Draadloos Tilburg

(1)

Draadloos

Tilburg

De eerste stap naar de verbonden stad van de toekomst

STAD DRAADLOOS INFORMATIE VRIJHEID TOEGANG KOSTEN SMARTCITY

PIMP MY TOWN TOURISME PARKEREN WINKELS RESTAURANTS TREKPLEISTER

OPENBAAR VERVOER BEDRIJVENGIDS VERKEERSINFORMATIE

VVV

BESPARING FLEXIBILITEIT HET NIEUWE WERKEN HULPDIENSTEN AFSTUDEREN OPEN COMPETENT GEMEENTE TILBURG FONTYS HOGESCHOLENVRIJHEID TOERISME INNOVATIEKRACHT KOPPELINGEN VEILIGHEID GEMAK RADIOGOLVEN VINDEN

STAD DRAADLOOS INFORMATIE

VRIJHEID TOEGANG KOSTEN SMARTCITY PIMP MY TOWN

TOURISME PARKEREN WINKELS RESTAURANTS TREKPLEISTER

OPENBAAR VERVOER BEDRIJVEN

-GIDS VERKEERS

-INFORMATIE VVV

BESPARING FLEXIBILITEIT HET

NIEUWE WERKEN HULP -DIENSTEN AFSTUDEREN OPEN

COMPETENT GEMEENTE TILBURGFONTYS HOGESCHOLEN

OPENBAAR VERVOER INFORMATIE BEDRIJVENGIDS DRAADLOOS.

wesley bercx

(2)

TITELPAGINA

Naam Wesley Bercx Studentnummer 21 20491

Studierichting Bachelor of ICT: ICT & Business (Voltijd)

Stageperiode 23 februari 201 2 tot en met 6 juli 201 2 (96 werkdagen) Afstudeerbedrijf Gemeente Tilburg

Koningsplein 9 5038 WG Tilburg Bedrijfsbegeleider Dhr. Michel Blezer

michel.blezer@tilburg.nl Fontys Hogescholen Fontys Hogescholen ICT

Rachelsmolen 1 561 2 MA Eindhoven 0877 877 299 Docentbegeleider 1 Dhr. Rob van Stratum

r.vanstratum@fontys.nl Docentbegeleider 2 Mevr. Jolanda Liégeois

j.liegeois@fontys.nl

Student

Het bedrijf

Onderwijsinstituut

Auteur Wesley Bercx Titel Draadloos Tilburg

De eerste stap naarde verbonden stad van de toekomst

Uitgiftedatum 6 juni 201 2

Verslag

Getekend voor gezien door bedrijfsbegeleider: Datum:

(3)

VOORWOORD

Hierbij presenteer ik u mijn afstudeerscriptie, geschreven ter afsluiting van mijn HBO-opleiding ICT & Business aan Fontys Hogescholen ICT te Eindhoven. In het kader van deze afsluiting ben ik op zoek gegaan naar een uitdagende afstudeeropdracht, welke ik al snel tegen ben gekomen bij Gemeente Tilburg.

De hoofdstukken in deze scriptie geven een duidelijk beeld over het door mij bewandelde pad in de afstudeeropdracht waar ik me over heb mogen buigen: een haalbaarheidsonderzoek betreffende een stedelijk draadloos netwerk voor Tilburg. Het beschrijft mijn aanpak, de gemaakte overwegingen bij het uitvoeren van het onderzoek, de onderzoeksresultaten en de conclusies die ik daaruit heb getrokken.

Ik wil graag een woord van dank richten aan een aantal belangrijke personen wie mij hebben geholpen om deze afstudeeropdracht succesvol af te ronden. Ten eerste is dat Michel Blezer, mijn bedrijfsbegeleider en tevens projectleider van Draadloos Tilburg, voor zijn hulp, inzicht en enthousiasme over dit project. Ten tweede bedank ik graag Jolanda Liégeois, mijn begeleidend docent gedurende dit traject, voor haar behulpzaamheid en begeleiding. Ten derde bedank ik de collega's met wie ik een kamer heb mogen delen voor de gezellige en epibrerende* werksfeer. Ik wens u bij deze veel leesplezier.

Tilburg, juni 201 2 Wesley Bercx

* Het woord "epibreren" wordt door Van Dale als volgt gedefinieerd: "niet nader aan te geven werkzaamheden verrichten (waarvan men de indruk wil geven dat ze belangrijk zijn, ook al stellen ze helemaal niets voor)". Dit is een term die ik op de werkvloer regelmatig heb gehoord en is in dit voorwoord dan ook bedoeld als een grap.

(4)

INHOUDSOPGAVE

SAM ENVATTING SUM M ARY

VERKLARENDE WOORDENLIJST 1 . INLEIDING

2. GEM EENTE TILBURG 3. DE UITDAGING: HOTCITY

3.1 ACHTERGROND

3.2EEN STEDELIJK DRAADLOOS NETWERK, WAAROM? 3.3 DE AFSTUDEEROPDRACHT

3.4 GEBRUIKTE METHODEN EN TECHNIEKEN 4. INITIATIE: DE KICK-OFF

5. VOORONDERZOEK: ELDERS GEWAAGDE POGINGEN 5.1 ACHTERGROND BETREFFENDE WI-FI 5.2VERANTWOORDING KEUZE VAN STEDEN 5.3 ONDERZOEKSRESULTATEN

5.4 EFFECTEN VAN ERVARINGEN OP TILBURG 6. DEFINITIE: HET TILBURGSE ONTWERP

6.1 PROEF DRAADLOOS TILBURG 6.2HET UITBREIDINGSCONCEPT 6.3 VEREISTEN 5 6 7 9 1 1 1 4 1 4 1 4 1 7 1 8 20 22 24 24 25 27 29 31 31 33

(5)

7. VERDIEPING: EEN DUIK IN HET DIEPE 7.1 TECHNISCHE VERDIEPING

7.1 .1 BRIDGES 7.1 .2REPEATERS

7.1 .3 WIRELESS DISTRIBUTION SYSTEM (WDS) 7.1 .4 UITBREIDING VIA GLASVEZEL

7.2ORGANISATORISCHE VERDIEPING

7.2.1 STIMULANS VOOR INWONERS EN ONDERNEMERS

7.2.2PROCESMATIGE AANMELDING VAN PARTICULIERE ACCESS POINTS 7.3 TOEKOMSTMOGELIJKHEDEN

7.4 BELANGRIJKSTE CONCLUSIES 8. REALISATIE: HET AANM ELDPROCES 9. NAZORG: DE BEHEERORGANISATIE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN PERSOONLIJKE EVALUATIE

LITERATUURLIJST

BIJLAGE I: PROJECT INITIATIE DOCUM ENT (PID)

BIJLAGE II: ERVARINGEN, PROBLEM EN & UITDAGINGEN IN ANDERE STEDEN BIJLAGE III: STAPPEN 7 T/M 1 0 VAN HET TIENSTAPPENPLAN

34 35 35 36 37 40 42 42 43 44 45 46 49 52 54 57

(6)

SAMENVATTING

Draadloos Tilburg in een notendop

Gedurende de afstudeerperiode bij de gemeente Tilburg is een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd om te bepalen of particuliere zenders gekoppeld kunnen worden aan de zenders van de gemeente. Deze methode van uitbreiding zou het mogelijk maken om een grootschalig draadloos netwerk over Tilburg te bouwen zonder miljoenen euro’s te investeren. De gemeente wil dit netwerk HotCity noemen. HotCity zal gebruikt worden als infrastructuur voor Het Nieuwe Werken, alsmede voor het aanbieden van informatie aan burgers. Het project is gefaseerd aangepakt om gestructureerd te werk te kunnen gaan.

In de vooronderzoeksfase is gekeken naar ervaringen van andere steden bij het bouwen van een draadloos netwerk op deze schaal. Daaruit is gebleken dergelijke projecten vaak miljoenen kosten, men geen duidelijk verdienmodel heeft om de investering terug te verdienen en draadloze dekking vaak te wensen overlaat.

Vervolgens is in de definitiefase een beschrijving gemaakt van het uitbreidingsconcept van de gemeente, en de vereisten die nodig zouden zijn om het geheel te realiseren. Gezien de hoge kosten om de hele stad Tilburg van dekking te voorzien, is de keuze gemaakt om de aandacht te vestigen op de Tilburgse binnenstad. Hier zijn, naar aanleiding van de proef Draadloos Tilburg, 1 0 hoogwaardige zenders geïnstalleerd welke samen in de binnenstad een klein draadloos netwerk vormen.

In de verdiepingsfase is bekeken wat de mogelijkheden zijn om dit netwerk uit te breiden. Hieruit is gebleken dat het netwerk zowel draadloos als bedraad uitgebreid kan worden. Het draadloos uitbreiden brengt wat problemen met zich mee, zoals het feit dat het erg specifieke apparatuur (en dus een kleine investering tot €1 00) vereist en het de snelheid van het netwerk drastisch kan aantasten. Bedrade uitbreiding middels glasvezel zou voor een sneller en stabieler netwerk zorgen maar meer kosten met zich mee brengen. Als tegenprestatie krijgen de Tilburgers die HotCity, met een kleine investering, draadloos helpen uitbreiden gratis internettoegang in de binnenstad. Het koppelen van zenders aan HotCity moet procedureel worden uitgevoerd, zodat de gemeente afspraken kan maken met de Tilburgers die een steentje bijdragen. Dit proces is tot stand gebracht gedurende de realisatiefase. Uiteindelijk is in de nazorgfase bekeken hoe het netwerk het beste beheerd kan worden. Dit kan het beste gedaan worden door een losse beheerorganisatie met eigen inkomsten.

Deze scriptie beschrijft de manier waarop het onderzoek is uitgevoerd en hoe de conclusies tot stand zijn gekomen. De bijlagen geven extra details over de uitvoering van het project en de bevindingen van het vooronderzoek.

(7)

SUMMARY

Wireless Tilburg in a nutshell

During the internship at the municipality of Tilburg, a feasibility study was conducted to find out whether or not consumer-grade transmitters could be connected to the transmitters owned by the municipality. This method of expansion would then make it possible to build a city-wide wireless network without having to spend millions of euros. The municipality wants to call this network HotCity. HotCity will be offered to the general public as an infrastructure for finding information in and about Tilburg. The project was phased in order to provide a structured way of conducting research.

Among the first phases was the preliminary research, in which issues and experiences in other cities around the world were looked at. The conclusion was that building large-scale wireless networks often cost millions, business models to get a return on the investment weren't sufficient and wireless coverage and signal strength was generally poor.

Afterwards, during the definition phase, the expansion concept of the municipality was laid out in more detail along with the necessary requirements to make it all happen. Because of the high cost to cover all of Tilburg with HotCity, as proven through the previous phase, the decision was made to solely focus on the inner part of the city. As part of the Wireless Tilburg pilot, 1 0 professional quality transmitters were installed there to form a small network for testing purposes.

The different ways in which to expand the network were looked at during the in-depth analysis phase. It was found there are two different methods through which the network could be expanded: wired and wirelessly. Wireless expansion does not come without issues, such as the fact that it would require a very specific set of transmitters (and thus a small investment of up to €1 00 per transmitter) and massive performance degradation for each wirelessly connected transmitter. Wired expansion through optical fiber cables would make for a much faster and more stable network at the cost of a more sizeable investment. The people who help HotCity expand wirelessly by purchasing a transmitter will be offered free internet access throughout the city as a reward. Connecting consumer-grade transmitters to HotCity requires a certain procedure to be followed so that the municipality can clearly communicate an agreement with those who help HotCity expand. This procedure was set up during the realisation phase. At the end, during the aftercare phase, the way the network should be managed was described. The best way to do so is to set up a separate corporate entity to take control of- and further develop the network.

This thesis describes the way the feasibility study was conducted and the way conclusions were made. The appendices give extra details about the execution of the project and the findings of the preliminary research that was done.

(8)

VERKLARENDE WOORDENLIJST

Een uitleg bij de gebruikte termen in deze scriptie

802.1 1 802.1 1 is een set standaarden voor draadloze computercommunicatie op 2.4-, 3.6- en 5GHz frequenties. Het is opgesteld door the Institute of Electrical and Electronics Engineers en vormt de basis voor Wi-Fi producten.

Access Point Een Access Point is een apparaat wat het mogelijk maakt om draadloze apparatuur zonder kabels aan een bedraad netwerk te koppelen. Een Access Point communiceert enerzijds met apparatuur op een bedraad netwerk, en anderzijds met apparatuur wat draadloos aan het Access Point verbonden is.

Bridge Een bridge is in de context van deze scriptie een apparaat wat draadloos twee bedrade netwerken met elkaar verbindt. Het wordt vaak gebruikt om de bedrade netwerken van twee losstaande gebouwen draadloos met elkaar te verbinden wanneer bedrade koppeling niet mogelijk is.

Entiteit Een entiteit wordt in deze scriptie gezien als een juridisch losstaande organisatie met een eigen bestuur en eigen beslissingsbevoegdheid.

Gigahertz (GHz) Hertz (Hz) is een eenheid voor frequentie, ofwel het aantal trillingen per seconde. In de context van deze scriptie heeft het betrekking tot

elektromagnetische straling, en beschrijft daarmee het aantal

radiogolven die per seconde worden uitgezonden. Eén gigahertz staat voor 1 miljard trillingen per seconde.

Haalbaarheids-onderzoek

Een haalbaarheidsonderzoek is een onderzoek wat wordt gevoerd om te bepalen of een project een positieve slagingskans heeft. Men weet dan of het zinvol is om een dergelijk project door te zetten.

Infrastructuur Infrastructuur is in de context van ICT het geheel van voorzieningen wat benodigd is voor het verzenden en ontvangen van data tussen twee of meerdere locaties. De infrastructuur dient daarbij, net als bij het wegennet en de riolering, als middel waarover iets getransporteerd kan worden.

Media Access Control (MAC) adres

Het MAC adres is een uniek identificatienummer wat het voor apparatuur mogelijk maakt om met elkaar te communiceren in een netwerk. MAC adressen worden gedurende fabricage aan apparatuur toegewezen.

(9)

Milliwatt (mW) In de context van radiosignalen staat Watt het voor het vermogen-verbruik van antennes. Een hoger vermogen leidt direct tot het uitzenden van een sterker signaal. Een milliwatt is één duizendste watt.

Nutsbedrijf Een nutsbedrijf is een bedrijf wat middelen levert die door de samenleving beschouwd worden als "algemeen belang". Hieronder vallen onder andere gas-, water- en elektriciteitsbedrijven.

Particulier Access Point

Een particulier Access Point is een Access Point wat bij inwoners thuis is geïnstalleerd. Deze Access Points zijn vaak in bruikleen ter beschikking gesteld door internet providers zodat hun klanten een draadloze internetverbindingen kunnen genieten.

Proof of Concept Een proof of concept is een traject wat wordt doorlopen om de werking van een idee te bewijzen. Vaak wordt ten behoeve van een proof of concept een kleinschalig prototype gemaakt.

Repeater Een repeater is een apparaat wat de mogelijkheid biedt om signalen in de omgeving op te pakken en opnieuw uit te zenden. Ze worden vaak gebruikt om het bereik van een draadloos netwerk uit te breiden naar locaties waar de hoofdzender geen signaal kan leveren.

Service Set Identifier (SSID)

Eet SSID maakt het mogelijk om netwerken van elkaar te scheiden door de mogelijkheid om ieder netwerk te voorzien van een eigen naam. Ieder Access Point in een netwerk zendt deze naam uit. Wanneer meerdere Access Points deel uitmaken van het zelfde netwerk dienen ze dezelfde naam uit te zenden.

Wireless

Distribution System (WDS)

WDS is een techniek die gebruikt kan worden om Access Points draadloos met elkaar te laten communiceren. Een standaard Access Point biedt deze functionaliteit niet. WDS is geen industriestandaard, waardoor iedere fabrikant van netwerkapparatuur zijn eigen variant heeft ontwikkeld.

Wireless Fidelity (Wi-Fi)

Wi-Fi is een populaire technologie die het voor apparaten mogelijk maakt om draadloos middels radiogolven gegevens te versturen over een computernetwerk. Wi-Fi is gebaseerd op de IEEE 802.1 1 standaard.

(10)

Inleiding

Voorbereiding op de inhoud van deze scriptie

(11)

HOOFDSTUK 1» INLEIDING

Draadloos Tilburg, de eerste stap naarde verbonden stad van de toekomst.

De afdeling Advies & Ontwikkeling van gemeente Tilburg, wat onderdeel uitmaakt van Personeel, Organisatie & Informatisering, houdt zich bezig met het onderhouden en doorontwikkelen van gemeentelijke informatievoorzieningen. Gemeenten krijgen jaarlijks inkomsten uit het Gemeentefonds. Dit geld wordt door het Rijk ter beschikking gesteld aan gemeenten om het leven van de burger gemakkelijker te maken en hen van bepaalde behoeften te voorzien.

Vanuit dat oogpunt is het initiatief ontstaan om een stedelijk draadloos netwerk te bouwen. Net als het wegennet, de riolering en gas-, water- en lichtvoorzieningen, ziet de gemeente het draadloze netwerk als een investering in infrastructuur. Deze infrastructuur wordt aangeboden aan Tilburgse inwoners, studenten, ondernemers en bezoekers. Wanneer in deze scriptie sprake is van al deze doelgroepen, zullen ze gezamenlijk worden verwoord onder de noemer "burgers". Daarnaast heeft de gemeente op verschillende vlakken direct baat bij het hebben van deze flexibele infrastructuur.

Het probleem bij het aanleggen van infrastructuur is dat het een kostbare aangelegenheid is. Het realiseren van een grootschalig draadloos netwerk is daarbij geen uitzondering. Dergelijke projecten hebben steden wereldwijd miljoenen gekost om te kunnen verwerkelijken, met gevarieerde resultaten. Bedragen van die omvang zijn voor gemeente Tilburg buiten handbereik. De uitvoering van dit project heeft dan ook betrekking op het met een relatief klein budget van €1 30.000 euro realiseren van draadloze dekking, door bestaande netwerken in Tilburg te hergebruiken. De opdracht is om te onderzoeken of het draadloze netwerk op deze manier gebouwd kan worden en zo ja, hoe dat gefaciliteerd dient te worden. Een groot deel van de opdracht is dus het uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek. De uitwerkingen hiervan worden beschreven in deze scriptie.

De hoofdstukken in deze scriptie zijn in chronologische volgorde beschreven. Zo wordt in hoofdstuk 2 informatie gegeven over gemeente Tilburg als organisatie. In hoofdstuk 3 worden de aanleiding en achtergrond van de opdracht, de opdracht zelf, de doelstellingen van de gemeente en de gebruikte methoden en technieken beschreven. Vanaf hoofdstuk 4 wordt de nadruk gelegd op de uitvoering van de afstudeeropdracht. Hoofdstuk 4 beschrijft de doelstellingen van de afstudeeropdracht zelf en definieert tevens de scope ervan. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 informatie gegeven over het vooronderzoek: de ervaringen bij dit soort projecten in andere steden. In hoofdstuk 6 wordt de definitiefase van de opdracht besproken, welke wordt gevolgd door hoofdstuk 7: de verdiepingsfase. Hoofdstuk 8 beschrijft de wijze waarop het netwerk gerealiseerd dient te worden en wordt gevolgd door hoofdstuk 9 waarin het beheer van het netwerk wordt besproken. Tot slot worden in hoofdstuk 1 0 de conclusies en aanbevelingen beschreven. Hierna volgt nog een persoonlijke evaluatie, de literatuurlijst en de bijlagen.

(12)

Gemeente Tilburg

Het afstudeerbedrijf

(13)

HOOFDSTUK 2» GEMEENTE TILBURG

Gemeente Tilburg is een overheidsinstelling die met zo'n 1 800 personeelsleden verantwoordelijk is voor het reilen en zeilen in de stad Tilburg. Tilburg staat op nummer 6 in de lijst van grootste gemeenten van Nederland met ruim 200.000 inwoners. Ook is Gemeente Tilburg een voorbeeldgemeente in Nederland wanneer het aankomt op automatisering.

Gemeente Tilburg is gevestigd in het centrum van de stad, en is verdeeld over een vijftal stadskantoren. Stadskantoor 1 wordt ook wel de "Stadswinkel" genoemd, wat overeenkomt met de gemeentehuizen zoals velen die kennen. De andere stadskantoren vervullen geen publieke functie, maar bieden voornamelijk werkplekken voor medewerkers. De exacte ontstaansdatum van gemeente Tilburg is onbekend, maar een aanname is dat de gemeente is ontstaan in 1 809, het jaar waarin Tilburg stadsrechten heeft ontvangen. Tevens begon in mei van 1 809 de ambtsperiode van de eerste burgemeester1_{van Tilburg.}

De gemeente houdt zich bezig met verschillende taken. Eén van de belangrijkste taken is het zorgen voor voldoende woonruimte. De gemeente houdt zich ook bezig met infrastructurele zaken zoals het maken van plannen voor een goede doorstroming van verkeer. Burgers worden door de gemeente met vele zaken geassisteerd. Hierbij kan gedacht worden aan bouwen en wonen, werk en inkomen, kunst en cultuur, sport, parkeren en verkeer, zorg en welzijn, milieu en afval en belastingen en WOZ. Ook ondernemers kunnen voor verschillende zaken, zoals het aanvragen van vergunningen, bij de gemeente terecht.

Vanaf begin 201 2 is gemeente Tilburg geen lijnorganisatie meer. Binnen de gemeente heeft toen een reorganisatie plaatsgevonden om de overstap te maken naar een netwerkorganisatie. De gemeentelijke organisatie ziet er nu als volgt uit:

(14)

HOOFDSTUK 2» GEMEENTE TILBURG

De afstudeeropdracht is uitgevoerd binnen Advies & Ontwikkeling, wat deel uit maakt van de afdeling Personeel, Organisatie & Informatisering. Advies & Ontwikkeling is enerzijds verantwoordelijk voor het onderhouden en doorontwikkelen van applicaties, en anderzijds voor "innovatie met ICT" binnen Tilburg. Eén van deze innovatietrajecten betreft "ICT voor de stad", waar deze afstudeeropdracht perfect bij aansluit.

Het Advies & Ontwikkeling team bestaat uit informatie architecten, programmeurs en adviseurs. Informatie architecten stellen het informatie beleid op en controleren de naleving van dat beleid. De adviseurs spelen voornamelijk een adviserende rol richting de politiek, en staan dus regelmatig in contact met wethouders van Tilburg.

Samen speelt het team ook een initiërende rol bij alle nieuwe IT projecten binnen de gemeente. Projecten worden opgepakt en de beginsellen worden in de vorm van een pilot gemaakt. Wanneer de resultaten positief zijn worden de projecten overgedragen aan de afdelingen die, met ondersteuning van Advies & Ontwikkeling, voor verdere uitwerking zorgen.

Wat onderhoud betreft zijn er in totaal zo'n 600 applicaties die worden beheerd door ongeveer 40 FTE's. De aard van deze applicaties verschilt enorm. Zo zijn er applicaties die dienen voor financiële ondersteuning, het bijhouden van projectadministratie en vastleggen van personeelsgegevens. Ook valt kaartvervaardiging binnen Advies en Ontwikkeling, waar alle infrastructurele aspecten van Tilburg worden bijgehouden.

De gemeente heeft ook een groot aantal digitale producten ontwikkeld, welke via het digitale loket op Tilburg.nl bereikbaar zijn. Deze producten zijn voornamelijk gericht op burgers en ondernemers, maar ook voor intern gebruik wordt een personeelsloket gebouwd.

(15)

De uitdaging: HotCity

Een gigantisch draadloos netwerk over heel Tilburg

Dit hoofdstuk geeft inzicht in de

achtergrond van het project, de redenen waarom het project tot stand is gebracht, wat de concrete opdracht was binnen dit afstudeertraject en welke methoden en technieken daarbij zijn gehandhaafd.

De opdracht

(16)

De afgelopen jaren is gebleken dat gemeenten een enorme interesse hebben in het bouwen van een stedelijk draadloos netwerk voor bedrijven, bezoekers en inwoners van de betreffende stad. Die interesse ontstond op het moment dat de populariteit van Wireless Fidelity (Wi-Fi), een technologie die het creëren van draadloze netwerken mogelijk maakt, sterk toenam in de ICT wereld. Het aanbieden van betaalbaar- en draadloos breedband internet voor inwoners was vaak de drijfveer voor het opstarten van projecten om dit ideaalbeeld te verwerkelijken.

Gemeente Tilburg kwam in 2004 op het idee om de hele stad te voorzien van een draadloos netwerk, een gewaagd initiatief om de buitenwereld te laten merken dat Tilburg een ondernemende en innoverende stad is. Het idee is destijds gedoopt onder de naam “Draadloos Tilburg”, maar is nooit gerealiseerd. De opkomst van bewegingen als “Het Nieuwe Werken”, de technologische ontwikkelingen op gebied van Wi-Fi en verschillende soortgelijke projecten over de hele wereld boden de impuls om de realisatie in gang te zetten.

Gemeente Tilburg heeft zijn aandacht gevestigd op het netwerk van gemeente Luxemburg: HotCity. De reden daarvoor is enerzijds het feit dat HotCity in Luxemburg een succesverhaal is, en anderzijds de mogelijkheid om een samenwerking aan te gaan met gemeente Luxemburg. Zodoende is de keuze gemaakt om in Tilburg met de partijen in zee te gaan die in Luxemburg aan HotCity hebben gewerkt, om zo gebruik te kunnen maken van bestaande middelen, ervaring en kennis. Hoewel ook het netwerk in Tilburg "HotCity" genoemd zal worden, blijft de naam van het project "Draadloos Tilburg".

HOOFDSTUK 3» DE UITDAGING: HOTCITY

3.1 ACHTERGROND

Het beoogde doel van HotCity is veelzijdig en beperkt zich niet tot doelstellingen die uitsluitend bestemd zijn voor gemeente Tilburg. Als overheidsinstantie heeft de gemeente namelijk ook een plicht richting de burger. Daarom wordt onderscheid gemaakt tussen inwendige- en uitwendige doelstellingen. Tevens zijn deze doelstellingen middels de MoSCoW prioriteringsmethode voorzien van prioriteiten. Deze methode wordt nader toegelicht in paragraaf 3.4.

3.2 EEN STEDELIJK DRAADLOOS NETWERK, WAAROM?

Het aanbieden van een infrastructuur voor gebruik binnen de overheid. Een aantal toepassingen hiervoor zijn:

•Besparing op aansluitkosten voor nieuwe werkplekken.De totale kosten voor het bekabelen en aansluiten van één compleet nieuwe werkplek bedragen ongeveer €1 000. Deze kosten hoeven niet gemaakt te worden als de werkplek draadloos van netwerkverbinding voorzien kan worden. Daarnaast kan iedereen mobiel werken in de stadskantoren.

1

INWENDIGE DOELSTELLINGEN

Must have

(17)

•Parkeerwacht, inspectie en controledienstenkunnen gebruik maken van het netwerk om met handapparatuur gegevens op te vragen en te versturen. Momenteel zijn daar dure abonnementen voor afgesloten met telecom bedrijven om ervoor te kunnen zorgen dat apparatuur verbinding kan maken met het internet.

•Extra flexibel cameratoezicht kan gerealiseerd wordendoor de

mogelijkheid om mobiele camera's in de stad te plaatsen zonder kostbare installaties en bureaucratische procedures die daar normaliter bij komen kijken.

•Politie, ambulances en de brandweerkrijgen de mogelijkheid om via een snelle verbinding informatie op te vragen en te versturen. Denk aan informatie over een ongeluk, communicatie van en naar ziekenhuizen en bouwtekeningen van gebouwen.

Het promoten van Tilburg voor toeristen, Tilburgers en studenten.

Het aantrekken van toeristen en studenten is goed voor de geldcirculatie binnen Tilburg. Zij geven geld uit bij bedrijven in Tilburg. Als het goed gaat met die bedrijven, gaat het goed met Tilburg in het algemeen.

2

Het aanbieden van infrastructuur om mobiel werken mogelijk te maken voor burgers.

Tilburgse studenten kunnen gebruik maken van het netwerk om in de stad aan opdrachten te werken en studiemateriaal door te kunnen nemen met het gemak van een tablet of laptop. Dit stimuleert de levendigheid van Tilburg en maakt het leven van studenten gemakkelijker. Ook bedrijven kunnen gebruik maken van het netwerk om mobiele werkers te faciliteren.

1

UITWENDIGE DOELSTELLINGEN

Het bouwen van een mobiel informatieplatform voor Tilburg

Door verbinding te maken met HotCity op mobiele apparaten, kunnen toeristen en Tilburgers gratis toegang krijgen tot informatie over Tilburg. Het gaat hierbij om lokaal nieuws, evenementen en toegang tot een uitgebreide bedrijfsgids. In de bedrijfsgids kan men via een smartphone horeca gelegenheden ontdekken, doelgericht op zoek gaan naar parkeergarages en winkels, informatie ontvangen over prijzen of openingstijden van deze locaties en tot slot mobiel routebeschrijving ontvangen. 2 Should have Must have Should have Should have Must have Must have MoSCoW prioriteit

(18)

Gemeente Tilburg wil bij het realiseren van het netwerk een andere aanpak hanteren dan andere steden tot nu toe hebben gedaan, met als hoofdreden het besparen van kosten. Het budget voor dit project is namelijk €1 30.000, terwijl andere steden miljoenen hebben geïnvesteerd3_{in het}

bouwen van een grootschalig netwerk. Het idee achter de aanpak van gemeente Tilburg is om, in plaats van zelf duizenden apparaten aan te schaffen en verspreid te installeren binnen Tilburg, gebruik te maken van de reeds bestaande draadloze netwerken en deze te koppelen tot één groot netwerk. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van netwerken in publieke gebouwen zoals het openbare netwerk van Bibliotheek Midden-Brabant, netwerken binnen schoolgebouwen en de universiteit, maar ook privé-netwerken bij de inwoners van Tilburg. Deze netwerken zouden theoretisch, wanneer gekoppeld, een groot deel van Tilburg moeten kunnen voorzien van toegang tot HotCity. Het koppelen van deze netwerken wordt binnen deze scriptie "het uitbreidingsconcept" genoemd. In hoofdstuk 6 wordt dit concept nader toegelicht.

De opdracht bestond oorspronkelijk uit het opstellen van een proces wat doorlopen zou kunnen worden om alle netwerken in Tilburg te koppelen aan HotCity. Voordat een dergelijk proces opgesteld kan worden, moet de (technische) haalbaarheid van het uitbreidingsconcept wat hierboven beschreven staat eerst worden onderzocht. De werking van het concept is namelijk nooit op grote schaal bewezen. Het opstellen van het eerder benoemde proces zou geen nut hebben als het concept zelf niet zou werken.

Om die reden is de opdracht uitgebreid met een haalbaarheidsonderzoek wat niet alleen rekening houdt met het hierboven genoemde concept, maar ook met de uitdagingen en problemen die men in andere steden tegen het lijf zijn gelopen bij het bouwen van een grootschalig draadloos netwerk. Indien het concept haalbaar blijkt te zijn, zal een kleinschalig testnetwerk opgesteld worden als een Proof of Concept. Daarbij zijn, zoals eerder aangegeven, de additionele voordelen en use cases meegenomen in het onderzoek.

3.3 DE AFSTUDEEROPDRACHT

In grote lijnen is de hoofddoelstelling van HotCity het aanbieden van een draadloze infrastructuur, zowel voor de gemeente als voor de burger. Gemeente Tilburg bekijkt het draadloze netwerk op dezelfde manier waarop het naar het wegennet of de riolering kijkt. Deze voorzieningen worden als infrastructuur aangeboden aan de burgers en zij mogen daar gebruik van maken. Afhankelijk van het beoogde gebruik zal dat gratis of betaald zijn.

(19)

Gedurende de uitvoering van de afstudeeropdracht zijn een aantal methoden en technieken gebruikt.

•PRojects IN Controlled Environments (PRINCE2)

PRINCE2 is gebruikt als projectmanagement methode4_{, voornamelijk gedurende de}

initiatiefase van de afstudeeropdracht. Het voordeel van het gebruik van deze methode is de verplichte initiatie fase, waarin het Project Initiation Document (PID) wordt opgesteld. Dit document dwingt de "eerst denken, dan doen"-houding af, en zorgt daardoor voor een goede basis voor projecten.

•Tienstappenplan (TSP)

Het TSP biedt met 1 0 stappen een hoofdstructuur voor stage- en afstudeertrajecten5_,

verspreid over een drietal fasen. De oriëntatiefase legt de nadruk op het achterhalen van een heldere opdrachtomschrijving en het maken van duidelijke afspraken. De kern van deze opdracht bevindt zich in de onderzoeks- en oplossingsfase, waarin een werkplanning wordt opgesteld en het diepteonderzoek wordt uitgevoerd. Tevens wordt in deze fase een oplossingsplan ontworpen. Het eindstreven is de invoeringsfase, waarin de invoering van de oplossing plaats vindt en een kandidaat daadwerkelijk afstudeert. Het TSP is binnen dit afstudeertraject gebruikt als leidraad voor de gehele uitvoering.

•Onderzoeksmethoden

Binnen dit afstudeertraject is gebruik gemaakt van verschillende methoden voor het uitvoeren van onderzoek.

• Er is eenbenchmarkonderzoek6_{uitgevoerd waarin de belangrijkste}

ervaringen en problemen bij het bouwen van stedelijke draadloze netwerken in andere steden zijn onderzocht. Het doel van het benchmarkonderzoek was het achterhalen van de beste projectaanpak. Het voordeel van het gebruik van deze methode binnen dit afstudeertraject is het feit dat het duidelijk wordt waar de sterke en zwakke punten van, in dit geval, het draadloze netwerk liggen en waar dus extra aandacht vereist is.

• Informatie voor het benchmarktonderzoek en de scriptie in het algemeen is voornamelijk afkomstig uitdocument- en artikelstudievia het internet. Over projecten als deze is voldoende informatie te vinden op het internet, vooral doordat men wereldwijd pogingen doet om stedelijke draadloze netwerken te bouwen. Dat maakt het een perfecte bron voor informatie.

3.4 GEBRUIKTE METHODEN EN TECHNIEKEN

(20)

• Ook het houden vansemi-gestructureerde interviewswas voor dit project een waardevolle methode voor het vergaren van informatie. Deze interviews zijn voornamelijk gebruikt voor het verreiken van het benchmarkonderzoek en het maken van beslissingen over de toekomst van het project op basis van

onderzoeksresultaten. De interviews waren semi-gestructureerd door het feit dat geen vaste vragenlijsten werden gebruikt. Wel gingen de interviews over vooraf vastgestelde onderwerpen.

•MoSCoW-methode

Binnen dit afstudeertraject is gebruik gemaakt van de MoSCoW-methode7_{, een}

methode voor het prioriteren van (informatie-)behoeften. De letters in de naam MoSCoW staan voor "Must have", "Should have", "Could have" en "Won't have, but would like", waarmee men een prioriteit kan toekennen aan bepaalde behoeften. De reden voor het gebruik van deze methode is het feit dat aan een stedelijk draadloos netwerk een aantal eisen worden gesteld. De prioriteiten van deze eisen kunnen veranderen afhankelijk van het beoogde gebruik van het netwerk.

•Business Process Model and Notation (BPMN)

BPMN is een standaard voor het grafisch weergeven van processen8of, met andere

woorden, procesmodellering. Het geeft processen met een set vaste vormen weer in de vorm van een stroomschema. Het hoofddoel van BPMN is het begrijpelijk

communiceren van de samenhang van activiteiten in een proces.

(21)

HOOFDSTUK 4

De kick-off

Doelstellingen en afbakening van het project

Nu vast is gesteld wat de specifieke opdracht is, is het noodzakelijk om het project te voorzien van een goede basis. Dat is gedaan middels het opstellen van een Project Initiatie Document (PID), een van de producten afkomstig uit de PRINCE2 projectmanagement methode. Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste elementen uit het PID.

(22)

Initiatie Vooronderzoek Definitie Verdieping Realisatie Nazorg

Het opstellen van een PID zorgt ervoor dat een project, voordat het wordt uitgevoerd, goed wordt doordacht en het beoogde eindresultaat wordt bepaald. Door de beschrijving van de achtergrond van het project en het opstellen van een gedetaileerde projectdefinitie wordt ervoor gezorgd dat men met de juiste informatie een project kan starten. Het PID voor dit project is aan deze scriptie toegevoegd als bijlage I.

Een belangrijk onderdeel van het PID is het gedeelte wat de verschillende projectdoelstellingen aangeeft. Doelstellingen geven immers aan wat het voordeel is van het project wanneer het is uitgevoerd. Door het feit dat de aard van de afstudeeropdracht is veranderd van het ontwikkelen van een proces naar het uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek, zijn ook de doelstellingen bij de afstudeeropdracht veranderd. De doelstellingen luiden als volgt.

•Primaire doelstelling

"Het verkrijgen van inzicht omtrent de werking en opzet van een stedelijk draadloos netwerk in Tilburg met een budget van €1 30.000, de valkuilen en risico's die daarbij komen kijken en de (technische) haalbaarheid van het door Gemeente Tilburg beoogde uitbreidingsconcept."

•Secundaire doelstelling

"Inzicht krijgen in de technische, administratieve en organisatorische opzet bij het uitbreidingsconcept."

Aan het succesvol realiseren van een dekkend draadloos netwerk zitten veel haken en ogen. Zowel technisch als organistorisch, maar vooral vanuit een financieel oogpunt moet in een project als Draadloos Tilburg (met een beperkt budget) veel geregeld worden. Om doelgericht onderzoek te kunnen doen is het belangrijk om een duidelijke scope voor de afstudeeropdracht te definieren. Binnen de scope van deze afstudeeropdracht valt het volgende:

• Het onderzoeken van de haalbaarheid van het uitbreidingsconcept. De vraag of het concept technisch mogelijk en zinvol is staat daarbij centraal. De input voor dit onderzoek zijn onder andere de ervaringen van andere gemeenten bij soortgelijke initiatieven om een stad te voorzien van een draadloos netwerk.

• Indien het concept technisch haalbaar is, het bouwen van een kleinschalig prototype met 2 tot 6 Access Points om de werking evan aan te tonen. Ook zal dan een proces ontworpen worden wat men kan doorlopen om Access Points in de stad op een efficiënte manier te koppelen aan HotCity. Dit proces is gericht op het op eenvoudig configureren van Access Points, maar ook om de benodigde administratie die daarbij komt kijken te faciliteren.

(23)

HOOFDSTUK 5

Elders gewaagde

pogingen

Lessen uit de praktijk

Op basis van de in het vorige hoofdstuk vastgestelde doelstellingen is een vooronderzoek tot stand gebracht om te bepalen welke problemen en uitdagingen men tot dusver tegen het lijf gelopen is bij het bouwen van een stedelijk draadloos netwerk. Gezien het nauwe budget van €1 30.000 kan Gemeente Tilburg deze ervaringen niet links laten liggen.

Vooronderzoeksfase

(24)

Hoewel HotCity een uitdagend project is, is het zeker geen uniek project. Tal van steden in verschillende landen2 _{over de hele wereld hebben een poging gewaagd om een stedelijk}

draadloos netwerk op te zetten. De eindresultaten verschillen erg van stad tot stad.

Eén van de manieren waarop kosten kunnen worden bespaard is door niet het wiel opnieuw uit te vinden en gebruik te maken van de ervaring en kennis van anderen. Draadloze netwerken staan bekend om hun problemen met signaalsterkte en het creëren van voldoende dekking. Het feit dat verschillende steden geprobeerd hebben om een soortgelijk netwerk op te zetten impliceert dat ook zij ongetwijfeld tegen problemen aan zijn gelopen. Om de basis te kunnen leggen voor een draadloos netwerk van hoge kwaliteit zijn die pogingen bekeken om hier lessen uit te trekken. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste conclusies genoemd. Diepgaandere details zijn te vinden in bijlage I.

Voor dit deel van het onderzoek is gekeken naar de pogingen die werden gewaagd in Minneapolis, Philadelphia, Singapore en Luxemburg. De keuze voor deze steden is gemaakt om te kunnen bepalen of er, ondanks de verschillende fysieke eigenschappen van de steden, overeenkomsten te vinden zijn tussen de problemen of uitdagingen die men tegen het lijf is gelopen bij het bouwen van de netwerken. De ervaringen van Luxemburg worden besproken in hoofdstuk 9. De reden hiervoor is het feit dat gesprekken met de mensen daar later in de afstudeerperiode hebben plaatsgevonden. In Nederland zijn ook verschillende initiatieven ontstaan om steden te voorzien van een draadloos netwerk, zoals in Groningen en Leiden. Voor het detailonderzoek in bijlage zijn deze steden buiten beschouwing gelaten gezien hun gelijkenissen met de stad Tilburg. Hieronder toch even wat korte informatie.

Het project in Groningen is in november 201 0 stopgezet9omdat Unwired Holding, de partner

wie het netwerk zou gaan realiseren, meerdere malen hun afspraken niet zijn nagekomen. De afspraak tussen Stichting Draadloos Groningen (bestaande uit een samenwerking tussen de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool Groningen en Gemeente Groningen) en Unwired Holding was om per 1 7 oktober 201 0 de helft (50%) van de stad bedekt te hebben met het netwerk, maar in werkelijkheid was de dekking slechts 3%. De doelstelling om in april van 201 1 de hele stad bedekt te hebben zou daardoor niet worden behaald, wat geleid heeft tot de keuze om het project volledig stop te zetten.

In Leiden is de opzet van het draadloze netwerk van andere aard. Het netwerk wordt gerealiseerd en tot stand gehouden door Stichting Wireless Leiden1 0, een non-profit organisatie die volledig

bestaat uit vrijwilligers. Zij configureren apparatuur van Leidse burgers op een zodanige manier dat ze deel uit maken van één netwerk. Dat betekent echter direct dat Leidse burgers op vrijwillige basis de keuze moeten maken om een draadloze verbinding beschikbaar te stellen aan hun omgeving, en alle kosten volledig voor hun zijn. Hoewel het netwerk momenteel bestaat uit zo'n

”

Degenen die zich het verleden niet herinneren, zijn gedoemd het te herhalen. — George Santayana

HOOFDSTUK 5» ELDERS GEWAAGDE POGINGEN

(25)

50 tot 60 Access Points, is het grootste deel van Leiden niet voorzien van draadloze dekking.

5.1 ACHTERGROND BETREFFENDE WI-FI

Voordat de resultaten van het onderzoek worden opgesomd, is het belangrijk om wat kennis te nemen over de werking van Wi-Fi.

• Wi-Fi is werkzaam op signaalfrequenties (2,4GHz en 5GHz) die erg gevoelig zijn voor obstakels en stoorzenders1 1_{. Daardoor zorgen obstakels als muren (baksteen, maar}

voornamelijk [gewapend] beton en stucwerk), deuren, ramen, metalen objecten, planten en mensen, maar ook regen, hagel en sneeuw voor een erg onbetrouwbaar en onregelmatig signaal.

• Wi-Fi is bedoeld voor toepassing op kleine schaal (signaal rijkwijdte tussen 35 en 1 40 meter).

• Er zijn wettelijke beperkingen bij het gebruik van Wi-Fi. Zo mag het elektrisch vermogen, om gezondheidsredenen, niet boven een bepaald niveau komen (1 00mW)1 2. Dit is een van de redenen waardoor het bereik van een Wi-Fi netwerk

beperkt blijft. Een hoger vermogen zo het bereik van het signaal namelijk vergroten, maar zou voor onze lichamen niet gezond zijn.

5.2 VERANTWOORDING KEUZE VAN STEDEN

Gedurende het onderzoek is, zoals eerder aangegeven, een bepaalde keuze gemaakt wat betreft de bekeken steden. Bij deze keuze is rekening gehouden met de verschillen in fysieke eigenschappen van de steden. Het doel hierbij was om vast te stellen of er, ondanks de fysieke verschillen, toch overeenkomsten waren wat betreft de problemen en uitdagingen bij het realiseren van de netwerken.

De fysieke eigenschappen die daarbij in acht zijn genomen waren: het type bebouwing in de steden,het type terrein,de oppervlakte van het stedelijk gebiedende hoeveelheid inwoners. Deze factoren zijn relevant omdat:

• Een netwerk in een gebied met veel hoogbouw een compleet ander ontwerp vereist dan in een gebied met veel laagbouw. In een gebied met veel laagbouw hoeft alleen gezorgd te worden voor dekking op de grond, en hoogstens twee à drie verdiepingen daarboven. In een gebied met veel hoogbouw moet men echter ook dekking faciliteren op grotere hoogte, waarvoor extra planning en apparatuur vereist is. Ook bestaan hoge gebouwen aan de buitenkant voor een groot deel uit glas, waardoor signalen in verschillende directies worden gereflecteerd. Dat kan leiden tot onverwachte resultaten wat dekking betreft.

(26)

• Het type terrein kan dezelfde impact hebben als het type bebouwing. Een vlak terrein is over het algemeen eenvoudiger (en goedkoper) om te voorzien van draadloze dekking. • De oppervlakte van het gebied is, afhankelijk van de beoogde doelstellingen van het

netwerk, enorm belangrijk. Een kleiner oppervlakte vereist minder apparatuur voor het creëren van dekking, waardoor kosten dus aanzienlijk minder zullen zijn in vergelijking met een groot oppervlakte. Dit is echter niet relevant wanneer de doelstelling is om alleen specifieke delen van de stad te voorzien van een draadloos netwerk.

• Het aantal inwoners in de omgeving is ook van belang, omdat daarmee de grootte van de beoogde doelgroep wordt bepaald. Iedere zender (ofwel: Access Point) heeft een maximum aan verbindingen die het tegelijk tot stand kan houden. In theorie zou een plein met drukbezochte terrasjes dus andere apparatuur vereisen dan een afgelegen straat waar bijna niemand komt.

Het is dus duidelijk dat omgevingsfactoren wel degelijk een impact hebben op de manier waarop een draadloos netwerk gebouwd dient te worden.

5.3 ONDERZOEKSRESULTATEN1 3

Uit het onderzoek is gebleken dat bij het realiseren van grootschalige draadloze netwerken een aantal factoren altijd een issue zijn. De grootste issue is echter het vinden van de juiste balans tussen bereik, kosten en inkomsten. Deze gaan namelijk hand-in-hand, zoals bleek in Minneapolis. In Minneapolis werd het netwerk gebouwd door USI Wireless, welke jaarlijks $1 ,25 miljoen betaald kregen van de gemeente om het netwerk te realiseren, over een periode van 1 0 jaar. In totaal zou het netwerk de gemeente dus $1 2,5 miljoen gaan kosten. De eerste $2,5 miljoen zou gebruikt worden om de kosten van het bouwen van het netwerk te bekostigen, en de overige $1 0 miljoen zou gebruikt worden voor het bekostigen van het gebruikte netwerkverkeer (bandbreedte). Het principe achter dat laatste is vergelijkbaar met het hebben van beltegoed bij mobiele telefoons. Vooraf wordt betaald, en alles wat niet verbruikt is verloopt na een jaar.

In 201 1 heeft de gemeente van Minneapolis gemeld dat slechts 1 1 % van het gekochte tegoed werd verbruikt. In verhouding is dat op jaarbasis ongeveer $1 39.000 van de betaalde $1 .250.000. Dat was een stijging van 6% in vergelijking met 201 0. Hoewel het verbruik dus groeide, werd bijna 9x teveel betaald. Naast het feit dat de kosten enorm hoog waren, was een groot deel van het geïnvesteerde geld zinloos. Één van de redenen voor het lage verbruik is het feit dat de dekking niet optimaal was, waardoor het netwerk niet werd gebruikt door de politie, ambulances en brandweer, hoewel dat wel de doelstelling was. De gemeente heeft uiteindelijk een compromis weten te sluiten met USI Wireless waardoor het restant tegoed niet zou verlopen en het

(27)

zich over de jaren heen zou opstapelen. Dit krediet wordt na afloop van de periode van 1 0 jaar vrijgegeven. Toch moet de gemeente gedurende de 1 0 jaar nog steeds jaarlijks $1 ,25 miljoen afstaan aan USI Wireless.

Een andere doelstelling was dat men de inwoners en bezoekers van Minneapolis goedkoop draadloos internet wilde aanbieden, zodat zij niet voor dure kabel- en ADSL verbindingen hoefden te betalen. Gezien de aard van Wi-Fi, zoals in paragraaf 5.1 is behandeld, leverde dat problemen op. Klanten ondervonden vaak de effecten van slecht bereik en dus lage snelheden. Dat leidde er uiteindelijk toe dat het netwerk te weinig klanten trok om alle kosten terug te kunnen verdienen. In Philadelphia ervoer men soortgelijke problemen. Daar werd het netwerk gebouwd én gesubsidieerd door EarthLink. Een van de partners in het project, nutsbedrijf PECO, vroeg echter een enorme hoeveelheid geld aan EarthLink in ruil voor toestemming om apparatuur in de stad op te hangen en van stroom te voorzien. In plaats van zich op te stellen als een partner om kosten te drukken, misbruikte PECO het project voor financieel profijt. Ook had EarthLink moeilijkheid met het werkend krijgen van het netwerk en het binnenhuis leveren van bereik. Door het gebrek aan een goed terugverdienmodel, gecombineerd met een slecht presterend netwerk én hoge kosten trok EarthLink, na een investering van $27 miljoen, in 2007 met maandelijkse verliezen van $200.000 de stekker uit het project. De gemeente van Philadelphia heeft uiteindelijk alle apparatuur over kunnen kopen voor $2 miljoen. Hoewel de gemeente een doorstart van het project in gedachten heeft, ligt het project momenteel stil.

Het netwerk in Singapore wordt aangeboden door drie telecombedrijven waarvoor een groot deel van de kosten door de overheid wordt gesponsord. In december 2009 bestond het netwerk uit 7.500 Access Points. Kosten lijken vooralsnog geen probleem te zijn. De oorspronkelijke bedoeling was om iedereen van 2007 tot 201 0 gratis te voorzien van internettoegang via het draadloze netwerk. Inmiddels zijn die plannen verlengd tot 201 3. Het is echter nog steeds de bedoeling dat gebruikers van het netwerk in de toekomst moeten gaan betalen voor het gebruiken van het netwerk.

Hoewel de regering van Singapore schijnbaar over voldoende kapitaal beschikt om het netwerk te blijven sponsoren, laat het succes van het netwerk te wensen over. Hoewel het netwerk op vele plaatsen beschikbaar is, ondervinden gebruikers veel problemen met het tot stand houden van verbinding. De verbinding valt steeds weg, het opnieuw verbinden duurt lang en snelheden variëren enorm. Het is maar de vraag of men welwillend is om voor dit netwerk te gaan betalen terwijl telecombedrijven ook gewoon mobiele internet abonnementen aanbieden.

(28)

5.4 EFFECTEN VAN ERVARINGEN OP TILBURG

Wat blijkt uit de situaties zoals ze zich hebben afgespeeld is dat een aantal zaken voor Tilburg van belang zijn. Om een duidelijk verband te leggen tussen de ervaringen van andere steden en HotCity Tilburg, worden de bovengenoemde conclusies gekoppeld met een aantal feiten en doelstellingen betreffende HotCity, zoals besproken in hoofdstuk 3.

•Kapitaal

Het is duidelijk dat alle steden miljoenen hebben geïnvesteerd in het realiseren van hun draadloze netwerken, het soort budget wat in Tilburg niet beschikbaar is. Het zal voor Gemeente Tilburg, met een budget van €1 30.000, dus niet mogelijk zijn om zelf honderden of duizenden Access Points op te hangen om Tilburg te kunnen voorzien van een draadloos netwerk. Hoewel het uitbreidingsconcept wat Gemeente Tilburg aan wil houden de kosten kan verminderen, zal het netwerk nooit 1 00% van Tilburg bedekken. Ook zal de gemeente zelf niet over voldoende kapitaal en middelen beschikken om het netwerk na opzet te beheren en apparatuur te vernieuwen. Hiervoor zullen dus partners gevonden moeten worden. Een les die men in Philadelphia heeft geleerd is dat goed overwogen moet worden met welke partners men in zee gaat. Daarbij is het belangrijk dat wordt gekeken naar hun huidige en toekomstige bijdragen aan het project. Dat is dus iets waar Gemeente Tilburg rekening mee moet houden. •Verdienmodel

Hoewel Gemeente Tilburg partners zal moeten hebben om kosten op te kunnen vangen, kan men niet afhankelijk blijven van welwillendheid van derden. Hiervoor kan men afkijken bij HotCity Luxemburg, waar men internettoegang betaald aanbied aan mensen die via het netwerk het internet op willen. Hiervoor zijn verschillende opties gerealiseerd, waaronder betaling met creditcard of de aankoop van kraskaarten, waarmee men een tegoed krijgt in de vorm van internet-tijd of een gekozen hoeveelheid dataverkeer.

Gemeente Tilburg wil hetzelfde principe toe gaan passen. Communicatie met de gemeente, informatie over evenementen in Tilburg en locatie-gebonden informatie betreffende de omgeving moeten gratis beschikbaar zijn voor iedereen. Al het andere verkeer wordt geblokkeerd totdat een gebruiker betaalt voor toegang tot het internet. Het is niet zeker of deze aanpak echter vruchten af zal werpen. Een groot deel van mensen met mobiele apparatuur die Wi-Fi verbindingen ondersteund, beschikt namelijk al over een dataverbinding waar maandelijks voor wordt betaald. Deze mobiele netwerken worden constant verbeterd en uitgebreid door telecombedrijven,

(29)

waardoor Wi-Fi op grote schaal over een aantal jaren wellicht een achterhaald én overbodig idee zal zijn.

•Dekking kan cruciaal zijn

Bij de start van de afstudeeropdracht is vastgesteld dat HotCity naast toegevoegde waarde voor burgers, waarde moet bieden voor hulpdiensten. Doordat de gemeente een draadloze infrastructuur aan zou kunnen bieden, zouden de hulpdiensten kunnen besparen op de kosten voor dure data abonnementen, doordat deze overbodig zouden worden. De hulpdiensten zouden hun dataverkeer dan via het Wi-Fi netwerk kunnen laten stromen.

De gemeente van Minneapolis had dezelfde toepassing voor ogen, maar faalde erin om deze doelstelling te verwerkelijken. In Minneapolis had het netwerk op vele locaties geen bereik, waardoor de hulpdiensten er geen gebruik van konden maken. Zij konden dan ook niet afhankelijk zijn van het netwerk, waardoor de infrastructuur niet gebruikt werd waar het voor was bedoeld. Uiteindelijk heeft men apparatuur moeten

aanschaffen die intelligent van Wi-Fi over kon stappen op een 3G dataverbinding wanneer Wi-Fi niet beschikbaar was, zodat het netwerk toch, daar waar het wel beschikbaar was, gebruikt kon worden. Toch zit men nog met de maandelijkse kosten voor de data-abonnementen, wat men in Tilburg juist liever niet wil. Tenzij men akkoord kan gaan met een oplossing zoals hierboven beschreven is, zal HotCity zodanig opgezet moeten worden dat men overal bereik heeft.

Dat dekking voor toepassing bij hulpdiensten cruciaal is, is al eerder gebleken in Nederland toen de overheid het landelijke communicatienetwerk C2000 heeft laten bouwen1 4_{, waar ruim €1 miljard aan is uitgegeven. In gebouwen en woonwijken heeft}

het netwerk slecht bereik, en bij grote calamiteiten zoals de vliegtuigcrash van Turkish Airways in februari 2009, heeft het netwerk het af laten weten, hoewel het in dat geval een capaciteitsprobleem betrof. Eén van de regio's waar het netwerk volgens TV programma Zembla niet voldoende dekking heeft, is Tilburg-Noord.

(30)

HOOFDSTUK 6

Het Tilburgse Ontwerp

Een concept voor het uitbreiden van draadloze netwerken

Gedurende het vooronderzoek is gebleken dat bij het realiseren van HotCity rekening gehouden moet worden met bereik, kosten en inkomsten. Het bereik en de kosten zullen voor een groot deel worden bepaald door het ontwerp van het netwerk, welke in dit hoofdstuk toegelicht zal worden.

(31)

HOOFDSTUK 6» HET TILBURGSE ONTWERP

Om tot een gedegen ontwerp te komen moet rekening worden gehouden met de doelstellingen van het netwerk en het beoogde gebruik ervan. In hoofdstuk 5 werd geconcludeerd dat dekking cruciaal kan zijn, maar de mate waarin het belangrijk is verschilt per beoogd doel van HotCity.

De eerder aangehaalde doelstelling was dat hulpdiensten als de politie, ambulances en brandweer gebruik moeten kunnen maken van het netwerk om gegevens op te vragen of te versturen. In hoofdstuk 5 is geconcludeerd dat hulpdiensten niet afhankelijk kunnen zijn van een netwerk wat niet volledig functioneert en niet overal beschikbaar is, waarvoor dekking dus cruciaal zou zijn in heel Tilburg.

Het hebben van een dergelijk dekkingsniveau is een ideaalbeeld en zal, gezien het feit dat Gemeente Tilburg niet van plan is om miljoenen euro's uit te geven aan het netwerk, nooit gerealiseerd worden. Daarnaast is het zinloos om complete dekking over Tilburg te realiseren, gezien Wi-Fi vanuit een technologisch oogpunt binnen een aantal jaren (waarschijnlijk) ingehaald zal worden door de ontwikkelingen in de mobiele telefonie markt1 5_{. In overleg met de}

betrokkenen van het project is dan ook de keuze gemaakt om deze doelstelling te laten vervallen. Binnen de MoSCoW methode valt deze doelstelling vanaf dit moment dus onder "Won't have." De volgende doelstellingen blijven over:

•Het aanbieden van een infrastructuur voor gebruik binnen de overheid.Naast gebruik binnen stadskantoren, kan het gebruikt worden door controlediensten en voor extra flexibel cameratoezicht.

•Het aanbieden van infrastructuur om mobiel werken mogelijk te maken voor burgers.

Het hebben van een publiek draadloos netwerk op drukbezochte plaatsen is aantrekkelijk voor toeristen, en geeft Tilburgers en studenten de vrijheid om op bijvoorbeeld een terras of plein wat werk te kunnen verrichten.

•Het bouwen van een mobiel informatie platform voor Tilburg. De nadruk ligt hierbij op informatie over wat er in Tilburg te vinden en te beleven is.

•Het promoten van Tilburg voor toeristen, Tilburgers en studenten.

Het verdwijnen van de doelstelling om het netwerk beschikbaar te stellen voor hulpdiensten heeft directe gevolgen op het ontwerp van het netwerk. De bovengenoemde doelstellingen vereisen namelijk geen stadsbreede signaaldekking. Het is eenvoudiger en goedkoper om 1 km2 (de

geschatte oppervlakte van het centrum van Tilburg) van dekking te voorzien, dan 88 km2 (de

(32)

6.1 PROEF DRAADLOOS TILBURG

Vanaf mei 201 0 is Gemeente Tilburg bezig met een proef in het centrum. Het doel van deze proef was het opdoen van ervaring met de technische werking van het netwerk en enkele toepassingen ervan. Hiervoor werden 1 0 hoogwaardige Access Points beschikbaar gesteld ten behoeve van de pilot, op de volgende locaties:

• het Piusplein;

• het Pieter Vreedeplein; • de Vijfsprong; • de Oude Markt; • het Koningsplein; • het Stadhuisplein; • de Paleisring; • de Heuvel; • de Korte Heuvel; • het NS Station.

De bovengenoemde tien locaties zijn drukbezochte pleinen in Tilburg waar veel mensen doorheen lopen of tijd doorbrengen. Deze locaties zijn dus uiterst geschikt voor een proefopstelling. De locaties liggen aan de rand van het Centrum, maar het zou wenselijk zijn als HotCity ook beschikbaar is binnen het Centrum zelf. Hier komt het uitbreidingsconcept van Gemeente Tilburg aan te pas.

6.2 HET UITBREIDINGSCONCEPT

In het vorige hoofdstuk is vastgesteld dat één van de knelpunten bij het creëren van een grootschalig draadloos netwerk het kostenplaatje is. Gemeente Tilburg heeft een uitbreidingsconcept bedacht wat gebruik maakt van reeds bestaande netwerken in de omgeving: het Tilburgse Ontwerp.

Het gaat hierbij niet alleen om het hergebruiken van bestaande draadloze netwerken, maar ook het glasvezelnetwerk wat de gemeente in eigendom heeft. Hieronder vallen in totaal dus de netwerken van parkeergarages, stoplichten, winkelcentra, horecagelegenheden, publieke ruimten zoals de bibliotheek, bedrijven in de binnenstad, maar ook de netwerken van inwoners van Tilburg. Dit heeft grote voordelen.

(33)

De gemeente hoeft niet te investeren in het aanschaffen en installeren van eigen Access Points om de gehele binnenstad te voorzien van draadloze dekking. De gemeente kan een aantal eigen Access Points op strategische plaatsen installeren, zoals dat bij de pilot van het project al is gedaan, en deze koppelen met de reeds aanwezige Access Points in de omgeving.

De uitbreiding is universeel. Alle parkeergarages in Tilburg zijn onderling middels glasvezelkabels met elkaar verbonden. Wanneer HotCity binnen één parkeergarage werkt, werkt het via deze glasvezelverbinding meteen op alle locaties, zolang daar een Access Point wordt geïnstalleerd. Het zelfde geldt voor Bibliotheek Midden-Brabant, waarvan alle 8 vestigingen in Tilburg door middel van het glasvezelnetwerk met elkaar zijn verbonden.

HotCity AP

Thuisnetwerken

Het uitbreidingsconcept is in het figuur hierboven schematisch weergegeven. De blauwe vlakken representeren het draadloze bereik van een Access Point, waarbij de kleine stippen in het midden de Access Points zelf respresenteren. De HotCity Access Points zijn aangegeven middels het label "HotCity AP". Onder "thuisnetwerken" vallen zowel netwerken van inwoners als van bedrijven. Wanneer een Access Point binnen het bereik van een ander Access Point valt, kan een onderlinge koppeling tot stand gebracht worden. Een signaal van de HotCity zender links in de illustratie kan dan, ondanks het beperkte bereik, toch bij alle "thuisnetwerken" komen, doordat deze netwerken de signalen aan elkaar door kunnen geven. Verder zijn de HotCity Access Points onderling verbonden door middel van de eerder genoemde glasvezelkabels, in het schema aangegeven met de witte lijnen.

1

2

HotCity AP HotCity AP

Bibliotheek Midden-Brabant A Bibliotheek Midden-Brabant B

(34)

6.3 VEREISTEN

Om het Tilburgse Ontwerp te kunnen realiseren zijn een aantal dingen noodzakelijk.

•Particuliere Access Points die het realiseren van het ontwerp ondersteunen.De Access Points welke aan HotCity gekoppeld dienen te worden dienen de mogelijkheid hebben om zich te kunnen identificeren via meerdere netwerknamen, ook wel SSID's (Service Set Identifier) genoemd. Middels deze SSID's worden draadloze netwerken van elkaar onderscheiden. Dat geeft de eigenaar de mogelijkheid om een eigen privé netwerk te behouden en een tweede, open netwerk beschikbaar te stellen voor HotCity.

•De bovengenoemde Access Points moet de mogelijkheid bieden om dataverkeer draadloos door te sturen naar de Access Points van de gemeente.Het mag daarbij niet uitmaken of dat een rechtstreekse draadloze verbinding is of dat het eerst via andere particuliere Access Points moet stromen.

•Een duidelijke aanmeldprocedure voor bedrijven of inwoners waarin zij aangeven hun Access Point te willen delen met HotCity.Enerzijds is dit om officieel communicatie te voorzien tussen hen en de gemeente. Anderzijds kan het inzicht geven in de

dekkingsgraad en dus de dichtheid van de netwerkdekking. Via deze

aanmeldprocedure kan ook gecontroleerd worden of de apparatuur van de eigenaar geschikt is voor koppeling met HotCity.

•Medewerking van (horeca) bedrijven.Vooral in de binnenstad is dit van belang, omdat daar veel (horeca) bedrijven gevestigd zijn. Hun medewerking zou enorm kunnen bijdragen bij de uitbreiding van HotCity, maar er moet voor hun dan wel iets tegenover staan.

In het volgende hoofdstuk wordt gekeken of deze eisen technisch haalbaar zijn.

(35)

HOOFDSTUK 7

Een duik in het diepe

Verdieping in de realisatie van HotCity

In deze verdiepingsfase wordt gekeken naar de details van de benodigdheden om HotCity werkelijkheid te kunnen maken. Er wordt gekeken naar de technische haalbaarheid van het uitbreidingsconcept en het uitrollen ervan. Tot slot wordt de stimulans voor bewoners en ondernemers van Tilburg om signaal te helpen delen onderzocht, evenals de mogelijkheden voor de toekomst met een netwerk als HotCity.

LET OP: Het kan zijn dat dit hoofdstuk te veel technische diepgang bevat. De belangrijkste conclusies zijn te vinden in paragraaf 7.4.

(36)

HOOFDSTUK 7» EEN DUIK IN HET DIEPE

Dit diepteonderzoek is verdeeld over een aantal invalshoeken. Allereerst komt de technische invalshoek aan bod, waarin wordt bepaald of het uitbreidingsconcept van HotCity vanuit een technisch oogpunt haalbaar is. De tweede invalshoek legt de nadruk op het organisatorische aspect van het uitbreiden van het netwerk. Uiteindelijk zal worden gekeken naar toekomstige toepassingen van HotCity die buiten de oorspronkelijke doelstellingen vallen.

Voorafgaand aan dit project zijn een aantal onderzoeksvragen opgesteld voor dit diepteonderzoek. Deze luidden als volgt:

Kunnen de bestaande draadloze netwerken aan HotCity gekoppeld worden om zo één olievlek van dekking te creëren over het centrum van Tilburg? Wat is de stimulans voor bewoners en ondernemers in de stad om hun apparaten te koppelen aan HotCity en dus bij te dragen aan de uitbreiding van het netwerk?

Hoe kunnen Access Points van Tilburgse inwoners en bedrijven worden aangemeld bij HotCity en hoe vindt de configuratie ervan plaats op een efficiënte manier?

Wat zijn de voordelen van een draadloos netwerk als HotCity en hoe/waarvoor kan het naast de beoogde doelstellingen worden gebruikt?

Technisch Organisatorisch

Toekomst

7.1 TECHNISCHE VERDIEPING

Wi-Fi netwerken staan bekend om hun beperkte bereik, iets wat vanaf het ontstaan van de technologie al duidelijk was. Om die reden zijn verschillende technieken ontwikkeld om het draadloos signaal uit te kunnen breiden: draadloze bridges (bruggen) en draadloze repeaters (herhalers).

7.1 .1 BRIDGES

Een draadloze bridge heeft als functie om twee of meer bedrade netwerken draadloos met elkaar te kopplen1 7_{. Dit is vooral nuttig wanneer men bezit over twee gebouwen, met ieder}

hun eigen bedrade netwerk, en deze twee gebouwen aan elkaar gekoppeld moeten worden zonder dat hierbij kabels gebruikt kunnen worden. Een bridge 'A' ontvangt in dit geval dus informatie van een bekabeld netwerk en stuurt dit draadloos door naar een andere bridge 'B'. Bridge 'B' ontvangt draadloos de door bridge 'A' verstuurde signalen en stuurt deze door naar het bekabelde netwerk. Alleen bridges kunnen met elkaar communiceren.

(37)

7.1 .2 REPEATERS

Draadloze repeaters hebben een andere werking en toepassing vergeleken met bridges. Een repeater 'luistert' naar draadloze signalen, neemt deze op en stuurt ze vervolgens weer door1 8. Repeaters kunnen signalen versturen naar en opvangen van zowel andere repeaters

als apparatuur van consumenten (laptops, smartphones, tablets). In plaats van het creëren van een draadloze koppeling, worden repeaters vaak gebruikt voor het vergroten van draadloos bereik. Dit is ook de reden waarom repeaters voor consumenten vaak 'range extenders' (bereik vergroters) worden genoemd.

Het verschil tussen de werking van de twee apparaten wordt in de onderstaande illustratie schematisch weergegeven.

Zoals eerder vermeld is het idee achter het Tilburgse Ontwerp het hergebruiken van bestaande draadloze netwerken. De particuliere Access Points in de stad moeten draadloos gekoppeld kunnen worden met de Access Points van de gemeente. Vervolgens moeten ze de mensen in de omgeving toegang kunnen bieden tot het HotCity netwerk. De gezochte functionaliteit voor de particuliere Access Points komt dus overeen met de functionaliteit van een repeater: het kan draadloos communiceren met andere repeaters, maar ook met de apparatuur van mensen die in Tilburg rondlopen.

Wanneer een Access Point ingesteld wordt om zich te gedragen als een repeater, betekent dat vaak dat het Access Point zich exclusief als repeater zal gedragen. Dat is echter niet wenselijk voor de particuliere Access Points. De wens is namelijk om op die apparatuur twee functies te laten verrichten: het uitzenden van een veilig privé netwerk voor de eigenaar én het doorgeven van HotCity signalen zoals een repeater dat zou doen.

HOOFDSTUK 7» EEN DUIK IN HET DIEPE » TECHNISCHE VERDIEPING

FIGUUR 7.1 .1 Het verschil tussen een bridge en een repeater

(38)

7.1 .3 WIRELESS DISTRIBUTION SYSTEM (WDS)

WDS is een systeem wat ontworpen is om Access Points in één draadloos netwerk aan elkaar te koppelen. Ieder Access Point in het netwerk kan op een verschillende manier worden ingesteld. WDS maakt namelijk onderscheid tussen hoofdstations (main stations) en doorgeefstations (relay stations).

HotCity AP

1 00% Hop 1_50% Hop 2_25% Hop 3_{1 3%} Hop 4_7% Hop 5_4% Hop 6_2% Hop 7_{1 %}

FIGUUR 7.1 .2 Snelheidsafname in een netwerk wat samenhangt middels repeaters

Vanuit een technisch oogpunt heeft een netwerk met repeaters nog een extra aandachtspunt. Dat aandachtspunt betreft een snelheidsafname1 9_{. De taak van repeaters is het eerst}

opvangen, daarna verwerken en vervolgens opnieuw uitzenden van signalen. Door dat mechanisme wordt de snelheid van netwerkverkeer theoretisch bij iedere repeater gehalveerd, zoals in figuur 7.1 .2 wordt geïllustreerd.

In het figuur is "HotCity AP", het Access Point van Gemeente Tilburg, aan de linkerzijde zichtbaar gemaakt. Vervolgens zijn de particuliere Access Points als een ketting aan "HotCity AP" gekoppeld. Iedere schakel in deze ketting (ofwel: ieder Access Point) is aangegeven middels de naam "hop", een Engelse term voor "sprong".

De Access Points van de gemeente hebben een rechtstreekse verbinding met het internet en dus met alle mogelijke informatiebronnen die geraadpleegd kunnen worden. Als voorbeeld nemen we Hans, een fictief persoon, die fysiek met zijn smartphone bij Hop 5 staat. De snelheid van zijn netwerkverbinding is maar 4% is ten opzichte van wanneer hij bij HotCity AP zou staan. Deze snelheidsvermindering vindt plaats doordat er tussen HotCity AP (waar al het netwerkverkeer heen moet) en zijn fysieke locatie vier sprongen zitten welke ieder voor zich de snelheid halveren.

(39)

WDS VARIANT 1

Deze traditionele variant werkt op basis van MAC adressering20_{. Een MAC adres is een}

unieke code wat voor ieder apparaat in de fabriek wordt bepaald. Het wordt in computernetwerken gebruikt om apparatuur digitaal te identificeren en netwerkverkeer naar de juiste bestemming te sturen.

Wanneer WDS variant wordt gebruikt, dient ieder station te weten welke stations het om zich heen heeft. In de instellingen van ieder station moeten de MAC adressen van alle omliggende stations worden vastgelegd. Wanneer een station in het netwerk wordt bijgeplaatst, moeten de instellingen van alle omliggende stations handmatig worden aangepast.

De verschillen tussen deze stations zijn de volgende:

• Hoofdstations hebben een bedrade verbinding met het internet. Ze accepteren verbindingen van andere stations en consumentenapparatuur. Deze functionaliteit komt overeen met die van een draadloze bridge.

• Doorgeefstations accepteren eveneens verbindingen van

consumentenapparatuur, maar sturen al het netwerkverkeer door (indien nodig via andere doorgeefstations) naar hoofdstations. Dit is de functionaliteit die een repeater ook biedt.

Helaas is WDS geen officieel goedgekeurd systeem, en om die reden zijn er in de markt geen afspraken gemaakt over hoe het systeem precies ontwikkeld dient te worden. Dat heeft ertoe geleid dat fabrikanten van netwerkapparatuur hun eigen varianten van WDS hebben gebouwd. Door het gebrek aan afspraken kan het dus voorkomen dat apparatuur van verschillende fabrikanten niet middels WDS met elkaar gekoppeld kunnen worden.

Gedurende het onderzoek is geconcludeerd dat er twee verschillende varianten van WDS in omloop zijn.

• De meest voorkomende variant van WDS in consumentenapparatuur. • Controle over welk Access Point aan

welk Access Point wordt gekoppeld.

• Kost veel moeite wanneer nieuwe stations worden toegevoegd. • Niet compatibel met Cisco Access

Points van de gemeente.

Nadelen Voordelen

(40)

WDS VARIANT 2

Deze variant werkt op basis van SSID21: de naam waarmee een draadloos netwerk

geïdentificeerd wordt aan apparatuur in de omgeving. Alle Access Points (hoofd- en doorgeefstations) zenden deze naam uit. Wanneer een doorgeefstation moet worden toegevoegd aan het netwerk, hoeft men alleen aan te geven naar welk SSID "geluisterd" moet worden. Het station pikt vervolgens alle signalen op welke bestemd zijn voor dat SSID, verwerkt deze en stuurt ze door.

• Vaak geen functionaliteit van standaard Access Points en vereist dus vaak een extra apparaat.

• Door de enorme eenvoud hoeft de gemeente niet betrokken te worden bij de installatie. De gemeente heeft dan geen overzicht meer over de uitbreiding van het netwerk en kan door gebrek aan informatie niet communiceren met de eigenaren ervan.

Nadelen Voordelen

• Eenvoudig te realiseren koppeling. • Koppeling kan gerealiseerd worden

vanuit één apparaat, wat erg wenselijk is bij uitbreiding. • Compatibel met Cisco Access

Points van de gemeente.

DE KEUZE

De keuze valt op de tweede variant omdat het, in dit geval, de enige methode is om consumentenapparatuur aan HotCity te koppelen om het bereik van het netwerk te vergroten. Daarnaast is de koppeling vanuit het oogpunt van beheer ook nog eens erg eenvoudig. Deze variant zoekt namelijk zelf uit met welke stations in de omgeving het moet communiceren. Bij variant 1 moet het voor ieder station handmatig worden ingesteld, wat een ramp kan zijn als een station op een later tijdstip wordt bijgeplaatst. De tweede variant heeft echter wel wat nadelen, zoals eerder beschreven is. Eén van de vereisten aan de apparatuur, zoals vastgesteld in paragraaf 6.2, is dat het kan dienen als station voor zowel een eigen privé netwerk als het publieke HotCity netwerk. Deze WDS variant is vaak niet terug te vinden in de apparatuur die door internet providers in Nederland wordt uitgeleend aan klanten. Variant 1 daarentegen wel.