolegroep
5.4.3 Sarnestelling van die subgroepe 5.4.4 Getal leerlinge in elke groep 5.4.5 Gemiddelde ouderdom van die groepe 5.4.6 On<lersoekgroepe op die na-st. 10-vlak 5.5 MEETINSTRUMENTE
S.S. 1 Die Biografiese Vraelys
5.5.2 Nuwe Suid-Afrikaanse Groeptoets (NSAG) (senior reeks)
5.5.3 Senior Aanlegtoetse (SAT)
5.5.4 Die 19-Veld-Belangstellingsvraelys (19-VBV)
5.5.5 Opnarne van Studiegewoontes en -houdings= vraelys (OSGH)
5.5.6 Skolastiese Bekwaamhei<lsbattery (SBBJ 5.5.7 Eindeksarnenprestasie
5.5.8 Opvolggegewcns na stanJcrd tien
BLADSY 178 178 179 180 180 180 181 182 18Z 183 184 184 184 185 !HS 187 187 187 187 188 188 190 192 19~ 193 19--1 (v)
BLADSY
5.6 STATISTIESE TEGNIEKE 194
5. 6. 1 Resultate 194
5.6.2 Tabellc 195
5.6.3 Grafiese voorstellings 195
5.6.4 Skaal waarin toetsresultate uitgedruk is 195 5.6.5 Beduidcndheid van verskille 196
5.7 SAMEVATIING 199
6 MNBIEDING VAN RESULTATE: SEKONDeRE SKOOLVLAK 200
6. 1 lNLEIDlNG 200
6.2 INTELLIGENSIE VAN DIE GROEPE 201
6.3 VERNAAMSTE KEUSEVAKKE VAN LEERLINGE VIR STANDERD
TIEN (1969) 203
6.4 AGTERGRONDBEELD VAN DIE MEISIES 205 6. 4. 1 Persoonlike en huislike agtergrond 205 6.4.2 Skool- en studieaangeleenthede 219 6.4.3 Gerigtheid op tersiere studie 235
6.4.4 Beroepsaspekte 253
6.5 AANLEG 269
6. s. 1 Omskrywing van aanleg 269
6.S.2 Resultate van die Senipr Aanlegtoetse
(SAT) 271
6.6 BELANGSTELLI NG 27S
6. 6. 1 Omskrywing van belangstelling 27S 6.6.2 Resultate van die 19-Veld-Belangstellings=
vraelys (19-VBV) 277
(l. 7 STIJDIEGE\\TOONTES EN -HOUDINGS 284
6. 7. 1 Inleidcnd 284
6.7.2 Rcsultate van die Opname van Studie=
13LAnSY
6. 8 SK0LASTIESE BHl~AAMI !EID EN El>JDEKSAMENPRESTASJE 289 6. 8. 1 Onskrywing van bekwaamheid 289 6. 8. 2 Resul tate van die Skol as ti0sc Bd.·waarnheids=
battery (SBB) 290
6.8.3 Eindeksamenprestasie: Vakke en totale
gemiddelde 296
6.8.4 St. 10-eksamensukses 303
6.8.S Verlies van leerlinge as gevolg van druiping
en/of skoolverlating 307
6.8.6 Samevatting: Resultate van die SAT, 19-Vl3V, 0SQ-1, SBB en eindeksamenprestasie 310
6.9 SAMEVATTING 312
7 AANBIEDING VAN RESULTATE: TERSieRE STUDIEVI.AK 7. 1 INLEIDING
7.2 0MVANG VAN TERSieRE STUDIE
7.2.1 Voltydse univcrsitere en nic-w1ivcrsitcrc studie volgens standerd tien- en eerste=
314 · 314 317
j aareksarnensukses 31 7
7.2.2 Voltydse en deeltydse univcrsitere en nie-universitere studie volgens finale jaar=
eksamens: 5 jaar na standcr<l ticn 321 7.2.3 Studierigtings volgens finale jaarsukscs:
5 jaar na standerd tien 325
7.3 SAMEVATTING 329
8 I3EVINDINGS 331
8. 1 lNLEIDING 331
8.2 BEVINDINGS UIT DIE LITERATUUR 331
8.3 BEVINDINGS UIT DIE 91PIRIESE 0NDERS0EK 359
8.4 SAMEVATTING 369
BLADSY
9 INTERPRETi\STE EN GEVOLGTREKKINGS 370
9. 1 INLEIDING 370
9.2 MNLOOP TOT HIERDIE STUDIE 370
9. 2. 1 Die probleem 370
9.2.2 Doel met die ondersoek 371
9.2.3 Metode van ondersoek 371
9.2.4 Meetmiddels 372
9.3 INT.CRPRETASIE EN GEVOLGTREKKINGS UIT DIE
LI TERA TIJUR 372
9.4 INTERPRETASJE EN GEVOLGTREKKINGS UIT DIE
EMPIRIESE ONIJERSOEK 388
9.5 SLOT 403
10 SYNOPSIS 405
TABELLE
HLArlSY
3. 1 UNIVERSITEITSTIJDENTE EN GITALSVERHOUDTNG
MANLIK-VROULI1', 1960-1974 8b
3.2 DAMESTIJDENTE AAN RESIDENSieLE UNIVERSITEITE EN
UNISA, 1960-1974 88
3. 3 PERSENTASIE GEGRADUEERDES EN GEDIPLQ\1EERDES \/OLGENS EERSTE B-GRADE EN VOORGRAADSE DIPLOMAS, 1960-1974 83
3.4 S1UDIERIGTING \/OLGENS PERSENTASIE EERSTE B-GRADE
EN \/OORGRMDSE JJlPLO\IAS VAN UNIVERSITEITSTUDENTE,
1960-1974 ,HJ
3.5 GEMIDDELDE PERSENTASIE EERSTE B-GRADE \/OLGENS GE= SLAG EN STIJDIERIGTING, 1960-1974 tJ2
3. 6 GEMIDDELDE PERSENTASIE IIO1\lNEURSGRADE VOLGE.NS GE=
SLAG EN STUDIERIGTING, 1960-1974 ~J-l
3.7 GEMIDDELDE PERSENTASIE MAGISTERSGRADE VOLGENS
GESLAG EN STIJDIERIGTING, 1960-1974 %
3.8 GEMIDDELDE PERSENTASIE OOKTORSGRADE VOLGENS GESI.AG B-J STUDIERIGTING, 1960-1974 !l8
3. 9 GEMIDDELDE PERSENTASIE VOORGRAADSE DJPL0\1AS VOLGENS GESLAG EN STIJDJERIGTING, 1960-1974 100 3. 10 GEMIDDELDE PERSENTASIE NAGRAADSE DIPLCJ\1AS VOLGENS
GESLAG EN S1UDIERIGTJNG, 1960-1974 1112
3. 11 GEMJDDELDE GETAL GRADE EN OI PLO\ !AS AS l'UtSL.\;T,'\S ll:
VAN DIE G8'1lDDELDE INSKRYWING VOLGENS Gl:SLAG,
1960-1974 1()1
3.12 PERSBITASIE SUKSESVOLLE VOLTYDSE GRL\ADSTUDENTE,
1962 lll8
3. 13 INSKRYWING VAN KOLLEGES VIR GE'VORDERDE TEGNIESE ONDERWYS EN GETALSVERHOUDING MANLIK-VRCXJLIK, 1970
-1974 118
3.14 S1UDIERIGTING\/OORKEURE IN PERSENTASIE \/OLGENS GE=
SLAG AAN KOLLEGES VIR GEVORDERDE TEGNIESE ONDERWYS,
1973-1974 118
3. 15 INSKRY11'ING AA~ RESIDENSJeLE UNTVERSITEITE IN VER= HOUDING Tor INSKRYWING AAN KOLLEGES VlR GEVORDERDE TEGNIESE ONDER11'YS VOLGENS GESLAG, 1970-1974 12-1
BLADSY
3. 16 GETAL EN PERSENTASIE STUDENTE AAN PROVINSIALE
ONDERWYSERSOPLEIDINGSKOLLEGES VOLGEl\JS GESLAG,
1960-1974 124
3. 17 GETAL EN PERSENTASIE VOORGRAADSE EN NAGRAADSE
DIPLCMAS TOEGEICEN VOLGENS GESLAG IN DIE ONDERWYS,
1960-1974 128
3. 18 GETAL EN PERSENTASIE MANS EN DAMES IN DIE ONDER=
WYSPROFESSIE VOLGENS OPENBARE SKOLE, 1960-1974 128
3. 19 PERSENTIJELE AANDEEL VAN DAMES AAN BEVORDERINGS=
POSTE VAN OPENBARE SKOLE IN DIE RSA, 1974 128
4. 1 BLAl\JICE VROUEARBEIDSKRAGrE AS PERSENTASIE VAN DIE
VROULIICE BlANKEBEVOLKING BO 15 JAAR EN AS PERSEN=
TASIE VAN DIE TOTALE BLANKE ARBEIDSKRAGrE,
1936-1970 148
4.2 PERSENTIJELE VERDELING VAN GESlAGrE VOLGENS BEROEPS=
GROEP EN PERSONEELTEKORTE/VAKATURES, 1967, 1971 EN
1975 150
5. 1 GETAL LEERLINGE IN ELKE GROEP 186
5.2 OUDERIXlvl VAN GROEPE IN JARE (1969) 186
5.3 VOORSTELLING VAN DIE STANEGESKAAL 196
6. 1 VERDELING VAN LEERLINGE VOLGENS TOTALE IK-STANEGES 202
6.2 GFMIDDELDE IK-PUNT EN STANDAARDAFWYKING VOLGENS DIE
NSAG 202
6.3 VERNAAMSTE KEUSEVAKKE VAN LEERLINGE IN STANDERD
TIEN (1969) 204
6.4 VERDELING VOLGENS BEROEP VAN VADER INGEDEEL IN
STATUSGROEPE 206
6.5 VERDELING VOLGENS BEROEP VAN ~OEDER INGEDEEL IN
STATUSGROEPE 206
6.6 VERDELING VOLGENS GESINSGROOTTE 210
6.7 VERDELING VOLGENS GETAL STOKPERDJIES 212
6.8 VERDELING VOLGENS GESONDHEIDSTOESTAND 214
6.9 VERDELING VOLGENS KWALE EN/OF GEBREKE WAT PROBLFME
6. 10 VERDELING VOLGENS GETAL KERE TOEGEl.AAT CM IN DIE
AAND VIR ONTSPANNING UIT TE GAAN 2 lb
6. 11 VERDELING VOLGENS PROVINSIE WAARIN SKOOL GELEe IS 218
6. 12 VERDELING VOLGENS LIGGING VPN SKOOL 220
6. 13 VERDELING VOLGENS GETAL SKOLE BYGEWOON 222
6. 14 VERDELING VOLGENS TYD AAN HUISWERK BESTEE 22-1
6. 1 S VERDELING VOLGENS PROBLFME WAT SKOOLWERK NADELIG
BEiNVLOED 226
6. 16 VERDELING VOLGENS PUNTE VERLOOR IN EKSAMEN WEENS
SPEL-, GRAfvMATIKA- OF PUNK1UASIEFOUTE 228
6. 17 VERDELING VOLGENS PUNTE VERLOOR IN EKSAMEN WEENS
KLEINER REKENKUNDIGE EN/OF WISKUNDIGE FOOI'E 2:ill 6. 18 VERDELING VOLGENS DIE VAK OF VAKRIGTING WAARVAN DIE
MEESTE GEI-IOU l'.ORD 232
6. 19 VERDELING VOLGENS HOUDING TEN OPSIGTE VPN GELEERDIIEID 2:S-1
6.20 VERDELING VOLGENS TOEKCMSPLANNE ON\1IDDELLIK NA SKOOL=
VERI.ATING 2:ib
6.21 VERDELING VOLGENS REDES VIR DEELTYDSE IN PLAAS VAN
VOLTYDSE STUDIE 2:i8
6.22 VERDELING VOLGENS BELANGRIKE REDE VIR GEEN VERDERE
STUDIE 2-10
6.23 VERDELING VOLGENS VRAAG OF KURSUS TOELATING TOT 'N
GRAADKURSUS SAL GEE 212
6.24 VERDELING VOLGENS DIE NEl:M VPN WISKUNDE EN/OF 'N
DERDE TAAL IN ST.10 2 1-1
6.25 VERDELING VOLGENS LENGTE VPN VOORGENCME J<..1JRSUS 2-1(1 6.26 VERDELING VOLGENS AARD VPN FINANSieLE STEUN VIR
VOLTYDSE STUDIE 2-!8
6.27 VERDELING VOLGENS DIE ONDERWYSASPIRASIES Wl\T I IULLE
OUERS VIR HULLE KOESTER 2SO
6.28 VERDELING VOLGENS BESKOUING DAT VJ\KKE OP SKOOL NIE
SAL HELP IN NASKOOLSE \vERK Of STUDIE NIE 2S2 6.29 VERDELING VOLGENS BEROEPSRIGT11\G l~MRIN DIE MEESTI:
BELANG GESTEL \I/ORD 2SI
BLADSY 6.30 OORWEGINGS WAT A5 BAIE BElANGRIK VIR BEROEPSKEUSE
BEOORDEEL IS 256
6.31 VER.DELING VOLGENS EIE BEROEPSKEUSE 258
6.32 VERDELING VOLGENS MATE VAN SEKERHEID OOR BEROEPS=
KEUSE 262
6.33 VER.DELING VOLGENS PERSOON MET WIE NASKOOLSE TOEKCMS=
Pl.ANNE DIE MEESTE BESPREEK IS 263
6.34 VERDELING VOLGENS PERSOON WAT DIE MEESTE BEROEPSKEUSE
BEiNVLOED HET 264
6.35 VER.DELING VOLGENS MATE WAARIN HULLE DAARVAN HOU CM
IJJI: LEIER V/\N 'N GROEP OF SPAN TE l'IEES 266 6.36 G.EMIDDELDE STANEGETELLINGS BEHAAL IN DIE SAT 272
6.37 G.EMIDDELDE STANEGETELLINGS BEHAAL IN DIE 19-VBV 278
6.38 G.EMIDDELDE STANEGETELLINGS BEHAAL IN DIE OSGH 285
6.39 G.EMIDDELDE STANEGETELLINGS BEHML IN DIE SBB 291
6.40 G.EMIDDELDE EINDEKSAMENPRESTASIE IN STANDER.D TIEN
(BOG.EMIDDELDE IK) 299
6.41 G.EMIDDELDE EINDEKSAMENPRESTASIE IN STANDERD TIEN
(G.EMIDDELDE IK) 301
6.42 VERDELING VOLGENS STANDERD 10-EKSAMENSUKSES 304
6.43 PERSENTUELE VERLIES AAN LEERLINGE AS GEVOLG VAN DRUIP=
ING EN/OF SKOOLVERIATING VIR DIE JARE 1960, 1965,
1967, 1969 EN 1970, IN OPENBARE EN PRIVATE SKOLE 308
7. 1 VOLTYDSE UNIVERSITeRE EN NIE-UNIVERSITeRE S1UDIE VOL=
GENS STANDERD TIEN- EN EERSTEJAAREKSAMENSUKSES 316
7.2 UNIVERSITeRE EN NIE-UNIVERSITeRE S11JDIESUKSES VAN
VOL'IYDSE EN DEEDYDSE STUDENrE, 5 JAAR NA ST. 10 322
7.3 UNIVERSITeRE EN NIE-UNIVERSITeRE SllJDIESUKSES VAN
VOL'IYDSE EN DEEL'IYDSE S11JDENTE, S JAAR NA STANDERD
TIEN (SAMEVATTING) 324
7.4 UNIVERSITeRE EN NIE-UNIVERSITeRE S11JDIERIGTINGS VOLCENS FINALE JMRSUKSES (VOLWDS E DEEL'IYDS) ,
FIGURE
flLADSY 6. 1 AANLEGPROFIEL VAN BOGEMIDDELDE MEISIES EN SEUNS
VOLGENS DIE SAT-GEMIDDEWES ) -,
-... ' .) 6.2 AANLEGPROFIEL VAN GF.MIDDELDE MEISIES EN SEUNS
VOLGENS DIE SAT-GF.MIDDELDES 27.:1
6.3 BEIANGSTELLINGSPROFIEL VAN BOGF.MIDDELDE MEISIES EN SEUNS VOLGENS DIE 19-VBV-GF.MIDDELDES 27~ 6.4 BEL4NGSTELLINGSPROFIEL VAN GF.MIDDELDE MEISIES EN
SEUNS VOLGENS DIE 19-VBV-G8'1IDDELDES 28()
6.5 PROFIEL VAN STUDIEGEWOONTES EN -HOUDINGS VAN BOGE= MIDDELDE MEISIES EN SEUNS VOLGENS DIE
OSGH-GF.MIDDELDES 286
6.6 PROFIEL VAN STUDIEGEWOONTES EN -HOUDINGS VAN GF.MIDDELDE MEISIES EN SEUNS VOLGENS DIE
OSGH-GF.MIDDELDES 287
6.7 SKOlASTIESE BEKWAAMHEIDSPROFIEL VAN BOG8'1IDDELDE
MEISIES EN SEUNS VOLGENS DIE SBB-GF.MIDDELDES 2\12
6.8 SKOlASTIESE BEKWAAMHEIDSPROFIEL VAN GF.MIDDELDE
MEISIES EN SEUNS VOLGENS DIE SBB-GF.MIDDELDES 293 6.9 GF.MIDDELDE EINDEKSAMENPRESTASIE VAN BOGBUDDELDE
MEISIES EN SEUNS ::;11()
6. 10 GF.MIDDELDE EINDEKSAMENPRESTASIE VAN GF.MIDDELDE
MEISIES EN SEUNS ::;02
HOOFSTUK
PROBLEEMFORl'-IULER1 NG, OOEL I :,\J METOllE 1 . 1 ORI e/\Tl:R lNG E:-.: PROB LEE !STELLING
Ingrypende veranderinge op die gcbied van Jie natuurwetcn=
skappe en die tegniek sowel as op sosiale, politickc, iJcologiese,
sedelike en ekonomiese terreine in feitlik alle lande van <lie
wereld, is aan die orde van die dag. Hierdie veranderinge is so diepgaande van aard dat dit die helc bestaanstruktuur van die mens beinvloed. Afgesien van ouder<lom en geslag word groot aanpas= singsvereistes aan die indiwidu gcstel.
Ook die vrou (meisie) kon hieraan nie ontsnap nie en haar
aanpassing behels eintlik veel meer. Vir haar beteken dit ook
aanpassing by haar nuwe vryheid, nuwe verhouding tot man en kind, gelyke onderwysgeleenthede en die nuwe wereld van wcrk buite h;:iar huis. Cm haar weg hiernatoe te vind sal sy meer as ooit tevore
deur kennis, waardes en norme weerbaar gemaak moet word. Die helfte van die mensdom wat die invloedryke posisie van moeder en toekomstige moeder vervul, verdien stellig die aandag van die onderwys sowel as die navorsing.
By 'n studie van die vrou se posisie in die verlede ontplooi 'n byna ongelooflike maar interessante verhaal horn in vergelyking met die van die man. Deur die ceue is die vrou as min<lerwaardig beskou en behanclel. In die gang van die geskie<lenis hct sy slcgs hier en daar meerdere erkenning geniet of 'n wesenlikc rol
gespeel. In die algemeen het sy die swak bedeelde en onmomlige kind van die samelewing gebly.
Dat vroue teen hierdie tocstan<l in vcrsct gckom hct was logics, en 'n lang emosioneel belaaide emansipasiestry<l hct gevolg. Eers na die verwcn.ing van stemreg aan <lie begin van hierdie ceu, en veral na die Tweede \\lcrclJoorlog toe sy bewys v:m
en kalmte van gees dat sy haarself kon word. Met nugterheid kon sy nou na haarself en die man kyk om te besef dat hoewel gelyk= waardig as mens sy andersoortig met 'n anderse lewenstaak en lcwcnspatroon is. llaar menswees openbaar antler behoeftes wat in
haar opvoeding, onderwys en beroepsbeoefening in aanmerking geneem
moet word. As volwaardige en gelykwaardige mens maak sy, soos
<lie man, aanspraak nie alleen op die ontwikkeling van haar ver= moens en aanleg volgens haar belangstelling nie, maar ook om haar
plek as toekomstige moeder, huisvrou, burgeres, werkster en skepsel
in die skcpping volte staan. Dit is 'n aanspraak op doelgerigte en volgehoue opvoeding en opleiding op die verskillende onderwys= vlakke waarin haar andersoortigheid erken sal word om haar te
bekwaam om die menigvuldige pligte van die vrou waardig na te kom. Tn die bree gesien, het die beroepstoetrede van vroue vandag 'n integrerende element in die gemeenskapsordening geword. Die
getal werkende vroue neem steeds toe, hoofsaaklik vanwee 'n toe= nemende tekort aan mannekrag. Ook in die RS/\ wat oor die af_gelooe dekade en meer deur snelle ekonomiese groei gekenmerk word, is die
probleem van 'n Blanke mannekragtekort, met spesiale verwysing na die tckort aan hoevlakmannekrag, van tyd tot tyd voorbladnuus. In
perspcktief gesien beteken dit eintlik dat die ontwikkelingspoten=
siaal van die land nie ten volle benut word nie deels vanwee die
ontoereikende getal hoogopgeleide mans en vroue. Hieruit tree
duidelik die vrnagstuk van tersiere opleiding van en beroeps= beoefcning dcur Blanke vroue besonder sterk op die voorgrond.
'n ~0nnekragtekort is egter nie alleen daarvoor verantwoorde= lik dat die soeklig hier te lande in die rigting van die potensiaal
van vroue gedraai word nie. In die jongste tyd veral word uit
verskeic oorde deur medium van die pers, radio, televisie, konfe=
rensies ensovoorts, druk bespiegel oor die beroepsituasie van
vroue. Menings wat gelug word kom neer op 'n pleidooi vir 'n 2
regmatiger plek ten opsigte van die vrou in die beroepslewe. Sommige professionele en antler hoevlakberoepsrigtings word veral uitgesonder as terreine waarop die vrou 'n grater geleentheid gegun behoort te word. Vroue, so word geredeneer, verdien net soos mans 'n volwaardige plek op die beroeps leer. Bydr:1es tot hierdie gedagte is veral gegedurende 1975, die jaar van die vrou, gelewer. Standpunte kom daarop neer dat vroulikheid, Jie antle r-soortigheid van die vrou en daa11nee saam die gedagte van 'n eie wereld van die vrou, as rookskerm waaragter geskuil word om die vrou van gelykberegtiging te weerhou, verwerp rnoet word.
Vanuit prinsipiele denke en die skeppingsverhaal word funda= mentele riglyne gevind vir die lewenstaak en bestemrning van man en vrou. Hulle ontvang 'n gesarnentlik dog gedifferensieerde opdrag.
Man en vrou is dus gelykwaardig as mens en die een is op die antler aangewys. Gelykwaardigheid irnpliseer egter nie gelykheid of eendersheid vanwee die verskil in opdrag en moontlike psigiese, fisiese en dinarniese verskille nie. 'n Vermanlikte vrou, in kon.kurrensie met die man, word stellig nie as 'n opvoedings- of toekomsideaal vir die meisie gesien nie. In hierdie studie word gevolglik vanuit 'n Protestants-Christelikc en bier tc landc tra= disionele siening van die standpunt uitgegaan dat in Jie huwelik en gesinslewe die vrou as gelykwaardige vennoot beskou sal word. Die probleemaanvoeling sentreer egter rondorn die naskoolse opleiding en beroepsdeelnarne van die vrou. 'n Standpunt dat clke rneisie, wat 09r die vermoe beskik, haar tot verantwoorde tersicre opleiding moet verbind, lyk sinvol. Daarmee word juis nic gcirn= pliseer dat sy sodoende die wereld van die man moet probeer vcr= ower nie, want in daardie wereld mag sy waardes vind wat vreem<l aan haar oorspronklike wereld kan wees. Terselfdertyd en in toe= nemende mate, word haar belangrikheid as beroepsvrou bcklemtoon terwyl sy vanuit haar aard, bestemming en opdrag, vanuit 'n
Christelike lewensbeskouing, 'n antler roeping en bestemming het.
Die nie-weglaatbaarheid van <lie invloecl van die "antler roeping en bestemming" van die vrou plaas hierdie ondersoek midde in die
probleemsituasie: Ander het die behoefte van die land aangedui
en pleiJooie vir haar regmatige erkenning gelewer om aan te toon wat sy kan en wat sy behoort te doen. Wat die vrou egter self, volgens haar oordeel en skaal van waardes en haar lewens- en wereldbeskouing as toepaslike beskou, is die vraag wat op 'n ant=
woord wag. Samehangend hiermee kom die onvermydelike vraag of
die Blanke vrou in Sui<l-Afrika oor beter, dieselfde, of swakker
potcnsiaal as die man ten opsigte van faktore soos intelligensie,
aanleg, belangstelling ensovoorts beskik. Al sou vrouearbeid moontlik vir die beroepswereld belangrik en selfs noodsaaklik wees,
sal die mate van hul tersiere opleiding, die keuse van studie=
rigtings en hul beroepstoetrede waarskynlik in hoe mate deur hul=
self en hul potensiaal bepaal word.
Die sinvolheid van die probleem is dan ook gelee in hierdie
en talle antler vrae wat rondom die tersiere onderwys en beroeps= deelname van die vrou, in vergelyking met die man, sentreer. 'n
Waterdigte afbakening van belangrike en minder belangrike vrae, of om soos gebruiklik sekere ~teses daar te stel, word egter nie
as wesenlik in die huidige ondersoek geag nie.
1 • 2 OOEL MET DIE ONDERSOEK
Soos ook elders, verlaat duisende standerd tien-leerlinge,
waaronder 'n groot persentasie meisies met gemiddelde en bogemid=
de lde vcrstandsvermoe, j aar 1 iks die skool. Die vraag ontstaan wat
van hierdie gedeelte van die room van die land se mannekrag, in
vergelyking met die seuns, word. In welke mate sou hulle verder studeer en indien wel, welke studierigtings word gevolg. Aan= sluit0nd hierby kom die belangrike vraag oor die potensiaal van
Die beantwoor<ling van vrae wat rondom die tersiere ondcrwys en die beroepsarbeidspotcnsiaal van die Blanke vrou in S
uid-Afrika sentreer, word gesien as 'n deel van die doelstellings met
Projek Talentopname wat handel oor die verkryging van 'n beelJ vnn die land se mannekragpotensiaal en <lie beskikbaarstelling van
gegewens (navorsingsresultate) wat kan lei tot die maksimale ont= wikkeling daarvan.
Die doel met die ondersoek kom dus neer op die bepaling van die moontlikhede en grense van tersiere opleiding en beroeps toe= trede van meisies. Daar word beoog om aan 'n verskeidenheid van aspekte van hierdie vraagstuk aandag te skenk. Sodoende kan 'n
beeld van meisies verkry word in 'n poging om te bepaal in welke mate daar op vroue gereken sal kan word as 'n gedeelte van die
land se mannekragpotensiaal, veral wat die hoevlakse beroepsgroepc
betref.
1.3 METODE VAN ONDERSOEK
Die metode sluit aan by die doelstelling met die ondersock. Gevolglik sal eerstens 'n literatuuroorsig ondernecm word oar ver= wante aspekte en bestaande navorsing waardeur die bctrokke pro= bleem ten opsigte van die gelykwaardigheid van die vrou aan die man, haar tersiere onden,ys en beroepsdeelname in pcrspcktief
geplaas kan word. Die 1iteratuurstudie sal dus as teoretiesc begronding van hierdie ondersoek dien.
'n Besinning oor die potensiaal van vroue ten opsigte van
tersiere ondenvys en beroepstoetrede vercis hcslis mecr ~s om net beskrywend te wcrk te gaan. Oak kan die vraagstuk nie allcen
vanuit die oogpunt van die vrou nie, maar aan die antler kant gc~is
ook nie alleen vanuit die wcreld daar buite - vanuit <lie wercld van die man - benader word nie. Die aangewese metodc blyk Jus
'n empiriese ondersoek te wees waarin die vrou regstrecks met die
Daar is dan ook vasgestel dat die gegewens van die grootste navorsingsprojek op die gebied hier te lande, Projek Talentopname,
'n besondere geleentheid bied om so 'n ondersoek te loads. Al sou daar voorheen soortgelyke projekte onderneem gewees het, kan
die gcgewens van Talcntopname, weens die omvangrykheid daarvan,
nouliks oortref word. Die meisie kan reeds op sekondcre skoal=
vlak ten opsigte van 'n verskeidenheid van veranderlikes met die
scun vergelyk word. \I/at verder belangrik is, is dat dieselfde
grocpc op tersiere vlak opgcvolg en vergelyk kan word. Talent=
npn.:unc maak dit moontlik om meisies (ondersoekgroep) met seuns
(kontrolegroep) tc vergelyk en te beskryf ten opsigte van onder
;1nJerc agtergrond, intellektuele vermoe, aanleg, belangstelling,
studjcgewoontes en -houdings, skolastiese bekwaamheid, eksamen=
prcstasie en tersiere onderwys. 1.4 TERREIN VAN ONDERSOEK
'n Skerp afgrcnsing van die ondersoekterrein mag in die geval
van 'n maho-ondersoek soos hierdie, stremmend inwerk op wat besin is oor die doel met die ondersoek en die probleem wat nagevors
wonl. Nogtans word dit nodig geag om aan enkele riglyne aandag
tc skenk waarvolgens te werk gegaan sal word, asook om sommige
aspekte van belang wat aangesny sal word, aan te dui.
Die vrou se onderwys en beroepsbeoefening is 'n onderwerp wat
wereldwye aandag en publisiteit geniet. Hoewel tendense en stand=
punte in antler lande insiggewend is, kan dit nie sander meer as geldend vir die sjtuasie van die Suid-Afrikaanse vrou aanvaar word
nie. Hierdie studie is nie 'n pleidooi vir of vergelyking met die ideale (moontlik verwerplike) toestand wat in die buiteland aangetref word nie. Die doel is om 'n beeld te verkry van die Suid-Afrikaanse vrou in vergelyking met die Suid-Afrikaanse man. Sodoende kan realistiese, geldige en pragmatiese afleidings gemaak
word. Hierdie ondersoek word dus primer op Suid-Afrikaanse toe=
stande gerig. Nieteenstaande dit, sal die menings van buite=
landse sh"Tywers en navorsers, waar toepaslik, in aarunerking geneem word.
Aangesien die RSA 'n veelvolkige land is en hulture verskil ten opsigte van 'n beskouing oor die plek en gcly~vaardigheid·van
die vrou aan die man, word die ondersoek tot Blankes beperk.
Dit is verder moontlik dat meisies van die twee arnptelike
taalgroepe onderling net soos seuns kan verskil. Daarom is besluit om leerlinge van dieselfde taalgroepe met mekaar te verge=
lyk. Die ideaal is egter om tendense te vind wat op alle meisies aan die een en op alle seuns aan die antler kant van toepassing sal wees. Waar interessante taalverskille gevind word, sal die aan=
dag daarop gevestig word. Die doel is egter nie in die eerste
plek om Afrikaanssprekende leerlinge (A-leerlinge) met Engels= sprekende leerlinge (E-leerlinge) te vergelyk nie.
Volgens Smith slaag slegs 2,6 persent ondergemiddelde (IK van 88 en laer) standerd ses-leerlinge daarin om in die normale tyds= duur tot standerd tien te vorder, in vergelyking met die 42,6 per= sent leerlinge met 'n gemiddelde en bogemiddelde intelligensie
(IK van 89 en hoer) (Roos, 1975, p.100). Die ondersoek van Coetzee (1975) toon 'n soortgelyke verskynsel (p.170). Daar is dus genoegsarne rede om die ondergemiddelde groep leerlinge in die huidige ondersoek buite rekening te laat. Bowendien word leer= linge met gemiddelde en bogemiddelde intelligensie geag om oor die
potensiaal vir tersiere opleiding en beocfening van hoevlakse beroepe te beskik.
On die empiriese gedcelte van die ondersoek binne perke van
uitvoerbaarheid te hou, is die meetmedia en verandcrlikes vooraf geselekteer. Die leerlinge sal eerstens op die standerd tien-vlak vergelyk en beskryf word. Daarna sal op tersiere vlak die omvang van hul studie, hul sukscs volgcns ccrstejaar- en finale jaareksamens en hul studicrigtings bepaal word. Op die eerstc=
jaarvlak sal slegs voltydse studie in oenskou geneem word, terwyl
voltydse sowel as deeltydse studente op die finale jaarvlak opge=
volg sal word.
Die opvolging van studente op die tersiere vlak word, deur
die beskikbaarheid van gegewens, tot slegs vyf jaar na standerd tien (d.w.s. tot die einde van 1974) beperk. In die literatuur= oorsig sal egter 'n wyer terrein, te wete die 15 jaar tot 1974 in
oenskou geneem word.
Die ondersoek word nie beperk tot universiteitstudie alleen
nie. Op tersiere vlak sal alle studente, te wete almal wat 'n
univcrsitere sowel as 'n nie-universitere studierigting volg, in
aanmerking geneem word.
Die tcrsiere onderwys en beroepstoetrede van die meisie toon raakvlakke aan 'n wye verskeidenheid van probleme sodat moeilik
besluit kan word wat in oenskou geneem en wat gelaat moet word. Die gevaar bestaan <lat die ondersoeker ve-ral in die literatuur=
oorsig op sleeptou geneem kan word deur te veel aandag te gee aan wat as aktualiteitsvraagstukke geidentifiseer kan word, maar wat eintlik buite die terrein van 'n ondersoek soos hierdie ressorteer. Die lite-ratuuroorsig moes dus noodwendig beperk word.
On egter die potensiaal van iemand te kan bepaal, is <lit nodig om hom/haar met iemand anders te vergelyk. Daarom word die
vrou met die man in hierdie ondersoek vergelyk en nie andersom nie.
Nie net in die empiriese gedeelte nie, maar ook in die hoofstukke
wat aan die literatuurstudie gewy sal word, sal vergelykend eerder
as beskrywend te werk gegaan word.
Die onderwerp van die studie, te wete Tersi~re onderwys en
beroepspotensiaaZ van vroue in vergeZyking met die van mans, kan
\vc-lis1vaar op verskillende maniere geinterprcteer word. Die antler= sock le egtcr op die gebied van die Opvoe<lkunde en impliscer 'n 1JOging tot Jie s.ighaarstcl1 ing van Jic rotensiaal van vrouc- ten op= s igtc v,rn tc-rs i
ere-
onJerwys en Jaarui t voortvl oeicnd hul potensiaalvir buitenshuise beroepsbeoefening.
Die proefskrif sal vanselfsprekend geen aanspraak op finali=
teit of volledigheid maak nie, maar die ondersoek word aangepak
met die vertroue dat wyer perspektiewe oor die opvoeding van die
meisie gcopen sal word en dat die aktualiteit van die tema tot
verdere ondersoek sal lei en stimuleer.
1.5 ORDENING VAN HOOFSTUKKE
In hoofstuk 1 word by wyse van orientering die aanleiding
tot hierdie studie kortliks geskets, die probleem gefonnuleer en
die voortspruitende doel met die ondersoek gestel. Hierna ,,ore!
die metode van ondersoek, die ondersoekterrein en die onlening van
hoofstukke aangedui.
'n Beeld van die vrou word in hoofstuk 2 daargestel soos wat sy uit die literatuur en in vergelyking met die man ten opsigte van haar gelykwaardigheid aan horn verskyn, geslagsverskille en
haar toekomsgerigtheid. Begrip van die wesenlike verskille tussen die twee geslagte bring insig mee wat perspektief aan 'n
beskouing oor die tersiere onderwys en beroepspotensiaal van vroue
verleen.
Hoofstuk 3 behandel spesifiek die tersiere onderwys in die land asook die deelname van vroue daaraan na aanleiding van ainpte=
like statistiese data. Dit behels verder verbandhoudende en
rigtinggewende aspekte waaronder 'n Christelik-lewens- en wereld= beskoulike stellinginname wat as rigsnoer vir die meisie op haar veelsydige lewensweg sal dien.
Vervolgens word in hoofstuk 4 stilgestaan by die moontlikheid
en grense van haar beroepsdeelname soos uit die literatuur gevind
word. Die beskouing betrek haar moontlike beroepstoetrede, die
houding van die gemeenskap, werkgewers, die man, asook die aktua=
lisering van die probleem van deeltydse werk en van haar problcma=
tiek: roeping of beroep.
In hoofstuk 5 word die eksperimentele opset van die onder= soek bespreek. Die doel, aard en omvang van Projek Talentopname, die samestelling van die ondersoekgroepe, die meetinstnnnente en
statistiese tegnieke word kortliks beskryf.
Hoofstuk 6 bied die resultate van die empiriese ondersoek op sekondere skoolvlak aan. Die agtergrond, aanleg, belangstelling, studiegewoontes en -houdings, skolastiese bekwaamheid en eind= eksamenprestasie van meisies word beskryf en met die van seW1S vergelyk.
Die ondersoekgroepe word in hoofstuk 7 opgevolg waar die resultate van die ondersoek op tersiere studievlak aangebied word. Die moontlike verlies aan potensiaal in die geval van meisies geniet hier besondere aandag.
In hoofstuk 8 word die vernaamste bevindings uit die litera= tuur en die empiriese ondersoek, weergegee. Hoofstuk 9 bied 'n samevattende interpretasie van en 'n eie stellinginname (gevolg= trekkings) aan ten opsigte van die bevindings uit die voorgaande hoofstukke oor die tersiere onderwys en beroepspotensiaal van vroue in vergelyking met mans.
HOOFSTUK 2
'N BEELD VAfJ DIE VROU 2.1 INLEIDING
In 'n paging om 'n beelJ van die vrou vir die doel van hier= die ondersoek daar te stel, sal daar nie proheer word om die wese van die vrou indringend na te vars en antwoorde te soek op die talle vrae wat daarom sentreer nie. Deur die jare been was die wese van die vrou die terrein van talle navorsers en skrywers. Verskeie fasette van die probleem is aangesny sodat heclwat litera= tuur vandag daaroor beskikbaar is.
Alvorens daar egter oorgegaan kan word tot 'n ondersoek na die deelname van vroue aan tersiere onderwys en die beroepslewe, is dit nodig dat daar eers, in die lig van die doel van hierdie ondersoek, oor enkele aspekte random die vrou en die man besin sal word. Weens die omvangrykheid van die probleem was die vanselfsprekende weg om eksemplaries te werk te gaan.
Waar die vrou met die oog op haar menspotensiaal gelykwaardig aan die man beskou word, is dit eerstens nodig om van enkele stand= pW1te in die verband kennis te neem. 'n Bybelse fW1dering van die beskouing sal besondere aandag geniet. Gelykwaardigheid ~npliseer
egter nie gelykheid van die twee geslagte nie. Gevolglik sal oak aandag aan die biologiese oorsprong van geslagsvcrskille asook ver= skil in geestelike vermoens gegee word. Die klem sal hoofsaaklik op verskille en nie op ooreenkomste val nie. Gepaard hiennee sal die bydrae van sosiale, kognitiewe en kulturele faktore in geslags= tipcring in ocnskou geneem word. l'rcstasiemotivering en eic= ,,aarde van die vrou sal oak hier aangesny word.
Vi r 'n beter be grip van die omvang van haar dee !name aan na= skoolsc opleiding en die beroepslewe is dit onteenseglik nodig om 'n beeld daar tc stel v:rn die mate waarop die vrou, in vergclyking met <lie man, op hierJie en ander aspekte in haar toekomsbcpl:inning
gerig is.
Hierdie hoofstuk sal gevolglik in hoc mate as uitgangspunt dien waarheen latere bevindings in die ondersoek met die oog op meer hclderheid, herlei sal kan word. Gevolglik sal van die
aspcktc wat hier aangeraak is, waarskynljk telkens aan die orde gcstel word.
2. 2 GELYKWMRDIGHEID AAN DIE MAN
2.2. 1 'n Verskil in standpunte
'n Gedagtewisseling oar die vrou en haar potensiaal vir ter=
sicre opleiding en buitcnshuise arbeid veronderstel 'n voorkennis
ten aansien van die ''wesenlike" van vrouwees. In sy omvattende monografie (proefskrif) het oak Mentz (1973) tot die gevolgtrekking gckom dat wetenskaplike kennis van die vrou stellig meer sal beteken as slegs die versameling van objektiewe feite, betreffende
die Uggaarn en psige. Haar wese maak aanspraak op insig in en begrip van verhouding met ander; die wereld waarin sy daagliks
beweeg; gerigtheid (in besonder op haar man en gesin); waar=
deringsoordele oar mense-ervarings, gebeurtenisse en liggaamlik= heid (p.39).
Die vraag wat vir Buytendijk (1966), bioloog van wereldfonnaat, hiennee saamhang is waarom soveel filosowe, psigoloe, teoloe en digters van alle tye, nie soseer oar die man nie, maar wel oar die vrou skrywe. Hy kom tot die gevolgtrekking dat vroulike outeurs soos Lornbroso, Klein, Mead, Seward, Deutsch en ander van mening is dat die vrou se bestaan 'n probleem is en daarom word sy afgeteken
teen die agtergrond van die menslike - die manlike wereld. Hy nocm vcral die beeld wat Simone de Beauvoir van die vrou ontwerp
het: Jie geskiedenis van die vrou is deur die man bepaal want die
wereld hct altyd aan die man behoort (p.22).
Die identifikasie van die manlike met die rnenslike ooreenkom= stig die gangbare mening van die tyd, is waarskynlik uitsluitend
sosiologies en histories bepaal. Dit is ook nie 'n ontdekking
van die jongste tyd nie aangesien sover terug as 1923 die opvat= ting verdedig is dat die vrou die produk is van die dominerende
man. Die man is die homo faher, die uitvinder, wat die natuur
wil beheers en die toekoms wil ontwerp. Hy verkies nie om in die
natuur soos die dier te lewe nie, maar om die lewe te transendeer na 'n bestaan wat deur rede herskep word en waarde sal he
(Buytendijk, 1966, p.22).
Dit is ook Simone de Beauvoir se idee van die man: " the
hwnan male remodels the face of the earth ... He shapes the
future" (aangehaal deur Mentz, 1973, p.54). Sy meen dat die vrou
daarenteen biologies bestem is om die lewe voort te sit. Die man
het ten alle tye die lot van die vrou in sy hande gehad en daaroor beskik. "Zij (die vrou), wordt in de loop der geschiedenis veracht of vereerd, maar blijft onder alle omstandigheden de
afhankelij ke (die sogenaamde ander ges "lag) tot nu toe"
(Buytendijk, 1966, p.23).
Die geskiedenis van die man omvat dus die mensheid in al sy skakeringe terwyl die geskiedenis van die vrou uitsluitend te docn het met haar betrekking tot die man as mens, die vrou as <lie "antler". Die wereld van die man word clan ook as die normatiewe
gesien en die vrou word steeds met die man vergelyk, nooit anders=
om nie. "Die man is die norm en die maatstaf selfs in die
gevalle waar 'n feitlike oordeel bedoel word" (Strating, 1965,
pp. 160-161) .
Mentz (1973) het 'n intensiewe studie van die gedagtcgang van
onder andere Simone de Beauvoir gemaak. Hy wys in sy kriticse
benadering daarop dat sy die begrip van "vroulikc natuur" en "cwig
vroulike" verwerp omdat, soos sy bewcer, die wese (beeld) van die vrou deur die man ('n manlike kultuur) bepaal word. Volgens haar
was die man die maat van alle dinge terwyl die vrou as die "antler
of tweede geslag" 'n variant van die man gcword hct. Dit is die 1 .)
vrou wat altyd anders is, nie die man nie. "Juis hierom raak sy
(Simone de Beauvoir) vasgevang in die probleem van vrouwees en
begryp sy nie die misterie van vrouwees nie en kan sy ook nie die sin van vrouwees aanvaar nie" (p.54).
llaar siening is interessant maar nie juis versoenbaar nie. Die vrou se vermoe om geboorte aan nuwe lewe te skenk, verhef haar nie tot 'n uitsonderlike posisie nie, terwyl die man wat nuwe
waardes skep, wat ontdek, die toekoms ontwerp en selfs sy lewe in oorlog waag, wel hierdie status bekom: "For it is not in giving
life but in risking life that man is raised above the animal;
that is why superiority has been accorded in humanity not to the
sex that brings forth but to that which kills" (aangehaal deur Mentz, 1973, p.55).
Hierdie en ander uitsprake van Simone de Beauvoir laat Mentz besluit dat dit nie moontlik is om die hele pad saam met haar te
loop nie. Hy gee Buytendijk gelyk dat Simone de Beauvoir 'n
skewe beeld van die menslike antropologie het. Haar beeld van 'n ideale vrou is 'n manlike beeld - die homo faber. On volwaardige menslikheid te verwerf, beteken dat sy die bestaanswyse van die man moet aanvaar; dat die vrou alleenlik mens kan wees indien sy ekonomies vry is, haar toewy aan buitenshuise beroepsarbeid, haar
self transendeer in skeppende arbeid, en so meer. Mentz trek hierdie gedagte in twyfel en meen dat dit 'n hoogs omstrede vraag
is of die probleem wat deur die eeue ontstaan het, naamlik die ongelyke verhouding tussen man en vrou, eenvoudig opgelos kan word deur die vrou die bestaanswyse van die man te laat aanneem (pp.55 -56).
Mentz (1973) se standpunt word ondersteun. Die nivellering van die geslagte wat hier ter sprake kom, impliseer wesenlik 'n
prysgawe van identiteit. "Die mens word immers as seun of as
dogter gebore en die opvoeding as begeleiding tot volwassewording impliseer vir die indiwiduele kind manwording of vrouwording" (p.56).
Ook Buytendijk (1966) se standpw1t in die vonn van vrae is hier ter sake: Is daar in die vrou se liggaamlik-in-die-wereld
-wees ook nog antler moontlikhede as slegs die van geslagtelike deelgenoot van die man, om moeder te wees en medewerker in die gemeenskap? Is daar nie 'n spcsifieke vrouli k-menslike vcrhou= ding tot die wereld, wat die bron is waamit 'n groot deel -miskien die belangrikste - van die beskawing ontspring nie? Hier= die vrae, meen Buytendij k, vorm die kern van die problematiek van die vroulike bestaan. Allerwee bestaan die opvatting dat die man die vrou nie kan begryp nie - wel omgekeerd. Die leefwyse vgm die man is ook meer eenvoudig en minder problematies sodat selfs iemand soos Simone de Beauvoir die skrywe van 'n boek oor die man,
nie as geregverdig beskou nie (p.42).
Aansluitend hierby, verwys Buytendijk ook na intuitiewe opvat=
tings van antler skrywers oor die wese van die vrou, te wete dat sy ooreenkomstig die tradisionele opvatting bcstem is om huisvrou te
word en in elk geval aan die man gehoorsaam moet wees. Hy ag hierdie uitsprake nie in stryd met die mening dat die vrou nie 'n hoer of laer, maar wel 'n antler waarde as die man het. Die menigte verskille in gedrag en karakter van die geslagtc is die
gevolg van opvoeding en sosiale omstandighcde. Die verband
tussen hierdie ander waarde en die wcsenlike verskille tussen die geslagte toon aan dat daar bepaalde regte en voorregtc aan die
vrou toegeken moet word, maar dat die fundamentele posisie in maatskaplike opsig onveranderd moet bly. Welke gesag die reg het
om haar vryheid te begrens, is nog steeds die omstredc kcrn van
die probleem van die vrou wat nie deur intuitiewe begrip van h:iar wese opgelos word nie (pp.62-63).
Die gedagtegang van Buytendijk veral ten opsigte van die ander waarde van die vrou, dring die mens om 'n objekticwe siening oor haar menswaardigheid te waag. Mentz (1973) vcrtolk dit as 1
11 kon=
waarin sy deur haar bestaanswyse inhoud en betekenis gee soos wat die man as homo Jaber aan sy wereld betekenis gee. Lynreg hier= teenoor staan Simone de Beauvoir se gedagte dat die vrou alleenlik
volwaardige menslikheid kan verwerf indien sy 'n bestaan en status
soos die van die man, die besondere mens, aanneem (p.56). Die opbou van 'n helder deursigtige beeld van die vrou wat
algemeen aanvaarbaar sal wees, blyk duidelik nie so eenvoudig te
wees nie. Wie die vrou clan nou eintlik is, is ook vir Mentz (1973) 'n onbeantwoorde vraag, want die vrou is wat die man van
haar gemaak het en sy is nie_noodwendig outentiek nie. Ook die
vraag na wat eie aan die wereld van die vrou is, "haar eie onver=
vreembare sielegoed en kultuurgoed", is ewe moeilik ante beant= woord. Na aanleiding van Foerster meen Mentz dat dit 'iets baie persoonliks en sosiaals' is; 'n na binnegerigte rustigheid,
beheersd en onbekorrnnerd in teenstelling met die man as die
'onstuimige wat op die uiterlike onrustige lewe gerig is'. Hier
kom die opvoeding van die vrou duidelik ter sprake. Sy moet op= gevoed word tot "innerlike rus" want dit dui op innerlike verhef= fing bo die onstu~nige onrus van die man. Di t is daarom in belang van die man, asook van die mensdom, dat die wereld van die vrou met haar besondere wesenstrekke en deugde as helpende, lief=
hebbende en gemeenskapsoekende, versorgende, bewarende en skep=
pende mens ten volle ontplooi sal word. Maar clan waarsku Mentz ook dat met die nugter oe van Simone de Beauvoir na hierdie besin=
ning van Foerster gekyk moet word. Foerster en diesulkes se
sicnswyscs begunstig die man. Dit pas horn dat die vrou beheersd en innerlik rustig is, sodat hy haar des te beter kan domineer
(p. 367).
2.2.2 'n Bybelse standpunt
Dat die vrou vandag as mens gereken word, het sy nie aan die
bcskawing nie maar aan die Bybel te danke. Daarom kan 'n gesprek
oor haar beeld nooit anders as in die lig van die Skrif plaasvind
nie. Daarvolgens is ook die vrou as volle mens na die beeld van God geskape. Man en vrou ontvang ook die gemccnskaplike opdrag
om die aarde te beheers en tot vervulling te bring - 'n opdrag wat hulle alleen deur die nouste samewerking kan uitvoer (Janson, sj. pp.4 en 5).
Oor die mate van haar miskenning (Eva s'n), kan daar egter nooit volkome klaarheid wees nic aangesien die volkomenheid van die paradysstaat deur die werklikhc,d van die sondeval radikaal verander is. Ook die Genesis-verhaal word verskillend geinter= preteer ten opsigte van die menswaardigheid van die vrou. Wanneer Eva "mannin" genoem word om haar te tipeer as "uit die man geneem",
dan word sy gedefinieer met betrekking tot die man (Adam) en skyn= baar nie as mens in eie reg nie. So gesien was sy die vervulling van die man (Adam) se verlange (Mentz, 1973, p.59).
Die verkondiging in Genesis 1: 27 dat die vrou saam met die man uit niks geskape is (''man en vrou het Hy hulle gcskape") word skynbaar weerspreek deur Genesis 2:21 wat verkondig dat die man eerste geformeer is en dat die vrou uit die manse rib gebou is, nadat die diere reeds daar was (Janson, sj., p. 4). Dit was en is nog steeds 'n punt van dispuut by die vertolking daarvan. Janson en andere meen dat <lit hier 'n geval van Bybelse beeldspraak is en dat Augustinus die mooi beeld van Genesis 2:21 miskien die bestc verklaar om te beteken: "Sy is nie uit die voete van die man gc= neem om sy slaaf te wees nie, of uit sy hoof om oor horn te heers nie, maar uit sy sy, sodat sy langs horn kan staan as sy maat, sy naaste, sy gelyke" (p.S). Hierdie vertolking word ondersteun deur die Verklarende Bybel wat dit stel dat die wyse waarop die vrou geskape is, daarop dui dat sy in die innigste verhouding tot die man staan (Verklarende Bybel I, p.8). Volgens Genesis 2:24 word dan ook enige sweem van inferioriteit van die vrou wat moont= lik in vers 21 gelees mag word, uit die weg geruim. Daar staan dat die man terwille van sy vrou sy ouerhuis sal verlaat, terwyl
dieselfde bevel nie ten opsigte van die vrou herhaal word nie
(Janson, sj., p. 5).
Die beeld van die vrou wat uit die Bybel tevoorskyn tree is
die van een wat naas die man staan - gelykwaardig - hoewel anders
as die man. Die man van die Skrif word voorgestel as 'n sterk, manlike gesagsfiguur, wat ook liefdevol, wys en verstandig is;
iemand wat in die huis en daarbuite respek afdwing. Sy arbeids=
veld is as broodwinner buite die huis, waar hy sy kultuuropdrag
om te heers volbring. kan wees. (Eva beteken:
Die vrou - aan haar is gegee om moeder te Moeder van die lewe.) Hoewel met smart, baar sy haar kinders en vervul so haar roeping en vind daar=
in groat vergoeding (Janson, sj., pp.3-7). Dis duidelik 'n mens met 'n antler leefwereld as die man - 'n mens met "antler waardes".
Die besluit van Erasmus (1970) in sy psigologiese studie vind hier aansluiting. "Die ideaal sou dan wees dat manlikheid
en vroulikheid dieselfde waarde in ons kultuur sal he en manlik= heid nie van hoer waarde as vroulikheid beskou sal word nie"
(p.126).
Hierdie beeld van die vrou veronderstel dus dat die twee
geslagte in 'n vertikale verhouding langs mekaar sal staan, nie horisontaal nie maar wel vertikaal gedifferensieerd. In hierdie verhouding poog die vrou in liefde om die teenoorgestelde van die man te wees en vermy elke moontlikheid om soos die man te wees. Sy probeer nie om manlike eienskappe aan te kweek of met die man
mec te ding nie. Sy <link nooit aan ~aar bestaan as 'n selfstan= dige los-van-die-man lcwe of aan horn onderworpe nie, maar as 'n
persoon in eie reg wat alleenlik as komplement van die man haar
swrmun bonwn soek. Die ware vrou <link, doen en leef huwelik
(Gouws, 1973, pp.6-7).
In die Westerse lande van die wereld en in 'n Protestants -O1ristelike tradisie word die vrou vandag as 'n gelykwaardige
vennoot van die man gesien en erken. Daar word egter van die 18
standpunt uitgegaan dat gelykwaardigheid nie gelykheid of
eendersheid impliseer nie. Hoewel navorsing nag nie bewys het
dat meisies intellektueel by seuns agterstaan nie, is daar tog
verskille wat die vermoens van die twee geslagte kenmerk.
Begaafdheid in abstrakte logiese denke word byvoorbeeld in hoc mate aan die manlike geslag gekoppel terwyl begaafde vroue in
hierdie rigting as uitsonderings beskou word. 'n Sterker verbale vermoe daarenteen is weer 'n bekende kenmerk van meisies. Afge=
sien van verskille in spesifieke geestelike vermoens en biologies
-fisiologiese geslagsdiffcrensiasie, is dit logies om te ven,ag dat
elke geslag, vanuit 'n eie gegewe wereld, 'n gedifferensieerdc gc=
rigtheid teenoor die menigte fasette van die lewe sal openbaar. 2.3 GESLAGSVERSKILLE
2.3. 1 Die bestaan van geslags erskille
Verskeie outeurs wat hulle met geslagsverskille besig gchou
het se gevolgtrekkings vind aansluiting by byvoorbeeld die V3n Buytendijk (1966), naamlik dat man en vrou elk 'n gedifferensiccrde lewenstaak het, 'n eie manier van beleef en doen, 'n eie antler=
skeie wereld en dat elkeen 'n eiesoortige bydrae lewer tot tcsame
menswees.
Die ontleding van empiriese ondersoekresultate het dan oak getoon en bevestig dat geslagsverskille 'n wesentlike anders-wees vir elke geslag ten opsigte van die antler geslag beteken. "Sy liggaamlikheid en geslagtelikheid is die belangrikste eerste werk= likheid waarmee elke mens gekonfronteer is, en dit het by die mens 'n diepsinniger betekenis as bloat voorsorg vir die voortsetting
van die soort" (Mentz, 1973, pp.106-107). Dit het 'n opvallende invloed op die hele persoon en dit is merkbaar in die gedrag, temperament, lewensbenadering, lewensaanvaarding en lewenstyl.
Dit is veral ten opsigte van gedragsverskille waarmee denkers en ondersoekers deur die jare heen geworstel en besluit het dat
"actual behavior is the product of complex and usually uncon=
scious negotiations among the demands of diverse roles and di= verse individual characteristics (Albert, 1963, p. 111).
Erasmus (1970) wat in sy ondersoek gepoog het om die vraag=
stuk van manlikheid-vroulikheid op 'n multi-dimensionele vlak te
benader ten einde 'n geintegreerde beeld van manlihl1eid en vrou= likheid as biologiese, psigiese, sosiale en kulturele dimensie weer te gee, het by talle vrae uitgekom. Waarom sou die gedif=
ferensieerde status van die twee geslagte ontwikkel het en waarom
word claar in opvattings meer waarde aan manlikheid as aan vrou=
lihl1eid geheg? Watter basiese verskille bestaan daar werklik
tusscn die twee geslagte? (p.2).
Oat die man en vrou ten minste fisiologies van mekaar ver= skil, is een van die min relatief duidelik maar eenvoudige feite van die lewe. By die ontmoeting van 'n persoon is die eerste en
baie bclangrike waarneming die geslag van daardie persoon. In
die mccste interpersoonlike verhoudings is <lit dus 'n belangrike
veranderlike. "Geslagsrolle is kulturele instellings gebaseer op
biologiese verskille wat een van die mees basiese en radikale
indelings van die mensdom uitmaak" (Erasmus, 1970, p.3). Margaret
Mead (1964) het in die verband opgemerk: "The differences
between the two sexes is one of the important conditions upon which we have built the many varieties of human culture that give
human beings dignity and stature" (p.30).
Oaar bestaan reeds oorvloedige gegewens van feite oor
geslagsverskille (vgl. die geannoteerde bibliografiee in die 1,erke van Maccoby, 1966 en 197 S). Of die verskille in persoon=
likheids- en gedragspatrone van die twee geslagte geneties of
kultureel bepaal is, is egter basiese strydvrae waarop slegs ten dclc geantwoord is. Die relatiewe bydrae van die genes, hormone
en sosiale invloede op die gedrag van die man en die vrou is
steeds 'n onderwerp van teenstrydighede. Presies welke verskille 20
deur geneties-biologiese faktore in tcenstelling met omgew
ings-ekspcrimentele faktore veroorsaak word, is nog nie helder nic.
Nog 'n uitsluitlik kulturele nog 'n uitsluitlik biologicse
benadering is voldoende om hierdic verskille te verklaar (Wessels,
1975a, p. 2).
Ook Erasmus (1970) crken in sy ondersoek dat <lit uiters
mocilik is om 'n relatiewe gcwig aan biologiese, kognitiewe,
sosialc en kulturelc faktore in die vorrning van manlikheid en vrou= likheid toe te ken. Hy voeg daarby <lat terdee kcnnis genccm moct word van die relatiewe belangrikheid van hierdie foktore wat in elke lewensfase verskillend is (p. 161). "Dit kan dus gese word dat die vorrning van manlikheid-vroulikheid afhang van die komplek=
se interaksie van biologiese, psigiese, sosiale en kulturele [ak= tore. Die relatiewe gewig van elke faktor sal vcrskil in die verskillende lewensfases" (p. 162).
Mentz (1973) se gevolgtrekking vind hierby aansluiting.
Volgens horn is die biologiese grondslag van geslagsverskillc anatomies, fisiologies en genetics gevestig en <lat die dispuut oor
die besondere aandeel van die k.ultuur gaan wat die geslagsvcrskillc
wil beklemtoon of nivelleer. "Die genetiese kode (chromosome, gene) asook die horrnoonbalans bepaal die bree riglync van gcslag
sodat die seun as 'n reel meer aggressief en die dogter as 'n reel meer inskiklik (adaptief) is." Die invloed van die kultuur= milieu asook die opvoeding het 'n belangrike aandeel deur elke
geslag se kultuurtaak te bevestig en uiteindelik te bestendig. Mentz beklemtoon cgter <lat die biologics gc fw1dccnlc man l i k= heid of vroulikheid nie s6 relatief is <lat <lit deur die sosiale en kultuurrnilieu uitgeskakel kan word nie (p.167).
Uit 'n omvattende ondersoek van Maccoby (1975) blyk <lat dit ook vir haar moeilik is om duidelik aan te toon welke psigologiese
geslagsverskille aangebore en welke aangeleer is. In haar same= vatting moet sy erken <lat: "It is tempting to try to classify the
differential behaviors as being either innate or learned, but we
have seen that this is a distinction that does not bear close
scrutiny" (p.363).
'a aanleiding van die werk van Lannoy (1956), korn Mentz (1973)
tot die gevolgtrekking dat dit wil voorkom of man en vrou al die
kerunerke van die menslike pcrsoonlikheid besit maar dat dit deur
'n bestaanswyse of as man of as vrou gespesifiseer word. Daarom
sou dit hloot wil.lekeurig wees om sommige psigologicse ker111crke as
spesifick manlik en andcr weer as spesifiek vroulik te klassifi=
seer. "Dicselfde psigologiese grondtrekke is in albei geslagte
tecnwoordig" (p.72). Vir Erasmus (1970) is manlikheid-vroulik=
hei<l 'n samegesteldc bcgrip en kan as 'n integrerende deel van per=
soonlikheid beskou word (p.152).
Ondersoeke bevcstig ook dat geen man honderd persent man en
gcen vrou honderd persent vrou is nie. Sowel liggaamlik as
gecste1ik vertoon die man soms vroulike trekke en die vrou weer
manlike trekke. In biologiese en psigologiese ondersoeke is daar
aangetoon <lat in die liggamn van die een geslag hormone van die
antler geslag aanwesig is.
Ook Buytendijk (1966) meen dat manlik en vroulik beide moont=
likhede van menslike bestaan is. In sy ontle<ling van manlik en
vroulik kom ook hy tot die gevolgtrekking dat "geen enkel concreet
mens 'volkomen' manlijk of vrouwlijk is" (p.238).
Berdyaev (1945), het sy gevolgtrekkings oor die onderwerp
soos volg geformuleer: "Man is not only a sexual but a bisexual being, combining the masculine and the feminine principle in him= self in different proportions and often in fierce conflict. A
man in whom the feminine principle was completely absent would be
an abstract being, completely severed from the cosmic element.
A woman in whom the masculine principle was completely absent,
would not be a personality. The masculine principle is essen= 22
tially personal and anthropological. The feminine principle is
essentially communal and cosmic. It is only the union of these
two pri.nciples that constitute a complete hwnan being" (pp.61-62). Die manlike teenoorgcstelde in die vrou (die animus) en die
vroulike teenoorgestelde in die man (die anima) is hier van beson=
dere betekenis. Terwyl die mens biologies as man of vrou gebore
word, ontvang hy daarmee saain 'n kollektiewe onbewuste waarin man=
like sowel as vroulike eienskappe en potensialiteite inbcgrcpc i~.
Sy biologiese geslag sluit net by een van die twee aan. "Met die
anima en animus venvys Jung nou na hierdie kontra-geslagtelike
aspek, naamlik die vroulike potensialiteitc en neigings in die man en die manlike in die vrou. Dit is die biseksuele van die mens"
(Geldenhuys en Th.I Toit, 1975, pp.333-334).
In hierdie gedagtegang le daar vir die ontwikkeling van die potensiaal van die vrou belangrike implikasies opgesluit, soos die mate waarin die vroulikheid by die seun en die manlikheid by die meis.ie deur hul opvoeding gewek word om allengs as man of as vrou
op te groei.
Die belangrike vraag wat na vore kom en nog beantwoord moet
word bly nog altyd of die verskille tussen die twee geslagte on=
vermydelik (aangebore) is of sou dit die produk wees van willc= keurige sosiale onveranderlik.heid wat wel verander kan word in<lien
die maatskappy self sou verander.
Verskeie outeurs wat met die probleem van manlikheid en vrou= likheid geworstel het, het aanvullende bydraes tot die mens-beeld
gelewer. Die teoretiese en empiriese ondersoek van Erasmus
(1970) lewer moontlik die insiggewendste bydrae in die verband. Die teoretiese gedeelte van sy ondersoek het Erasmus (1970) laat besluit: ''Manlikheid en vroulikheid word nie sonder meer deur die indiwidu se biologiese of anatomiese kenmerke bepaal nie.
Die genetiese en anatomiese kenmerke van die indiwidu verskaf 23
alleen die bree riglyne waarvolgens sy geslagsidentiteit later sal ontwikkel. Dit hang hoofsaaklik van sosiaal-kulturele faktore af hoe die geslagsrol uiteindclik daar sal uitsien. Die geslagsrol van 'n indiwidu kan slegs in stryd met sy basiese anatomiese geslag ontwikkel indien sosiale foktorc dit begunstig. Gedurende die kindertydperk bestaan daar 'n kritiese periode waarin die gcslagsidentiteit van die indiwidu vasgele word en wat sal bepaal of hy uiteindelik oorwcgcnd manlik of vroulik sal optree. Elke
indiwL<lu is ook basies biseksucel en dit impliseer dat as 'n man byvoorbecld 'n dominant manlike geslagsrol aanneem, hy oor 'n rclatic[ onbcnutte, gereprcsseerde of nie-gemanifesteerde vroulike potcnsiaal sal beskik. Die mate waarin hy vroulike kenmerke binnc sy gcslagsrol gaan insluit, sal in 'n groot mate van indiwi= duele omstandighede en sosiale norme afhang. Ons huidige sosiale en kulturele norme ten opsigte van geslagsrolle het oor 'n lang tydperk van kulturele evolusie ontwikkel. In die oorgrote meer= derheid van kulture, kom die rolle redelik ooreen hoewel enkele radikaJe afwykings asook talryke nuanseverskille wel gevind word. Die belangrike geslagsverskille in ons kultuur is volgens resente empiriese navorsing nagcgaan en dit stem in 'n groot mate ooreen met ons stereotipe beelde van manlikheid en vroulikheid. Hierdie stercotipes neig egter om die verskille tussen die geslagte te ooraksentueer" (p. 305).
Volgcns sy vier anpiriese ondersoeke (projeksietoetse) blyk <lat manlikheid-vroulikhcid '"n dimense is wat grotendeels op die oppcrvlakte manifesteer en nie soseer op 'n dieperliggende vlak nie" (p.306). Hierdie bevinding van Erasmus kom duidelik ooreen met die opmerking van Buytendijk (1966): ''Manlijke en vrouwelijke dynamiek is aangeboren. Manlijk en vrouwelijk bestaan moet ver= worfen worden" (p.256).
Ook faasmus sc slotbeskouing lcwer 'n bydrae wat lig op die problcem werp: " ... manlikheid-vroulikheid is 'n komplekse psigo-2-1
fisiese dimensie binne die persoonlikheid van elke indiwidu en manlike of vroulike kenmerke is daardie kenmerke wat gewoonlik as eie aan 'n sekere geslag binne 'n spesifieke subkultuur beskou
word. Daarbenewens gee biologiese, psigiese en kulturele faktore
op 'n komplekse wyse aanleiding tot die vanning van hierdie
dimensie" (p. 306) .
Maccoby (1975) het haar gevolgtrekkings en beskouinge gefor=
muleer na 'n ontleding van die werke van talle navorsers op hicr=
die gebied. Een van haar opmerkings vind bcsondere aansluiting
by die gedagtes van Erasmus: "Thus he (the child) adapts himself,
through learning, to a social stereotype that has a basis in bio=
logical reality... It seems reasonable then to talk about the
process of acquisition of sex-typed behavior - the learning of
sex-typed behavior - as a process built upon biological foundations
that are sex-differentiated to some degree" (p.364).
Hoewel geslagsverskille 'n ingewikkelde problecm is om te
ontleed en te begryp, kan die bestaan daarvan nie geignoreer word
nie. Tereg stel Erasmus (1970) die vraag: "Is ans nie besig om
deur ans hedendaagse uitwissing en ontkenning van geslagsverskille
'n belangrike dimensie van menswees en 'n wyse van bestaan uit te
wis waarsonder ans uiteindelik veel armer gaan wees nie?" (p.3).
Mentz (1973) meen dat Jeanniere 'n besondere aspek van hierdie
problematiek aangeraak het deur te beweer <lat man en vrou elkeen
afsonderlik volledig mens is met manlike en vroulike kenmerke,
maar elkeen met 'n eie liggaamlik-in-die-wereld-wees. "Eers in
die ontmoeting met die ander geslag kry hulle 1iggaam1 i ke anders-wees 'n eiesoortige betekenis" (p.80).
Na allcs is man en vrou as sodanig geskape!
2.3.2 BioZogiese oorsprong van gesZagsverskiZZe
Dit is geensins die doel om in hierdie afdeling 'n diepte=
Omdat die mens egter so 'n komplekse en onverstaanbare wese is,
bestaan daar 'n behoefte om verskeie dissiplines se samewerking
in te span in 'n poging om tot 'n beter begrip van die verskille tussen die man en die vrou te kom. Daarom word ook enkele bio=
logiese aspekte van die mens as geintegreerde, noodwendige
bcstaanstrukture van menswees in oenskou geneem.
Die verskil tussen die chromosome van die man en die vrou is
dat die normale vrou die XX-chromosoom-, en die normale man die
XY-chromosoomsamestelling besit. Die orige (44 van die 46)
chromosome van die man en die vrou is dieselfde (vgl. Mentz, 1973,
p.107 en Erasmus, 1970, pp.10-12).
In klassieke werke word die chromosoom-verskille gewoonlik
aan die werking van die X- en Y-chromosome alleenlik toegeskryf
met opmerkings soos: "This single difference is the prime cause of all the later differentiated differences" (Overstreet, 1963,
p. 14).
Dit blyk egter dat met onlangse navorsing op hierdie gebied, idees steeds drasties verander. Erasmus (1970) wys daarop dat die belangrike opvatting oor die enkel chromosoom-verskil vervang
is deur die idee van 'n balans tussen chromosome. Hierdie balans
tussen die chromosome blyk volgens bevindings die belangrikste
element by geslagsdeterminasie te wees. Chromosomale verskille
word nou slegs as twee riglyne vir geslagsbepaling beskou terwyl
die genes binne die chromatien-materiaal as van bepalende belang
beskou word. "Geslagsbepaling is volgens die jongste siening dus
'n gcneties-multi-faktoriale aangeleentheid waar die kwaliteit
sowel as die kwantiteit van genetiese kombinasies van sentrale
belang is" (p. 10).
Die X- en Y-chromosome is dus bree riglyne vir geslagsbe=
paling, maar die indiwidu se genetiese kode bepaal waarskynlik die
uitcindelike afskeiding van sekere hormone asook die vorming van
sekcre organe wat die twee geslagte kenmerk (Erasmus, 1970, p.11).
