Verslag van een oriënterend onderzoek naar de onderzoek naar de invloed van de verkaveling op de bedrijfsvoering van landbouwbedrijven

LANDBOUW-ECONOMISCH INSTITUUT

DEN HAAG (Scheveningen) - VAN STOLKWEG 29 - TELEFOON 51.44.81

VERSLAG VAN EEN ORIËNTEREND ONDERZOEK NAAR DE INVLOED VAN DE VERKAVELING OP DE BEDRIJFSVOERING

VAN LANDBOUWBEDRIJVEN

*

i '

Niet voor publicatie Nadruk verboden

O

s* . ^ Ec

%

g

5 B2SU0THEE1C VEESLAG VUT EEN ORIËNTEREND ONDERZOEK %T NAAR DE INVLOED VAN DE VERKAVELING 0? DE r,TÖ

BEDRIJFSVOERING VAN MNDBOUWBEDRIJVEN

Het landbouwbedrijf wordt onder zeer verschillende omstandig­ heden uitgeoefend. Voor het bedrijfs-eoonomisch onderzoek is het van belang de invloed van deze omstandigheden te kennen, of wel bij de bedrijfsvergelijking uit te gaan van bedrijven welke zo veel mogelijk onder dezelfde omstandigheden verkeren* Dit laatste blijkt in de practijk op grote moeilijkheden te stuiten. De bedrijven worden ingedeeld in groepen waarin in grote lijnen de omstandigheden gelijk zijn, maar waarin toch nog zeer belang­ rijke afwijkingen kunnen voorkomen. Men moet zich bij deze groepsindeling ook beperken wat betreft het aantal punten waarop men de gelijkheid nastreeft, daar anders de groepen te klein worden. Zo zijn de bedrijven o.a. niet ingedeeld in klassen met een bepaalde verkaveling, en vinden wij in de

groepen bedrijven met een zeer verschillende verkavelingstoestand,. Dit geeft ons de mogelijkheid iets meer te weten te komen over de invloed van de verkaveling. Door de bedrijven in de groepen te rangschikken volgens de verkavelingstoestand kan worden

verwacht dat de invloed van de verkaveling in de cijfers tot uit­ drukking komt.,

Het kennen van deze invloed is niet alleen uit wetenschappe­ lijk oogpunt van belang, maar ook voor het regeringsbeleid is grondige kennis van zeer grote betekenis. Op de veronderstelling dat een goede of slechte verkaveling een grote invloed uit­

oefent op de rentabiliteit van het landbouwbedrijf zijn ingrijpende wetten uitgevaardigd, of in voorbereiding» Wij dénken hierbij o,a, aan de Ruilverkavelingswet, de Herverkavelingswet Walcheren,

wetsontwerp betreffende Rechtshandelingen Landbouwgronden, het wetsontwerp voor een nieuwe Pachtwet en de Bodemproductiewet, Vooral voor de uitvoering van deze wetten is quantitatieve

kennis onontbeerlijk. Maar ook hoe men een eenmaal verkregen goede verkaveling kan behouden vereist inzicht.

Dit lijkt allemaal misschien wel wat overdreven, maar wij hopen met dit korte onderzoek te hebben aangetoond dat de

situatie anders ligt dan men bij oppervlakkige beschouwing geneigd is te denken.

Het onderzoek heeft betrekking op een groep van 34 weide-bedrijven in Zuidholland, 34 weideweide-bedrijven in Friesland en 11 gemïiig'io zandbedrijven in Drente® Alleen het boekjaar 1948/49 werd in beschouwing genomen,, In alle groepen voerde het onderzoek

2

-Sâ/ il) So

tot hetzelfde resultaat, zodat het niet tot andere gebieden of bedrijfstypen werd uitgestrekt.

De bedrijven werden wat de verkaveling betreft getypeerd met het zg, K-getal. Dit K-getal is de gewogen gemiddelde afstand van de percelen naar de boerderij vermenigvuldigd met de factor 0,04« De afstanden werden gewogen met de oppervlakte van elk perceel, Ben laag K-getal wijst op een goede verkaveling, een hoog K-getal op een slechte» Door de vermenigvuldiging van de gewogen gemiddelde afstand met 0,04 vallen de K-getallen in een schaal van 0 tot ongeveer 100. Zo betekent een K-getal van 8 e^n zeer goede, een K-getal van 80 een zeer slechte verkaveling.

Het K-getal werd dus als volgt berekend:

g _ Som (afstand perceel in M. x oppervlakte perceel in ha^ x q 04 ~ som oppervlakte in ha alle percelen '

Deze methode heeft het voordeel dat men in êên cijfer de

verkavelingstoestand van de bedrijven meet en verschillende bedrijven op zeer eenvoudige wijze kan vergelijken.

Wij geven hierbij enige situatie-tekeningen van 3 bij het onderzoek betrokken bedrijven met een laag, gemiddeld en hoog K-getal zodat men een idee heeft over de verkaveling met de daarbij behorende K-getallen (fig. 1,2 en 3).

Allereerst werd nagegaan in hoeverre de verkaveling invloed uitoefent op de loonpostc Onder de loonpost wordt begrepen het uitbetaalde loon + het aan de boer en gezinsleden toegerekende niet betaalde loon, alles verhoogd met de sociale lasten. Om een goede vergelijking van de verschillende loonposten mogelijk te maken, werden deze uitgedrukt in procenten van het standaardloon. Het standaardloon wordt berekend door voor elk bedrijfsonderdeel het aantal standaarduren te vermenigvuldigen met het uurloon + sociale lasten. De som hiervan levert dan het standaardloon. Het voor elk onderdeel (ha gewas, dier, oppervlakte gehooid grasland etc,) gevonden aantal standaarduren is bepaald aan de hand van de tijdschrijfadministratie«

Voor alle bedrijven Y/ordt dus uitgegaan van hetzelfde aantal standaarduren per onderdeel.

Het is gebleken dat het standaardloon en het aantal standaard­ uren per bedrijf een goede maatstaf vormen voor de arbeidsinten­ siteit van de bedrijven.

Men zou verwachten, dat een slechter verkaveling een naar verhouding hoge loonpost zou veroorzaken, De loonpost zou dan een hoog percentage van het standaardloon uitmaken. Vergelijken wij de grafieken, dat blijkt dit geenszins het geval te zijn.

(Grafiek I, II en Hl),

3

-In alle drie gevallen blijkt er zelfs eerder een tegenovergestel­ de neiging.

Voor de bedrijven uit Drente werd nagegaan of er ook ver­ schil bestond in de arbeidsintensiteit. Het aantal standaarduren per ha is hiervoor een juiste maatstaf, In Grafiek IV blijkt hiervan niets»

Men zou zich kunnen indenken, dat de slecht verkavelde bedrijven geen hogere loonpost hebben, doordat het werk slechter wordt uitgevoerd. Wanneer dit van betekenis wordt, moet dit

invloed hebben op de rentabiliteit van het bedrijf. Gaan we na, hoe de relatie is tussen het K-getal en het arbeidsinkomen per ha, dan blijkt, dat hiertussen ook geen verband is aan te tonen. (Grafieken V, VI en Vil).

Verder hebben wij nagegaan of er een verband is aan te

tonen tussen het K-getal en andere bedrijfs-economische factoren. Ook hier is er geen verband. (Grafieken VIII-XIV),

Alleen in Friesland lijken de minder goed verkavelde bedrijven iets meer kunstmest te gebruiken.^Grafiek Xl).

Conclusies. Uit dit oriënterende onderzoek is gebleken, dat het door middel van een eenvoudige bedrijfsvergelijking niet mogelijk is na te gaan welke invloed een al of geen goede verkaveling

uitoefent op de bedrijfsvoering* Dit wil niet zeggen, dat het onder­ zoek niets heeft opgeleverd» Wij menen enkele conclusies te

mogen trekken, die gedeeltelijk door nader onderzoek dienen te worden bevestigd en die een aanwijzing geven in welke richting het onderzoek dient te yrorden voortgezet.

Allereerst lijkt het er veel op dat de verkaveling geen sterke invloed uitoefent op de rentabiliteit van de gemengde en weide bedrijven. In hoeverre dit geldt voor de akkerbouwbedrijven zal nader onderzoek moetenuitwijzen. Ook voor de gemengde bedrijven is een uitgebreider onderzoek gewenst.

Wel lijkt in ieder geval de conclusie te handhaven dat een nadelige invloed van een slechte verkaveling zo gering is, dat deze gemakkelijk door andere invloeden wordt teniet gedaan of verdoezeld.

Dit alles neemt niet weg, dat het op het eerste gezicht moeilijk te verklaren is, dat de slecht verkavelde bedrijven geen hoger loonpost hebben dan de goed verkavelde. Een verklaring kan hierin beâtaan, dat van een slechte verkaveling een dusdanige

prikkel tot activiteit uitgaat dat de slechte invloed wordt goedgemaakt, terwijl het ook wel waarschijnlijk is, dat de bedrijfsvoering zich aanpast aan de verkaveling, zonder dat dit invloed uitoefent op de rentabiliteit»

Opmerking verdient hierbij dat een uitvoerig Fins onderzoek"*"' tot soortgelijke conclusies leidt. Men vond in Finland geen verschil in de arbeidsbehoefte van goed en slecht verkavelde bedrijven, en alleen in twee grootte-klassen (er waren 4 grootte­ klassen onderzocht) een zeer zwak verband tussen de rentabiliteit

en de verkaveling,,

Wij hopen vooral de aanpassing van de bedrijfsvoering aan de verkaveling in een voortgezet onderzoek te kunnen nagaan» Misschien zal het dan ook mogelijk zijn met behulp van

type-berekeningen ("gericht onderzoek") de invloed van de verkaveling juister vast te stallen.

Hierbij zal o,a» ook worden nagegaan in hoeverre een inten­ sivering van de bedrijfsvoering door een minder goede verkaveling wordt geremd.

Samengesteld door.* AFD. BEDUIJFS-ECOUOMISCH ONDERZOEK, H. Dijkstra

Samuli Suomela: Peltojen &ijainnin vaikutuksesta maatilan talouteen (On the influence of the location of fields on farming).

-fi- te) O • IV) H M •tJ tri CD CD CH3 h) _& CD O H —i c-H CD H-O P M C_J. O M CD Hj O P M II m g CD CD cy -P* 0 *1 F-|0<3 Î H

Ü

tel g g M % O o\ te» i M !& Sa iS° IV) v_n O O _O Q M

\§

| g

M

GRAFIEK I

•VERGELIJKING "K GETAL; LOOI II f> VAN S TANDAARDL 00N "

Loon in % van Standaardloon 170 |-1 6 O x X X X XXX XQ X X X X X X X X X 'O 10 20 30 40 GeMeds ZUIDHOLLAND x = zelfkazende "bedrijven o = consumptiemelkers

= Bedrijf met extra N aanwending 50 60 70 80 90 100

K ge+al

L,E.I,

1402

GRÄFIEK II

VERGELIJKING "K GETAL s LOON IN $ VAN STANDAARDLOON"

Loon in Jo van standaardloon 170 x x x*x x X X X X ^x x X 2 X X X t i l l GebiecLs FRIESLAND-VEEN Wei debedri jven

< =» Bedrijf met extra N aanwending

i i j i

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 L • E • I •

1402

GRAFIEK III

VERGELIJKING "K GETAL? LOON IN fo VAN STANDAARDLOON"

Loon in % van Standaardloon

x X X Ge"bieds DRENTE Gemeftgde "bedrijven 10 20 30 40 5 O 60 70 80 90 100 K getal

L.E.I.

1402

GRAFIEK IV

VERGELIJK ING »K GETAL § STANDAARDUREN" PER HA

x. Standaarduren per ha 600 r-550 5OO 450 4OO 35O 300 250 200 150 100 50 Ö x x X X Gebieds DRE1TTE Gemengde "bedrijven 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal L.E.I. 1402

GRAFIEK V

VEEGELIJKING "K GETALs ARBEIDSINKOMEN PER HA»

Arbeidsinkomen per ha 1200 1150 1100 IO5O 1000 95O 9OO 85O 8"0 750 7OO 650

600

550 500 450 400

"Z.

x x X X Getieds ZUIDHOMLAND x = zelfkazende "bedrijven 0 = consumptiemelkers ' -Bedrijf met extra

.N aanwending J L 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal

L.E.I.

1402

GRAFIEK VI

VERGELIJKING "K GETALs ARBEIDSHTKOMEN PER HA"

Arbeidsinkomen per ha 1000 x x X X X X X X x X X X X X X X 350 o^~2_ X - l L

Get>ieds FRIESLAND VEEN Weide "bedrijven

. Bedrijf met esxtra IT aanwancLiag J L. L- L. -L- U.

O 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

K getal

LfEoIi 1402

GRAFIEK VII

VERGELIJKING "K GETAL; ARBEIDSINKOMEN PER HA"

Arbeidsinkomen per ha 85O 25O 0 T X .. I L. X X Ge Med; DRENTE Gemengde "bedrijven _J 1 1 1 1 1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal

L.E,I.

1402

GRAFIEK VIII

VERGELIJKING "K GETALs VEEBEZETTING PER 100 HA GRASLAND + VOEDERGEWASSEN"" Veebezetting 120 110 100 90 . 80 70 60 50 x xX X X O ^z. Veebezetting 130 1 2 0 -110 100 90

80

70

60

x x x X , v x x x Xx x X X -r X x x X X X x X X X v " X X X X ^7 _O O 10 20 30 Veebezetting 190 180 -170 160 150 140 130 -120 110 100 L O E • I • ^~—y-1402 0 £— O x x x _x * O x X _X X X X X X 0J Gebieds DRENTE Gemengde bedrijven O 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Gebied? FRIESLAND VEEN Weidebedrijven • Bedrijf met extra

N aanwending 40 50 60 70 80 90 100 K getal Gebieds ZUIDHOLLAND x = zelfkazende bedrijven O = consumptiemelkers »

= bedrijf met extra

E" aanwending

O 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal

GRAFIEK IX

VERGELIJKING "K GETAL; gemaaide oppervlakte grasland

% GEMAAIDE OPPERVLAKTE GRASLAND"

170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 X X X X X X X X X „z X X X X X X X X X . X X X .1 - I

Gebied; PRIESLAND VEEN We idebe dri jven

« Bedrijf met extra N aanwending

J L.

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal

gemaaide oppervlakte grasland

Z_

x . X © *X _X X X • X X X X X X -1 I L-Gebieds ZUIDHOLLAND x = zelfkaaende bedrijven o = consumptiemelkers

bedrijf met extra N aanwending

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal

L.E.I.

1402

GRAFIEK X

VERGELIJKING "K GETAL s KG GESTROOIDE N PER HA GRASLAND"

35 30 25 20 15 10 5 O x

Kg gestrooide zuivere N per ha grasland 90 85

80

75 70 65 60 55 50 45 40 x .X X X X X GeMeds ZUIDHOLLAND x = zelfkazende bedrijven 0 = consumptiemelkers

bedrijf met extra

* ~ N aanwending

O 10 20 30 " 40 50 60 70 80 90 100

K getal

L.E.I.

1402

Kg 130 120 115 110 105 100 95 90 85

80

75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 o ( L.E.: 1402

GRAFIEK XI

VERGELIJKING "K GETALs KG ZUIVERE N PER HA GRASLAND» uivere N per ha grasland

x x X X X X X X X X X _{X X}

Gebied s FRIESLAND VEEN We idebe dr i jven

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal

GRAFIEK XII

VERGELIJKING "K GETALs KG ZUIVERE N PER HA'CULTUURGROND"

x X

Kg zuivere N per ha cultuurgrond 110 x 1 0 0 ' 90 80 70

60

50 40 30 20 10 O Gebied» DRENTE Gemengde bedrijven O 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 K getal

L.E.I.

1402

-F*, tel _{o »} ro M W 0t2 _CD c.-f P _M [\3 O U> O •è vjn O ON O —J O Oo O vo O O ro o u» _o o ui O CJ\ O O CX3 O vo O O O T M H M M O o *d _CD hl O CD P tri-SO 0*3 _CD {3* £ £ O p- c+-CD P

tei

td Q te) tr< M O ro o u> o 4^ O VJ1 O O o\ -J O 00 O V£> O O O M ffq CD £+ P3 [\3 O U> O

%

VJ1 O Ü\ O —»3 O oo O vo _O O _O •tl _CD 4 _O CD _p c+-p 05 _CD O* 0 1 _M PD P P" - Q —Sb CD o' OS H-_ CD CD B P» _{CD ««»} p y — P" s CD t-i a' >-9 CD tel & ₄ • M M Q M § 1-3 > hd tel W o H3 > a _tel tri 0

1

Q H H H