A. Ester, PAV-Lelystad
Voor de bestrijding van insecten-plagen werd in een aantal groente-gewassen een grote hoeveelheid ge wasbeschermingsmiddelen
toegepast Uit een inventarisatie van de werkgroep Vollegrondsgroenten Meerjarenplan Gewasbescherming
(MJP-G) 1990 blijkt dat in de sector vollegrondsgroenteteelt jaarlijks 100 ton werkzame stof aan insecticiden wordt gebruikt Hiervan wordt 40% gebruikt in de teelt van peen,
voornamelijk ter bestrijding van de wortelvlieg. In de groep van
koolgewassen (onder andere
sluitkool, bloemkool en spruitkool) wordt 30% gebruikt De bestrijding van de koolvlieg neemt bij deze
gewassen een belangrijke plaats in. Bescherming van de jonge planten tegen de maden van vliegensoorten is noodzakelijk om een ongestoorde groei te bereiken en daarmee
verliezen aan kwaliteit en opbrengst te voorkomen. Coating van het zaad met insecticide is in een aantal
situaties een effectieve bestrijdings-methode. Doordat de volvelds-,
kweekplaat-, rijen-, plantvoet- en soms gewasbehandeling bij de start van de teelt daarmee komen te
vervallen, kan flink bespaard worden op het gebruik aan middel. De
techniek van het coaten en de toepassing bij het individuele
zaadbedrijf ontwikkelt zich snel. De toepassing van het coaten maar ook van hetpilleren met insecticiden is ook perspectiefvol bij de bestrijding van andere plaaginsecten.
adcoating met
msectici
soms e
et ie
Filmcocitincj
Bij filmcoating, ook wel coating ge-noemd, wordt door zaadfirma's naast gewasbeschermingsmiddelen ook een kleurstof op het zaaizaad gebracht. De kleurstof dient als kenmerk voor de zaadleverancier maar een bepaalde kleur, bijvoorbeeld violet, kan ook dienen als kenmerk voor toevoeging van een insecticide aan de coating. Dit is vooral bedoeld om met name bij tuinders en plantenkwekers mis-verstanden te voorkomen wat betreft de behandeling. De zaadvorm blijft bij een coating altijd herkenbaar. Bij pilleren verandert de zaadvorm in een pilletje. Als coating wordt toegepast, komen de agressieve insecticiden soms rechtstreeks op het zaadje, waardoor groeistagnatie en kiem-plantmisvorming kan optreden. Daarom moet bij een insecticide niet alleen het bestrijdingseffect worden onderzocht, maar ook de invloed van het insecticide op het kiemgedrag van het zaadje.
Worfelvlïegbesïriïdïng in peen
Acht jaar geleden werd door de zaad-bedrijven gecoat peenzaad met het in-secticide chloorfenvinfos geïntrodu-ceerd. Men kon de volvelds- en
rijenbehandeling geheel laten verval-len, want de zaadcoating gaf een even goede bescherming als een volvelds-behandeling (circa drie maanden). Deze toepassing gaf een besparing van het insecticidegebruik van ± 99%. Vanwege de hogere kosten van het zaaizaad wordt coating met insec-ticide echter alleen toegepast bij
peenteelten waar men tot 4 kg zaai-zaad per ha gebruikt. Dit betekent dat voor de fijne waspeen en de Parij se wortelen nog steeds onnodig veel in-secticide wordt toegepast.
Kinderziekte
Enkele jaren na introductie van ge-coat zaad kreeg men met name in Brabant problemen bij opkomst. De eerste reactie van de betrokkenen was, dat het insecticide een negatieve
E B B
'—"-i
Boven links naakt slazaad, -rechts slapil, onder links naakt prei-zaad, -rechts gecoat preizaad.
plantdata behandelingen
onbehandeld
coating met Gigant aangieten (Dursban) LSD a=0.05 zaaidata: 5 februari; conclusie: de coating 19 april 4 0 0 2,4 2 mei 52 1 0 9,0 18 februari en 14 maart
heeft bij zaai vanaf 5 februari en vroeg
12 mei 13
0 0 10,4
planten uitstekend voldaan.
Tabel 1. Percentage weggevallen planten door de koolvlieg gedurende het seizoen 1994.
invloed had gehad op de kieming. Na bestudering bleek echter dat de fungi-cide-dosering in de coating was ver-laagd, waardoor kiemschimmels een kans kregen. Na aanpassing van de dosering werd pas enkele jaren later in het betreffende gebied de zaad-coating geaccepteerd.
i ^ 0 0 ! V i l 0 Q 0 0 S * r i l O I O C § ï f l tCÖOi
In 1992 brachten de meeste zaadbe-drijven insecticide-gecoat zaaizaad, toen nog met slechts enkele rassen, voor het eerst op de markt. De
coating met het insecticide chloorpy-rifos geeft de plant vanaf het moment dat wordt gezaaid tot ruim na het uit-planten een bescherming tegen de maden van de koolvlieg. Vergeleken met een plantvoetbehandeling leidde het coaten van zaad in het onderzoek tot een besparing aan bestrijdingsmid-del van meer dan 99%. Ook hier is
dus sprake van een duidelijk gerin-gere milieubelasting. Het insecticide chloorpyrifos (Gigant) is toegelaten als zaadbehandeling bestemd voor zaadcoating in bloemkool, spruitkool, spitskool, broccoli, savooiekool, rode kool en witte kool. Evenals
zaad-coating van peen wordt de toepassing bij zaad van koolgewassen ver over onze grenzen teruggevonden.
Kanttekeningen bij de koolvliegbestriiding
Zoals een plantvoetbehandeling met granulaat onder droge omstandighe-den niet werkt tegen de maomstandighe-den, die op dat moment uit de eitjes komen en de stengel opzoeken, zo kent ook de zaadcoating zijn beperkingen.
- Het insecticide in de planten van ge-coat zaad verspreidt zich in de
wor-tels, de stengelbasis en de stengel niet verder dan tot de inplanting van het eerste blad. Dit betekent dat het gedeelte van de plant boven het eer-ste blad niet tegen de maden is be-schermd. Dit heeft gevolgen bij het aanaarden van planten en het te diep planten. Het aanaarden van bloem-koolplanten is een teeltmaatregel die met name in België nogal eens
wordt toegepast. Na het aanaarden worden de eitjes van de koolvlieg op de grond rond de stengel gelegd, dus hoger bij de plant waar geen insecti-cide aanwezig is.
Extra diep planten wordt door een aantal tuinders toegepast, om te voorkomen dat de planten uit de grond worden getrokken tijdens de mechanische onkruidbestrijding. Deze maatregel bespaart een herbici-debehandeling wat weer beter past bij het MBT-veilen. Het gevolg van
te diep planten is, dat ook hier het gedeelte van de plant waar de eitjes afgezet worden en de aantasting plaatsvindt, niet is beschermd tegen de maden van de koolvlieg, met als resultaat wegval van planten, oplo-pend tot 70%. Dit is ook bekend bij een kweekplaatbehandeling en ver-volgens extra diep planten.
Heeft vroege zaai van QfsCOOï l u O l I u u u o v o
afdoende bescherming tegen
de koolvlieg in mei?
In spruitkoolproeven met het ras Oliver te Westmaas, is in 1993 en
1994 de werkingsduur bestudeerd. Bij het aangieten met insecticide als plant-voetbehandeling werden nauwelijks maden en poppen gevonden. Bij plan-ten van gecoat zaad werden slechts en-kele maden en/of poppen gevonden; bij onbehandelde planten was het aan-tal maden en poppen betrouwbaar ho-ger ten opzichte van de genoemde be-handelingen, met een maximum van
17,9 stuks per plant. In tabel 1 is van de drie plantdata het percentage weg-gevallen planten gedurende de teelt in
1994 weergegeven. Hieruit blijkt dat gecoat zaaizaad gezaaid op 5 en 18 fe-bruari alsmede op 14 maart een uitste-kende bescherming geeft, terwijl bij de onbehandelde planten de wegval op-liep van 4 tot 52%.
De verklaring voor een langdurige be-scherming bij vroege zaai is, dat als
Te diep geplante bloemkoolplantjes.
gevolg van de trage plantontwikke-ling de concentratie van het middel in de plant nauwelijks wordt verlaagd waardoor de langdurige bescherming blijft.
Zoodcoafirtgsoriderzoek o p
Bloemkool van het ras White Ball is gezaaid op 13 maart 1991 en uitge-plant op 19 april op de voormalige Proeftuin te Breda.
Uit tabel 2 blijkt een duidelijk behan-delingseffect van de zaadcoating en de traditionele plantvoet-behandeling. Doordat de koolvlieg al voor begin
juli twee generaties had gehad, viel begin juli in totaal 16,3% van de planten weg, door de maden van de koolvlieg. Bij planten van het gecoate zaaizaad was bijna geen sprake van een wegval, zelfs niet vier maanden na zaaien.
De conclusie is dat planten van zaai-zaad dat met Gigant is gecoat op
zandgrond voldoende beschermd zijn tegen de koolvliegaantasting.
In de spruitkoolteelt wordt het zaad gecoat met het insecticide Gigant wat een 100% uniform gewas oplevert en dus geen wegval. Bij de plantvoet worden desondanks soms toch nog enkele maden van de koolvlieg aan-getroffen. Deze hebben geen enkel negatief effect op een groeikrachtig gewas als spruitkool. De vraag is of de vliegen afkomstig van deze maden in het spruitkoolveld blijven en
schade zullen veroorzaken op het mo-ment dat de spruitjes aanwezig zijn. De meeste vliegen van de tweede
vlucht afkomstig van de overlevende maden van spruitkoolplanten van ge-coat zaaizaad verschijnen in het alge-meen rond half juli; deze zullen heel weinig eitjes bij de onaantrekkelijke dikke basis van spruitkoolplanten leg-gen. De spruitjes zijn bovendien in juli nog niet aanwezig of nog vrij klein en ook minder geschikt voor ei-afzet op dat ogenblik, aangezien het
wijfje met haar legboor de eitjes on-der de blaadjes goed wegstopt om ze te beschermen. De vliegen zullen dus het spruitkoolgewas verlaten om de eitjes af te zetten in meer aantrekke-lijke koolgewassen zoals bloemkool of cruciferen.
Bij de derde vlucht in september/ok-tober kunnen de eitjes in de bladoksel tegen de kleine spruitjes worden ge-legd, maar vooral weggestopt onder de blaadjes van de ontwikkelde
spruitjes door nieuw ingevlogen kool-vliegen. Hierdoor blijft de aantasting gewoonlijk op een laag niveau omdat een spruitkoolgewas weinig aantrek-kelijk is voor koolvliegen. Toch werd met name in het najaar van 1996 en
1997 opvallend veel aantasting in spruitkool aangetroffen.
Een mogelijke oorzaak is een te weel-derig groeiend gewas, waardoor de buitenblaadjes van de spruit losser za-ten en de ei-afzetting werd vergemak-kelijkt; goed gesloten spruitjes wor-den praktisch niet aangetast. Ook als gevolg van het weelderige gewas,
ontstond een hogere luchtvochtigheid tussen de planten waardoor het per-centage uitgedroogde eitjes gering was.
De conclusie is, dat zaadcoating on-danks de mogelijke opbouw van een restpopulatie geen negatieve invloed heeft op de aantasting van de spruitjes in het najaar in een perceel spruitkool.
Het behandelen van zaaizaad in de vorm van coating of pilleren biedt het meeste succes bij insecten die kort na het zaaien of planten schade veroor-zaken, zoals wortelvlieg, uienvlieg, bladrandkever en koolvlieg. Deze plaaginsecten treden meestal kort na het zaaien op.
Er zijn ook plagen die pas enige tijd na het zaaien (bovengronds) optreden zoals bladluis- en tripsaantasting. Bij het bestrijden van deze groep plaagin-secten door zaadcoating bestond een aantal belemmeringen:
- Het gewas produceert na het uit-planten een grote biomassa (blad-massa), waardoor een enorme
ver-behandelingen % dode planten 13 juni 3 juli onbehandeld
coating met Gigant aangieten (Dursban)* * Plantvoetbehandeling plant. 7,9 16,3 0,2 0,7 0,0 0,6 10,1 mlper
Tabel 2. Koolvliegbestrijding door middel van zaadcoating bij bloemkool. Percentage dode planten veroor-zaakt door de maden van de kool-vlieg.
dunning van het insecticide in de plant optreedt.
- Trips-bestrijding door middel van zaadbehandeling is beperkt, omdat deze groep insecten, met hun korte monddelen, de zeefvaten (waarin het transport van systemische mid-delen plaatsvindt) niet kan berei-ken. Voor een effectieve bestrijding van trips moet het insecticide zich tot in de parenchymcellen versprei-den.
Sinds enkele jaren zijn nieuwe insec-ticiden beschikbaar, die sterk syste-misch werken en in een lage concen-tratie in de plant zeer effectief zijn tegen zuigende/stekende plaaginsec-ten als trips en luizen. Ook is een in-secticide beschikbaar, dat zich in de parenchymcellen van de plant ver-spreidt. Deze middelen hebben geleid tot een oplossing om luis in sla en
tripsen in prei te bestrijden door mid-del van zaadbehanmid-deling. De ver-wachting is, dat slapillen met insecti-cide-behandelding in de loop van
1998 voor de praktijk beschikbaar komen. Voor de toepassing van een zaadbehandeling van prei tegen trip-sen is een aanvraag voor toelating in-gediend; deze toepassing geeft tevens een bestrijding van de preimot en
uienvlieg.
In de komende jaren zullen nog twee aspecten van zaadbehandeling wor-den onderzocht:
- mogelijkheden van bestrijding van koolvlieg, tabakstrips, aardvlo en koolgalmug met één insecticide als zaadcoating;
- toediening van niet-chemische mid-delen aan het zaad ter bestrijding van plaaginsecten.
