NAVORSING AAN TECHNIKONS : 'N VERKENNINGSTUDIE
deurJUDITH CHRISTINA HENNING, B.Bibl.
Verhandeling goedgekeur vir gedeeltelike nakoming van die vereistes vir die graad
Magister Bibliothecologiae
in die
Departement Inligtingstudies
aan die
Potchefstroomse Universiteit vir Christelike H~r Onderwys
Studieleier : Prof. C.A. Lohann
Potchef stroom 1990
Technikons have developed into fully-fledged tertiary institu-tions and receive recognition from the State and research institutions for their role in research. Technikons chiefly provide practice-oriented development research, that is, research essential for trade and commerce.
According to the objectives and nature of the research carried out at technikons, a need has arisen for recent information
aimed at problem-solving. Facilities must be available in order for the research to be carried out efficiently.
In the light of these needs, technikon researchers services and informatio, contribution to the success of their
braries must offer the will make a positive
This places great demands on technikon libraries, and these services can only be provided if there is comprehensive stock, efficient purchasing and processing methods, modern technology,
well-trained and dedicated personnel and the physical facilities for housing the service. Technikon libraries must determine the nature and substance of technikonbased research in order to be able to achieve this objective.
Libraries have at their disposal facilities such as computerized library systems, optical disks, access to databases, information networks, commercial information services, electronic
inter-personal communication, interlibrary loans, selective dissemi-nation of information, and so on. Technikon libraries can use these facilities for efficient information recovery and services according to the needs of the researchers at those technikons.
It is essential for the library to be involved in research carried out at technikons in order to be able to make a signi-ficant contribution to the success of this research.
Technikons het ontwikkel tot volwaardige tersiere inrigtings en ontvang erkenning van die Staat en die navorsingsinrigtings vir hul rol in navorsing. Technikons onderneem hoofsaaklik praktyk-gerigte ontwikkelingsnavorsing, dit wil se navorsing wat nood-saaklik is vir die handel en nywerheid.
Volgens die doelstellings en aard van die navorsing aan techni-kons ontstaan daar behoefte aan resente inligting, wat gerig is op probleemoplossing. Om die navorsing doeltreffend te kan doen moet die nodige fasiliteite beskikbaar wees.
Technikonbiblioteke moet volgens hierdie behoeftes dienste en inligting aan die navorsers bied wat 'n positiewe bydrae tot die sukses van die navorsing lewer. Dit stel ho~ eise aan technikon-biblioteke en slegs met 'n toereikende voorraad, doeltreffende aanskaf- en ontsluitingsmetodes, moderne tegnologie, goedopgelei-de en toegewygoedopgelei-de personeel en fisiese geriewe vir die huisvesting van die diens, kan hierdie dienste gelewer word.
Technikon-biblioteke moet die aard en wese van navorsing aan technikons bepaal, om hierdie doelstelling te kan bereik.
Fasiliteite soos gerekenariseerde biblioteekstelsels, optiese skyftegnologie, toegang tot databasisse, inligtingsnetwerke, kommersi~le inligtingsdienste, elektroniese interpersoonlike kommunikasie, interbiblioteeklenings, selektiewe disseminasie van inligting, ensomeer, is tot die beskikking van biblioteke. Hierdie fasiliteite kan vir doeltreffende inligtingsherwinning en dienste, volgens die behoeftes van die navorsers aan techni-kons, aangewend word deur technikonbiblioteke.
Dit is noodsaaklik dat die biblioteek by die navorsing aan technikons betrokke moet wees om 'n bydrae tot die sukses van hierdie navorsing te lewer.
Ek betuig graag my dank en waardering aan my studieleier, Profes-sor C.A. Lohann, vir sy waardevolle raad, leiding en opbouende kritiek tydens hierdie studie.
Erkenning en dank ook aan die verskeie persone betrokke by navor-sing aan technikons en veral aan die technikonbibliotekarisse vir die bereidwilligheid om noodsaaklike inligting beskikbaar te stel
Sander die krag, vermoe~ en insig ontvang van die Skepper sou hierdie studie onmoontlik wees en hiermee my dank aan Hom. Aan my eggenoot Chris, ons dogter Sunette en my ouers betuig ek spesiale dank vir hul begrip, opoffering en aanmoediging tydens al die jare van studie.
DIE BETROKKENHEID VAN DIE BIBLIOTEEK BY NAVORSING
AAN TECHNIKONS : 'N VERKENNINGSTUDIE
INLEIDING . . . 1
PROBLEEM- EN DOELSTELLING • . . • • . . • . • . . • . . . . • . . . • . . . 1
HI POTES ES . . . • . . . • . . . 3
NAVORSINGSMETODES . . . • . • . • . . • . • . . . 4
AFDELING A: DIE TECHNIKON
HOOFSTUK
1:
AARD EN FUNKSIES VAN TECHNIKONS
1.1 ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN TECHNIKONS IN SUID-AFRIKA ... 61.2 OMSKRYWING VAN TECHNIKONONDERRIG . . . . • . . . 10
1.3 DOELSTELLINGS EN FUNKSIES VAN DIE TECHNIKON . • . • . . . • . . . 13
1. 4 TECHNIKONFILOSOFIE . . • . . . . • . • . . • . . . . • . • • • . . . • . . . 15
1.4.1 BEGRIPPE VAN TECHNIKONFILOSOFIE • . . • . . . .. 16
1.4.2 TERREIN VAN WERKSAAMHEDE VAN DIE TECHNIKON . . . 19
1.4.3 TECHNIKONPROGRAMME EN -KWALIFIKASIES • • . . . • . • . . . . 20
1. 5 SAMEVATTING . . • • • • . • . • • . . • • • . • . • . • . . . • . . . • . . . 23
HOOFSTUK 2: NAVORSING AAN TECHNIKONS
2. 1 INLEIDING . . . 242.2 DIE PLEK WAT TECHNIKONS VUL IN NAVORSING . • . . . 26
2.2.1 STAATSBELEID OOR NAVORSING BY TECHNIKONS . . . 27
2.2.2 DIE DEPARTEMENT NASIONALE OPVOEDING SE BELEID OOR NAVORSING BY TECHNIKONS . . • • • . • . . . • . . . • . . . 28
2.2.3 NAVORSINGSINRIGTINGS SE BELEID OOR NAVORSING BY
TECHNIKONS • • • • . • • • • . . • . • • • . • • . • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • . . . . 2 8
2.3 AARD EN BEPLANNING VAN NAVORSING AAN TECHNIKONS . . • . . . 29
2. 3 .1 OMSKRYWING • . • . • . . . • . . . • • • . . . 29
2.3.2 DIE NAVORSINGSKOMITEE • . . . • . . . . • . . • . • . . . • . . . • . . . 30
2. 3. 2. 1 OORSPRONG • . . . • • . • • . . • . • . . . 30
2. 3. 2. 2 INISI~RING VAN NAVORSING . • . . • . . • . • • . . . 31
2.3.2.3 FASILITEITE VIR NAVORSING • . . . • . . . • • . . . • . . 33
2.4 DOELSTELLINGS MET NAVORSING AAN DIE TECHNIKON . . . 33
2. 4. 1 OMSKRYWING • . • . . • • • • • • • • • • • • • • • • • • . . • • • • • . . • . . . . • . . . 33
2. 4. 2 KORTTERMYN-DOELSTELLINGS . . • • . . . 34
2. 4 . 3 LANGTERMYN-DOELSTELLINGS . • . . . • . • . . • . . • . . . 3 5 2.4.4 NAVORSINGSPROSES AAN DIE TECHNIKON . . . • . . . . • . . . 35
2.5 METODES VAN NAVORSING AAN DIE TECHNIKON . • . . . • . . . . 37
2.5.1 WETENSKAPLIKE METODE • . . • • . . • . . . . • . . . . • . . . 38 2 • 5 • 2 OPNAMEMETODE • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 3 9 2.5.3 GEVALLESTUDIE-METODE . • . . . • • . • . • • . • . • • . • . • . . . . • . . . 40 2.5.4 EKSPERIMENTELE METODE . . . • • . • • . . • . . • . • . • . • • . . . 40 2. 5. 5 VRAELYSMETODE • . . . • . . • . . . . • . • . . • . . . . • . • . . . • . . 41 2.5.6 TEORETIESE METODE . . . • . • . . . 42 2.5.7 EMPIRIESE EKSPLORASIEMETODE • • . . • • . . . • . . . 43 2. 5. 8 TOETSINGMETODE . • • • • . • . • • • • • • • . • • . . • . • . . . • . 43 2. 5. 9 SKATTINGSONDERSOEK •••••..••••••••••...•...•••...•. 43 2.5.10 VOORSPELLINGSMETODE • . • . . • . . • . . . • • • . • • • • . • • . . . 44 2.5.11 BEOORDELINGSMETODE ••••••••••••••••.••••.•...•....•. 45 2. 5. 12 OPERASIONELE METODE • • . . . • • • • . • . . • . . • . • • . . . 45 2. 5 .13 KEUSEMETODE • • . . • • . . • . . • . . . • . . • . • • . • . • • . • • • . . . 45 2. 5 .14 DAGBOEKMETODE • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • • . . . • • • . . 46 2.6 SAMEVATTING . • . • . • . . • • • . • . . • • . . • . . . • . . . 46
HOOFSTUK
3:
INLIGTINGSBEHOEFTES VAN NAVORSERS AAN TECHNIKONS
3.1 DOELWIT MET DIE BEPALING VAN DIE INLIGTINGSBEHOEFTES VAN NAVORSERS AAN TECHNIKONS . . • . . . • • . . . . • . • . • • • . . . • . . 473.1.1 BETROKKENHEID VAN TECHNIKONBIBLIOTEKE BY
NAVORSING • • . • . • • . • • • • . • . . . • • • . . • • • • • • . • • • • • • • • • • . • • • • • 4 7
3.1.2 BETROKKENHEID VAN TECHNIKONBIBLIOTEKE BY
ONO ERR I G ••••••••••••••..••••••••••••••••••••.••••••••• 4 7
3.1.3 BEPALING VAN NOODSAAKLIKE FASILITEITE VIR
3.1. 4
3.1. 5
NAVORSERS • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 4 7
BEPALING VAN VERANDERENDE INLIGTINGSBEHOEFTES . . . 48 INLIGTINGSBEHOEFTES EN DIE INLIGTINGSEISE VAN
NAVORSERS • • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • • • • . . . • • . . . 4 8
3.2 BEPALING VAN DIE INLIGTINGSBEHOEFTES VAN NAVORSERS
AAN TECHNIKONS . . • . . • . . . . • . . . • . . . • . . • . . . 49 3.3 INLIGTINGSBEHOEFTES VAN NAVORSERS AAN TECHNIKONS EN
DIE BETEKENIS DAARVAN VIR TECHNIKONBIBLIOTEKE . . . • . . • . . 50 3.3.1 INLIGTINGSBEHOEFTES AS GEVOLG VAN DIE VEREISTES
VAN NAVORSING AAN TECHNIKONS EN DIE BETEKENIS DAARVAN VIR TECHNIKONBIBLIOTEKE . . . • . • . . • • . • . • . . • . • . . . 51 3.3.1.1 TERSieRE BEROEPSOPLEIDING . • . . • • • • . . . 51 3.3.1.2 TOEGEPASTE WETENSKAPPE • • . . • . • . . . • . . . 52
3. 3. 1 • 3 ONDERRIG • . • • . . . • . • . . • • . . . 5 2
3.3.1.4 FUNKSIE VAN TECHNIKONS . • • • . . . . • • . . . 53 3.3.1.5 STUDENTE AAN TECHNIKONS . • • . . . . • . . . . • . . . 54 3. 3. 1. 6 PERSONEEL AAN TECHNIKONS • • . . • • • . • • . . . . • . . • . . . 54 3.3.2 INLIGTINGSBEHOEFTES AS GEVOLG VAN DIE DOELSTELLINGS
MET NAVORSING AAN TECHNIKONS EN DIE BETEKENIS
DAARVAN VIR TECHNIKONBIBLIOTEKE • • . • . • . . . . • . • . . . • . . . 55 3.3.3 INLIGTINGSBEHOEFTES AFGELEI UIT DIE PEIL VAN ERVARING
VAN DIE NAVORSERS AAN TECHNIKONS EN DIE BETEKENIS
DAARVAN VIR TECHNIKONBIBLIOTEKE . . . . • . . • . . . • • . . . • . . . 56 3.3.3.1 NAVORSING IN TOEGEPASTE WETENSKAPPE . . . • . . . 56 3.3.3.2
3.3.3.3 3.3.4
OPVOEDKUNDIGE NAVORSING AAN TECHNIKONS • . • . . . 58 ONDERWYSBESTUUR VIR TECHNIKONS . • . • . . . • • • . . • . . . . 58 INLIGTINGSBEHOEFTES AS GEVOLG VAN DIE TAAK VAN
NAVORSERS AAN TECHNIKONS EN DIE BETEKENIS DAARVAN
3.3.4.1 NAVORSING IN TOEGEPASTE WETENSKAPPE . . . • . . . 59
3.3.4.2 OPVOEDKUNDIGE NAVORSING AAN TECNIKONS . . . . • . . . 60
3.3.4.3 ONDERWYSBESTUUR VIR TECHNIKONS . . . • . . . 61
3.3.5 INLIGTINGSBEHOEFTES AS GEVOLG VAN DIE BEPLANNING VAN NAVORSING AAN TECHNIKONS EN DIE BETEKENIS DAARVAN VIR TECHNIKONBIBLIOTEKE • . • . . . • . . . 61
3.3.6 KENMERKE VAN NAVORSERS WAT HUL INLIGTINGSBEHOEFTES BEYNVLOED EN DIE BETEKENIS DAARVAN VIR TECHNIKONBIBLIOTEKE . • . . . • . . • . . . • . . . 63
3. 3. 6. 1 SPESIALISERING . . . • . . . • . . . 64
3 . 3 . 6 . 2 SPANWERK • . . • . . . • . . • • . . . • . . • 6 4 3.3.6.3 ONTLEDINGSVLAK . . . . • . . . • . • . . . 64
3. 3. 6. 4 PROBLEEMOPLOSSER . • . . . • . . . .. · 64
3.3.6.5 SPEKTRUM VAN NAVORSING . . . • . . . • . . . 65
3. 3. 6. 6 KREATIWITEIT . . . 65 3. 3. 6. 7 TEMPERAMENT . . . . • . . • • • • • . • . . . • • . . • • . . . • . • . . . • . . . 65 3 . 3 . 6 . 8 DISS IPL I NE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 6 3.3.6.9 LEIDING . . . 66 3 . 3 . 6 . 10 OORDEELSVERMO~ • • . . . • • . . . • . . . • . . . 6 6 3. 3. 6 .11 GESINDHEID • . . . • • . . • . . . . • . . . 67 3.3.6.12 OBJEKTIWITEIT . . . 67 3. 3. 6 .13 WETENSKAPLIKHEID • . • . • • • . . • . . • . . . • . . . 67 3.3.6.14 ERVARING . . . • • • • • . • . . . • . . . • . . . 68 3. 4 SAMEVATTING • . . . • . . • . • . . . • . . . 68
AFDELING B: DIE TECHNIKONBIBLIOTEEK
HOOFSTUK
4:
DIE AARD EN FUNKSIES VAN TECHNIKONBIBLIOTEKE
4 .1 INLEIDING . . . 694.1.1 ONTWIKKELINGSGESKIEDENIS VAN DIE BIBLIOTEEKWESE . . . 69
4.1.2 ONTWIKKELINGSGESKIEDENIS VAN TECHNIKONBIBLIOTEKE . . . 72
4.1.3 ONTWIKKELINGSGESKIEDENIS VAN DIE BIBLIOTEEK VAN TECHNIKON RSA • • • • • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • • • . . • • . . . . • • • • . • 75
4. 2 DOELSTELLINGS EN FUNKSIE . . . 76
4.2.1 OMSKRYWING VAN TERME . . . 77
4.2.2 DOELSTELLINGS EN FUNKSIES VAN TECHNIKONBIBLIOTEKE . . . 79
4. 2. 2. 1 DOELSTELLING . . . 79
4 • 2 . 2 . 2 FUNKS IE S • . • . • . . • • • . . . • • . • . • . . . . • • • . . . • . . . . 8 0 4.2.3 DOELSTELLINGS EN FUNKSIES VAN DIE BIBLIOTEEK VAN TECHNIKON RSA • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • • • • • • • . . • • • . 8 2 4.3 BEVORDERING VAN DIE DOELSTELLINGS VAN TECHNIKONS DEUR TECHNIKONBIBLIOTEKE . . . 82
4.3.1 ONDERSTEUNING VAN DIE DOELSTELLINGS VAN TECHNIKONS . . . . 83
4.3.2 BEPLANNING VAN 'N ONDERSTEUNENDE BIBLIOTEEKDIENS . . . . • . 84
4.3.3 WAARDE VAN ONDERSTEUNENDE BIBLIOTEEKDIENS . . . 85
4.3.4 BEVORDERING VAN DIE DOELSTELLINGS VAN DIE TECHNIKON RSA DEUR DIE BIBLIOTEEK . . . 86
4.4 BIBLIOTEEKINTEGRERING BY NAVORSING EN TECHNIKON-ONDERRI G • . . . • . . . • . . • . • • • . • . . • . • . . . • . . . 8 6 4.4.1 SKAKELING MET GEBRUIKERS VAN DIE BIBLIOTEEK . . . 86
4.4.2 BEMARKING VAN DIE BIBLIOTEEKDIENS . . . • . . . 88
4.5 SAMEVATTING • . • • . . • • • • . . . . • • . . • • . . . • . • . . . • . . 89
HOOFSTUK 5: INLIGTINGVERSKAFFING
AAN NAVORSERS BY TECHNIKONS
5. 1 INLEIDING . . . 915 .1.1 OMSKRYWING . . . . • . . . 91
5.1.2 BEHOEFTE AAN INLIGTINGVERSKAFFING . . . 92
5.1.3 DOELSTELLINGS VAN INLIGTINGVERSKAFFING . . . 93
5.1.4 TERREINE VAN INLIGTINGVERSKAFFING . . • • . . . . • . . . • . . . 95
5. 2 GEBRUIKERSLEIDING • . • • . . . . • . . . • . 96
5. 2 .1 OMSKRYWING • • . • • • • . • • • . • • • . • . • . . • . • . • . • • • • . • . . • . • . • • . . • 96
5.2.2 DIENSLEWERINGSKONSEP . . . • • . . . 96
5.2.3 HI~RARGIE VAN GEBRUIKERSDIENSTE . • . . . 98
5.2.4 DIENSLEWERINGSFUNKSIES VAN GEBRUiKERSLEIDING . . . 100
5.2.4.2 GEBRUIKERSOPLEIDING OF ONDERRIGDIENS . • . . . • . • . . • . . • . 101
5.2.4.3 GEBRUIKERSADVISERING •..•..•.•.•.•...••...•.••..•... 102
5.3 INFRASTRUKTUUR VIR INLIGTINGVERSKAFFING . . . • . • . . . • . . 103
5. 3 .1 INLEIDING . . . 103
5.3.2 KOMPONENTE VAN DIE INLIGTINGINFRASTRUKTUUR .••.•.•.•.. 104
5.3.3 DOELSTELLINGS VIR BIBLIOTEEK- en INLIGTINGSDIENSTE BINNE DIE INLIGTINGINFRASTRUKTUUR . • . . . • . . . • . • . . . 104
5.3.4 FUNKSIES VAN DIE BIBLIOTEEK- en INLIGTINGSDIENSTE BINNE DIE INLIGTINGINFRASTRUKTUUR • • . • . • . • . . . 105
5.3.5 INLIGTINGSBIBLIOTEKARISSE . • • . . . • • • . • . . . • . • . . • . . 107
5.3.5.1 SKEP VAN POSTE VIR INLIGTINGSBIBLIOTEKARISSE • . . . 107
5.3.5.2 EIENSKAPPE VAN INLIGTINGSBIBLIOTEKARISSE • . • . . . 107
5.3.5.3 FUNKSIES VAN DIE INLIGTINGSBIBLIOTEKARISSE . . . • . . 108
5.4 OPLEIDING, ONDERRIG EN LEIDING AAN NAVORSERS DEUR DIE BIBLIOTEEK . • . . . • . • . . . 109
5.4.1 DIE ROL VAN DIE BIBLIOTEEK IN DIE PROSES VAN NAVORSING • . . • . • . • • . • • . • • • • • . • . • • • • • • • • . . . • • . • . . • . . . 109
5.4.2 DIE WETENSKAPLIKE GEBRUIK VAN BRONNE VIR INLIGTINGSDOELEINDES .•..••.••••••.•..••.•...•...•.. 110
5.4.2.1 EVALUERING VAN MATERIAAL VIR NAVORSING . • . • . . . 110
5. 4. 2. 2 WETENSKAPLIKE LEESMETODE • . . . • . • . . . . • . • . • . . . • . . . 112
5. 4. 2. 3 BIBLIOGRAFIESE VERWYSINGS . . . • . . . • . • . . . . • • • . . . 112
5.4.3 OPLEIDING EN ONDERRIG VAN NAVORSERS VIR DOEL-TREFFENDE INLIGTINGSGEBRUIK ••..•.•.•••.••.•..•... 113
5.4.3.1 PROBLEME MET DIE OPLEIDING VAN NAVORSERS IN INLIGTINGSGEBRUIK • . . • . . • . • . . . • . . • . • . • . • . . . 113
5.4.3.2 DOELSTELLINGS MET DIE ONDERRIG VAN NAVORSERS • . . . 115
5. 5 SAMEVATTING . . . • . • . . . • . . . 115
HOOFSTUK 6: NOODSAAKLIKE FASILITEITE VIR
INLIGTINGVERSKAFFING AAN NAVORSERS
6 .1 INLEIDING . . . 1176.2.1 AANSKAF, ONTSLUITING EN INLIGTINGHERWINNING • • . . . 118
6. 2. 2 INLIGTINGSBRONNE •.•....•..••.•..•.••••.•.•••..••..•.. 119
6.2.3 OUDIOVISUELE APPARAAT . • • . . • • . . . . • . • . • • . • • • . . . 122
6.3 INTERBIBLIOTEEKLENINGS .••••.••.••••.••••.•.••..••... 123
6.4 SELEKTIEWE DISSEMINASIE VAN INLIGTING . . • . . . • . . . • . . . • 123
6.5 TEGNOLOGIESE ONTWIKKELINGS EN INLIGTINGVERSKAFFING . . . 124
6. 5 .1 DATAKOMMUNIKASIE • • • . . • • . . . • • . • • . • . • . • . . • . . . 124
6 • 5 . 2 NETWERKE • • . • • • . • • • • . . • • . . • . . . . • . • . • • . . . • . . . . . . 12 5 6. 5. 3 DATABASISSE . . . 127
6.5.4 OPTIESE SKYFTEGNOLOGIE . • . • . . . . • . . • . . • . • . • . • . . . ~128
6.5.5 ELEKTRONIESE INTERPERSOONLIKE KOMMUNIKASIE . . . 131
6.5.6 ANDER TEGNOLOGIESE ONTWIKKELINGS . . • • . . . • . . . . • . . . 135
6.6 KOMMERSI~LE INLIGTINGSDIENSTE •.•...•••.•.••.•..•... 136
6. 7 BIBLIOTEEKGEBOU .•...•••••.••••••.••••••••••.•..••....•• 141
6. 8 SAMEVATTING • . • . . • . . • • . . . • . • . • . . . • . . . 141
AFDELING C: SINTESE
HOOFSTUK
7 :
AARD VAN INLIGTINGVERSKAFFING AAN
NAVORSERS DEUR TECHNIKONBIBLIOTEKE
7 .1 INLEIDING . . • . . . 1427. 2 DIE VRAELYS . . . 142
7.3 OPSOMMENDE TABEL VAN RESULTATE • • . • • . . . • . • . . . • . . 167
7 . 4 GEVOLGTREKKING . . • . . . • • . . • . . . • • . . • • • . • . . • . . . • . . . 1 70 7 . 5 AANBEVELING . . . • . . . 1 71 7. 5 .1 NAVORSINGSKOMITEE ••••••••••••.••.•••••••••.••.•....•. 171
7 • 5 . 2 VOORRAADBOU • • • • • • • . • . . • • • • • • • • • • • • • . • . • . . • . . . . 1 71 7.5.3 BEPLANNING EN ONTWIKKELING VAN TECHNIKONBIBLIOTEKE ... 171
7.5.4 INLIGTINGSBIBLIOTEKARISSE ••..•.•••••.•.•••.•.•... 171
7.5.5 BEPALING VAN INLIGTINGSBEHOEFTES VAN NAVORSERS . . . • . 172
7.5.6 RIGLYNE VIR INLIGTINGVERSKAFFING .AAN NAVORSERS . . . ... 172
7. 5. 7 K05PERATIEWE VOORRAADBOU • • . . • . . . • • . . . • . . . • . . . . 172
7. 5. 9 TOEGANG TOT DATABASISSE . . . • . • • . • . . • . . . 1 73 7.5.10 OPTIESE SKYFTEGNOLOGIE . . . • . . • . . • . . . . • . • . . . 173 7. 5 .11 REKENARISERING • . • • . . . • . . • • • . • • • . • . . . . • . . . . • . . . 173 7.5.12 TEGNOLOGIESE HULPMIDDELS • . • • . • • . . . . • . • . . • . • . • . • . . . 174
7 . 5 . 13 SABI NET . . . . . . . . . . . 1 7 4
7.5.14 AKADEMIESE NETWERK, LOKALE AREA-NETWERK EN WYE
7.5.15 7.5.16 7.5.17 7.5.18
AREA- NETWERK • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •••• 1 7 4 BENUTTING VAN KOMMERSI~LE INLIGTINGSDIENSTE . . . 174 AANBIED VAN KOMMERSI~LE INLIGTINGSDIENSTE . . . • . . . • . . . 174 SKAKELING MET DIE PRAKTYK . . . • . . • . • . . . 175 NUWE BIBLIOTEEKGEBOU EN FASILITEITE VIR NAVORSERS . . . 175 7 • 5 . 19 ALGEMEEN . • . • • . . • • • . . . • • • • • . • . . • . • . • • . . • • • . . . • . . • 175
7 • 6 SAM EVA TT I NG • . • . . . • . . . . • • . . • • • • • • . • • . . • . . . • . . • • . • . • . . . 175
Ont-wikkeling Navorsing Af bakening van terrein
AAN TECHNIKONS : 'N VERKENNINGSTUDIE
INLEIDING
PROBLEEM- EN DOELSTELLING
Aan die begin van hierdie eeu het opleidingsinrigtings ontstaan wat later bekend geword het as tegniese kolleges. Na die aan-vaarding van die Wet op Gevorderde Tegniese Onderwys (Wet no. 40 van 1967) het die kolleges vir gevorderde tegniese onderwys
ontstaan. Na die Wysigingswet op Gevorderde Tegniese Onderwys (Wet no. 43 van 1979) uitgereik is het die naam verander na "Technikon". Technikons in Suid-Afrika het dus baie onlangs
ontwikkel tot volwaardige tersiere inrigtings. Dit bring mee dat technikonbiblioteke ook opgegradeer moet .word om aan die
ver-eistes van hierdie vlak van opleiding te kan voldoen.
Aangesien die technikonwese nog baie jonk is, is navorsing aan technikons ook nog in 'n fase van ontwikkeling. Die Staat en na-vorsingsinrigtings erken wel die baie belangrike plek wat techni-kons in navorsing kan vul. Navorsing en navorsers by technikons het waarskynlik unieke kenmerke. Daar is nog baie min formele ondersoeke gedoen na die behoeftes van navorsers by technikons, oor navorsing aan technikons en oor die betrokkenheid van die technikonbiblioteek by hierdie navorsing. Die doel met hierdie studie is dus om die aard en wese van navorsing aan technikons nader te bepaal.
Navorsing aan technikons in die algemeen word ondersoek, asook die biblioteekdienste, fasiliteite en inligtingverskaffing aan navorsers van technikons. Die resultate kan as model vir alle technikonbiblioteke gebruik word, maar spesif ieke verwysing na die situasie by Technikon RSA word telkens gemaak.
Technikon-bibl io teke
Inligting
~r
navor•ing
Technikonbiblioteke is betrokke by navorsing wat technikons onder-neem deur inligting aan die navorsers te verskaf. 'n Goeie inlig-tingsdiens is noodsaaklik vir navorsers en dit kan waardevolle tyd vir die navorser bespaar en 'n effektiewe diens van die bib-lioteek kan 'n groot rol speel in die geslaagde navorsing aan 'n technikon. Deur ondersoeke na die behoeftes van die navorsers kan nagevors word watter fasiliteite in die biblioteek bygevoeg of uitgebrei meet word om nog 'n groter bydrae tot die navorsing te kan maak. Navorsing is noodsaaklik om sinvolle beplanning vir die uitbreiding van die dienste aan navorsers te kan doen. Die resultate van hierdie navorsing sal ook vir die navorsers nood-saaklike inligting verskaf oor die fasiliteite en die dienste wat die biblioteek kan bied. Die doel met hierdie studie is dus ver-der om te bepaal hoedanig 'n inligtingsdiens aan navorsers daar meet uitsien.
Biblioteke verbonde aan technikons, waaronder Technikon RSA is nog baie jonk gemeet aan die standaarde van biblioteek- en inlig-tingsdienste. Soos baie ander aspekte van die biblioteek meet die ingligtingsdiens nog baie uitgebrei word. Navorsing oor inligtingverskaffing, die eiesoortige navorsingsbehoeftes van navorsers aan 'n technikon en die aard en omvang van navorsing aan 'n technikon meet gedoen word. Die bevindings van die onder-soek sal noodsaaklike inligting bevat vir die beplanning van 'n volwaardige en doeltreffende inligtingsdiens aan navorsers.
Aangesien daar nog min formele ondersoeke is oor die betrokken-heid van die biblioteek by navorsing aan technikons, is daar 'n groot behoefte aan inligting oor die onderwerp. Die Komitee vir Technikonhoofde het 'n lys van onderwerpe saamgestel waaroor technikonpersoneel navorsing meet doen. Dit sluit alle onder-werpe in waaroor daar nog min of geen navorsing gedoen is, en waaroor inligting vir die technikonwese belangrik is. Een van die temas is nou verwant aan die onderwerp van hierdie navorsing.
Komitee vir navor•ing In-11 gtinga- bibliote-kari ••e Voorraad-bou Hoderne tegnologie
Die tema is "'n ondersoek om te bepaal of die biblioteek as gevolg van sy betrokkenheid by navorsing van skole ook 'n inligtingsdiens aan die industrie kan lewer."
HI POTES ES
Technikonbiblioteke is wel betrokke by navorsing wat technikons onderneem, maar die betrokkenheid kan nog baie uitgebrei word. Deur self navorsing te doen sal bibliotekarisse vertroud raak met die metodes in navorsing en 'n beter insig he in die behoeftes van navorsers. Beter insette kan gelewe·r word in die beplanning van die uitbreiding van technikonbiblioteke.
Om hierdie doel te kan bereik meet technikonbiblioteke verteen-woordig wees op die navorsingskomitee om sodoende op hoogte te bly van die navorsing aan technikons. Technikonbiblioteke meet ook tydens beplanning en ontwikkeling van die biblioteek en tydens voorraadbou en ontsluiting daarvan die behoeftes van die navorsers in aanmerking neem om doeltreffende inligtingverskaf-fing te kan doen.
Gespesialiseerde inligtingsdiens socs gelewer deur inligtings-bibliotekarisse, doelbewuste bepaling van inligtingsbehoeftes van die navorsers en bepaalde riglyne vir hierdie inligtingverkaf f ing en dienste meet aandag kry en sal 'n positiewe bydrae tot die navorsing .maak.
Ko~peratiewe voorraadbou tussen technikonbiblioteke onderling en saam met biblioteke van die handel en nywerheid meet aandag kry sodat 'n wyer verskeidenheid van die gespesialiseerde inligting vir die navorsers beskikbaar gestel word.
Moderne tegnologie bied fasliteite socs rekenarisering van die biblioteek- en inligtingsdienste, toegang tot databasisse,
Inlig-ting
optiese skyftegnologie, inligtingsnetwerke, intelligente deur-poorte, interpersoonlike elektroniese kommunikasie, kennis-gebaseerde stelsels, hiperteks, hipermedia, digitale papier, laser/optiese kaarte, lokale en wye area-netwerke en videoteks. Technikonbiblioteke kan die gespesialiseerde inligting wat nodig is vir navorsing aan technikons deur middel van hierdie
fasiliteite vinnig en doeltreffend aan die navorsers verskaf.
Inligting benodig vir navorsing aan technikons behoort deur
middel van kommersi~le inligtingsdienste, toegang tot SABINET en skakeling met die praktyk bekom te word en aan die navorsers beskikbaar gestel te word.
~oou Die inligtingverskaff ing aan navorsers by technikons vereis moderne tegnologiese hulpmiddels en die fisiese fasiliteite vir die huisvesting daarvan moet hierby aangepas wees.
Litera- tuur-atudie / Vraalyata
NAVORSINGSMETODES
Hoofsaaklik twee metodes word vir hierdie studie aangewend. Die basiese metode van die navorsing sal 'n literatuurstudie wees, wat na verwagting die grootste gedeelte van die benodigde
inligting sal verskaf. Tydskrifte, nuusblaaie en koerante sal benewens ·boeke geraadpleeg word. Die literatuurstudie handel oar die technikon as inrigting, oor die technikonbiblioteek en oar die betrokk~nheid van die technikonbiblioteek by die navorsing wat aan die technikon gedoen word. Dit stel die teorie, die ideale.
Om addisionele inligting by personeel asook by gesaghebbende persone op die gebied van navorsing by die technikons te verkry, word gestruktureerde vrae aan hulle gestel in die vorm van 'n vraelys. Die respons op die vraelys stel die werklike situasie in die praktyk. Wanneer die resultate verkry uit die vraelys
opgeweeg word teen die inligting verkry uit die literatuurstudie, word dit moontlik om aanbevelings te formuleer, sodat nader aan die ideaal beweeg kan word.
AFDELING A: DIE TECHNIKON
HOOFSTUK 1: AARD EN FUNKSIES VAN TECHNIKONS
1.1 Ontstaan en ontwikkeling van technikons in Suid-Afrika
Met die ontdekking van goud en diamante en die koms van die spoorlyn gedurende die vorige eeu is die behoefte aan tegnies-opgeleide persone reeds ondervind. Die eerste myningenieurs is reeds in 1894 aan die South African College (tans die Universi-teit van Kaapstad) opgelei. Die kursus het uit twee jaar teore-tiese opleiding bestaan, gevolg deur twee jaar prakteore-tiese oplei-ding aan die South African School of Mines in Kimberley. 'n
Belangrike mylpaal in die geskiedenis van tegniese onderwys is in 1923 bereik met die aanvaarding van die Hoer Onderwyswet. Die destydse Unie-Onderwysdepartement het die beheer van tegniese en beroepsonderwys oorgeneem en volwaardige tegniese kolleges het snel ontwikkkel.
Elke tegniese kollege het 'n kollegeraad gehad wat 'n hoe mate van outnomonie gehad het. Onderwys was hoofsaaklik op sekondere vlak en daar is gekonsentreer op die behoeftes wat ten opsigte van handels- en tegniese opleiding in 'n sekere gebied of
gemeenskap bestaan het. Om hierdie rede het tegniese kolleges oak as gemeenskapskolleges bekend gestaan. Aanvanklik is
hoofsaaklik beroepsgerigte, deeltydse klasse en vakopleiding aangebied. Die karakter, omvang en verskeidenheid van hierdie kursusse het baie verander en die inrigtings het begin om oak opleiding op tersiere onderwysvlak aan te bied. Die tekort aan geskoolde hoevlak mannekrag vir die handel en nywerheid het gelei tot die ontwikkeling van sekere tegniese kolleges na Kolleges vir Gevorderde Tegniese Onderwys. Die Wet op Gevorderde Tegniese Onderwys (Wet no. 40 van 1967) is toe uitgevaardig.
Technikon Outonome •tatu• Af•tands-onderrig
Ont-Die naam "Kolleges vir Gevorderde Tegniese Onderwys" was baie beskrywend, maar die naam het nie algemene inslag by die publiek gevind nie en met die aanvaarding van die Wysigingswet op
Gevorderde Tegniese Onderwys (Wet no. 43 va~ 1979.) is die naam verander na "Technikon". Die griekse stamwoord "techne" dui op kunstigheid, knaphandigheid of behendigheid. Die agtervoegsel
"kon" verander die byvoeglike naamwoord in 'n selfstandige
naamwoord en dit vorm 'n eiesoortige Suid-Afrikaanse benaming vir hierdie tipe inrigtings. Die benaming is onderskeidend van ander tersiere onderwysinrigtings en dit word dieselfde in Afrikaans en Engels gespel.
In 1983 is 'n verdere mylpaal bereik, deurdat alle technikons wat deur die Departement Nasionale Opvoeding beheer was, sowel as die Technikon Skiereiland en M.L. Sultan outonome status, soortgelyk aan die van universiteite, verkry het. Hul funksioneer tans as volwaardige outonome inrigtings met 'n eie regspersoonlikheid.
Technikon RSA is ingevolge die Wet op Technikons 1967, soos gewysig, met ingang 1 April 1980 gestig. Technikon RSA is die enigste technikon in Suid-Afrika wat afstandsonderrig aanbied.
Die heel eerste aanbieding van afstandsonderrig het in 1928
wikkeling ontstaan. Die destydse Wi twatersrandse Tegniese Insti tuut het
toestemming gekry om korrespondensiekursusse vir mense in die drukkersbedryf wat nie voltyds klasse kon bywoon nie, te begin. Dit was die begin van 'n reeks kursusse wat op hierdie wyse
aangebied sou word. Kursusse ter voorbereiding van eksamens van die Instituut vir Geoktroieerde Sekretaresse, die
Vervoer-instituut, die Suid-Afrikaanse Spoorw~e en Hawens, die Suid-Afrikaanse Polisie en die Poswese het gevolg. Die vakleer-lingskapwet van 1922 het vakleerlinge wat nie klasse kon bywoon nie, verplig om korrespondensieonderrig te ontvang en die getal ·
Sentrale korreapon- densie-kur11u1111e
hierdeur baie toegeneem.
In 1938 het die destydse Unie-Onderwysdepartement toestemming gegee dat die Witwatersrandse Tegniese Kollege (soos die insti-tuut sedert 1931 geheet het) alle tegniese vakke kon aanbied. Die Kaapse Tegniese Kollege het toe algemene en handelskursusse deur middel van korrespondensie aangebied. In 1964 het 'n
Departementele Komitee van Ondersoek aanbeveel dat die korrespon-densieafdeling van die Kaapse Tegniese Kollege gesluit word en oorgeplaas word na die Witwatersrandse Tegniese Kollege. In 1966 word hierdie oorplasing gedoen en die korrespondensieaf deling van die Witwatersrandse Tegniese Kollege gee vanaf hierdie datum af-standsonderrig in tegniese-, handels- en algemene studierig-tings.
Afdeling In 1968 verander die naam na die Wi twatersrandse Kollege vir vir eksterne studie Struktuur Hub-vesting
Gevorderde Tegniese Onderwys ingevolge die Wet op Gevorderde Tegniese Onderwys (Wet no. 40 van 1967). Op aanbeveling van 'n Departementele Komitee vind daar in dieselfde jaar 'n herorganisa-sie van die Afdeling Korrespondenherorganisa-siekursusse 'plaas. Die naam word verander na Afdeling vir Eksterne Studie en word verdeel in drie akademiese afdelings.
Elke afdeling was ender beheer van 'n adjunk-direkteur en het 'n eie departementshoof, onderwyspersoneel, asook 'n administra-tiewe beheerbeampte gehad. Dit was die eerste duidelike identifisering van hierdie afdeling met sy eie identiteit en struktuur. Die eerste Adjunk-direkteur van hierdie afdeling was mnr. A.J.J. Visser. Mnr. Visser is in 1977 opgevolg deur mnr.
z.
van Dyk.Nadat die Afdeling Eksterne Studie etlike jare lank in 'n gebou in King Georgestraat gehuisves was, is die afdeling in 1970 ver-skuif na 'n gebou op die pasaangekoopte terrein vir die nuwe
Uitbrei-ding
Afstigting
Ligging
Groei
kampus van die Witwatersrandse Kollege vir Gevorderde Tegniese Onderwys in Doornfontein. Die Kolleges vir Gevorderde Tegniese Onderwys het geleidelik van hul sekondere werk ontslae geraak en in 1975 het die Afdeling Ekstere Studie ook die laaste groep standerd 10-kursusse uitgefaseer en horn hoofsaaklik op tersiere werk begin toespits.
Die Afdeling Eksterne Studie het geleidelik uitgebrei en metter-tyd 'n ernstige personeeltekort ondervind. In 1977 is daar 'n Departementele Komitee aangestel om ondersoek in te stel na die personeelposisie met die oog op 'n diensstaatverbetering.
Die behoefte en wenslikheid daarvan om die Afdeling Eksterne Studie van die Witwatersrandse Kollege vir Gevorderde Tegniese Onderwys af te stig en 'n outonome inrigting vir afstandsonderrig tot stand te bring, is ook ondersoek. Intussen is die kolleges vir gevorderde tegniese onderwys se naam verander na technikon. Na aanleiding van die komitee se verslag het die Minister toestem-ming gegee vir die stigting van 'n afsonderlike technikon vir afstandsonderrig en op 1 April 1980 kom die Technikon RSA krag-tens Wet no. 40 van 1967 tot stand.
'n Gedeelte van die Melhofgebou in Braamfontein is vir die doel gehuur en in Desember 1979 is die gebou betrek. Die ·amptelike inwyding van Technikon· RSA het op 26 Junie 1981 plaasgevind. Die hoofspreker by die geleentheid was dr. J.T. van Wyk wat toe die Direkteurgeneraal van die Departement van Nasionale Ovoeding was.
Die Technikon RSA het vinnig gegroei om in die toenemende behoef-te van behoef-technikonopleiding deur middel van afstandsonderrig behoef-te voorsien. Met die toename in studente en gevolglik die toename in personeel is twee ander geboue in Braamfontein oak gehuur om die personeel te huisves.
Kampua
Biblioteek
Intussen is ondersoeke gedoen om 'n geskikte perseel te koop om 'n kampus te kan oprig wat aan die vereistes van die groeiende technikon kan voldoen. In 1987 is 'n perseel in Roodepoort aange-koop en bouwerk aan die kampus is begin. In 1989 het die verskui-wing van die technikon na die nuwe kampus plaasgevind. Die
amptelike inwyding van die nuwe kampus en die viering van die tienjarige bestaan het op 20 April 1990 plaasgevind. Die geleent-heidspreker was min. G. Lauw, Minister van Binnelandse Sake en van Nasionale Opvoeding. Aan die einde van 1988 het Technikon RSA 277 personeellede gehad wat in ses akademiese skole, 'n taal-praktyk, 'n biblioteek, 'n drukkery en verskeie administratiewe departemente werksaam was. Die totale aantal studente was 14 235 wat vir 38 756 onderrigaanbiedinge ingeskryf het. Technikon RSA het dus in net 8 jaar gegroei tot die technikon met die grootste aantal studente.
Die biblioteek meet by die groeiende behoef tes van die gebruikers aanpas en die betrokkenheid van die biblioteek by navorsing aan technikons sal ondersoek meet word sodat sinvolle beplanning vir die toekoms gedoen kan word.
1.2 Omskrywing van technikononderrig
Die Wet op Gevorderde Techniese Onderwys (Wet 40 van 1967) het die werksaamhede van die kolleges vir gevorderde tegniese onder-wys duidelik uitgespel, naamlik om gevorderde tegniese onderonder-wys en opleiding en onderwysersopleiding te verskaf. Tweedens moes die inrigtings in die geval van studente wat nie meer kragtens 'n wetsbepaling verplig is om skoal by te woon nie, op 'n deeltydse grondslag die sekondere en ander onderwys, socs deur die Minister bepaal, verskaf.
n~v~ onderwya Beheer-a t rukt uur Subaidie Afat~ds onderrig
Sekondere onderwys kon dus op 'n deeltydse basis aangebied word, maar die klem was hoofsaaklik op tersiere onderwys. Toelatings-vereistes by technikons is 'n Senior Sertifikaat of 'n gelyk-waardige kwalifikasie wat goedgekeur is deur die Komitee vir Technikonhoofde. Vir sekere onderrigprogramme is daar bykomende toelatingsvereistes.
'n Technikon bestaan uit die hoof (rektor), 'n technikonraad, 'n akademiese raad, die personeel en die studente. Die bestuur en die uitvoerende mag berus by die technikonraad wat bestaan uit die rektor, persone wat deur die verantwoordelike Minister benoem word, asook verteenwoordigers van plaaslike bestuur, donateurs, die handel en nywerheid en oud-studente. Interne bestuur setel by die rektor en bestuurskomitee, bygestaan deur die akademiese raad en die personeel van die technikon.
Die Staat dra self 85 persent van die uitgawes verbonde aan die delging van lenings en die rente daarop ten opsigte van goed-gekeurde bouprojekte. Voorts subsidieer die Staat ook tussen 80 en 90 persent van alle lopende uitgawes. Technikons meet hul eie gedeelte van kapitale uitgawes dek by wyse van eie befondsing en uit skenkings wat hulle van die privaatsektor kry.
In af standsonderrig van technikonopleiding vind kommunikasie hoof saaklik deur middel van lesings en studiegidse wat aan die student gestuur word, plaas. Deur toetse, referate en eksamens vind gereelde
e(vftl
~ring,
onderrig en leiding plaas. Die behoefte aan technikon opl~iding deur middel van af standsonderrig is baie groot. Die snelle groei van Technikon RSA is 'n goeie aanduiding van die groot aanvraag na hierdie opleiding. Die snelle ont-wikkeling van die tegnologie vereis heropleiding en voortdurende opleiding om tred te hou met veranderde omstandighede. Nuwe tegnieke en verbeterde metodes word ontwikkel en toegepas om produktiwiteit te verhoog en werknemers het deeglike opleidingDosent ae verant- voordelik-heid Hetode van afatands-onderrig
nodig om hul take doeltreffend te kan doen. In hierdie verband speel afstandsonderrig 'n baie belangrike rol en dit kan 'n groot bydrae !ewer, veral omdat die werknemer nie uit die werksituasie onttrek word nie.
Afstandsonderrig plaas 'n groot verantwoordelikheid op die in-rigting wat die opleiding aanbied. Hierdie taak kan alleenlik suksesvol gedoen word indien daar doeltreffende tweerigting-kommunikasie tussen die dosent en die student plaasvind, aange-sien die dosent en die student geografies geskei is. Die begin-sel van af standsonderrig en residensi~le onderrig is presies dieselfde. Die dosent moet sy studente lei, motiveer, help om kennis te interpreteer, vaardighede te bemeester en moet hulle praktiese oefening gee van hierdie kennis en vaardighede. Die student se kennis en interpretasie van die opleiding moet getoets en ge~valueer word om te bepaal waar hy addisionele hulp nodig het, sodat hierdie hulp aan horn verleen kan word.
In afstandsonderrig kan twee belangrike fases onderskei word. Die eerste fase word deur die geskrewe lesings en die studiegidse uitgevoer. Die studiegidse dui die doelstellings van die kursus aan en verskaf inligting oor bronne wat voorgeskryf en aanbeveel word. 'n Goeie stel lesings bied die nodige leiding aan studente en illustreer die leerinhoud van die kursus. Dit stimuleer die student se belangstelling en moedig selfevaluering aan. Dit bied ook geleentheid om deur middel van take, antwoorde op vraelyste, verslae oor praktiese eksperimente, ensomeer vir die dosent aan te dui in watter mate effektiewe onderrig plaasgevind het. Die tweede fase van onderrig kan dan begin. Na ontvangs van die
student se werkopdragte word dit ge~valueer en die resultate word aan die student gestuur en indien dit nodig is, vind verdere
Alge~en
1.3 Doelstellings en funksies van die technikon
Die bre~ doelstelling van die onderwys is om die opvoedeling voor
te berei vir toetrede tot sy leefw~reld op so 'n wyse dat sowel sy inskakeling in die gemeenskap as sy ontplooiing as individu optimaal sal geskied. Hierdie definisie dui die kern van enige tipe onderwys treffend aan. Net socs primere en sekondere
onderwys, meet onderwys aan 'n tersiere inrigting genoemde bre~
doelstelling nastreef. Die ontwikkeling en vorming van die
mens-in-totaliteit is op alle vlakke van onderwys baie belangrik.
h~t~~ Afgesien van hierdie bre~ doelstelling is daar tog belangrike
onderwya
Technikona
klemverskuiwings as dit by tersiere onderwys kom. Anders as by primere en sekondere onderwysinrigtings, is die onderwys aan tersiere inrigtings hoofsaaklik gespesialiseerd van aard, oor-wegend beroepsgerig en meer vormend as opvoedend. As gevolg van die klem wat op beroepsvoorbereiding gele word, het 'n verskeiden-heid van tersiere onderwysinrigtings ontstaan. Die universiteit, waar dit hoofsaaklik om wetenskapsbeoefening en die soeke na die waarheid gaan, kon nie meer in die toenemende vraag na wetenskaps-toepassers, wat noodsaaklik is in 'n hoogs gespesialiseerde same-lewing, voorsien ni~. Dit het gelei tot die totstandkoming van inrigtings vir spesifieke beroepe, socs onderwyskolleges, land-boukolleges, verpleegsterskolleges, en inrigtings met 'n sterk tegniese inslag, soos die "politechnic" in Brittanje, die
technikon in Suid-Afrika en die IUT ("instituts universitaires de technologie") in Frankryk.
Aangesien die vereiste denkpatroon vir die praktyk van tegnologie grotendeels verskil van die wat by universiteite aangemoedig
word, is technikons in die posisie om 'n magdom mannekrag te ontsluit deur aan studente 'n tegnologiese opleiding te verskaf en hulle sodoende te vorm as bedrewe praktisyns van die kuns van die moontlike. Tegnologie kan nie bestaan sender praktiese
Toe-paaaing van kennia Ko!Spera-tiewe onderwya Algemene
aanwending in die handel en nywerheid nie. Technikons strewe daarna om onlosmaaklik verbind te wees met sy plaaslike handels-en nywerheidsgemehandels-enskap deur uit te reik na die ideaal om oordrag van tegnologie te bewerkst~llig. Dit kan slegs bereik word deur uitmuntendheid in tegnologiese opleiding en navorsing, wat slegs kan gebeur in noue samewerking tussen die technikon en sy gemeen-skap.
Die belangrikste funksies van die technikon is dat die technikon horn beywer vir die bevordering van kennis en kundigheid, maar veral vir die toepassing van kennis en die ontwikkeling en beskik-baarstelling van middele vir die toepassing daarvan in die oplei-ding van mannekrag, waar die klem sterk op die praktyk en die beroep val. As gevolg van die vinnige vooruitgang op wetenskap-like en tegnologiese gebied is voortdurende interaksie tussen beroepsonderwys en die praktyk onontbeerlik. Daarom bestaan daar
'n hegte verhouding tussen die technikons enersyds en die handel, nywerheid en owerheidsektore andersyds. Werkgewers, sakemanne en nyweraars vervul 'n belangrike rol in die bestuur- en
oorleg-plegingstrukture van technikons.
Die taak van die technikon is om studente deur 'n kombinasie van studie en praktiese werksondervinding (ko~peratiewe onderwys) voor te berei vir sukses in bepaalde beroepsrigtings. Die klem val op die toepassing van kennis en kundigheid. Die formele sy van beroepsonderwys word voortdurend aan die praktyk in die werk-si tuawerk-sie getoets. Daarom geniet die beginsel van ko~peratiewe onderwys voortdurende aandag. Hiervolgens wissel die studente hulle studie aan die technikon af met die toepassing in die
bedryf van die kennis en vaardighede wat hulle tydens die formele opleiding verwerf het.
Die technikon het egter as onderwysinrigting ook die taak om
Navoraing
Kurauaae
sosiale, sedelike, psigiese en fisiese ontwikkeling van die
student, sodat hy as ewewigtige mens die verantwoordelikheid van 'n professionele leier in die gemeenskap kan aanvaar.
Die technikon moet ook toegepaste en ontwikkelingsnavorsing uitvoer.
Kort en intensiewe kursusse word in oorleg met die handel en nywerheid deur die technikon aangebied. is ook hierby ingesluit.
1.4 Technikonfilosofie
georganiseerde Heropleiding
'n Filosofie vir die technikon speel 'n groat rol in die be-reiking van die ideale wat vir hierdie inrigtings gestel word. Technikonopleiding en navorsing aan technikons is op beroeps-voor ligting gefokus en die opleiding is so ver moontlik gerig op die beroep en praktyk. Kursusse word ontwerp en saamgestel met die oog op 'n bepaalde gespesialiseerde loopbaan in die privaat-, semi-openbare of openbare sektor en op so 'n pragmatiese wyse aangebied dat die afgestudeerde onmiddellik aanwendbaar is binne die bepaalde beroepsrigting. Die doelstellings van 'n filosofie vir die technikon is:
Die omskrywing van die vernaamste begrippe wat 'n rol speel in die technikonwese.
Die omskrywing van die terrein van werksaamhede van die tech-nikon met die doel om dit te onderskei van ander naskoolse inrigtings.
Die omskrywing van die doelstellings van die technikonsub-stelsel.
Baaieae en toe-gepaate wetenakap
Tegnologie
Die omskrywing van die eienskappe waaroor die kwalifikasie- en studieprogramme van technikons beskik.
Die verskaffing van 'n basis vir 'n meer gedetailleerde beleid wat die Advieskomitee vir Universiteite en Technikons kan gebruik om aansoeke in verband met technikonprogramme en -onderrigaan-biedinge te hanteer.
1.4.1 BEGRIPPE VAN TECHNIKONFILOSOFIE
Wetenskap is teoreties gesistematiseerde kennis wat binne die verband van 'n bepaalde dissipline nagestreef en daargestel word deur 'n gemeenskap van wetenskaplikes aan die hand van 'n ge-deelde metodologiese praktyk en wetenskaplike waardes. Die resultaat hiervan is gewoonlik wetenskaplike teorie~ wat 'n besondere vermo~ meebring om kennis van die werklikheid te ver-diep en te verbreed. Die meeste wetenskappe word daardeur geken-merk dat hulle die werklikheid indirek beskryf aan die hand van teoretiese veralgemenings. Die doel van basiese wetenskap is kennis ter wille van kennis. Die instrument wat gebruik word om basiese wetenskap te beoefen, is basiese navorsing. Indien die beoef ening van wetenskap onderneem word met die doel om die ver-kre~ kennis vir ander menslike bedrywighede aan te wend of toe te pas, word daarna verwys as toegepaste wetenskap, die instrument wat gebruik word in die beoefening daarvan is toegepaste navor-sing.
Tegnologie is 'n versameling kundighede gekoppel aan artefakte waardeur die mens meer mag oar sy omgewing verkry as wat sy
natuurlike vermo~ns of verstand horn toelaat. Daar is vier soorte kundighede verbonde aan elke artefak, nl. innoveringskundigheid, vervaardigingskundigheid, instandhoudingskundigheid en gebruiks-kundigheid. Slegs die eerste drie hiervan is tegnologies van
Tegnolo-gi eae innovaaie
Tegniek
aard. Tegnologie het 'n impiriese ingesteldheid en is dus nie sinoniem met toegepaste wetenskap nie. Die verskil tussen tegno-logiese kennis en wetenskaplike kennis kan oak aan die hand van hulle verhouding tot die praktiese take (waaronder probleem-oplossings) wat in die lewe aangetref word, uiteengesit word. Tegnologiese kennis hou verband met die hantering van 'n taak of die oplossing van 'n probleem. Die verhouding tussen wetenskap-like kennis en take of probleme is baie lesser. Daar is nie noodwendig 'n verband tussen die items van wetenskaplike kennis en die take of probleme waarmee die mens te kampe het nie. Al-hoewel tegnologie nie noodwendig op wetenskap gebaseer is nie, speel wetenskaplike bevindings 'n groat rol in
tegnologie-toepassing, -innovasie en -instandhouding, veral op die gebied van die gevorderde tegnologie.
Tegnologiese innovasie is gewoonlik gemik op die oplos van probleme binne die handel en nywerheid. Dit is die proses wat kulmineer in die ingebruikneming van nuwe tegnologie deur 'n onderneming deurdat 'n nuwe produk vervaardig of 'n nuwe proses in bedryf gestel word. Dit kan die resultaat wees van die
direkte invoer of oorplaas van bestaande tegnologie van elders af, 'n proses wat gewoonlik bekend staan as horisontale
tegnologieoordrag. Dit kan ook die gevolg wees van uitvinding, navorsing en ontwikkeling, geheel of gedeeltelik binne of buite
'n onderneneming uitgevoer, 'n proses wat bekend staan as vertikale tegnologieoordrag.
Dit is 'n aangeleerde vaardigheid wat vir die uitvoering van 'n omskrewe taak nodig is. Die ontwikkeling van 'n tegniek verg nie 'n groat mate van kennis nie en kan in sommige gevalle
voortgaan sender ho~vlak kennis. Alhoewel die verwerwing van 'n tegniek deur 'n teoretiese onderbou van die betrokke onderwerp vergemaklik kan word, kan bedrewendheid slegs verkry word deur toegewyde inoefening, evaluering en terugvoering. By
technikon-Tegnikua en
tegnoloog
Hot!vlak
kurrikulering is die identifisering van spesifieke beroepsvaardig-hede of tegnieke wat in die kurrikulurn ingesluit rnoet word, van groat belang.
'n Tegnikus rnoet tegnologiese kennis en bewese tegnieke binne die kader van 'n spesifieke bedryfsproses toepas. 'n Tegnoloog moet gevorderde tegnologiese en intellektuele take wat rneer behels as net die toepassing van bestaande kennis en kunde binne die kader van 'n spesifieke bedryfsproses uitvoer. Op grand van sy kennis en navorsings-bedrewenheid is hy ingestel op probleernoplossing en innovasie. Hy pas dus nie bloot tegnologiese kennis toe nie, maar skep ook nuwe tegnologiese kennis of kunde. In die praktyk kan die werk van die tegnikus en die tegnoloog dikwels oorvleuel.
Ho~vlak rnannekrag is diegene wat die belangrikste besluite in die
IDllnnekrag land neern. Dit sluit beplanners, navorsers en ontwikkelaars,
ondernemers, bestuurders, spesialiste en deskundiges, met ander woorde sleutelpersone en leiers in alle sfere in. Dit is alle persone in die professionele en semi-professionele beroepe,
tegnici en bestuurspersoneel van allerlei aard, rnaar met die uit-sluiting van ambagsmanne en klerke in die laer range. Hierdie persone beklee as sodanig die verantwoordelikste posisies in die volkshuishouding en is hoogs opgeleides. Hulle speel 'n deurslag-gewende rol vir sever dit die sosiale en politieke ontwikkeling van die land betref en is dus nie tot die beroepswereld en die ekonomiese sfeer beperk nie.
Technikon-onderri g-programme
Technikononderrigprograrnrne is 'n gestruktureerde samestelling van tegnologiese en beroepskennis wat in die gees van tersiere
onderwys deur 'n technikon, ideaal gesproke in samewerking met 'n bepaalde bedryf, aan studente aangebied word met die doel om 'n technikonkwalifikasie te verwerf.
Terai~re onderwya Teorie en praktyk Kotipera-tiewe onderwya Afatanda-onderrig
Tersiere onderwys word verskaf op 'n vlak ho~r as die van 'n senior sertifikaat en word gekenmerk deur selfwerksaamheid van die student, die kweek van ondersoekvaardighede, die eis van
insig in en evaluering van leerstof, die mindere mate van leiding deur die dosent as wat op skool geld, en die aanmoediging van kreaktiewe denke en probleemoplossing.
'n Teorie is 'n stelselmatige en gefundeerde versameling stel-lings (dikwels veralgemenings) oor 'n onderwerp. 'n Praktyk is 'n aantal handelinge wat met mekaar verband hou in terme van die uitvoering van 'n taak of deelname aan die lewe van 'n groep of tradisie. Op die gebied van tegniese opleiding en ook in die technikonwese word teorie dikwels gebruik om die deel van onder-wys of opleiding wat aan die hand van lesings, aantekeninge of boeke gedoen word, aan te dui.
1.4.2 TERREIN VAN WERKSAAMHEDE VAN DIE TECHNIKON
Technikonopleiding is loopbaangerig en die kursusse word so ontwerp dat elke af gestudeerde onmiddellik aanwendbaar is binne
'n bepaalde beroepsrigting. Om dit te bewerkstellig is noue samewerking tussen die technikon, die georganiseerde handel- en nywerheidsektore en werkgewers noodsaaklik. Opleiding vind dus op 'n ko5peratiewe of venootskapsbasis plaas, wat die grondslag van die filosofie van technikonopleiding vorm. Ko5peratiewe opleiding kan beskryf word as 'n opleidingstelsel wat akademiese onderrig deurlopend of afwisselend met praktiese indiensopleiding integreer.
Vir afstandsonderrigstudente, wat meestal reeds in 'n beroep
staan wat verband hou met hul studieprogram, hou dit die voordeel in dat teorie en begrippe wat in die leerstof behandel word, aan die praktyk getoets kan word, terwyl teoretiese leerinhoude
Eienakappe
soveel makliker bemeester kan word op grand van praktiese werkervaring. Die kombinasie van teorie en praktyk en die doelmatige beplanning en integrering van kursusinhoude by die technikon met opleidingsprogramme by die werkgewer, bevorder die totale ontwikkeling van die student, lei tot verhoogde produk-tiwi tei t en 'n deegliker opgeleide middel- en ho~vlak mannekrag-korps.
1.4.3 TECHNIKONPROGRAMME EN -KWALIFIKASIES
'n Kenmerk van die technikonwese soos vergestalt in onderrig-aanbiedinge en -programme is sy geweldige diversiteit. In NASOP 02-151 word besonderhede van die inhoud en struktuur van die volgende onderrigprogramme uiteengesit: 28 Nasionale
Sertifikate; 19 Nasionale Ho~r Sertifikate; 167 Nasionale Diplomas (driejarig); 4 Na-Diploma Nasionale Diplomas; 81 Nasionale Ho~r diplomas; 49 Meesterdiplomas in Tegnologie; 16 Laureati in Tegnologie; en 41 Nie-nasionale kwalifikasies. Daar is dus 405 af sonderlike programme waarvan 364 nasionale
kwalifikasies is. Hierdie aanbiedinge strek oar byna die hele veld van KOV-kategori~e (Klassifikasie van Opvoedkundige
Vakinhoude), asook oor al die vlakke van tersiere onderwys.
Technikonprogramme is op tersiere vlak wat dus vereis dat die studieprogram se vertrekpunt ten minste gelykstaande sal wees met die hoogste toepaslike sekondere uitsetvlak.
Technikonprogramme word gemik op die persoonlike ontwikkeling van middel- en ho~vlakmannekrag.
Die technikonprogram verseker die bemeestering van die tegnieke en vaardighede wat deur die betrokke tegnologie of beroep vereis word en dit kweek 'n tegnologiese kennis en/of kennis van 'n beroep.
Kwaliti-
kaaie-atruktuur
Die technikonprogram is gerig op 'n spesifieke praktyk en bevat dus slegs daardie wetenskaplike kennis wat nodig is vir die spesifieke tegnologie of beroep.
Technikonkwalifikasies impliseer onmiddellike aanwendbaarheid in 'n bepaalde hoedanigheid van die betrokke bedryf. Dit is gerig op die behoeftes van 'n bepaalde bedryf of bedryfsegment wat 'n
inset in die samestelling daarvan lewer.
Technikononderwys is programgerig en nie dissiplinegerig nie, socs wat in suiwer wetenskaplike opleiding gevind word.
Die samestelling en aanbieding van technikonprogramme beliggaam 'n ho~ mate van onderwyskundige bedrewenheid. Dit vereis kundige strukturering van programme, kundige eiesoortige kurrikulering en didaktiese ontwikkeling van die dosentekorps.
Daar moet vasgestel word in watter bre~ kwalif ikasiestruktuur die programme wat oar hierdie ideale eienskappe beskik, gegiet moet word. Die komplekse aard van sommige hedendaagse gevorderde
tegnologie~ en die eis van akademiese verdieping wat aan tersiere onderwys gestel word, maak dit noodsaaklik om 'n hi~rargiese struktuur te volg vir kwalifikasies van die technikon. Die hi~rargie word vergestalt in kwalifikasies wat op steeds ho~r vlakke blyke gee van tegnologiese of beroepsgeskooldheid, navorsingsvaardighede, insig en die vermo~ om tegnologie te ontwikkel. Dit is egter steeds gekoppel aan 'n bepaalde bedryf-segment. Die studie sal namate die student vorder wel meer wetenskaplike komponente bykry, maar behoort nooit suiwer weten-skapsbeoefening te word nie. Die klem moet selfs op die vlak van die Laureatus op ontwikkeling val.
Die vereistes en duur van die onderrigprogramme op elke vlak word socs volg voorgestel:
Nasionale Sertifikaat. (Een jaar). 'n Minimum van vier onderrig-aanbiedinge. Toelatingsvereistes is 'n Senior Sertifikaat of 'n gelykwaardige kwalifikasie. Hierbenewens kan 'n slaagpunt in bepaalde onderrigaanbiedinge op die seniorsertif ikaatvlak vir bepaalde onderrigprogramme vereis word. Ander vereistes kan ook ten opsigte van besondere groepe onderrigprogramme gestel word.
Nasionale Ho~r Sertifikaat. (Twee jaar, of een jaar na die
Nasionale Sertifikaat). 'n Minimum van vier onderrigaanbiedinge na behaling van 'n Nasionale Sertifikaat. Toelatingsvereistes is
'n Senior Sertifikaat of 'n gelykwaardige kwalifikasie. Hier-benewens kan 'n slaagpunt in bepaalde onderrigaanbiedinge op die Seniorsertif ikaatvlak vir bepaalde onderrigprogramme vereis
word. Ander vereistes kan ook ten opsigte van besondere groepe onderrigprogramme gestel word.
Driejarige Nasionale Diploma. 'n Minimum van twaalf onderrig-aanbiedinge met 'n minimum van twee onderrigonderrig-aanbiedinge op
kursusvlak 3. Toelatingsvereistes is 'n Senior Sertifikaat of 'n gelykwaardige kwalifikasie. Hierbenewens kan 'n slaagpunt in bepaalde onderrigaanbiedinge op die seniorsertifikaatvlak vir bepaalde onderrigprogramme vereis word. Ander vereistes kan ook ten opsigte van besondere groepe onderrigprogramme gestel word.
Nasionale Ho~r Diploma. (Een jaar). 'n Minimum van vier
onderrigaanbiedinge op kursusvlak 6. Toelatingsvereistes is 'n toepaslike Nasionale Diploma of gelykwaardige kwalif ikasie of kwalifikasies met toepaslike onderrigaanbiedinge, of soos deur die regulasies vir die betrokke onderrigprogram bepaal.
Meestersdiploma in Tegnologie. (Een jaar). (a) 'n Uitgebreide navorsingsprojek en 'n verhandeling wat minstens die ekwivalent van (b) moet wees; of (b) 'n kombinasie van teoretiese studie en navorsing met 'n skripsie. Toelatingsvereistes is 'n toepaslike
Nasionale Ho~r Diploma of gelykwaardige kwalikasie(s) in 'n toepaslike rigting.
Laureatus in Tegnologie. (Een jaar). 'n Uitgebreide
self-. standig-uitgevoerde navorsingsprojek en 'n verhandeling. Die toelatingsvereistes is 'n toepaslike Meestersdiploma in Teg-nologie of gelykwaardige kwalifikasie(s) in 'n toepaslike rigting.
1.5 Samevatting
Die technikonfilosofie dien as 'n raamwerk vir die
technikon-biblioteke om 'n eie filosofie daar te stel. Technikonbiblioteke kan binne hierdie raamwerk dienste aan navorsers uitbrei en 'n duidelike omskrywing van funksies en take daarstel.
Die aard en funksies van 'n inrigting bepaal die aard en omvang van navorsing wat aan die inrigting gedoen sal word. Met die inligting oor die die aard en funksies van die technikon kan die navorsing wat aan technikons gedoen word, vervolgens omskryf word.
Soorte navoraing Navors~r• Metodo-logie
2.1 Inleiding
Verskeie definisies van navorsing word aangetref. Oor die alge-meen kan gestel word dat navorsing die beplande, gesistematiseer-de ongesistematiseer-dersoek is van die natuurlike gesistematiseer-deur midgesistematiseer-del van objektiewe, erkende metodes met die doel om feite en inligting te ontdek. Etimologies dui die woord op ondersoeking, soekery, weer te seek en wetenskaplike ondersoek. Daar word onderskei tussen basiese navorsing, toegepaste navorsing en ontwikkelingsnavorsing.
Basiese navorsing is kreatiewe studie om nuwe kennis te bekom en word verdeel in fundamentele en suiwer/akademiese navorsing. Toegepaste navorsing is oorspronklike studie om wetenskaplike en tegnologiese kennis wat gerig is op 'n bepaalde praktiese doel/ oplossing, te bekom. Ontwikkelingsnavorsing (tegnologie) gebruik bestaande kennis uit navorsing of ondervinding om nuwe sisteme, prosesse, dienste, toerusting of materiaal te skep. Tradisioneel konsentreer universiteite op basiese navorsing, terwyl technikons geskik is om die ontwikkelingsnavorsing (of tegnologie) te onder-neem. Toegepaste navorsing is 'n terrein waarin technikons, universiteite en navorsingsrade almal deel (Uken, 1988:1.)
remand wat wil navorsing doen, meet weet wat navorsing is, waarom die navorsing gedoen word en hoe hy te werk meet gaan. Die
verband tussen navorsing en wetenskapbeoefening meet duidelik wees en die navorser moet weet hoe die stukkie werklikheid wat hy ontsluit het, in die geheel van daardie bepaalde wetenskap
inpas.
Die navorsingsmetodologie verskaf aan die wetenskaplike 'n stel beginsels wat die stappe bepaal wat gevolg meet word om 'n be-paalde doel te bereik. Die gevonde kennis word aan maatstawwe
Klaaai-fikaaie
gemeet vir wetenskaplike aanvaarbaarheid. Die beginsels kan beskrywend of voorskrywend wees. Die keuse van 'n navorsings-metode is 'n groot verantwoordelikheid wat die navorser het. Eers nadat die belangrike keuse gedoen is, kan sinvolle navor-sing, benewens 'n deeglike literatuurstudie, gedoen word.
Navorsing word geklassifiseer volgens gerigtheid, byvoorbeeld beslissinggeori~nteerde teenoor probleemgeori~nteerde navorsing; spannavorsing waar 'n hele aantal navorsers 'n bepaalde projek saam aanpak en aksienavorsing gerig op 'n besondere probleem in
'n besondere plaaslike situasie waar die resultate van die algemeengeldende op die besondere situasie toegepas word. Na-vorsing kan ook geklassifiseer word in toetsingsondersoeke
(toetsing van hipoteses onder eksperimentele toestande); instru-mentele navorsing (nomologiese ondersoeke) wat gemik is op die daarstelling van 'n bepaalde instrumentarium vir navorsing; interpretatiewe navorsing (teoretiese studies wat nie-empiries van aard is, dus die interpretasie en teoretiese evavaluering van gegewe bevindinge); interploratiewe ondersoeke en beskrywende ondersoeke. Volgens die metode van navorsing, soos byskrywende, historiese, korrelasionele, oorsaaklikvergelykende, eksperi-mentele navorsing, ensovoorts, kan navorsing ook geklassifiseer word.
Die navorsing en die metodologie alleen is egter nie al wat baie
Pro•ea bela.ngrik is vir sukses nie. Die bestuur van navorsing, die
inisi~ring, die voltooide projekte en die evaluering daarvan is ook 'n baie belangrike deel van navorsing. Die rol wat die indus-trie speel in die vervulling van hierdie belangrike deel van die taak van die technikon kan nie geignoreer word nie. Die biblio-teek moet ook 'n prominente plek vul in die proses en kan 'n be-langrike bydrae tot die sukses van die navorsing maak.
