I N S T I T U U T V O O R B O D E M V R U C H T B A A R H E I D
RAPPORT 3-1973
FACTOREN VAN INVLOED O P HET CALCIUM- EN FOSFORGEHALTE VAN GRAS
with a s u m m a r y :
F a c t o r s influencing the c a l c i u m and phosphorus contend of g r a s s
door
J . P r u m m e l
1973
Instituut voor B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , Oosterweg 92, H a r e n ( G r . ) I n s t . B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , Rapp. 3-1973
CENTRALE LANOBOUWCATALOGUS
INHOUD
I. Inleiding
II, C a l c i u m - en fosforbehoefte van het. rund
III„ F a c t o r e n die invloed hebben op het c a l c i u m - en fosfor gehalte van het g r a s
1, G r o e i s t a d i u m 2„ B o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g van h e t w e i d e b e s t a n d 3„ B e m e s t i n g en b e r a e s t i n g s t o e s t a n d van de grond a . Stikstofbemesting b . F o s f a a t b e m e s t i n g c„ K a l i u m - en n a t r i u m b e m e s t i n g d, M a g n e s i u m b e m e s t i n g e, Kalktoestand en bekalking
4«, Invloed van h e t seizoen en van de vochtvoorziening IV„ Samenvatting en conclusie
V„ S u m m a r y VI. L i t e r a t u u r
Ontvangen: 4 j a n u a r i 197 3 O 197-1973
I . INLEIDING
Bij de voorziening in de voederbehoefte van het rundvee n e e m t het op het bedrijf zelf gewonnen v o e r nog altijd v e r r e w e g de b e l a n g r i j k s t e p l a a t s int. Het g r a s l a n d l e v e r t h i e r v o o r in ons land het o v e r -grote deel, ongeveer 70 à 80%. Gedurende de w e i d e p e r i o d e b e s t a a t het r a n t s o e n zelfs overwegend of vrijwel geheel uit v e r s gras« Van de t o t a l e g r a s o p b r e n g s t wordt n a a r schatting o n g e v e e r 60 à 70% a l s w e i d e -g r a s benut* Van het overi-ge deel dient ca« 70% a l s hooi en ca» 30% a l s k u i l g r a s voor het winterrantsoen«, In de s t a l p e r i o d e is 60 à 70% van het r a n t s o e n afkomstig van het r u w v o e r .
N a a s t de v o e d e r w a a r d e is de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van het g r a s s t e r k inlde belangstelling gekomen, omdat dit van groot belang is g e -bleken voor de produktiviteit en de gezondheidstoestand van het v e e . Een tekorVof een teveel aan één of m e e r e l e m e n t e n kan bij het rundvee afwijkingen in de groei en de stofwisseling v e r o o r z a k e n . Een e v e n wichtige s a m e n s t e l l i n g van het g r a s is v o o r a l van belang in de w e i d e -p e r i o d e , omdat het vee dan voor zijn m i n e r a l e n v o o r z i e n i n g , z o a l s wij hebben gezien, geheel of g r o t e n d e e l s is aangewezen op de m i n e r a l e b e s t a n d d e l e n van het gras«
De betekenis van c a l c i u m en fosfor a l s v o e d i n g s e l e m e n t e n kan w o r d e n afgeleid uit het v o o r k o m e n e r v a n in het d i e r l i j k o r g a n i s m e . Beide v e r v u l l e n de r o l van bouwstofmineralen, die nodig zijn v o o r de v o r m i n g en de g r o e i van het s k e l e t . D a a r n a a s t hebben zij een functie bij de s t o f w i s s e l i n g s p r o c e s s e n . Bij e r n s t i g e t e k o r t e n kunnen b e e n g e b r e k e n en s t o o r n i s s e n in de v r u c h t b a a r h e i d o p t r e d e n . E x t r e e m hoge g e halten aan c a l c i u m en fosfor kunnen de b e s c h i k b a a r h e i d van v e r s c h i l -lende s p o o r e l e m e n t e n in ongunstige zin beïnvloeden. Een e x t r e m e verhouding t u s s e n beide m i n e r a l e n kan bovendien leiden tot een e x t r a
s l e c h t e benutting van het e l e m e n t dat i n het m i n i m u m i s .
Om in de behoefte van h e t rundvee aan c a l c i u m en fosfor te v o o r -zien, m o e t het g r a s aan bepaalde m i n i m u m e i s e n wat betreft h e t gehalte voldoen. Het is d a a r o m van belang na te gaan welke factoren van in-vloed zijn op h e t c a l c i u m - en fosforgehalte van g r a s en r u w v o e d e r s afkomstig van het g r a s l a n d . In h e t nu volgende worden de gegevens h i e r o v e r uit de l i t e r a t u u r b e s p r o k e n en w a a r mogelijk aangevuld m e t r e s u l t a t e n van eigen o n d e r z o e k . Een s a m e n v a t t i n g van hoofdzakelijk Duitse l i t e r a t u u r g e g e v e n s over hetzelfde o n d e r w e r p werd r e e d s e e r -d e r -door Munk (1965) gegeven» Voor -de s a m e n s t e l l i n g van -dit r a p p o r t i s o«a. h i e r v a n gebruik g e m a a k t .
II. CALCIUM- EN F O S F O R B E H O E F T E VAN H E T RUND
H e t d i e r b e z i t in zijn g e r a a m t e een belangrijke r e s e r v e a a n c a l -cium en aan fosfor. Van alle aanwezige c a l c i u m is 99% in het skelet a a n w e z i g , voor fosfor is dit 80%. Het l i c h a a m is dan ook g e r u i m e tijd in s t a a t r e g e l e n d op te t r e d e n door gebruik te m a k e n van deze r e s e r v e s in de b e e n w e e f s e l s . Een t e k o r t o p e n b a a r t zich bij het d i e r s l e c h t s l a n g -z a a m en in een v o r m . die v e e l a l geen duidelijke aanwij-zing is voor de o o r z a a k . Tijdelijke t e k o r t e n zijn d a a r o m niet o n o v e r k o m e l i j k . Een n e g a t i e v e balans aan het begin van de l a c t a t i e p e r i o d e , w a n n e e r m e t de m e l k v e e l c a l c i u m en fosfor worden u i t g e s c h e i d e n ( 1 , 2 g Ca en 0, 99 g
P p e r l i t e r ) , kan zonder n a d e e l worden g e c o m p e n s e e r d in de tweede helft van de l a c t a t i e p e r i o d e en tijdens de d r o o g s t a n d a l s het r a n t s o e n dan voldoende c a l c i u m en fosfor b e v t t .
Bij het v a s t s t e l l e n van de behoeftenormen van het rundvee en d a a r m e e de gehalten in h e t v o e r w o r d t uitgegaan van de noodzaak de c a l c i u m - en fosforbalans over een l a n g e r e p e r i o d e , bv„ een volledige l a c t a t i e p e r i o d e , in evenwicht te houden. K i e r b i j v/ordt een b e p a a l d v e r l i e s g e d u r e n d e de e e r s t e helft t o e l a a t b a a r geacht«, E r b e s t a a t e v e n -wel o n z e k e r h e i d hoe groot dit v e r l i e s m a g zijn, zonder dat nadelen o n t s t a a n voor h e t d i e r en zijn p r o d u c t i e . A l s gevolg van deze o n z e k e r -heid, a l s m e d e van die o m t r e n t de v r a a g welke onderhoudsbehoefte en welke benutting door het d i e r voor c a l c i u m en fosfor dienen te worden aangehouden, lopen de c a l c i u m - en f o s f o r n o r m e n in v e r s c h i l l e n d e landen nogal u i t e e n . Bovendien zijn deze n o r m e n afhankelijk van de m e l k p r o d u c t i e . De thans in ons land aanbevolen veilige b e h o e f t e n o r m e n v o o r het rundvee sluiten goed aan bij de E n g e l s e en de h e r z i e n e A m e r i k a a n s e n o r m e n . Afhankelijk van de m e l k p r o d u c t i e en de d a a r m e e v e r -a n d e r e n d e droge stof opn-ame r e s u l t e r e n deze n o r m e n in een geh-alte in de droge stof van het r a n t s o e n van 0 , 4 5 tot 0, 60% Ca en 0, 35 tot 0,45% P .
In de l i t e r a t u u r w o r d t nogal eens b e t e k e n i s toegekend aan de C a / P -v e r h o u d i n g in het rantsoen«, Volgens bo-venstaande n o r m e n zou deze c a ,
1, 3 b e d r a g e n . In de l a a t s t e tijd w o r d t h i e r e c h t e r m i n d e r de n a d r u k o p gelegd dan v r o e g e r ( H a r t m a n s , 1964; F l e i s c h e l , 1965)„ De C a / P -v e r h o u d i n g zou binnen r u i m e g r e n z e n geen in-vloed hebben op de g r o e i , gezondheid en p r o d u c t i v i t e i t van het d i e r , m i t s aan een m i n i m u m b e -hoefte aan c a l c i u m en fosfor wordt voldaan (en de v o o r z i e n i n g m e t v i t a m i n e D voldoende i s ) . V o o r a l n a a r boven toe w o r d t een r u i m e v e r houding a l s onschadelijk beschouwd, a l s e r voldoende fosfor w o r d t v e r -s t r e k t . W a n n e e r de a b -s o l u t e hoeveelheden c a l c i u m en fo-sfor voldoende zijn, kan w o r d e n aangenomen dat de C a / P - v e r h o u d i n g m a g oplopen tot 2, 5 à 3. Onder N e d e r l a n d s e omstandigheden ligt de verhouding m e e s t a l t u s s e n 1 en 3.
III. FACTOREN DIE INVLOED HEBBEN O P H E T CALCIUM- EN FOSFORGEHALTE VAN GRAS
G r a s en hooi kunnen s t e r k In c a l c i u m - en fosfor gehalte v a r i ë r e n . Dit is zelfs het geval m e t g r a s afkomstig van wat B r a n d s m a (1954) gezonde bedrijven heeft genoemd» Bij een groot a a n t a l gegevens uit v e r s c h i l l e n d e delen van ons land vond hij a l s gemiddelde 0, 69% Ca en CL 42% P in de droge stof van g r a sa Dit is r u i m voldoende tot voldoende v e r g e l e k e n m e t de e e r d e r genoemde behoeftenormen,
Het c a l c i u m g e h a l t e kan v a r i ë r e n van o n g e v e e r 0, 25 tot 1, 50% Ca en het fosforgehalte van ongeveer 0, 16 tot 0, 63% P ( o , a , S j o l l e m a , 1931a; !t H a r t , 1941, 1944/45; B a k k e r , 1955; Van d e r Kley, 1956a; L e n g a u e r en S c h i l l e rs 1964; Devuyst en Vanbelle, 1965; R a m e a u , 1967). E x t r e e m lage fosfor gehalten van 0, 09 tot 0, 17% P w e r d e n a a n -getroffen in hooi van o n b e m e s t e b l a u w g r a s l a n d e n ('t H a r t en Van d e r W o e r d t , 1949). Deze v e r s c h i l l e n in gehalten worden hoofdzakelijk b e -paald door het g r o e i s t a d i u m w a a r i n het g r a s wordt geoogst, de botan i s c h e s a m e botan s t e l l i botan g vabotan het w e i d e b e s t a botan d , het seizoebotan, de v o c h t v o o r -ziening, de b e m e s t i n g en de b e m e s t i n g s t o e s t a n d van de grond* De in-vloed van deze factoren op de gehalten zal a c h t e r e e n v o l g e n s w o r d e n besproken,,
1. G r o e i s t a d i u m
Met het ouder worden van het g r a s daalt over het a l g e m e e n het gehalte aan f o s f o r » Stikstof en fosfor spelen beide een rol bij de o p -bouw van de eiwitstoffen« B e o o r d e e l d n a a r de fysiologische o u d e r d o m van het g r a s zijn beide d a a r o m nauw m e t e l k a a r gecorreleerd«, N a a r -m a t e het g r a s ouder en e i w i t a r -m e r wordt, loopt het fosforgehalte t e r u g , p a r a l l e l m e t de daling van het stikstof gehalte „ In het begin van de g r o e i o v e r w e e g t de opname van m i n e r a l e n en stikstof, l a t e r o v e r h e e r s t de v o r m i n g van koolhydraten en ruwe vezelstoffen» De gehalten dalen u i t e r a a r d a l s de d r o g e s t o f p r o d u c t i e s n e l l e r v e r l o o p t dan de o p n a m e .
Een positieve c o r r e l a t i e t u s s e n het stikstofgehalte ( r u w e i w i t g e -halte) en het fosforgehalte van g r a s is bij v e r s c h i l l e n d e onderzoekingen aangetoond. Gegevens h i e r o v e r worden o«, a. v e r m e l d door Sjollema (1931d), F r a n k e n a (1934), B r a n d s m a (1954), Knoch (1961), Whitehead (1966) en R a m e a u (1967)«
Zelf hebben wij het v e r b a n d t u s s e n het r u w - e i w i t g e h a l t e ( b e r e k e n d uit het stikstof gehalte door v e r m e n i g v u l d i g i n g m e t 6, 25) en het gehalte aan fosfor afgeleid uit r u i m 2600 g r a s m o n s t e r s , afkomstig van p r a k -tijkpercelen,, p r o e f p e r c e l e n en proefvelden» De gemiddelde s a m e n h a n g is a l s volgt:
% P = 0, 0729 + 0, 0236 X r e - 0, 0003 X r e2
Dit v e r b a n d is in fig. 1 w e e r g e g e v e n . T e r v e r g e l i j k i n g zijn gegevens van enkele a n d e r e onderzoekingen opgenomen die h i e r m e e goed o v e r e e n s t e m m e n , H i e r u i t blijkt, dat het fosforgehalte in s t e r k e m a t e afhangt van het tijdstip w a a r o p het g r a s geoogst wordt» J o n g ,
e i w i t r i j k g r a s h e e f t g e m i d d e l d e e n h o o g f o s f o r g e h a l t e ; o u d , e i w i t a r m g r a s e e n l a a g f o s f o r g e h a l t e . H o o i i s d u s d u i d e l i j k f o s f o r a r m e r d a n . w e i d e g r a s . P e r 10 p r o c e n t r u w e i w i t s t i j g i n g n e e m t het. P g e h a l t e g e m i d -d e l -d t o e m e t o n g e v e e r 0, l à 0, 2 %. De g e m i -d -d e l -d e s a m e n h a n g t u s s e n h e t g e h a l t e a a n r u w e i w i t en h e t f o s f o r g e h a l t e w o r d t v e r m e l d in t a b e l I„ T A B E L I . G e m i d d e l d e s a m e n h a n g t u s s e n h e t r u w - e i w i t g e h a l t e en h e t f o s f o r g e h a l t e v a n g r a s in de d r o g e stof % r e ( c r u d e p r o t e i n ) 5 10 15 20 25 30 % P 0 , 1 8 0 , 2 8 0 , 3 6 0 , 4 3 0 , 4 8 0 , 5 1 T A B L E I . F . e l a t i o n b e t w e e n c r u d e p r o t e i n a n d p h o s p h o r u s c o n t e n t of g r a s ( D M ) , U i t d e z e t a b e l b l i j k t , d a t e e n v o l d o e n d e h o o g f o s f o r g e h a l t e v e r -w a c h t m a g -w o r d e n bij j o n g g r a s ( c a . 0, 50% P b i j 25 à 30% r e ) , bij 15 à 20% r e z a l h e t g e h a l t e o n g e v e e r g e l i j k zijn a a n d e e e r d e r g e s t e l d e n o r m e n ( 0 , 3 5 à 0 , 4 5 % P ) , b i j l a g e r e r u w e i w i t g e h a l t e n d a a l t h e t f o s f o r -g e h a l t e b e n e d e n d e z e n o r m e n . D i t b e t e k e n t , d a t t i j d e n s de w e i d e p e r i o d e h e t g r a s m e e s t a l e e n v o l d o e n d e h o o g g e h a l t e z a l h e b b e n . In h o o i z i j n n i e t s p o e d i g h o g e g e h a l t e n t e v e r w a c h t e n (bij 10% r e o n g e v e e r 0, 30 % P ) , z o d a t b i j u i t s l u i t e n d h o o i v o e d i n g de f o s f o r v o o r z i e n i n g v a n h e t d i e r o n v o l d o e n d e k a n z i j n . D e e i w i t v o o r z i e n i n g v a n h e t v e e i s d a n in d e r e g e l ook o n v o l d o e n d e . In d e p r a k t i j k w o r d e n d a n e i w i t r i j k e k r a c h t -v o e d e r s b i j g e -v o e r d , m e t m e e s t a l r u i m -v o l d o e n d e f o s f o r g e h a l t e n o m e e n e v e n t u e e l t e k o r t in h e t r u w v o e r t e c o m p e n s e r e n . H e t c a 1 c i u m g e h a 11 e v a n a f z o n d e r l i j k e g r a s l a n d p l a n t e n n e e m t e v e n e e n s t o e m e t h e t s t i k s t o f g e h a l t e (De V r i e s , 1 9 3 4 ) . D e s a m e n h a n g i s e v e n w e l m i n d e r n a u w a l s b i j f o s f o r ( K n a u e r , 1 9 6 3 ; W h i t e h e a d , 1 9 6 6 ) . S j o l l e m a ( 1 9 3 1 a ) , F r a n k e n a ( 1 9 3 4 ) , ' t H a r t ( 1 9 4 4 / 4 5 ) , B r a n d s m a (1954) en K n o c h (1961) v o n d e n g e e n of s l e c h t s e e n z e e r z w a k k e p o s i t i e v e c o r -r e l a t i e t u s s e n h e t -r u v - e i w i t - e n h e t c a l c i u m g e h a l t e . K i -r c h g e s s n e -r (1956) c o n s t a t e e r d e z e l f s e e n t o e n a m e v a n h e t c a l c i u m g e h a l t e m e t h e t o u d e r w o r d e n v a n h e t g r a s , w a t v e r k l a a r d m o e t w o r d e n d o o r e e n v e r -a n d e r i n g v -a n d e b o -a t n i s c h e s -a m e n s t e l l i n g v -a n h e t b e s t -a n d ( t o e n -a m e v a n c a l c i u m r i j k e r e k l a v e r s en k r u i d e n g e d u r e n d e h e t g r o e i s e i z o e n ) . 2 . B o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g v a n h e t w e i d e b e s t a n d V e r s c h i l l e n in b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g v a n h e t w e i d e b e s t a n d h e b b e n e e n b e l a n g r i j k e i n v l o e d o p h e t c a l c i u m g e h a l t e . In k l a v e r s en k r u i d e n i s h e t g e h a l t e 3 à 4 m a a l zo h o o g a l s in g r a s d a t op d e -z e l f d e p l a a t s g r o e i t . In t a b e l II w o r d t h e t c a l c i u m g e h a l t e v a n g r a s , k l a v e r s e n k r u i d e n v o l g e n s g e g e v e n s u i t d e l i t e r a t u u r v e r m e l d . V o l g e n s d o o r o n s b e w e r k t e g e g e v e n s v a n h e t B P D - o n d e r z o e k t e B o r c u l o in 1959 b e d r o e g h e t C a - p e r c e n t a g e v a n g r a s g e m i d d e l d 0 , 4 9 , d a t v a n k l a v e r s g e m i d d e l d 1,72 en v a n k r u i d e n g e m i d d e l d 1, 3 3 . P e r 10% s t i j g i n g v a n h e t g e w i c h t s d e e l a a n k l a v e r s en k r u i d e n n e e m t h e t C a - g e h a l t e v a n h e t w e i d e b e s t a n d v o l g e n s d i t o n d e r z o e k g e m i d d e l d t o e met. 0, 12% ( f i g . 2 ) . B r ü n n e r (1953) v o n d e e n v r i j w e l e v e n s t e r k e i n -v l o e d -v a n h e t p e r c e n t a g e k l a -v e r s en k r u i d e n o p h e t c a l c i u m g e h a l t e -v a n
7 -P,% van de droge stof Pi 0.5 P content, % of DM 30 ' / . R E •/• crude protein
F i g . 1. Verband t u i s e n r u w - e i w i t - en fosforgehalte van g r a s . 1 = deze publicatie / this publication x = K u m m e r en P o l h e i m (1965)
= 't H a r t (1944/45) + = K i r c h g e s s n e r en F r i e s e c k e
(1963)
Relation between c r u d e protein and phosphorus in g r a s s .
•
Cs
1.4
1 2
*/• van de droge stof
con(*nt, % of DM 1.0 0.1 / i x » * O S* X X o e o o J L 0 20 40 60 * / . l c l a v « r + k r u i d e n
% clovtr and hortm
F i g . 2. Verband tussen p e r c e n t a g e k l a v e r s en kruiden en c a l c i u m -gehalte van het g r a s b e s t a n d .
• = Onderzoek Borculo 1959 / Borculo project 1959 x = B r ü n n e r (1953)
o = Van Itallie (193 8)
Relation between p e r c e n t a g e clover and h e r b s and calcium content of h e r b a g e .
TABEL II„ C a l c i u m g e h a l t e in de droge stof van g r a sä k l a v e r s en k r u i d e n volgens l i t e r a t u u r g e g e v e n s
T r u n i n g e r König Klapp G e r i c k e Wöhïbier en
en von (1950)" (1951) (1957) K i r c h g e s s n e r Grünigen (19 57) (1935) % Ca G fa s , 0,47 0,43 0,52 0 , 4 9 - 0 , 5 7 0,42 ( G r a s s ) K l a v e r s (Clovers) K r u i d e n (Herbs) 1,73 2 , 3 1 1,63 1 , 9 9 - 2 , 0 4 1,41 1,29 1,54 1,79 1 , 7 5 - 1 , 8 8 1,49 TABLE IL C a l c i u m in g r a s s , c l o v e r s and h e r b s (DM). Data from
l i t e r a t u r e
het bestand« S c h i l l e r en L e n g a u e r (1968) vonden eveneens een s t e r k e c o r r e l a t i e t u s s e n het c a l c i u m g e h a l t e en het p e r c e n t a g e k l a v e r s en k r u i d e n . De v e r s c h i l l e n in c a l c i u m g e h a l t e t u s s e n de d r i e hoofdbestand-delen van h e t w e i d e b e s t a n d en de v e r b e t e r e n d e w e r k i n g van k l a v e r s en k r u i d e n op de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van het g r a s zijn het k l e i n s t a l s in een jong s t a d i u m w o r d t geoogst, w a n n e e r het eiwitrijke g r a s een hoog gehalte aan m i n e r a l e n bevat (Van d e r Kiey, 1957)0 Een verhoging van het c a l c i u m g e h a l t e via een g r o t e r a a n d e e l van k l a v e r s en k r u i d e n zou v o o r n a m e l i j k b e w e r k s t e l l i g d kunnen worden door een v e r l a g i n g van de s t i k s t o f b e m e s t i n g . Dit is bij de huidige i n t e n s i v e r i n g van de g r a s l a n d b e d r i j v e n e c h t e r niet m o g e l i j k .
De v e r s c h i l l e n in c a l c i u m g e h a l t e t u s s e n de g r a s s o o r t e n o n d e r -ling zijn veel m i n d e r groot a l s t u s s e n de g r a s s e n , k l a v e r s en k r u i d e n . In het a l g e m e e n zijn de gehalten aan m i n e r a l e n bij de m a t i g e en m i n d e r w a a r d i g e g r a s s e n l a g e r dan bij de goede g r a s s e n , De opgave h i e r -o v e r l-o-opt bij de v e r s c h i l l e n d e -o n d e r z -o e k e r s e c h t e r u i t e e n . R-o-od- Rood-z w e n k g r a s , b e e m d v o s s e s t a a r t . , r e u k g r a s , fiorien en v e l d b e e m d g r a s hebben volgens "Van Itallie (1934) en K a u t e r (1935) een relatief laag c a l c i u m g e h a l t e ; witbol, E n g e l s r a a i g r a s en r u w b e e m d g r a s een r e l a -tief hoog g e h a l t e . Z ü r n (1958) v e r m e l d t l a g e r e gehalten bij t i m o t h e e , k r o p a a r en F r a n s r a a i g r a s en h o g e r e gehalten bij Engels r a a i g r a s , b e e m d l a n d b l o e m en r o o d z w e n k g r a s . O n d e r g r a s s e n m e t m e e r blad zouden volgens deze o n d e r z o e k e r een h o g e r gehalte hebben dan boven-g r a s s e n m e t m e e r s t e n boven-g e l s . Het v e r s c h i l t u s s e n beide s o o r t e n zou gedeeltelijk t e r u g te v o e r e n zijn tot v e r s c h i l l e n in m i n e r a l e s a m e n -stelling t u s s e n b l a d e r e n en s t e n g e l s . Het i s bekend dat b l a d e r e n m e e r c a l c i u m bevatten dan s t e n g e l s (Fagan et al„ , 1928; K e m p en Dijkshoorn, 1956), Het v e r s c h i l in gehalte t u s s e n bovengenoemde groepen van g r a s -s o o r t e n b e d r a a g t o n g e v e e r 0, 15 à 20% C a .
Het f o s f o r g e h a l t e van g r a s l a n d p l a n t e n loopt over het a l g e m e e n weinig u i t e e n . Kruiden zijn w e l i s w a a r i e t s f o s f o r r i j k e r dan g r a s s e n , m a a r het v e r s c h i l is veel k l e i n e r dan bij calcium,, Het v e r s c h i l in fosforgehalte t u s s e n g r a s s o o r t e n en k l a v e r s is te v e r w a a r l o z e n , k r u i -den bevatten gemiddeld 1,3 a 1,5 m a a l zoveel fosfor a l s g r a s s e n en k l a v e r s (Van I t a l l i e , 1934; T r u n i n g e r en von Grünigen, 1935; König,
1950; Klapp, 1951; B r ü n n e r , 1954; Van der Kiev, 1956a; G e r i c h e , 1957; Wöhlbier en K i r s c h g e s s n e r , 1957; SchineiSj, 1958; Bruggink, I960; K n a u e r , 1963)„
Ook t u s s e n de g r a s s o o r t e n b e s t a a n s l e c h t s geringe v e r s c h i l l e n in fosforgehalte (Van I t a l l i e , 1934; Whitehead, 1966). K a u t e r (1935) v e r m e l d t dat g r a s l a n d m e t overwegend F r a n s r a a i g r a s , goudhaver, wit-bol en r u w b e e m d g r a s m i n d e r fosfor bevat dan g r a s l a n d m e t overwegend k r o p a a r , Engels r a a i g r a s en r u w b e e m d g r a s , H i e r b i j zal s p r a k e zijn g e w e e s t van een v e r s c h i l in gebruik t u s s e n de p e r c e l e n w a a r o p beide groepen v o e r k o m e n , nlc overwegend a l s hooiland en a l s weiland. E r z a l dus t e v e n s een v e r s c h i l in g r o e i s t a d i u m en in b e m e s t i n g s t o e s t a n d zijn g e w e e s t . Volgens Z ü r n (1958) zouden b l a d r i j k e r e g r a s s o o r t e n f o s -f o r r i j k e r zijn dan b l a d a r m e r e soorten« K e m p en Dijkshoorn (1956) vonden in dit opzicht geen verschillen« Hun scheiding t u s s e n b l a d r i j k en b l a d a r m ( r e s ps het bovenste en het o n d e r s t e deel van de m o n s t e r s ) was e c h t e r v r i j grof. D a a r het stikstof- en het fosforgehalte aan e l k a a r g e c o r r e l e e r d zijn, ligt een hoger fosforgehalte in de e i w i t r i j k e r e b l a -d e r e n v e r g e l e k e n m e t -de e i w i t a r m e r e s t e n g e l s wel voor -de han-d» L a m b e r t en Denudt (1971) vonden v e r s c h i l l e n in fosforgehalte t u s s e n enkele g r a s s o o r t e n afhankelijk van het groeistadium« Engels r a a i g r a s , b e e m d l a n g b l o e m en r o o d z w e n k g r a s hadden een iets h o g e r fosforgehalte dan t i m o t h e e en I t a l i a a n s r a a i g r a s . In het begin van de g r o e i had I t a l i -a -a n s r -a -a i g r -a s een hoger geh-alte (vergeleken m e t de -a n d e r e s o o r t e n in het begin m i s s c h i e n b l a d r i j k e r ?)„ De v e r s c h i l l e n zijn e c h t e r n i e t g r o o t .
3. B e m e s t i n g e n b e m e s t i n g s t o e s t a n d v a n d e g r o n d a. S t i k s t o f b e m e s t i n g
De m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van het g r a s kan b e l a n g r i j k beïnvloed worden door de stikstof b e m e s t i n g , d e e l s a l s gevolg van een d i r e c t e invloed, d e e l s a l s gevolg van een i n d i r e c t e invloed. Stikstofbemesting geeft een b l a d r i j k e r gewas en verhoogt bij een v e r s t e r k t e s t i k s t o f o p n a m e in het a l g e m e e n de gehalten aan a n o r g a n i s c h e b e s t a n d d e l e n , a l -thans als het betreffende e l e m e n t in voldoende m a t e in de grond t e r beschikking s t a a t . Hunt (1970) c o n s t a t e e r d e m e t een h o g e r e stikstof-b e m e s t i n g xowel een hoger fosfor- a l s een h o g e r c a l c i u m g e h a l t e .
Voor aet gehalte aan f o s f o r wordt dit bij v e r s c h i l l e n d e m a a l -tijden g e d e m o n s t r e e r d in fig. 3, door ons ontleend aan gegevens van Mulder (1949), Indien, de fosfaatvoorziening voldoende i ss v e r h o o g t de s t i k s t o f b e m e s i n g s a m e n m e t het gehalte aan ruweiwit het f o s f o r g e h a l t e . De invloed van -.'e stikstofbemesting op het fosforgehalte gaat d a a r b i j onafhankelijk va;; de m a a l t i j d volledig s a m e n m e t zijn invloed op het r u w - e i w i t g e h a l t e . Bij een onvoldoende fosfaatvoorziening heeft de stik-stofbemesting volgons deze gegevens geen invloed» Met t o e n e m e n d e stikstofgiften kan h t gehalte dan zelfs dalen a l s gevolg van een v e r -hoogde groei van her g r a s en dientengevolge een verdunning van de door de planten opgenomen hoeveelheid voedingsstof.
N a a s t deze d i r e - t e invloed op de c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g i s e r een belangrijke i n d i r e c t e beïnvloeding door de s t i k s t o f b e m e s t i n g via een aanzienlijke wijziging in de b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het w e i -debestand« Door stikstof worden de c a l c i u m r i j k e r e k l a v e r s en k r u i d e n v e r d r o n g e n en v e r v a n g e n door de c a l c i u m a r m e r e g r a s s e n , Bij een
-10-L 260
k g N / h a
160
P, °/o van de droge stof
P content//, of DM 400 P20s 60 60 - xx + + • • o. o 160 &~-H • «OO-L •/• crude protein 30 2 6 0 L k g N / h a 16/6 xx 23/5 16/5 •• • o» o
F i g . 3. Verband t u s s e n stikstofbemesting, r u w - e i w i t - en fosfor-gehalte van g r a s bij vier maaitijden (naar Mulder, 1949).
Relation between nitrogen d r e s s i n g , c r u d e protein and phosphorus in g r a s s at four dates of cutting (Mulder, 1949).
11
r u i m gebruik van stikstof kan dan ook via de b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g een v e r l a g i n g van het. c a 1 c i u m g e h a 11 e van het w e i d e b e s t a n d v e r
wacht w o r d e n , hoewel s t i k s t o f b e m e s t i n g d i r e c t een e n i g s z i n s v e r h o -gende invloed kan hebben op het c a l c i u m g e h a l t e .
N i t r a a t b e m e s t i n g s t i m u l e e r t de opneming van kationen, a m m o -n i u m b e m e s t i -n g die va-n de a-nio-ne-n. De v o r m va-n de s t i k s t o f b e m e s t i -n g
op de c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het g r a s heeft e c h t e r m e e s t a l s l e c h t s geringe p r a k t i s c h e b e t e k e n i s , omdat in de bodem over het a l -g e m e e n een snelle n i t r i f i c a t i e van het a m m o n i u m p l a a t s vindt. Een u i t z o n d e r i n g v o r m t c h i l i s a l p e t e r , dat een v e r l a g e n d e invloed heeft op het c a l c i u m g e h a l t e (tot c a . 0, 10% Ca l a g e r v e r g e l e k e n m e t a n d e r e s t i k s t o f v o r m e n ) . Om het c a l c i u m g e h a l t e van het g r a s niet e x t r a te v e r l a g e n , m o e t het gebruik van deze m e s t s t o f op z a n d g r a s l a n d dan ook worden o n t r a d e n . K a l k s a l p e t e r geeft i e t s h o g e r e c a l c i u m g e h a l t e n (ca. 0„ 02% Ca m e e r ) . Met stikstof in a m m o n i u m v o r m ( z w a v e l z u r e a m m o n i a k en mengmeststoffen) worden s o m s iets h o g e r e f o s f o r g e -halten gevonden (ca.. 0, 04% P m e e r ) en i e t s l a g e r e c a l c i u m g e h a l t e n ( c a . 08 06% Ca m i n d e r ) ten opzichte van a n d e r e s t i k s t o f v o r m e n . b . F o s f a a t b e m e s t i n g
De fosfaatbemesting en de fosfaattoestand van de grond v e r h o g e n beide het fosforgehalte van h e t g r a s . F i g . 3 geeft h i e r v a n een v o o r -b e e l d . Het effect van een -b e t e r e fosfaatvoorziening is g r o t e r n a a r m a t e het g r a s j o n g e r en e i w i t r i j k e r i ss hetgeen ook door K n a u e r (1965) w e r d v a s t g e s t e l d . Een laag fosforgehalte wijst op een onvoldoende fosfaat-v o o r z i e n i n g , fosfaat-v o o r a l bij een hoog ruweiwitgehalte« Volgens Whitehead (1966) steeg het fosforgehalte op f o s f a a t a r m e grond door f o s f a a t b e m e s -ting van 0, 2% tot 0, 35 à 40% P .
In fig. 4 is de invloed van de fosfaattoestand van de grond ( P -A L - c i j f e r ) en van de fosfaatbemesting op het fosforgehalte van g r a s w e e r g e g e v e n , door ons afgeleid uit p r o e f v e l d g e g e v e n s . De voor deze figuur geldende fosforgehalten zijn herleid op 15% ruweiwit volgens het e e r d e r v e r m e l d e gemiddelde v e r b a n d t u s s e n fosfor en ruw eiwit. De stijging van het gehalte door een b e t e r e fosfaatvoorziening i s a a n -vankelijk v r i j duidelijk, m a a r n e e m t af bij h o g e r e b e m e s t i n g en bij r u i m e r e fosfaattoestand van de grond tot op den duur een m a x i m u m wordt, b e r e i k t . De gemiddelde stijging van het fosforgehalte p e r 10 P - A L - e e n h e d e n en p e r 50 kg P - O - p e r ha bij v e r s c h i l l e n d e fosfaat-t o e s fosfaat-t a n d e n van de grond wordfosfaat-t v e r m e l d in fosfaat-tabel III.
Bij toepas sing van het f o s f a a t b e m e s t i n g s a d v i e s voor g r a s l a n d bij e e n m a a l m a a i e n en d a a r n a weiden volgens de " A d v i e s b a s i s " (Anon. s 1967) kunnen de in tabel IV v e r m e l d e gemiddelde gehalten in afhankelijkheid van het r u w - e i w i t g e h a l t e worden v e r w a c h t . Het g r a s zal tijdens de weideperiode bij opvolging van het a d v i e s m e e s t a l een voldoende hoog gehalte hebben (ca. 0,45% P en h o g e r ) . Bij een r u w -eiwitgehalte l a g e r dan 15% zal het gehalte beneden de e e r d e r g e s t e l d e n o r m van 0, 35 tot 0,45% P d a l e n . H i e r u i t volgt dat een laag gehalte in hooi niet een gevolg behoeft te zijn van een onvoldoende fosfaatvoor-ziening. In hooi zijn in v e r b a n d m e t de l a g e r e r u w - e i w i t g e h a l t e n geen hoge fosforgehalten te v e r w a c h t e n . Hooi i s altijd duidelijke fosfor-a r m e r dfosfor-an w e i d e g r fosfor-a s vfosfor-an hetzelfde p e r c e e l .
12
TABEL UI. Stijging van het fosforgehalte van g r a s bij 15% r e in de d r o g e stof door f o s f a a t b e m e s t i n g en fosfaattoestand van de grond
P - A L 10 20 >30 P - A L % P Stijging % P p e r 50 kg P - C X / h a ( I n c r e a s e of P - p e r c e n t a g e p e r 50 kg 0-50 kg P , O g / h a 0,04 0,02 0,015 Stijging % P p e r ( I n c r e a s e of P-p< 5-15 15-25 0,07 0 , 0 3 10 ere 50-100 kg P O „ / h a 0, 025 0,015 0,01 P - A L - e e n h e d e n :entage p e r 10 P-25-35 0 , 0 2 35 0 , ' P-,0 2 5/ h a ) 100-150 kg P O , - / h a 0,02 0,015 0,01 -AL units) - 5 5 01 > 5 5 0 , 0 0 5 TABLE III. I n c r e a s e in p h o s p h o r u s content of g r a s s at 15% c r u d e p r o t e i n (DM) a s affected by phosphate d r e s s i n g and phosphate s t a t u s of the soil
TABEL IV. Te v e r w a c h t e n fosforgehalte van g r a s in de d r o g e stof bij b e m e s t i n g volgens het b e m e s t i n g s a d v i e s P - A L 10 14 18 18/29 30/39 4 0 / 5 5 >55 g e m . ; kg P2O 200 150 90 70 4 5 25 0 a v e r a g e ... 5/ h a ' Te v e r w a c h t e n P ( P - c o n t e n t to be crude-10 0,29 0329 0,29 0,29 0,30 0,30 0 , 3 0 0,29 -protein pi 15 0,37 0, 37 0,37 0, 37 0, 38 0, 38 0 , 3 8 0, 37 - g e h a l t e (%) bij een % expected ! greentage 20 0,44 0,44 0 , 4 4 0,44 0 , 4 5 0,45 0 , 4 5 0 , 4 4 (%)o of:) if g r a s s 25 0,49 0,49 0,49 0,49 0, 50 0, 50 0, 50 0,49 i r e van a t a 30 0,52 0,52 0,52 0,52 0, 53 0, 53 0 , 5 3 0,52 * B e m e s t i n g s a d v i e s bij e e n m a a l m a a i e n + weiden
( R e c o m m e n d e d for: f i r s t cut for hay, a f t e r m a t h grazed)
TABLE IV. P h o s p h o r u s content to be expected in g r a s s (DM) d r e s s e d a c c o r d i n g to c u r r e n t f e r t i l i z e r r e c o m m e n d a t i o n s
c . K a l i u m - e n n a t r i u m b e m e s t i n g
E e n k a l i b e m e s t i n g en een hoge k a l i t o e s t a n d van de grond v e r -lagen beide het c a l c i u m g e h a l t e van gras,, Hetzelfde is het geval m e t natrium,,
E e n w a a r d i g e kationen worden g e m a k k e l i j k e r door het g r a s op-genomen dan t w e e w a a r d i g e kationen en w e r k e n d a a r b i j de opneming van a n d e r e kationen t e g e n . Het k a 1 i u m g e h a 11 e van g r a s n e e m t duidelijk toe n a a r m a t e de k a l i t o e s t a n d van de grond h o g e r is en m e e r kali m e t b e m e s t i n g wordt gegeven^ H i e r d o o r wordt de opneming van
1 3 -F", V. van de droge slof bij 15 V, R E
P centen), V. of DM at 15 7. cryd» protein
0.4 -0.3 0.2 200kgP2O,/ha KO 50 0 20 40 60 SO 100 P-AL
F i g , 4. Invloed van fosfaatbemesting en fosfaattoestand van de grond (P-AL) op h e t fosforgehalte van g r a s .
The effect of phosphate d r e s s i n g and phosphate status of the soil (P-AL) on phosphorus in g r a s s .
Ca//» van de droge stof Ç* content, V. of DM 1 1 r 0 » 0.7
as
-• -• ~J- J 20 40 60 K-getal K numberF i g . 5. Verband t u s s e n de kalitoestand van de grond (K-getal) en het c^lciumgehalte van g r a s (onderzoek Borculo 1959).
Relation between the p o t a s s i u m status of the soil (K-number) and c a l c i u m in g r a s s (Borculo project 1959).
14
c a l c i u m g e d r u k t . Dit is v o o r a l nadelig als c a l c i u m s l e c h t s in b e p e r k t e m a t e in de grond t e r beschikking s t a a t (vooral op zandgronden) en het gehalte bovendien moeilijk verhoogd kan worden« Bij hoge k a l i u m g e -halten in de grond vindt m e n dan ook vaak lage c a l c i u m g e h a l t e n in het g r a s tengevolge van de c o n c u r r e n t i e die t u s s e n deze m i n e r a l e n opt r e e d opt bij de opname door de planopt«, Een v o o r b e e l d h i e r v a n wordopt g e -geven in fig„ 5 voor het B P D - o n d e r z o e k te Borculo in 1959« P e r 10 eenheden K- g e t i l s tij g ing daalt het Ca~gehalte volgens dit o n d e r z o e k gemiddeld m e t 0t06%. K e m p (1957) v e r m e l d t gegevens o v e r het c a l -c i u m g e h a l t e van w e i d e g r a s , w a a r u i t e v e n e e n s blijkt dat het gehalte afneemt m e t het hoger worden van de k a l i t o e s t a n d van de grond ( m o n s t e r n a m e in het v o o r j a a r tijdens of vlak voor het weiden). Met t o e n e -m e n d e k a l i t o e s t a r i daalde het c a l c i u -m g e h a l t e op zandgrond van 0, 57 tot 0,47 en op rivayrklei van 0, 64 tot 0, 52% C a .
Een v e r l a g i n g van het c a l c i u m g e h a l t e van g r a s door k a l i b e m e s -ting w o r d t door v e r s c h i l l e n d e o n d e r z o e k e r s g e c o n s t a t e e r d , o . a . door
't H a r t en Van d e r H a u w (1942), Whitehead (1966) en Mudd (1970). Kemp en G e u r i n k (19V0) vonden op zandgrond een daling van 0, 10% Ca bij een z w a r e kalibem*. sting, die bijna 200 kg K_,0 p e r ha m e e r b e -d r o e g -dan v o o r een optimale o p b r e n g s t no-dig w a s .
De daling van het c a l c i u m g e h a l t e onder invloed van de k a l i t o e -stand van de grond en de . l a l i b e m e s t i n g , afgeleid u i t gegevens van S l u i j s m a n s (1967), is vooi zand, veen en k l e i g r o n d w e e r g e g e v e n in t a b e l V.
TABEL V, Invloed van de k a ï i t o e s t a n d van de grond en de k a l i b e m e s -ting op het c a l c i u m g e h a l t e van g r a s in de droge stof ( S l u i j s m a n s , 1967/.
Ca-geha.-.e van g r a s (%) bij een K - g e t a l van de grond van
G r o n d s o o r t (Ca-content of g r a s s (%)' at a K - n u m b e r of the
(soil type) soil of:) _______________________________ 11-17 " " 18-25 26-52 zand (sand) 0 K , 0 0,63 0,56 0 , 5 4 100 K^O 0,56 0 , 5 1 0,48 veen (peat) 0 K O 0,62 0 , 6 0 0 , 5 2 100 K^O 0 , 5 8 0,56 0 , 5 1 k l e i (clay) 0 K O 0 , 6 6 0,68 0 , 6 3 100 K , 0 0 , 6 2 0 , 6 3 0 , 6 1 ^ * G e m i d d e l d e van 3 j a a r , v o o r - en n a j a a r s s n e d e , p e r g r o n d s o o r t 20 p r o e v e n .
(Average of 3 y e a r s , s p r i n g and autumn cut;, 20 t r i a l s p e r soil t y p e . ) TABLE V. Effect of p o t a s s i u m s t a t u s of the soil and p o t a s s i u m d r e s -sing on c a l c i u m content of g r a s s (DM).
De daling van het c a l c i u m g e h a l t e door k a l i b e m e s t i n g i s op z a n d grond g r o t e r dan op v e e n g r o n d en op kleigrond,, Dit hangt w a a r s c h i j n -lijk ten dele s a m e n m e t het feit, dat, het a d s o r p t i e c o m p l e x op veen en k l e i g r o n d r e e d s m e e r k a l i u m en a n d e r e kationen bevat, w a a r d o o r e e n -zelfde k a l i b e m e s t i n g de verhoudingen m i n d e r s t e r k v e r s c h u i f t dan op
15
zandgrond. Zandgronden hebben bovendien een m i n d e r s t e r k bufferend v e r m o g e n om de e x t r a toegediende kali in een m i n d e r voor de plant op-n e e m b a r e voraop-n v a s t te leggeop-n» Uit deze gegeveop-n, a.aop-ngevuld rop-net die van a n d e r e onderzoekingen, kan w o r d e n afgeleid dat de daling van h e t C a - g e h a l t e p e r 10 eenheden K - g e t a l op zand- en veengrond 0, 06 en op k l e i g r o n d 0, 04% b e d r a a g t , en p e r 100 kg K^O p e r ha op zandgrond 0, 06 en op v e e n - en k l e i g r o n d 0, 03%.
Om te lage c a l c i u m g e h a l t e n in het g r a s te v o o r k o m e n m o e t d a a r -om g e s t r e e f d w o r d e n n a a r een niet te hoge k a l i t o e s t a n d van de grond. De k a l i b e m e s t i n g m o e t niet h o g e r zijn dan voor een goede g r a s g r o e i noodzakelijk i s . Dit wordt b e r e i k t door te b e m e s t e n volgens de n o r m e n van de " A d v i e s b a s i s " (Anon. , 1967}„ E r r e s u l t e e r t dan een k a l i u m g e -h a l t e in -h e t g r a s dat, af-hankelijk van -het g r o e i s e i z o e n , de g r o e i s n e l -h e i d
en het g r o e i s t a d i u m , globaal g e s t e l d kan w o r d e n op 2, 5 à 3, 0% K in de droge stof van w e i d e g r a s en i e t s l a g e r in kuil en hooi. Een te hoge k a l i -t o e s -t a n d van de grond kan v e r l a a g d worden door he-t g r a s l a n d e x -t r a -te m a a i e n .
Op zandgrond v e r l a a g t een n a t r i u m b e m e s t i n g in de v o r m van c h i l i s a l p e t e r het c a l c i u m g e h a l t e van g r a s (Van I t a l l i e , 1938; Te Velde, I960). Henkens (1965) v e r m e l d t gegevens van. L e h r , w a a r u i t blijkt dat b e m e s t i n g m e t c h i l i s a l p e t e r het G a - g e h a l t e v e r l a a g t m e t 0,07%
(stikstofgift 60 kg N p e r h a ) . Van I t a l l i e (193 8) vond een o v e r e e n k o m s t i ge daling. Z o a l s r e e d s e e r d e r i s v e r m e l d , i s het gebruik van c h i l i s a l -p e t e r o-p zandgrond d a a r o m af te r a d e n , in v e r b a n d m e t de daling van h e t c a l c i u m g e h a l t e van het g r a s , die d a a r v a n het gevolg i s . N a t r i u m
c h l o r i d e v e r l a a g t , in t e g e n s t e l l i n g m e t c h i l i s a l p e t e r , h e t c a l c i u m g e -h a l t e niet van b e t e k e n i s , w a a r s c -h i j n l i j k o m d a t t e g e n o v e r -het v e r g r o t e aanbod aan kationen (Na) t e g e l i j k e r t i j d een g r o t e r aanbod aan g e m a k k e -lijk o p n e e m b a r e anionen (Cl) s t a a t .
d . M a g n e s i u m b e m e s t i n g
Met een stijging van het m a g n e s i u m g e h a l t e van h e t g r a s gaat een daling van h e t c a l c i u m g e h a l t e g e p a a r d . Een v e r l a g i n g van h e t gehalte door m a g n e s i u m b e m e s t i n g doet zich v o o r a l voor op zandgrond en in m i n d e r e m a t e op veen en k l e i g r o n d , z o a l s blijkt uit t a b e l VI.
Een e e n m a l i g e b e m e s t i n g n a a r 100 kg MgO/ha in de v o r m van k i e s e r i e t v e r l a a g d e h e t C a - g e h a l t e van g r a s op zandgrond in h e t voor-j a a r gemiddeld m e t 0, 04% en in het n a voor-j a a r m e t 0, 02% (gegevens ont-leend aan S l u i j s m a n s , 1967). De daling ging in volgende j a r e n duidelijk door a l s opnieuw m e t m a g n e s i u m w e r d b e m e s t . De daling b e d r o e g na d r i e j a a r o n g e v e e r 0, 10% C a . Dilz en A r n o l d (1970) vonden na b e m e s -ting g e d u r e n d e d r i e j a a r m e t m a g n e s a m o n (150 tot 190 kg MgO p e r ha en p e r j a a r ) een daling van e v e n e e n s o n g e v e e r 0, 10% Ca. K e m p en G e u r i n k (1970) gingen in een proef op zandgrond de invloed van een h e r -h a a l d e m a g n e s i u m b e m e s t i n g m e t m a g n e s a m o n g e d u r e n d e a c -h t j a a r na op het c a l c i u m g e h a l t e van g r a s , n a d a t in de e e r s t e twee j a r e n boven-dien in t o t a a l 176 kg MgO p e r ha a l s k i e s e r i e t w a s gegeven. P e r j a a r w e r d m e t m a g n e s a m o n gemiddeld 136 kg MgO p e r ha toegediend. Het b l e e k dat h e t c a l c i u m g e h a l t e van het g r a s c n d e r invloed van m a g n e s i u m -b e m e s t i n g duidelijk daalde. G e m i d d e l d o v e r acht j a a r -b e d r o e g de daling in het v o o r j a a r , z o m e r en h e r f s t 0, 12% Ca. De daling b e d r o e g in h e t
16 T A B E L V I . I n v l o e d v a n de m a g n e s i u r n b e m e s t i n g o p h e t c a l c i u m g e h a l t e v a n g r a s in de d r o g e stof ( S l u i j s m a n s , 1967), G r o n d s o o r t (Soil t y p e C a - g e h a l t e v a n g r a s (%V ( C a - c o n t e n t ' ' " ' of g r a s s ) kg M g O / h a 100 kg M g O / h a z a n d ( s a n d ) v e e n ( p e a t ) k l e i ( c l a y ) 0 K20 100 K20 0 K20 100 K 2 O 0 K2O 100 K 2 O 08 60 0, 54 0, 58 0S 56 0 , 6 5 0, 62 Op 55 0, 50 0, 56 0 , 5 3 0 , 6 3 0 , 6 2 * G e m i d d e l d e v a n 3 j a a r , v o o r - en n a j a a r s s n e d e , p e r g r o n d s o o r t 20 p r o e v e n . ( A v e r a g e of 3 y e a r s , s p r i n g a n d a u t u m n c u t , 20 t r i a l s p e r s o i l t y p e . ) T A B L E V I . E f f e c t of m a g n e s i u m d r e s s i n g o n c a l c i u m c o n t e n t of g r a s s (DM). v o o r j a a r en z o m e r a a n v a n k e l j k c a . 0, 0 5 % en n a m g e l e i d e l i j k t o e t o t c a . 0, 20% a l s g e r e g e l d m e t m a g n e s i u m w e r d b e m e s t . H o g e m a g n e s i u m g i f t e n , die n o d i g z o u d e n z i j n v o o r e e n v o l d o e n d e m a g n e s i u m g e h a l t e v a n h e t g r a s o m h y p o m a g n e s a e m i e t e v o o r k o m e n , z o u d e n o p z a n d g r o n d e e n z o d a n i g e v e r l a g i n g v a n h e t c a l c i u m g e h a l t e k u n -n e -n v e r o o r z a k e -n , d a t d i t g e h a l t e b e -n e d e -n de g e s t e l d e -n o r m v a -n 0 , 4 5 à 0, 60% C a z o u k u n n e n d a l e n . H e t b e m e s t i n g s a d v i e s v o o r m a g n e s i u m o p z a n d g r a s l a n d i s e r d a a r o m o p g e r i c h t de v e r l a g i n g v a n h e t c a l c i u m g e -h a l t e v a n -h e t g r a s t o t e e n m i n i m u m t e b e p e r k e n . D i t w o r d t b e r e i k t d o o r s l e c h t s e e n m a t i g e o n d e r h o u d s b e m e s t i n g v a n 50 kg M g O p e r h a t e a d v i s e r e n , n a d a t d o o r e x t r a m a g n e s i u r n b e m e s t i n g e e n v o l d o e n d e h o g e m a g -n e s i u m t o e s t a -n d v a -n d e g r o -n d i s b e r e i k t (150 m g M g O p e r kg g r o -n d , z i e A n o n y m u s , 1 9 6 7 ) . e . K a l k t o e s t a n d e n b e k a l k i n g U i t d e m e e s t e o n d e r z o e k i n g e n b l i j k t d a t de k a l k t o e s t a n d v a n de g r o n d en. e e n b e k a l k i n g s l e c h t s e e n g e r i n g e f f e c t h e b b e n o p h e t c a l c i u m g e h a l t e v a n g r a s . D e v e r h o g i n g v a n h e t g e h a l t e d o o r b e k a l -k i n g b e d r a a g t m e e s t a l n i e t m e e r d a n c a . 0, 10% C a . D e v e r a n d e r i n g e n i n h e t g e h a l t e h a n g e n v e e l a l s a m e n m e t w i j z i g i n g e n in de b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g d o o r b e k a l k i n g , o m d a t h e t c a l c i u m g e h a l t e in h o o f d z a a k b e -p a a l d w o r d t d o o r d e v e r h o u d i n g in h e t w e i d e b e s t a n d t u s s e n g r a s s e n , k l a v e r s e n k r u i d e n . E e n b e k a l k i n g k a n z o w e l h e t a a n d e e l v a n k r u i d e n en k l a v e r s v e r h o g e n a l s v e r l a g e n . I n d i e n h e t a a n d e e l v a n k l a v e r s e n k r u i d e n m e t t o e -n e m e -n d e pH s t i j g t , -n e e m t o o k h e t c a l c i u m g e h a l t e v a -n h e t b e s t a -n d t o e ( K a u t e r , 1 9 3 5 ; B r u n n e r , 1950; S a l v a d o r ! , 1 9 6 4 ) , i n d i e n h e t d a a l t , n e e m t h e t g e h a l t e af ( S c h i n e i s , 1 9 5 8 ) . H e t i s b i j d e z e o n d e r z o e k i n g e n e c h t e r n i e t z e k e r of w i j h i e r m e t e e n z u i v e r e p H i n v l o e d t e m a k e n h e b b e n g e
-17
had, omdat de p e r c e l e n behalve in pH ook in a n d e r e factoren kunnen v e r s c h i l l e n . Gegevens h i e r o v e r o n t b r e k e n .
Uit gegevens van B r ü n n e r (1953) blijkt, dat in éèn van de v i e r door h e m genoemde onderzoekingen het C a - g e h a l t e van p e r c e l e n m e t een voldoende k a l k t o e s t a n d 0, 11% hoger is dan op p e r c e l e n m e t een onvoldoende, kalktoestand«, In d r i e gevallen is het gehalte bij een v o l -doende k a l k t o e s t a n d e c h t e r l a g e r dan bij een onvol-doende k a l k t o e s t a n d (gemiddeld 0,05% Ca l a g e r ) . Burbach (1955) vond een. m a x i m u m in g e -h a l t e bij pH 5, 6 tot 6, 0. Bij l a g e r e en -h o g e r e pH was -het ge-halte 0,, 1 a 0S 2% Ca l a g e r . Trünibger en von Grünigen (1935) vonden geen invloed van de pH op het c a l c i u m g e h a l t e van g r a s . In deze gevallen w e r d e n e c h t e r geen gegevens over de b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g v e r m e l d .
N a a s t de onderzoekingen over de invloed via de botanische s a m e n -stelling zijn e r ook gegevens over een d i r e c t e invloed van bekalking en pH op het g e h a l t e . Z ü r n (1951) v e r m e l d t gegevens w a a r u i t blijkt dat de v e r s c h i l l e n d e p l a n t e s o o r t e n v e r s c h i l l e n d op een bekalking r e a g e r e n . De invloed was het g r o o t s t bij k l a v e r s (stijging door bekalking m e t 0,48% Ca, bij g r a s s e n m e t 0, 06% en bij k r u i d e n m e t 0, 10%). Volgens B r ü n n e r (1954) was het effect van een bekalking bij witte k l a v e r en leeuwentand d a a r e n t e g e n s l e c h t s g e r i n g . Bij goudhaver m e t een z e e r laag c a l c i u m -gehalte w e r d het C a - g e h a l t e pas n o e m e n s w a a r d verhoogd van 0, 33 tot 0,43% door een z w a r e k a l k b e m e s t i n g gedurende d r i e j a a r van j a a r l i j k s 3000 kg C a C O , p e r h a . Bij een g e l i j k blijvende verhouding t u s s e n de hoofdplantengfoepen vond B r ü n n e r (1953) een stijging van 0, 04% Ca m e t toenemende pH. M ü c k e n b e r g e r (1953) c o n s t a t e e r d e op proefvelden, w a a r de gewichtsverhouding t u s s e n g r a s s e n , k l a v e r s en k r u i d e n na b e -kalking v r i j w e l gelijk bleef, een stijging van het C a - g e h a l t e m e t c a . 0, 03% p e r 1000 kg C a C C * . Uit bovenstaande blijkt wel, dat een v e r h o -ging van het c a l c i u m g e h a l t e door bekalking zonder een v e r a n d e r i n g in de b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het bestand m e e s t a l s l e c h t s gering i s .
Over de invloed van de k a l k t o e s t a n d van de grond op het f o s f o r -g e h a l t e van -g r a s staan -ge-gevens t e r beschikkin-g van Van d e r P a a u w (1943) en Van d e r Paauw et a l . (1951). Hoewel een invloed niet altijd a a n t o o n b a a r w a s , v e r k r e g e n zij uit s t a t i s t i s c h o n d e r z o e k d i k w i j l s aanwijzingen dat de opneming van fosfaat optimaal was bij een pH-HCl van 4, 8 tot 5, 50 Bij l a g e r e of h o g e r e pH was het gehalte m e e s t a l i e t s l a g e r . Het fosfaat wordt dan blijkbaar m i n d e r goed opgenomen, w a a r door een daling van het gehalte o p t r e e d t . Bij lage pH is dit w a a r s c h i j n lijk m e d e een gevolg van m i n d e r gunstige g r o e i o m s t a n d i g h a d e n . O n d e r -zoek van Schineis (1958) b e v e s t i g t dit. Het p H - t r a j e c t voor de m a x i m a l e opneming van fosfaat lag bij zijn o n d e r z o e k e c h t e r h o g e r dan h i e r b o v e n is v e r m e l d . Hij vond een m a x i m u m g e h a l t e bij een pH-KCl 5, 3 tot 6S 1, ondanks een afname in het a a n d e e l van f o s f a a t r i j k e r e k r u i d e n in het b e s t a n d .
4 . I n v l o e d v a n h e t s e i z o e n en v a n d e v o c h t v o o r z i e n i n g
Een invloed van het s e i z o e n t r e e d t zowel op bij het gehalte aan c a l c i u m als bij dat aan fosfor. Deze s c h o m m e l i n g e n zijn gedeeltelijk t e r u g te v o e r e n tot v e r s c h i l l e n in b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het
b e s t a n d gedurende het g r o e i s e i z o - ë ^ e n tot v e r s c h i l l e n in g r o e i s t a d i u m van het gras.. Ook spelen mogelijk t e m p e r a t u u r - en vochtinvloeden een r o l .
18
Het c a 1 c i u m g e h a I t e is in a p r i l v r i j hoog en vertoont een
lichte daling in rnei en juni. Deze daling in het v o o r j a a r i s mogelijk een gevolg van een C a / K - a n t a g o n i s m e , w a a r d o o r de opneming van c a l c i u m w o r d f g e d r u k t (Deys en B o s c h , 1 ?51 ; K e m p en ft H a r t , 1957). Het g r a s is dan bovendien m i n d e r b l a d r i j k en m e e r stengelig, en d a a r d o o r a r m e r aan c a l c i u m . In de loop van de z o m e r vertoont h e t c a l c i u m g e h a l t e een stijging en in s e p t e m b e r en l a t e r w e e r een daling. De stijging in de z o -m e r wordt v e r o o r z a a k t door h e t o p t r e d e n van de c a l c i u -m r i j k e r e k l a v e r s en k r u i d e n , die z o m e r s in het a l g e m e e n m e e r op de v o o r g r o n d t r e d e n dan in het v o o r j a a r en in het n a j a a r (Deys en B o s c h , 1951; 't H a r t ,
1944/45; K e m p en 't H a r t , 1957).
Het v e r l o o p van het gehalte aan f o s f o r gedurende h e t g r o e i s e i -zoen gaat s a m e n m e t dat van het gehalte aan ruw eiwit. Beide v e r t o n e n o n g e v e e r dezelfde s c h o m m e l i n g e n ( B r a n d s m a , 1954). In het v o o r j a a r (mei) en in de h e r f s t ( s e p t e m b e r ) i s het gehalte hoog, in de z o m e r (juni) d a a r e n t e g e n l a a g . V e r s c h i l l e n in vochtvoorziening spelen h i e r b i j w a a r -schijnlijk ook een r o l . De daling van het fosforgehalte in de z o m e r i s v e r m o e d e l i j k het g r o o t s t na p e r i o d e n van d r o o g t e .
Onder droge o m s t a n d i g h e d e n en in d r o g e j a r e n daalt het fosfor-gehalte en stijgt het c a l c i u m g e h a l t e , bij een b e t e r e vochtvoorziening i s het o m g e k e e r d e het geval. F o s f o r g e b r e k kan dus v o o r a l o p t r e d e n in d r o g e j a r e n . S a l v a d o r ! (1964) n a m w a a r , dat een h o g e r c a l c i u m g e h a l t e in droge j a r e n samenging m e t een l a g e r k a l i u m g e h a l t e en een h o g e r p e r centage k l a v e r s in het 'bestand. Het fosforgehalte w a s in droge j a r e n l a -g e r dan in n a t t e j a r e n . Sjollema (1931b) c o n s t a t e e r d e e v e n e e n s la-ge fosforgehalten na p e r i o d e n van droogte en lage c a l c ï u m g e h a l t e n bij veel r e -gen. Whitehead (1966) vond bij bedekt houden van de grond, w a a r b i j de r e g e n w e r d a f g e s c h e r m d , l a g e r e fosfor- en k a l i u m g e h a l t e n en h o g e r e c a l c i u m - en n a t r i u m g e h a l t e n . N e h r i n g (195 8) o n d e r z o c h t de invloed van de vochtvoorziening op het c a l c i u m en fosforgehalte bij d r i e g r a s s o o r -t e n . N a a r m a -t e de voch-tvoorziening b e -t e r w e r d , daalde he-t C a - g e h a l -t e van 1, 08 tot 0, 79% en steeg het P - g e h a l t e van 0, 21 tot 0, 31%. B o s c h (1954) v e r m e l d t e v e n e e n s een stijging van h e t fosforgehalte bij b e t e r e vochtvoorziening (onderzoek in l y s i m e t e r s m e t z o m e r w a t e r s t a n d e n van
1Z5 en 50 c m beneden het m a a i v e l d en b e r e g e n i n g m e t 20 tot 150 m m w a t e r ) . De verhoging van h e t fosforgehalte door een b e t e r e w a t e r v o o r
-ziening w a s v o o r a l groot tijdens de w a r m e z o m e r m a a n d e n m e t s t e r k e v e r d a m p i n g . In het v o o r j a a r en in het n a j a a r w a r e n de v e r s c h i l l e n k l e i -n e r . W a a r s c h i j -n l i j k w a r e -n ook de d r o g e r e objecte-n toe-n v r i j vochtig, zodat een g r o t e r e h o e v e e l h e i d w a t e r weinig r e a c t i e m e e r gaf. Bij de v r i j wel gelijke b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het b e s t a n d w e r d h e t c a l c i u m -gehalte bij dit o n d e r z o e k weinig b e m v l o e d door v e r s c h i l l e n in vochtvoor-ziening.
Ook tijdens het weiden kan de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van h e t te nut-tigen v o e r in k o r t e tijd w i s s e l e n . Een factor die h i e r b i j een r o l speelt, i s de s e l e c t i e die h e t vee bij het g r a z e n uitoefent. Na e e r s t de m a l s e , eiwit-rijke toppen gegeten te hebben, kan binnen 5 dagen een daling o p t r e d e n , o . a . van h e t fosforgehalte en s o m s ook van het c a l c i u m g e h a l t e , a l s d a a r -na ook de e i w i t a r m e r e b l a d d e l e n en s t e n g e l s w o r d e n genuttigd (Van d e r Kiey, 1956b).
19
IV. SAMENVATTING EN CONCLUSIES
Aan de hand van een l i t e r a t u u r s t u d i e , aangevuld m e t de b e w e r -king van gegevens van enkele proefnemingen, worden de b e l a n g r i j k s t e factoren die het c a l c i u m en fosforgehalte van het w e i d e b e s t a n d b e ï n -vloeden, b e s p r o k e n .
Voor c a l c i u m zijn dit de b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g en de b e m e s -ting m e t k a l i , n a t r i u m en m a g n e s i u m , voor fosfor de o u d e r d o m van het g r a s , de stikstof- en de f o s f a a t b e m e s t i n g .
(1) K l a v e r s en k r u i d e n hebben een 3 à 4 m a a l zo hoog c a l c i u m g e -h a l t e a l s g r a s s e n . P e r 10% m e e r k l a v e r s en k r u i d e n in -het b e s t a n d
stijgt het C a - g e h a l t e m e t gemiddeld 0, 12%. De mogelijkheid om het c a l c i u m g e h a l t e te verhogen door een g r o t e r aandeel k l a v e r s en k r u i d e n , i s m o e i l i j k te r e a l i s e r e n door de r u i m e stikstofbemesting die bij h e t huidige s t r e v e n n a a r i n t e n s i v e r i n g wordt t o e g e p a s t .
Het fosforgehalte van k r u i d e n i s ongeveer 1, 5 m a a l zo hoog a l s van g r a s s e n en k l a v e r s . De v e r s c h i l l e n in c a l c i u m - en fosforgehalte t u s s e n g r a s s o o r t e n zijn b e t r e k k e l i j k gering en m e e s t a l niet van p r a k -t i s c h e b e -t e k e n i s .
(2) Een r u i m e k a l i b e m e s t i n g en een hoge k a l i t o e s t a n d van de grond v e r l a g e n beide het c a l c i u m g e h a l t e , e v e n a l s een r u i m e m a g n e
-s i u m b e m e -s t i n g en een b e m e -s t i n g m e t c h i l i -s a l p e t e r . De daling van het c a l c i u m g e h a l t e b e d r a a g t p e r 10 eenheden K - g e t a l s t i j g i n g en p e r 100 kg K2O p e r ha in beide gevallen op zandgrond ca. 0, 06% en op k l e i g r o n d ca. 0, 03% Ca. R u i m e m a g n e s i u m b e m e s t i n g v e r l a a g t het c a l c i u m g e h a l -te op zandgrond m e t 0, 05 à 0, 10% Ca en bij h e r h a a l d e t o e p a s s i n g m e t 0, 15 à 0, 20% Ca. C h i l i s a l p e t e r v e r l a a g t h e t Ca- gehalte m e t ca. 0, 10%. Een te r u i m e k a l i b e m e s t i n g en een te hoge k a l i t o e s t a n d van de grond m o e t e n d a a r o m w o r d e n v e r m e d e n , evenals op zandgrond een te r u i m e m a g n e s i u m b e m e s t i n g en een b e m e s t i n g m e t c h i l i s a l p e t e r .
(3) Het fosforgehalte daalt n a a r m a t e het g r a s ouder en e i w i t a r m e r w o r d t . E i w i t a r m hooi is d e r h a l v e a r m e r aan fosfor dan eiwitrijk w e i d e -g r a s . P e r 10% ruw eiwit stij-gt h e t P - -g e h a l t e m e t 0, 1 à 0, 2%. De
in-vloed van de stikstofbemesting op h e t fosforgehalte hangt s a m e n m e t zijn invloed op het r u w - e i w i t g e h a l t e . Vroeg m a a i e n en een r u i m e stik-stofbemesting verhogen d e r h a l v e het f o s f o r g e h a l t e . Lage fosforgehal-ten en hooi zullen in de r e g e l e c h t e r niet tot een te k r a p p e fosforvoor-ziening van het vee leiden, omdat dit wordt aangevuld m e t eiwit- en d a a r m e e fosforrijke k r a c h t v o e d e r s .
(4) De fosfaatbemesting en de fosfaattoestand van de grond hebben, behalve bij lage fosfaatvoorziening, s l e c h t s een b e t r e k k e l i j k g e r i n g e verhogende invloed op het fosforgehalte van g r a s . Bij rxiime fosfaat-v o o r z i e n i n g i s door b e m e s t i n g geen e fosfaat-v e n r e d i g e fosfaat-verhogende infosfaat-vloed op het fosforgehalte te v e r w a c h t e n . Het effect van een b e t e r e
fosfaatvoor-ziening i s g r o t e r n a a r m a t e het g r a s j o n g e r en e i w i t r i j k e r i s .
(5) Bekalking en pHverhoging hebben, zonder wijziging in de b o -t a n i s c h e s a m e n s -t e l l i n g van he-t b e s -t a n d , m e e s -t a l s l e c h -t s een g e r i n g e verhogende invloed op het c a l c i u m g e h a l t e . Een. o p t i m a l e fosfaatopne-ming vindt p l a a t s bij een pH-KCl van c a . 5, 5.
(6) Onder droge o m s t a n d i g h e d e n en in droge j a r e n daalt m e e s t a l het fosforgehalte en stijgt h e t c a l c i u m g e h a l t e , bij een b e t e r e
vochtvoor-20
ziening is het o m g e k e e r d e het geval, In de loop van de z o m e r vertoont h e t c a l c i u m g e h a l t e m e e s t a l een stijging door het o p t r e d e n van m e e r
c a l c i u m r i j k e r e k l a v e r s en kruiden in het b e s t a n d , het fosforgehalte ver-toont dan d a a r e n t e g e n een daling, v o o r a l na p e r i o d e n van d r o o g t e ,
Op grond van b o v e n s t a a n d e gegevens zijn op intensief g e v o a r d e g r a s l a n d b e d r i j v e n d e r h a l v e hoge fosforgehalten en lage c a I c i u m g e h a l -ten in h e t w e i d e b e s t a n d te v e r w a c h t e n .
21
V. SUMMARY
F a c t o r s i n f l u e n c i n g t h e c a l c i u m a n d p h o s p h o r u s c o n -t e n -t of g r a s s
A r e v i e w of the l i t e r a t u r e on the influence of v a r i o u s f a c t o r s on c a l c i u m and p h o s p h o r u s in h e r b a g e i s given, supplemented, with r e s u l t s of own i n v e s t i g a t i o n s .
The c a l c i u m content of g r a s s i s l a r g e l y d e t e r m i n e d by the b o t a n i cal composition and the application of p o t a s s i u m , sodium and m a g n e -s i u m . The p h o -s p h o r u -s content depend-s m a i n l y on the age of the g r a -s -s and on n i t r o g e n and p h o s p h o r u s f e r t i l i z a t i o n .
The following conclusions may be drawn.
(1) The c a l c i u m content of c l o v e r s and h e r b s is 3 to 4 t i m e s a s high as of grass. On the a v e r a g e , the c a l c i u m content i n c r e a s e s 0„ 12% for each 10% i n c r e a s e in c l o v e r s and h e r b s . Intensive farming with high n i t r o g e n d r e s s i n g in m o d e r n l i v e s t o c k h u s b a n d r y p r e v e n t s an i n c r e a s e in c a l c i u m by m e a n s of m o r e c l o v e r s and h e r b s . The p h o s p h o r u s con-tent of h e r b s is about 1. 5 t i m e s a s high a s of g r a s s and c l o v e r s . The d i f f e r e n c e s in c a l c i u m and p h o s p h o r u s contents between g r a s s s p e c i e s a r e r e l a t i v e l y s m a l l and m o s t l y not of p r a c t i c a l i m p o r t a n c e .
(2) An a m p l e supply of p o t a s s i u m and a high p o t a s s i u m s t a t u s of the soil d e c r e a s e the c a l c i u m content, a s well a s an a m p l e m a g n e s i u m d r e s s i n g and an application of Chilean n i t r a t e .
On the a v e r a g e , the c a l c i u m content is r e d u c e d on sandy soils by about 0. 06% and on clay s o i l s by about 0. 03% Ca for e a c h 10% i n c r e a s e in soil p o t a s s i u m and for each 100 kg KzO p e r ha applied. An a m p l e
supply of m a g n e s i u m d e c r e a s e s the c a l c i u m content on sandy s o i l s by 0. 05 to 0. 10% Ca and upon r e p e a t e d application by 0, 15 to 0o 20% Ca.
Chilean n i t r a t e d e c r e a s e s the c a l c i u m content by about 0„ 10% Ca« T h e r e -fore an a m p l e p o t a s s i u m d r e s s i n g and a high p o t a s s i u m s t a t u s of the soil should b e avoided, a s well a s an a m p l e m a g n e s i u m d r e s s i n g and application of Chilean n i t r a t e on sandy s o i l s .
(3) The p h o s p h o r u s content d e c r e a s e s with i n c r e a s i n g age of the g r a s s and d e c r e a s i n g content of c r u d e p r o t e i n . F o r t h i s r e a s o n h a y that is low in c r u d e p r o t e i n contains l e s s p h o s p h o r u s than young g r a s s high in c r u d e p r o t e i n . P e r 10% i n c r e a s e in c r u d e p r o t e i n the phospho-r u s content i n c phospho-r e a s e s by 0„ 1 to 0. 2% P„ The influence of the n i t phospho-r o g e n d r e s s i n g on p h o s p h o r u s content is c o r r e l a t e d with its influence on c r u d e p r o t e i n . F o r this r e a s o n a h i g h e r p h o s p h o r u s content i s obtained when the g r a s s i s cut at an e a r l y stage of growth and when an a m p l e supply of n i t r o g e n i s given. H o w e v e r , low»phosphate hay will g e n e r a l l y not lead to a p h o s p h o r u s deficiency in c a t t l e , b e c a u s e it i s supplemented by c o n c e n t r a t e s high in c r u d e p r o t e i n and high in p h o s p h o r u s .
(4) P h o s p h o r u s f e r t i l i z a t i o n and the p h o s p h o r u s s t a t u s of the soil have little effect on the p h o s p h o r u s content of the g r a s s , except when the s o i l - p h o s p h o r u s supply i s low. The effect of an i m p r o v e d phosphor u s supply is g phosphor e a t e phosphor a s the g phosphor a s s i s youngephosphor and h i g h e phosphor in c phosphor u d e p phosphor o -tein.
(5) In g e n e r a l , liming and an i n c r e a s e in pH without a change in b o t a n i c a l composition of the g r a s s have m o s t l y a s m a l l influence on the
22
c a l c i u m content of h e r b a g e . O p t i m u m uptake of p h o s p h o r u s o c c u r s at pH-KCl of a p p r o x i m a t e l y 5 . 5 .
(6) Under dry conditions and in dry y e a r s the p h o s p h o r u s content d e c r e a s e s and the c a l c i u m content i n c r e a s e s ; under m o i s t conditions the r e v e r s e o c c u r s . In s u m m e r the c a l c i u m content m o s t l y i n c r e a s e s a s a r e s u l t of an i n c r e a s e d p e r c e n t a g e in the sward of clover and h e r b s high in c a l c i u m , but the phosphorus content d e c r e a s e s , e s p e c i a l l y after a d r y p e r i o d . T h e s e indicate that h e r b a g e of high phosphate and low c a l -c i u m -content m a y be expe-cted u n d e r -conditions of intensive f a r m i n g .
23
VI. LITERATUUR
A n o n y m u s , 1967. A d v i e s b a s i s voor landbouwgronden, Rijkslandbouw-c o n s u l e n t s Rijkslandbouw-c h a p voor B o d e m en B e m e s t i n g , z. pl„
B a k k e r , I J . T j . , 1955. De m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van w e i d e g r a s . Stik-stof 8: 255-266.
B o s c h , S. , 1954. Enige gegevens betreffende de invloed van de w a t e r -huishouding op de gehalten aan m i n e r a l e n van g r a s . V e r s L Cent. Inst. Landbouwkd. O n d e r z . 1953: 5 9 - 6 3 ,
B r a n d s m a , S. , 1954. O v e r de m i n e r a l e b e s t a n d d e l e n en hun o n d e r l i n g e b e t r e k k i n g e n in w e i d e g r a s van " n o r m a l e " b e d r i j v e n . Meded.
Landbouwhogesch. Wageningen 54 (6); 245-309«
Bruggink, E . G . J. , I960. Enkele gegevens betreffende de m a c r o - en m i c r o - e l e m e n t e n in g r a s s e n , k l a v e r s en k r u i d e n op dezelfde s t a n d p l a a t s . Landbouwkd. T i j d s c h r . 72; 635-643.
B r u n n e r , F . , 1950. M i n e r a l - und Nährstoffgehalt des H e u e s
südw ü r t t e m b e r g i s c h e r Wiesen und d e r e n b o t a n i s c h e Z u s a m m e n s e t -zung. Z. A c k e r - Pflanzenbau 92: 306-349.
B r u n n e r , F . , 1953. D e r Einfluss d e r Düngung und der Nährstoffe d e s Bodens auf E r t r a g und Güte des W i e s e n h e u s . Z. A c k e r - Pflanzen-bau 96: 309-332.
B r u n n e r , F . , 1954. Nährstoff und Mineralstoffgehalt einiger G r ü n -landpflanzen. P h o s p h o r s a u r e 14: 131-144.
B u r b a c h , H. , 1955. D e r Einfluss von Nährstoffgehalt d e s Bodens und Düngung auf E r t r a g und Mineralstoffgehalt von Wiesenheu. P h o s -p h o r s a u r e 15: 9 8 - 1 1 1 .
Devuyst, A„ en Vanbelle, M. , 1965. De m i n e r a l e t o e s t a n d van de b e -drijf s v e e v o e d e r s in B e l g i ë . A g r i c u l t u r a 13: 389-430.
D e y s , W . B . en B o s c h , S . , 1951. Voorlopige m e d e d e l i n g betreffende s e i z o e n s c h o m m e l i n g e n in gehalten aan m i n e r a l e b e s t a n d d e l e n van w e i d e g r a s . Landbouwvoorlichting 8: 3 81-387.
Dilz, K. en Arnold, G . H . , 1970. De m a g n e s i u m v o o r z i e n i n g van g r a s -land. Stikstof 6: 150-157.
F a g a n , T . W . , Milton, W . E . J , and P r o v a n , A. L. , 1928. The effect of n i t r a t e of soda on the yield and c h e m i c a l composition of a s i m p l e s e e d s m i x t u r e in the f i r s t h a r v e s t y e a r . Welsh P l a n t B r e e d . Stn. B u l l . Ser. H, No. 9: 5-27.
F l e i s c h e l , H. , 1965. Das V e r h ä l t n i s von C a l c i u m und P h o s p h o r im F u t t e r , sein Einfluss und seine B e e i n f l u s s u n g . P h o s p h o r s a u r e 25: 4 9 - 6 5 .
F r a n k e n a , H. J . , 1934. O v e r s t i k s t o f b e m e s t i n g op g r a s l a n d . I. V e r s l a g van een stikstof- m a a i t i j d s p r o e f v e l d . V e r s L Landbouwkd. O n d e r z . 40 (A): 2 3 - 4 9 .
G e r i c k e , S. , 1957. Düngung, P f l a n z e n b e s t a n d und Mineralstoffgehalt von Wiesenheu. P h o s p h o r s a u r e 17: 106-119.
't. H a r t , "M. L. , 1941. R a p p o r t o v e r h e t o n d e r z o e k door het C e n t r a a l V e e v o e d e r B u r e a u n a a r de kwaliteit van h e t N e d e r l a n d s c h e hooi. L a n d b o u w v o o r l i c h t i n g s d i e n s t Meded. 16.
't H a r t , M. L. , 1944/45. Over de gehalten aan enkele m i n e r a l e b e s t a n d -delen in g r a s . Landbouwkd. T i j d s c h r . 5 6 / 5 7 : 4 7 7 - 4 8 7 .
