Een strategie voor een duurzame onderneming

(1)

Thesis

Een strategie voor een duurzamere onderneming

Eetsalon Menzing Haaksbergen

Suzanne Sejfulan

(2)

Suzanne Sejfulan | Een strategie voor een duurzamere onderneming Eetsalon Menzing

1

Een strategie voor een duurzamere onderneming Eetsalon Menzing Haaksbergen

We hebben maar één planeet ‘do not waste it’

Bachelor scriptie van

Suzanne Sejfulan

Studentnummer

419055

Opleiding

Hospitality Business School, Hotelmanagement (HM)

Examinatoren

Shira Godfried

María Jose Sádaba Puig

Opdrachtgever

Dennis en Toyna Menzing

Bedrijf Eetsalon Menzing Datum 5 juli, 2019 Plaats Haaksbergen

(3)

2

(4)

3

Voorwoord

Voor u ligt de scriptie ‘een strategie voor een duurzamere onderneming’. Deze bachelorscriptie is geschreven in het kader van de afstudeerfase van de opleiding Hotel Management van de academie Hospitality Business School van Saxion. De opdrachtgever voor dit onderzoek is Eetsalon Menzing. Deze scriptie is geschreven in de periode van februari 2019 tot juni 2019.

Het proces van dit onderzoek is samen met mijn eerste examinator, tevens begeleider, Shira Godfried tot stand gekomen. Mevrouw Godfried heeft mij begeleid bij het ontwikkelen van een

managementvraagstuk en de daarbij behorende onderzoeksvragen. Daarnaast heeft ze de nodige begeleiding gegeven tijdens mijn onderzoek, wat heeft geresulteerd in een duurzaamheidsplan voor Eetsalon Menzing.

Hierbij wil ik graag mijn begeleider en onderzoeksdocent bedanken voor hun vertrouwen, feedback, input en advies gedurende het onderzoek. Tevens wil ik Dennis Menzing en Toyna Ottink-Menzing van Eetsalon Menzing graag bedanken voor hun medewerking, informatie, feedback, vertrouwen en steun gedurende het onderzoek. Bovendien wil ik mijn familie en vrienden bedanken voor de motivatie en steunende woorden die mij uiteindelijk tot dit resultaat hebben gebracht.

Veel leesplezier gewenst! Suzanne Sejfulan

(5)

4

Managementsamenvatting

Door de opwarming van de aarde is men de laatste jaren steeds meer bezig om de impact voor natuur en milieu te verkleinen. Hierdoor zijn vele bedrijven steeds meer bezig met het verduurzamen van de bedrijfsvoering. Naar aanleiding van de bewustwording van de gast op het gebied van duurzaamheid en het plastic verbod in 2021, is dit adviesrapport in opdracht van Eetsalon Menzing geschreven. Eetsalon Menzing heeft zich in de afgelopen jaren ontwikkeld, wat heeft geleid tot een goed werkend concept. Echter is uit gesprekken met het bedrijf naar voren gekomen dat er nog niet voldoende wordt ondernomen op het gebied van duurzaamheid. Nu heeft Eetsalon Menzing de ambitie om bepaalde aspecten binnen het bedrijf te verduurzamen, om zo een bijdrage te leveren aan een leefbare planeet.

De managementvraag die met dit adviesrapport wordt beantwoord, luidt: “Welke

duurzaamheidsaspecten kunnen het beste geïmplementeerd worden in de bedrijfsstrategie van Eetsalon Menzing, zodat het bedrijf haar concurrentiepositie kan verbeteren?”.

Om de managementvraag te kunnen beantwoorden zijn de volgende drie onderzoeksvragen met daarbij behorende deelvragen opgesteld. De beantwoording van deze drie vragen heeft bijgedragen aan het geschreven advies:

• _{Wat zijn de trends en ontwikkelingen met betrekkingen tot duurzaam ondernemen?} • _{Welke duurzaamheidsaspecten vinden gasten belangrijk bij een cafetaria?}

• Wat zijn mogelijkheden voor Eetsalon Menzing om duurzaam te ondernemen?

Aan de hand van deze onderzoeksvragen zijn de volgende kernbegrippen voor dit onderzoek naar voren gekomen: duurzaamheid, duurzaam ondernemen, ‘People’, ‘Planet’, ‘Profit’, trends en

ontwikkelingen. Deze kernbegrippen zijn aan de hand van literatuuronderzoek onderzocht. Onderzoek naar ‘duurzaamheid’ leidt tot diverse definities omtrent het kernbegrip. Daarnaast leidt onderzoek naar ‘duurzaam ondernemen’ tot verschillende definities en verschillende effecten. De literatuur is vertaald naar een conceptueel model dat een helder beeld weergeeft van alle invloeden, zoals gasten, trends op macro- mesoniveau en interviews met een best practise en expert. Daarnaast wordt dit model als leidraad gebruikt gedurende het onderzoek.

Het gebruik van twee methodes (mixed-methods) in dit onderzoek heeft geleid tot vele informatieve resultaten. Door ‘deskresearch’ (kwalitatief onderzoek) zijn verschillende trends en ontwikkelingen op macro- en mesoniveau in kaart gebracht. Daarnaast is uit het surveyonderzoek naar voren gekomen wat de wensen en behoeftes van de gast ten opzichte van duurzaamheid zijn. Tot slot hebben de interviews een bijdrage geleverd om nieuwe inzichten te verkrijgen op het gebied van duurzaam ondernemen.

De resultaten hiervan hebben geleid tot het beantwoorden van de onderzoeksvragen. Hierin komt naar voren dat er meer duurzame producten moeten worden gebruikt, om hiermee de impact voor het milieu te verminderen. Daarnaast wordt er geconcludeerd dat het gebruik van plastic moet worden geminimaliseerd, om te kunnen voldoen aan het nieuwe wetsvoorstel: plasticverbod in 2021. Het onderzoek wordt afgesloten met een discussie van de validiteit en betrouwbaarheid ervan. De validiteit van dit onderzoek is hoog, omdat er gebruik is gemaakt van verschillende

(6)

5

onderzoeksmethoden. Daarnaast zijn de respondenten tijdens het surveyonderzoek willekeurig gekozen. Tevens zijn de transcripten van de interviews axiaal gecodeerd aan de hand van de kernbegrippen uit het theoretisch kader. Bovendien is de betrouwbaarheid van dit onderzoek hoog, omdat er gebruik is gemaakt van een Likertschaal. Ook is de omvang van de steekproef voor dit onderzoek groot genoeg.

Op basis van de conclusies zijn er vijf adviesopties beschreven. De eerste optie gaat om het reduceren van plastic binnen het bedrijf. De tweede optie gaat om verse sappen binnen het huidige assortiment te introduceren, om mee te denken aan de gezondheid van de gasten en het verbeteren van het imago. De derde optie gaat om meer vegetarische snacks binnen het huidige assortiment toe te voegen, om de vleesconsumptie te verminderen. De vierde optie gaat over het implementeren van zonnepanelen, om zo de energiekosten te verminderen. Tot slot gaat de vijfde optie over het implementeren van een bestelzuil, om het bestelproces makkelijker en efficiënter te laten verlopen. Aan de hand van de Multicriteria analyse zijn deze opties aan bepaalde criteria afgewogen. Vervolgens zijn de opties beoordeeld aan de hand van de eisen vanuit het surveyonderzoek. Uit de resultaten is naar voren gekomen dat optie één en twee het beste aansluiten bij alle criteria.

In het advies zijn de twee adviesopties aan de hand van het PDCA-model verwerkt in een uitgebreid implementatieplan, om zo het gehele proces te visualiseren. Hierin is zijn de voorbereidingen van beide adviesopties van groot belang. Tot slot komt uit de financiële haalbaarheid naar voren dat duurzaam ondernemen niet om geld gaat, maar om de waarde dat het met zich meebrengt.

(7)

6

Inhoudsopgave

Verklaring van eigen werk ... 2

Voorwoord ... 3

Managementsamenvatting ... 4

Inhoudsopgave ... 6

1. Inleiding ... 10

1.1 Opdrachtgever ... 10

1.2 Aanleiding ... 10

1.3 Managementvraagstuk ... 11

1.4 Onderzoek ... 11

1.5 Leeswijzer ... 12

2. Theoretisch kader ... 13

2.1 Kernbegrippen ... 13

2.2 Zoekmethoden ... 13

2.3 Duurzaamheid ... 13

2.3.1 Definitie duurzaamheid ... 13

2.4 Duurzaam ondernemen ... 14

2.4.1 Definitie duurzaam ondernemen ... 14

2.4.2 Het Duurzaamheidsmodel ... 15

2.5 ‘People’, ‘Planet’ en ‘Profit’ ... 18

2.5.1 ‘People’ ... 18

2.5.2 ‘Planet’ ... 18

2.5.3 ‘Profit’ ... 19

2.6 Samenhang van kernbegrippen ... 19

2.7 Operationalisering ... 20

3. Methodologische verantwoording ... 21

3.1 Onderzoeksstrategie ... 21

3.2 Dataverzamelingsmethode ... 21

3.2.1 ‘Deskresearch’ ... 21

3.2.2 Surveyonderzoek ... 21

3.2.3 Interviews ... 21

3.3 Meetinstrument ... 22

3.3.1 Survey ... 22

3.3.2 Interviewguide ... 22

3.4 Onderzoekseenheden ... 22

3.4.1 Surveyonderzoek ... 22

(8)

Suzanne Sejfulan | Een strategie voor een duurzamere onderneming Eetsalon Menzing 7

3.4.2 Interviews ... 22

3.5 Data-analyse ... 23

3.5.1 Kwantitatieve analyse ... 23

3.5.2 Kwalitatieve analyse ... 23

4. Resultaten ... 24

4.1 ‘Deskresearch’ ... 24

4.1.1 Demografisch ... 24

4.1.2 Economisch ... 24

4.1.3 Sociaal-cultureel ... 24

4.1.4 Technologie ... 25

4.1.5 Ecologisch ... 25

4.1.6 Politiek-juridisch ... 26

4.2 Surveyonderzoek ... 27

4.2.1 Achtergrondinformatie ... 27

... 27

4.2.2 ‘People’ ... 28

4.2.3 ‘Planet’ ... 29

4.2.4 ‘Profit’ ... 30

4.2.5 Trends en ontwikkelingen ... 31

4.3 Interviews met een best practise en een expert ... 33

4.3.1 Duurzaam ondernemen ... 33

4.3.2 ‘People’ ... 33

4.3.3 ‘Planet’ ... 34

4.3.4 ‘Profit’, trends en ontwikkelingen ... 34

4.4 Interview met eigenaar ... 34

4.4.1 Duurzaam ondernemen ... 34

4.4.2 ‘People’ ... 35

4.4.3 ‘Planet’ ... 35

4.4.4 ‘Profit’ ... 36

4.4.5 Trends en ontwikkelingen ... 36

5 Conclusie ... 37

5.1 Onderzoeksvragen ... 37

Onderzoeksvraag 1: Wat zijn de trends en ontwikkelingen met betrekkingen tot duurzaam ondernemen?

... 37

Onderzoeksvraag 2: Welke duurzaamheidsaspecten vinden gasten belangrijk bij een cafetaria? ... 38

Onderzoeksvraag 3: Wat zijn mogelijkheden voor Eetsalon Menzing om duurzaam te ondernemen? ... 39

6. Discussie ... 40

6.1 Validiteit ... 40

6.1.1 Interne validiteit ... 40

6.1.2 Externe validiteit ... 40

6.1.3 Begripsvaliditeit ... 40

6.2 Betrouwbaarheid ... 40

7. Advies ... 42

7.1 Inleiding ... 42

7.2 Adviesopties ... 42

7.1.1 Adviesoptie 1 ‘People’ ... 42

7.1.2 Adviesoptie 2 ‘Planet’ ... 43

7.1.3 Adviesoptie 3 ‘Profit’ ... 43

(9)

8

7.2 Afwegen van adviesopties ... 44

6.2.1 Multicriteria analyse ... 44

7.3 Implementatieplan ... 45

7.4 Financiële haalbaarheid ... 50

7.4.1 Waterontharder ... 50

7.4.2 Bestelzuil ... 50

7.4.3 Papieren bakjes ... 51

7.4.4 Conclusie advies ... 51

8. Nawoord ... 52

7.1 Eigen handelen ... 52

7.2 Branche-waarde thesis ... 53

Bibliografie ... 54

Bijlages ... 58

Bijlage I: AAOCC-criteria ... 58

Bijlage II: Effect van duurzaam ondernemen ... 60

Bijlage III: DESTEP-model ... 62

Bijlage IV: Trends en ontwikkelingen ... 63

IV 4.1: Belang van trends en ontwikkelingen ... 63

IV 4.2: DESTEP-model ... 63

Bijlage V: Operationalisering kernbegrippen ... 65

Bijlage VI: Vragenlijst enquête ... 69

Bijlage VII: Analyses van enquêtes ... 78

VII 7.1: Resultaten enquête ... 78

VII 7.2: Resultaten gemiddeldes ... 78

VII 7.3: Resultaten t-toets ... 79

Bijlage VIII: Interview guides ... 81

VIII 8.1: Interviewguide van Toyna Menzing-Ottink ... 81

VIII 8.2: Interviewguide van Jan Willems ... 86

VIII 8.3: Interview guide van Marco Agema ... 88

Bijlage IX: Voorbeeld transcript met coderingen ... 92

Bijlage X: Voorbeeld axiaal coderen ... 110

Bijlage XI: Plan, Do, Check, Act model van William Edwards Deming ... 114

Bijlage XII: Uitkomsten ‘Multicriteria analyse’ ... 115

Bijlage XIII: Berekeningen plastic bakjes en papieren bakjes ... 117

Bijlage XIV: De Jong Disposables ... 118

Figurenlijst: Figuur 1: het Duurzaamheidsmodel van S. Sejfulan (2019) ... 15

Figuur 2: Geslacht ... 27

Figuur 3: Burgerlijke staat ... 27

Figuur 4: Leeftijdscategorie ... 27

Figuur 5: Hecht waarde aan het milieu ... 27

Figuur 6: Top 3 'People' ... 28

(10)

9

Figuur 8: Top 3 'Planet' ... 29

Figuur 9: Resultaten aspect 'Planet' ... 29

Figuur 10: Top 2 'Profit' ... 30

Figuur 11: Resultaten aspect 'Profit' ... 30

Figuur 12: Top 3 'Trends en ontwikkelingen' ... 31

Figuur 13: Resultaten aspect 'Trends en ontwikkelingen' ... 31

Figuur 14: Top 5 'Totaal' ... 32

Figuur 15: DESTEP-model ... 62

Figuur 16: Operationalisering kernbegrip 'Duurzaamheid' ... 65

Figuur 17: Operationalisering kernbegrip 'Duurzaam ondernemen' ... 65

Figuur 18: Operationalisering kernbegrip 'People' ... 66

Figuur 19: Operationalisering kernbegrip 'Planet' ... 67

Figuur 20: Operationalisering kernbegrip 'Profit' ... 68

Figuur 21: PDCA-model ... 114

Figuur 22: De Jong Disposables ... 118

Tabellenlijst: Tabel 1: Criteria ‘Multicriteria analyse’ ... 44

Tabel 2: Scores 'Financieel'………45

Tabel 3: Scores 'Impact' ……….45

Tabel 4: Scores 'Waarde' ………45

Tabel 5: Scores 'Wet' ...45

Tabel 6: Scores 'Missie' …………...………..46

Tabel 7: Eindscores ……….45

Tabel 8: Implementatieplan 'Papieren bakjes' ... 46

Tabel 9: Implementatieplan 'Waterontharder' ... 47

Tabel 10: Implementatieplan 'Bestelzuil' ... 48

Tabel 11: Implementatieplan 'Streekproducten' ... 49

Tabel 12: Totale kosten en opbrengsten ... 51

Tabel 13: AAOCC-criteria ... 58

Tabel 14: Internetbronnen volgens AAOCC-criteria ... 59

Tabel 15: SPSS resultaten geslacht ... 78

Tabel 16: SPSS resultaten burgerlijke staat ... 78

Tabel 17: SPSS resultaten leeftijdscategorie ... 78

Tabel 18:SPSS resultaten gemiddeldes aspect 'Planet' ... 79

Tabel 19: T-toets 'People' ... 79

Tabel 20: T-toets 'trends en ontwikkelingen' ... 80

Tabel 21: Axiale codering interview 'Jan Willems' ... 110

Tabel 22: Berekeningen Snacktray J22/J9 en Eco Snacktray E22/E9 ... 117

Tabel 23: Berekeningen Snacktray J16 en Eco Snacktray E22/E9 ... 117

Tabel 24: Berekeningen Snacktray J9 en Eco Snacktray E9 ... 117

Tabel 25: Berekeningen Snacktray J13 en Eco Snacktray E13 ... 117

(11)

10

1. Inleiding

In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van Eetsalon Menzing. Vervolgens wordt de aanleiding van het vraagstuk behandeld. Daarnaast wordt het managementvraagstuk besproken en worden de daarbij behorende onderzoeksvragen opgezet. Tot slot wordt het hoofdstuk afgesloten met een leeswijzer.

1.1Opdrachtgever

Eetsalon Menzing is een cafetaria dat zich bevindt in Haaksbergen. In 1974 startten Rein en Thea Menzing “Menzing Snacks” op. Het bedrijf is in de loop der jaren meerdere malen verbouwd van een café en cafetaria tot een modern hedendaags bedrijf. Vanaf 2004 is zoon Dennis Menzing samen met zijn vrouw Toyna Menzing-Ottink officieel eigenaar van Eetsalon Menzing. Samen met het team wordt er iedere dag hard gewerkt om de gast kwaliteit te bieden met aandacht voor mens en milieu. Het huidige team bestaat uit vijf fulltimers, waaronder Dennis en Toyna, en zevenentwintig parttimers. De missie en visie van het bedrijf is door op eigen wijze en met passie een optimale foodbeleving te creëren voor de gast. Gastvrijheid, Menzing-gevoel, innovatie, winstgevendheid en duurzaamheid zijn de kernwaarden die hoog in het vaandel van Eetsalon Menzing staan. Daarnaast staat Eetsalon Menzing al vijftien jaar in de landelijke verkiezing van de Cafetaria Top 100. In oktober 2018 is Eetsalon

Menzing op de tweede plek geëindigd en is het bedrijf uitgeroepen tot de beste cafetaria van de provincie Overijssel.

1.2Aanleiding

De volgende trends en ontwikkelingen in de omgeving van Eetsalon Menzing hebben bijgedragen aan het ontstaan van het vraagstuk dat benoemd gaat worden in sectie 1.3.

Ten eerste is het van belang dat het bedrijf zich moet blijven ontwikkelen en innoveren om in de top van cafetaria’s te kunnen blijven concurreren (T. Menzing-Ottink, persoonlijke communicatie, 15 februari 2019). Duurzaamheid is een van de onderdelen waar de cafetaria’s op worden beoordeeld. Hierbij wordt er gekeken in hoeverre een cafetaria duurzaam onderneemt. De cafetaria wordt op diverse aspecten als afval scheiden, energieverbruik en het gebruik van milieuvriendelijke producten beoordeeld. Volgens T. Menzing-Ottink (persoonlijke communicatie, 15 februari 2019) blijkt dat Eetsalon Menzing laag scoort op deze aspecten.

Ten tweede is er in de afgelopen jaren in de samenleving steeds meer aandacht voor

gezondheid en voeding. De schadelijke effecten van ongezond eten staan vaker centraal. De gast wil bewuster en gezonder genieten van eten. Er is meer aandacht voor versheid, kwaliteit en de herkomst van een product. Daarnaast staat het gehele productieproces hoog in het vaandel bij de gast, van de selectie van producten tot aan de minimalisering van restafval. Gasten zijn door grote bedrijven en massaconsumptie kritischer geworden over waar een product vandaan moet komen en op welke wijze deze bereid moet zijn. Tevens houden diverse chefs zich dagelijks bezig om in te spelen op

duurzaamheid, door voedselverspilling tegen te gaan en het gat tussen burger en boer te verkleinen (Koninklijke Horeca Nederland, 2019). Eetsalon Menzing probeert in te spelen op deze ontwikkeling door verse producten aan de kaart toe te voegen, zoals diverse salades, vers belegde broodjes en versgeperste jus d’orange. Om de kwaliteit en optimale foodbeleving te kunnen creëren werkt Eetsalon Menzing met een paar lokale leveranciers. Door de gastbehoefte in kaart te brengen kan Eetsalon Menzing erachter komen waar de wensen en behoeftes van de gast liggen. Met deze resultaten kan

(12)

11

Eetsalon Menzing gericht gaan kijken welke producten hierbij aansluiten en dit opnemen in de huidige menukaart. Eetsalon Menzing kan haar gasten hierin meenemen, om zo op een transparante manier haar gasten te laten zien dat zij op een duurzame manier ondernemen.

Tot slot komt er volgens de Koninklijke Horeca Nederland (KHN) over twee jaar een verbod op plastic wegwerpartikelen. Producten zoals: plastic bestek, rietjes, roerstaafjes, borden, bekertjes, voedsel- en drankverpakkingen van piepschuim worden dan in de hele Europese Unie verboden. Met dit verbod willen de Europese landen het percentage van zwerfafval terugdringen. Op dit moment bestaat 85 procent van al het afval in de wateren binnen Europese Unie uit plastic (Koninklijke Horeca Nederland, 2018). Voor de fastservicebedrijven heeft dit verbod als gevolg dat menubakken, milkshake bekers, frietbakjes en saus bakjes, die gebruikt worden voor de ‘take-away’, niet meer gebruikt mogen worden (Snackkoerier, 2018). Met deze nieuwe weten regelgeving zal Eetsalon Menzing bepaalde producten binnen het bedrijf moeten aanpassen. Momenteel werkt het bedrijf met veel plastic bakjes voor onder andere friet, salades, snacks, milkshakes et cetera. Daarentegen heeft Eetsalon Menzing vier jaar geleden haar plastic zakjes en tasjes ingeruild voor een papieren versie. Kortom het is voor Eetsalon Menzing belangrijk om mee te bewegen met alle nieuwe ontwikkelingen om zo de gasten te laten zien dat zij belang hechten aan mens en milieu.

1.3 Managementvraagstuk

Eetsalon Menzing heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld, wat heeft geleid tot een goedwerkend concept. Door de jaren heen heeft de cafetaria diverse veranderingen ondergaan. Zo heeft er vorig jaar een grote verbouwing plaatsgevonden, om meer gastbeleving te creëren en looproutes voor medewerkers te

optimaliseren. Buiten dat hebben zij nu de ambitie om de cafetaria te gaan verduurzamen. Het probleem voor Eetsalon Menzing is dat het onduidelijk is welke aspecten binnen de cafetaria kunnen worden verduurzaamd dat zich op langere termijn ook financieel loont. Door duurzaam te ondernemen wil Eetsalon Menzing haar concurrentiepositie binnen de markt versterken. Daarnaast wil het bedrijf haar gasten laten zien dat er aandacht is voor mens en milieu. Hierbij spelen onderwerpen als gezonde voeding, samenwerken met lokale leveranciers, tegengaan van plastic en scheiden van afval een rol. Tevens wil het bedrijf door duurzaam te ondernemen kosten besparen op langere termijn.

Het managementvraagstuk dat voor dit onderzoek is opgesteld luidt als volgt: “Welke

duurzaamheidsaspecten kunnen het beste geïmplementeerd worden in de bedrijfsstrategie van Eetsalon Menzing, zodat het bedrijf haar concurrentiepositie kan verbeteren?”.

Om het managementvraagstuk van dit onderzoek te kunnen beantwoorden zijn diverse

onderzoeksvragen met daarbij behorende deelvragen opgesteld. Deze zullen later in dit hoofdstuk worden besproken. Samen met het theoretisch kader en veldonderzoek kan het managementvraagstuk beantwoord worden en kan een helder advies worden opgesteld.

1.4 Onderzoek

Het doel van het onderzoek is om antwoord te kunnen geven op het managementvraagstuk, zodat er een helder en een concreet advies kan worden opgesteld voor Eetsalon Menzing. Om antwoord te kunnen geven op het managementvraagstuk, dat eerder in dit hoofdstuk is beschreven, zijn er

(13)

12

onderzoeksvragen opgesteld. De onderzoeksvragen met de daar bijbehorende deelvragen van dit onderzoek luiden:

Wat zijn de trends en ontwikkelingen met betrekkingen tot duurzaam ondernemen?

- Wat zijn de trends en ontwikkelingen op macro-gebied?

- Wat zijn de trends en ontwikkelingen op meso-gebied?

Welke duurzaamheidsaspecten vinden gasten belangrijk bij een cafetaria?

- In hoeverre willen gasten rekening houden met ‘People’?

- In hoeverre willen gasten rekening houden met ‘Planet’?

- In hoeverre willen gasten rekening houden met ‘Profit’?

- In hoeverre willen gasten rekening houden met trends en ontwikkelingen?

Wat zijn mogelijkheden voor Eetsalon Menzing om duurzaam te ondernemen?

- Wat is de huidige situatie betreft duurzaam ondernemen?

- Wat is de gewenste situatie betreft duurzaam ondernemen?

- Wat zijn de ‘best practises’ op het gebied van duurzaam ondernemen?

Om deze onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden wordt er eerst een theoretisch kader gebouwd bestaande uit verschillende literatuur, waaronder wetenschappelijke artikelen. Daarnaast zal er door middel van

‘deskresearch’ worden gekeken welke weten regelgeving, trends en ontwikkeling zich binnen duurzaam ondernemen afspelen, gericht op de mens, het milieu en winst. Op basis van het theoretisch kader is een surveyonderzoek ontwikkeld en afgenomen om de behoefte van de gast in kaart te brengen. Dit omdat de behoefte van de gast voor Eetsalon Menzing centraal staat, met als doel duurzame investeringen op de lange termijn terug te verdienen. Tevens wordt gekeken naar ‘best practises’ hoe bedrijven binnen de branche omgaan met duurzaam ondernemen en welke voor- en nadelen dit met zich meebrengt. Hiervoor zullen interviews worden afgenomen met een eigenaar die ‘best practises’ doorvoert en een expert. Tenslotte wordt een interview gehouden met T. Menzing-Ottink, om de huidige- en gewenste situatie in kaart te brengen.

Uiteindelijk zal met de uitkomsten vanuit het veldonderzoek een advies worden opgesteld in een vorm van een duurzaamheidsstrategie. De opdrachtgever heeft aangegeven dat zij niet op zoek zijn naar een nieuw concept, maar dat bepaalde aspecten binnen het concept van de cafetaria kunnen worden verduurzaamd. Het doel van het advies is om Eetsalon Menzing te verduurzamen, om hiermee een onderscheiden waarde te kunnen creëren ten opzichte van haar concurrenten. Bovendien kan Eetsalon Menzing hiermee haar gasten een

boodschap meegeven met de achterliggende gedachte een bijdrage te leveren voor de toekomstige generaties en uiteindelijk voor een duurzamere wereld. Tevens kan Eetsalon Menzing hiermee een voorbeeld zijn voor andere bedrijven binnen de branche.

1.5 Leeswijzer

Allereerst wordt in hoofdstuk twee het theoretisch kader beschreven. In hoofdstuk drie wordt de verantwoording van de methode beschreven. Daarnaast wordt in hoofdstuk vier de resultaten van het veldonderzoek weergegeven. In hoofdstuk vijf wordt de conclusie beschreven, waarna de

aanbevelingen volgen. Tot slot wordt in hoofdstuk zes het advies geformuleerd en wordt in hoofdstuk zeven het onderzoek afgesloten met een nawoord.

(14)

13

2. Theoretisch kader

In dit hoofdstuk worden de begrippen duurzaamheid, duurzaam ondernemen, ‘People’, ‘Planet‘ en ‘Profit’ aan de hand van bestaande literatuur gekaderd. Allereerst worden de kernbegrippen en zoekmethoden voor het theoretisch kader beschreven. Vervolgens worden de kernbegrippen besproken aan de hand van verschillende conceptualiseringen gevonden in de literatuur. De

uitkomsten hiervan zullen een bijdrage leveren voor het beantwoorden van de onderzoekvragen. Tot slot wordt er naar aanleiding van de uitwerkingen van de kernbegrippen in het ‘literature review’ een operationalisering gemaakt.

2.1 Kernbegrippen

In dit onderzoek wordt onderzocht welke duurzaamheidsaspecten van belang zullen zijn voor het duurzaamheidsplan van Eetsalon Menzing. Duurzaamheid, duurzaam ondernemen, ‘People’, ‘Planet’, Profit, model en trends en ontwikkelingen zijn de kernbegrippen die binnen dit onderzoek van belang zijn. Deze begrippen zullen verder in het ‘literature review’ worden besproken.

2.2 Zoekmethoden

Tijdens het verzamelen en analyseren van literatuur is er gebruik gemaakt van diverse

wetenschappelijke artikelen, websitepagina’s en boeken. Voor het vinden van deze bronnen is er gebruik gemaakt van diverse zoekmachines als Saxion Bibliotheek, Google Scholar en Google. Er is in het ‘literature review’ gebruik gemaakt van de sneeuwbal methode, waarbij in de bronvermelding van reeds gevonden literatuur verder wordt gezocht naar relevante nieuwe literatuur. Om relevante bronnen voor dit onderzoek te kunnen vinden is er gebruik gemaakt van diverse zoektermen als: definitie van duurzaamheid, definitie van duurzaam ondernemen, CBS cijfers milieu, ‘sustainable entrepreneurship’, trends in de horeca, duurzaamheid, duurzaam ondernemen, plastic verbod horeca et cetera. Om de betrouwbaarheid van de bronnen te kunnen toetsen is er gebruik gemaakt van de AAOCC-criteria (zie Bijlage I).

2.3 Duurzaamheid

Duurzaamheid is steeds meer een containerbegrip aan het worden. Maar om het onderzoek te starten is het goed om te weten welke definities van duurzaamheid worden gehanteerd. Hieronder worden twee definities van duurzaamheid benoemd.

2.3.1 Definitie duurzaamheid

De eerste definitie van het kernbegrip duurzaamheid is van Commissie Bundtland. Volgens de Commissie Bundtland is duurzaamheid ‘een proces van verandering waarin het gebruik van hulpbronnen, de inrichting van de investering, de oriëntatie van technologische ontwikkeling en institutionele verandering alle met elkaar in harmonie zijn en (alle) zowel de huidige als de toekomstige mogelijkheden niet compromitteren om aan menselijke behoeften en wensen tegemoet te komen’ (Engelen, 2004).

De tweede definitie wordt door de World Commission on Environment and Development gegeven. Volgens de World Commission on Environment and Development wordt duurzaamheid beschreven als: ‘that meets the needs of the present, without compromising the ability of future generations to meet their own needs’. Dit

(15)

14

begrip houdt in dat er rekening wordt gehouden met de behoeftes van deze tijd zonder een gevaar te zijn voor de behoeftes van de volgende generaties (Gerlagh, 1999).

De eerste definitie geeft een duidelijke en uitgebreide uitleg over het kernbegrip van duurzaamheid. Hierin is het van belang dat diverse onderdelen met elkaar in balans zijn, zodat in de toekomst de wensen en behoeften van de mensen niet beperkt worden. Daarentegen geeft de tweede definitie een korte uitleg over het

kernbegrip. Beide definities zijn het eens over het feit dat hetgeen wat er in het huidige proces gebeurt, invloed heeft op de toekomst.

De definitie van het begrip duurzaamheid die voor het onderzoek van Eestalon Menzing gehanteerd wordt,

luidt: een balans van processen, inrichting van investeringen, ondersteuning van technologische ontwikkelingen

en veranderingen in bedrijven, zodat er rekening wordt gehouden om de behoeftes van de toekomstige generaties te verzadigen.

Er is voor deze definitie gekozen, omdat deze aspecten nader in het onderzoek worden getoetst om de behoeftes van de gast in kaart te brengen. Deze aspecten zullen mee worden genomen in het uiteindelijke advies om Eetsalon Menzing te verduurzamen. Om duurzaamheid binnen een onderneming te kunnen vertalen wordt het kernbegrip toegespitst naar duurzaam ondernemen. Hieronder wordt daarom een beschrijving gegeven van de definitie van het kernbegrip en het effect van duurzaam ondernemen.

2.4 Duurzaam ondernemen

Het merendeel van de Nederlandse bevolking is zich ervan bewust dat er problemen zijn op het gebied van milieu en energieverbruik. Uit onderzoek van Centraal Bureau voor de Statistiek (2018) is gebleken dat negen op de tien Nederlanders aangeven milieu belangrijk te vinden. In 2050 heeft de Nederlandse overheid het doel om een volledige circulaire economie te realiseren (Rijksoverheid, 2019). Om

erachter te komen wat onder het begrip duurzaam ondernemen wordt verstaan, worden hieronder de definities gegeven van duurzaam ondernemen. Vervolgens wordt het effect van duurzaam ondernemen besproken om een helder beeld te krijgen wat duurzaam ondernemen met een bedrijf doet. Tot slot zal een door de onderzoeker ontworpen conceptueel model worden gepresenteerd.

2.4.1 Definitie duurzaam ondernemen

De eerste definitie van het kernbegrip duurzaam ondernemen wordt door Nadim en Lussier (2010) gegeven. Volgens Nadim en Lussier (2010) is “sustainable entrepreneurship focused on the

preservation of nature, life support, and community in the pursuit of perceived opportunities to bring into existence future products, processes, and services for gain, where gain is broadly constructed to include economic and non-economic gains to individuals, the economy, and society”.

Dit begrip houdt in dat duurzaam ondernemen gericht is op het behoud van de natuur, gemeenschap en levensondersteuning tijdens het streven naar winst vanuit de ontwikkeling van toekomstige producten, diensten en processen. Hierbij wordt de winst opgebouwd uit economische en niet economische voordelen voor individuen, de economie en de samenleving.

De tweede definitie wordt gegeven door Agenda 21 (Meeusen, Kramer, Luitjes, Goddijn en van der Kroon, 2005), een programma van de Verenigde Naties, gegeven. Volgens Meeusen, Kramer, Luitjes, Goddijn en van der Kroon (2005) is duurzaam ondernemen “een zodanig gebruik van grond- en hulpstoffen in het

(16)

15

productieproces, wat leidt tot milieuverantwoordelijke producten in aansluiten op maatschappelijke behoeftes, dat het ontstaan van vervuiling vermijdt en dat functies van het milieu voor huidige en toekomstige generaties intact laat.

De definitie van het begrip duurzaam ondernemen die voor het onderzoek van Eetsalon Menzing

gehanteerd wordt luidt: door middel van zorgvuldig gebruik van grond- en hulpstoffen rekening

houden met het milieu, de mens en winst. In het proces moet dit uiteindelijk vervuiling vermijden en functies van het milieu voor toekomstige generaties ongeschonden achterlaten.

Deze definitie past goed bij het onderzoek, omdat later in dit onderzoek verder wordt ingezoomd op de aspecten mens, milieu en winst. Deze definitie zorgt ervoor dat in het proces rekening wordt gehouden met deze drie aspecten. Met dit onderzoek kan Eetsalon Menzing een voorbeeld geven en andere bedrijven motiveren en inspireren om ook duurzamer te gaan ondernemen. Tevens kan het bedrijf een bijdrage leveren voor toekomstige generaties.

Nu de definitie van duurzaam ondernemen is besproken en een definitie voor Eetsalon Menzing is opgesteld zal in het volgende onderdeel het Duurzaamheidsmodel van Sejfulan (2019) worden gepresenteerd. Deze zal als leidraad voor dit onderzoek worden gebruikt. In Bijlage II worden door verschillende auteurs het effect van duurzaam ondernemen uitgelegd.

2.4.2 Het Duurzaamheidsmodel

Om duurzaam te gaan ondernemen is het voor een bedrijf van belang dat alle invloeden worden meegenomen, zodat het aan blijft sluiten bij de wensen van de gast en het bedrijf. Het

Duurzaamheidsmodel voor Ondernemingen uit het boek Duurzaam Ondernemen (Epstein, 2008) is hiervoor een passend model. Het model is gebaseerd om grotere organisaties te verduurzamen. Echter is Eetsalon Menzing een familiebedrijf met een platte organisatiestructuur, wat verklaard waarom het Duurzaamheidsmodel voor Ondernemingen niet passend voor het bedrijf. Desondanks beschrijft het Duurzaamheidsmodel voor Ondernemingen wel aspecten die van belang zijn om duurzaam te kunnen ondernemen. Voor dit onderzoek is er een zelf ontwikkeld model gevormd, gebaseerd op het

Duurzaamheidsmodel voor Ondernemingen (zie Figuur 1). Hieronder wordt het zelfontwikkelde model voor Eetsalon Menzing gepresenteerd.

(17)

16

Het Duurzaamheidsmodel voor Eetsalon Menzing

Missie, visie en doelstellingen van het bedrijf

Het model start met de missie, visie en doelstellingen om uiteindelijk het advies te laten aansluiten bij de missie, visie en doelstellingen van het bedrijf. Eetsalon Menzing heeft de ambitie om het bedrijf te verduurzamen. De missie en visie van het bedrijf is om op eigen wijze en met passie een optimale foodbeleving te creëren voor de gast. In het advies is het van belang dat de foodbeleving voor de gast niet wordt aangetast, maar wellicht wordt vergroot. Daarnaast zijn gastvrijheid, innovatie, Menzing-gevoel, winstgevendheid en in de toekomst duurzaamheid de kernwaarden van het bedrijf (Epstein, 2008).

Macro-omgeving

Vervolgens wordt in de macro-omgeving gekeken naar de primaire zaken waar Eetsalon Menzing aan zal moeten voldoen. Hierin wordt gekeken naar de weten regelgeving. In het onderzoek zal rekening worden gehouden met alle huidige weten regelgeving omtrent duurzaam ondernemen. Een voorbeeld hiervan is het plastic verbod. In 2021 zal Eetsalon Menzing alle plastic producten moeten vervangen voor een duurzamere variant. Daarnaast zal er worden gekeken naar trends en ontwikkelingen binnen de macro-omgeving. Hiervoor zal het model worden toegepast. Aan de hand van het DESTEP-model wordt een beeld gegeven van de macro-omgeving (zie Bijlage III). In Bijlage IV wordt naar aanleiding van literatuuronderzoek het belang van trends en ontwikkelingen en het DESTEP-model uitgelegd. Hierbij wordt er gekeken naar de zes factoren, namelijk: Demografisch, Economisch, Sociaal-cultureel, Technologisch, Ecologisch en Politiek-juridisch. In dit onderzoek zal er voornamelijk gekeken worden naar de trends en ontwikkelingen op het gebied van Demografisch, Sociaal-cultureel, Technologisch en Ecologisch. De factor Politiek-juridisch zal afzonderlijk worden besproken, omdat dit de primaire eis is waaraan het bedrijf zal moeten voldoen (Epstein, 2008).

Meso-omgeving

Nadat de macro-omgeving is beschreven wordt er naar de omgeving gekeken. Binnen de meso-omgeving wordt er gekeken naar alle trends en ontwikkelingen binnen de branche. Een voorbeeld

hiervan is een trendrapport van de Snackkoerier.Hierin worden alle trends besproken binnen de

fastfoodsector. Daarnaast wordt er gekeken naar ‘best practises’ bij bedrijven binnen dezelfde branche die duurzaam ondernemen en dit laten zien binnen de bedrijfsvoering. In het ‘deskresearch’ zal ook worden gekeken naar andere bedrijven en hoe zij omgaan met duurzaamheid binnen hun bedrijf. Met de uitkomsten van de ‘best practises’ worden de voor- en nadelen van duurzaam ondernemen helder en welke aspecten binnen een bedrijf kunnen worden veranderd (Epstein, 2008).

Gastonderzoek

Daarnaast zal de behoefte van de gast in kaart worden gebracht. Met een surveyonderzoek kan het bedrijf erachter komen in hoeverre duurzaamheid een rol speelt voor de gast. Ook kan een bedrijf erachter komen in hoeverre duurzaamheid van belang is binnen het bedrijf. In het ‘Tripple Bottom Line’ model van Elkington (1997) komen verschillende thema’s naar voren op het gebied van duurzaamheid. ‘People’, ‘Planet’ en ‘Profit’ wordt als leidraad gebruikt voor het opstellen van de enquête. Hierbij wordt gekeken naar aspecten als: personeelsbeleid, gezonde voeding en afval scheiden. Bovendien kan het

(18)

17

bedrijf met de resultaten zien in hoeverre gasten gezonde voeding van belang vinden en/of er genoeg keuze hierin is. Ook kan het bedrijf hiermee zien of er belang is vanuit de gast dat er gewerkt wordt met verantwoorde producten, zoals bijvoorbeeld ‘beter leven kip’. Tevens kan het bedrijf erachter komen of gasten op de hoogte zijn dat zij duurzaam ondernemen. Alle resultaten zullen worden meegenomen voor een concrete duurzaamheidsstrategie (Epstein, 2008).

Duurzaamheidsstrategie

Uiteindelijk zal er met de uitkomsten van de macro-omgeving, meso-omgeving en gastenonderzoek een duurzaamheidsstrategie voor Eetsalon Menzing kunnen worden gevormd. Deze wordt in het advies gepresenteerd.

Interne communicatie

Het is van belang dat wanneer er veranderingen binnen het bedrijf optreden de medewerkers hiervan op de hoogte wordt gesteld. Vervolgens zal in het advies worden bepaald hoe de strategie wordt gecommuniceerd. In Daarnaast zal de eigenaar ervoor moeten zorgen dat de medewerkers duurzamer te werk te gaan. Dit kan worden gedaan door de medewerkers te betrekken bij het proces en door de meningen van de medewerkers een stem te geven (Epstein, 2008).

“Financiële” haalbaarheid.

Nadat de interne communicatie helder is beschreven, zal gekeken worden of de strategie haalbaar is om uit te voeren. Hiervoor zal een implementatieplan moeten worden opgesteld om alle uitkomsten in een operationeel stappenplan uit te schrijven. De criteria van de eigenaren worden hierin

meegenomen, om zeker te zijn dat de eigenaren bereid zijn een groot bedrag van het plan te investeren. Een voorbeeld hiervan is het installeren van zonnepanelen. Het aanschaffen van zonnepanelen levert hoge kosten op. Het is van belang deze kosten terug te verdienen omdat de investering anders kan worden afgeschreven.

Om duurzaam te kunnen ondernemen zal het bedrijf eerst de primaire veranderingen moeten implementeren die de weten regelgeving vereisen. Vervolgens kan gekeken worden of verschillende trends en ontwikkelingen gevolgd kunnen worden. Uiteindelijk zal duurzaam ondernemen kosten met zich meebrengen die niet geheel gedekt kunnen worden. De voordelen van duurzaam ondernemen is dat het bedrijf haar imago verbetert, haar concurrentiepositie verbetert en andere bedrijven binnen de branche inspireert hetzelfde te doen (Epstein, 2008).

Advies

Tot slot kan door het volgen van de bovenstaande stappen een advies worden geformuleerd voor het bedrijf. Vanuit verschillende invalshoeken wordt er gekeken naar het onderwerp. Zo weet het bedrijf dat alle invloeden zijn meegenomen voor een goede conclusie en een concreet advies. Het advies voor Eetsalon Menzing zal worden gepresenteerd in een vorm van een duurzaamheidsstrategie. Uiteindelijk zal het advies bij de missie, visie en doelstellingen van het bedrijf moeten passen.

Om de onderwerpen van de trends en ontwikkelingen te bepalen wordt er gebruik gemaakt van de begrippen uit de ‘Tripple Bottom Line’ theorie van Elkington (1997). Deze onderwerpen helpen om uitgangspunten te creëren voor dit onderzoek (Epstein, 2008).

(19)

18

2.5 ‘People’, ‘Planet’ en ‘Profit’

Naast Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) streeft men naar een goede balans tussen mensen, wereld en winst. Elkington (1997) heeft daarom de ‘Tripple Bottom Line’ (TBL) theorie ontworpen. Deze theorie bestaat uit drie onderdelen namelijk; ‘People’, ‘Planet’ en ‘Profit’. De Theorie van Elkington sluit goed aan bij dit onderzoek, omdat ‘People’, ‘Planet’ en ‘Profit’ de onderwerpen zijn die nader gebruikt zullen worden als input

voor het veldonderzoek. Hieronder wordt de theorie van Elkington (1997) beschreven

.

2.5.1 ‘People’

In het onderdeel ‘People’ staan de mensen centraal. Dit onderdeel verdiept zich in het sociale aspect van duurzaam ondernemen met onderwerpen als; lonen, arbeidsomstandigheden, kennis, cultuur, opleidingen, normen en waarden en politiek. Het sociale aspect richt zich op zowel interne als externe mensen van het bedrijf.

Met interne mensen worden de mensen die in het bedrijf werken bedoeld. Het is voor het bedrijf van belang dat zij zorgen voor een goede arbeidsverhouding. Hiervan is het belangrijkste onderdeel het sociale beleid. De inbreng en verantwoordelijkheid van de werknemers staan in dit beleid centraal. Het is van belang dat een bedrijf het vakmanschap in stand houdt door werknemers de kans te bieden om hun volledige vermogen te benutten. Daarnaast moet het bedrijf genoeg ruimte creëren voor het combineren van verschillende taken. Tevens is het voor een bedrijf van belang dat ze mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt betrekken in het arbeidsproces en dat zij zorgen voor een goede binding met het personeel (Elkington, 1997; SER, 2000).

Met externe mensen worden mensen in de omgeving van het bedrijf bedoeld zoals gasten en de buurt. Het externe aspect heeft invloed op de sociale onderwerpen binnen een bedrijf, zoals mensenrechten en leefomstandigheden.

Het onderdeel ‘People’ is van belang in het onderzoek van Eetsalon Menzing. De medewerkers van Eetsalon Menzing spelen een rol binnen het verduurzamen van de cafetaria. Zij zullen op de hoogte moeten zijn van alle recente wijzigingen en zij zullen de ambassadeurs zijn om gasten te motiveren en te stimuleren om te gaan verduurzamen. Daarnaast staat de gast voor Eetsalon Menzing centraal en wil de mening van de gast betrekken bij het verduurzamen van de cafetaria. Door middel van het surveyonderzoek kan Eetsalon Menzing erachter komen hoe gasten het sociale beleid binnen het bedrijf ervaren. Een paar voorbeelden hiervan zijn: positieve werksfeer, houding van medewerkers, arbeidsomstandigheden et cetera.

2.5.2 ‘Planet’

In het onderdeel ‘Planet’ wordt er gekeken naar de gevolgen voor het (leef)milieu. Hierbij wordt er gekeken of een bepaald product of dienst schade aan het milieu en natuur aanricht. Door bepaalde technologieën en ontwikkelingen wordt er steeds zuiniger omgegaan met water, energie en fossiele brandstoffen. Onderwerpen als ecologische ontwikkelingen, technische ontwikkelingen, schaarste van stoffen, weten regelgeving, globalisering, alternatieve grondstoffen of energie- en ruimtegebrek spelen in het onderdeel ‘Planet’ een rol. De impact op het milieu kan worden verkleind door integratie van milieubesparende stappen. Deze stappen kunnen zowel in het ontwerp van het product als het productieproces worden aangepast. Een voorbeeld van het aanpassen van een productieproces is door afvalstoffen die ontstaan tijdens het productieproces te

(20)

19

Milieubewust ondernemen kan worden onderverdeeld in drie fases. Allereerst de reactieve fase. In deze fase reageert het bedrijf op nieuwe wetten en volgen ze bestaande wetten. De tweede fase is de actieve fase. In deze fase kiezen bedrijven zelf om afval te scheiden en energie te besparen, omdat dit geld oplevert. Tot slot is er de proactieve fase. In deze fase kiezen bedrijven ervoor om milieubewust te ondernemen, omdat zij uit eigenbelang een steentje bij willen dragen aan het milieu.

Wanneer bedrijven succesvol verbeteringen willen doorvoeren en een marktvoordeel willen behalen, zullen zij rekening moeten houden met belangrijke voorwaarden zoals: externe druk van stakeholders en de financiële middelen (Elkington, 1997; SER, 2000).

‘Planet’ is het belangrijkste onderwerp binnen het onderzoek van Eetsalon Menzing, omdat zij een bijdrage willen leveren aan een duurzamere wereld. Eetsalon Menzing zit volgens Elkington (1997) hiermee in de proactieve fase. Het bedrijf heeft aangegeven ambitie te hebben om een steentje bij te dragen aan het milieu. Daarnaast wil het bedrijf haar concurrentiepositie versterken. De implementatie van een duurzaamheidsplan kan hier aan bijdragen. De onderwerpen die in het onderdeel ‘Planet’ worden besproken worden als input voor het surveyonderzoek gebruikt. Tevens zal er binnen de trends en ontwikkelingen worden gekeken om

onderwerpen van het onderdeel ‘Planet’ mee te nemen.

2.5.3 ‘Profit’

In het onderdeel ‘Profit’ wordt gekeken naar de waarde dat gecreëerd wordt door het produceren van goederen en/of diensten. Onderdelen als; klanteisen, technische ontwikkelingen, economische ontwikkelingen,

marktontwikkeling, productontwikkeling, éénwording van Europa en globalisering hebben invloed op de ‘Profit’. De winst van de verkoop van producten en diensten geven een waardering weer. Deze waardering is belangrijk voor de afnemers van de producten en diensten, omdat het aangeeft welke waarde het bedrijf heeft gecreëerd. Investeerders kunnen de prestaties van een bedrijf meten door te kijken naar de winst. De toegevoegde waarde dat door een bedrijf wordt gecreëerd wordt ook wel de ‘shareholders-value’ genoemd. Voor zowel op de korte als lange termijn zal de winst een goede financieel basis moeten vormen voor het bedrijf. ‘Profit’ is het

belangrijkste onderdeel binnen het model van Elkington (1997). Zonder Profit kunnen ‘People’ en ‘Planet’ niet bestaan (Elkington, 1997; SER, 2000). In het onderzoek zal Profit het minst van belang zijn, omdat het verduurzamen van de eetsalon voornamelijk vanuit het belang van de opdrachtgever komt. Daarentegen

kunnen in het surveyonderzoek wel vragen worden gesteld over verhouding van prijs en kwaliteit. Ook zal Profit relevant zijn binnen het onderdeel ‘financiële haalbaarheid’ van het duurzaamheidsplan.

Het is voor dit onderzoek van belang dat de bovenstaande kernbegrippen als verschillende thema’s in dit onderzoek worden meegenomen. De vragen binnen het surveyonderzoek zullen aansluiten bij deze kernbegrippen. Daarnaast zal met trends en ontwikkelingen worden gekeken of deze aansluiten bij de drie kernbegrippen. De weten regelgeving is voor Eetsalon Menzing de belangrijkste reden om te verduurzamen. Ook trends en ontwikkelingen binnen zowel de macro- als meso-omgeving, zullen van belang zijn om een uniek duurzaamheidsplan voor Eetsalon Menzing te kunnen opstellen.

2.6 Samenhang van kernbegrippen

Duurzaamheid is een balans van processen, inrichting van investeringen, ondersteuning van

technologische ontwikkelingen en veranderingen in een bedrijf. Het is een breed begrip en geeft niet duidelijk aan welke aspecten of factoren bij duurzaamheid van belang zijn. Daarom wordt

(21)

20

duurzaamheid in dit onderzoek getrechterd naar duurzaam ondernemen. Met duurzaam ondernemen wordt er gekeken naar de branche waarin het bedrijf opereert. Duurzaam ondernemen is zorgvuldig gebruik maken van grond- en hulpstoffen rekening houdend met het milieu, de mens en winst. In Bijlage II wordt het effect van duurzaam ondernemen besproken. Hierin beschrijven de auteurs de voor- en nadelen van duurzaam ondernemen en waar extra aandacht voor nodig is. Om een bedrijf te verduurzamen is er een Duurzaamheidsmodel (Sejfulan, 2019) ontwikkeld, waarin alle stappen om Eetsalon Menzing te verduurzamen worden behandeld. Om richting te geven in door de onderzoeker ontworpen Duurzaamheidsmodel, worden de kernbegrippen ‘People’, ‘Planet’, ‘Profit’ van Elkington (1997) gebruikt. Tot slot in Bijlage IV wordt het belang van trends en ontwikkelingen beschreven. Deze zijn van belang om duurzaam te kunnen ondernemen. Hiermee kan Eetsalon Menzing inzicht krijgen in alle kansen en bedreigingen omtrent verduurzamen.

2.7 Operationalisering

Bij operationalisering worden de kernbegrippen uit het ‘literature review’ uitgewerkt tot meetbare instrumenten. Uiteindelijk kunnen deze worden gebruikt om een vragenlijst op te stellen (zie Bijlage V).

(22)

21

3. Methodologische verantwoording

In dit hoofdstuk wordt de methodologische verantwoording van dit onderzoek besproken. Allereerst wordt de onderzoeksstrategie van dit onderzoek beschreven. Vervolgens wordt de methode van dataverzameling en het meetinstrument besproken. Tot slot worden de onderzoekseenheden en de data-analyse beschreven.

3.1 Onderzoeksstrategie

Om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden en een advies te kunnen geven ten aanzien van het managementvraagstuk, is er gekozen worden voor een gerichte en concrete onderzoeksstrategie die leidend is voor het veldonderzoek. Dit onderzoek gaat om een praktijkgericht onderzoek, omdat een vraagstuk vanuit de praktijk moet worden opgelost. Er is grotendeels gebruik gemaakt van kwantitatieve onderzoeksmethodes om feiten tastbaar te maken. Tevens is er gebruik gemaakt van kwalitatieve

onderzoeksmethodes om de kwaliteit van data te onderzoeken. Dit type onderzoek wordt ook wel ‘mixed-methods’ genoemd. Dit type onderzoek past het best binnen het onderzoek van Eetsalon Menzing, omdat met kwantitatief onderzoek de mening van de gasten in cijfers wordt uitgedrukt en met kwalitatief onderzoek gekeken wordt naar de huidige en gewenste situatie en ‘best practises’. Deze twee methodes hebben elkaar in dit onderzoek onderling versterkt.

3.2 Dataverzamelingsmethode

3.2.1 ‘Deskresearch’

Om de eerste onderzoeksvraag met de daar bijbehorende deelvragen te beantwoorden is er gebruik gemaakt van ‘deskresearch’. Er is voor deze methode gekozen om inzicht te krijgen in alle trends en ontwikkelingen op macro- en mesoniveau. Om deze trends en ontwikkelingen te kunnen vinden is er gebruik gemaakt van verschillende trendrapporten en diverse kennis- en inspiratieplatformen als: Snackkoerier, Misset Horeca en Koninklijke Horeca Nederland. Hier zijn nieuwe en innovatieve ideeën uitgekomen die mee zijn genomen om het advies te kunnen opstellen. Om de trends en ontwikkelingen duidelijk in kaart te brengen is er gebruik gemaakt van het DESTEP-model (van Dam; Marcus, 2015).

3.2.2 Surveyonderzoek

Om de tweede onderzoeksvraag met de daarbij behorende deelvragen te beantwoorden is er gebruik gemaakt van surveyonderzoek. Er is voor deze methode gekozen om inzicht te krijgen in hoeverre duurzaamheid voor gasten van belang is en om de behoeftes en wensen in kaart te brengen. Bij het opstellen van de vragenlijst is er gebruik gemaakt van de theorie uit het theoretisch kader. De vragen zijn zowel in inhoud als volgorde allemaal hetzelfde geweest voor alle respondenten. Het surveyonderzoek is uitgezet onder de gasten van Eetsalon Menzing met behulp van een onlinesurveysysteem: ‘Survio’.

3.2.3 Interviews

Om de laatste onderzoeksvraag met de daarbij behorende deelvragen te beantwoorden is gebruik gemaakt van interviews. Er is voor deze methode gekozen om de huidige- en gewenste situatie van Eetsalon

Menzing in kaart te brengen. Daarnaast wordt door middel van interviews ook kennis en informatie verkregen hoe andere bedrijven duurzaam ondernemen ervaren en welke voor- en nadelen dit meebrengt. Hierdoor worden inzichten verkregen in hoe duurzaam ondernemen wordt toegepast in de werkelijkheid.

(23)

22

3.3 Meetinstrument

3.3.1 Survey

Voor het kwantitatieve onderzoek is er gebruik gemaakt van een vragenlijst als meetinstrument (zie Bijlage VI). Naar aanleiding van het model van Elkington (1997) en de operationalisering is de vragenlijst tot stand gekomen. ‘People’, ‘Planet’ en ‘Profit’ zijn de begrippen die de leidraad hebben gevormd tijdens het onderzoek. Ook zijn trends en ontwikkelingen hierbij in verwerkt. Er is hiervoor gekozen om te kijken welke aspecten de gasten van Eetsalon Menzing binnen duurzaamheid het belangrijkst vinden en of er verschillen zijn binnen bepaalde groepen. Bovendien is in dit

surveyonderzoek gebruik gemaakt gesloten vragen door middel van een Likertschaal, van helemaal oneens (1) naar helemaal mee eens (5).

3.3.2 Interviewguide

Om de interviews af te nemen, dan wel meten, zijn voorafgaand interviewguides opgesteld (zie Bijlage VIII). Één van de interviewguides was om de huidige- en gewenste situatie van Eetsalon Menzing in kaart te brengen door middel van een gesprek met T. Menzing-Ottink. Er is voor deze methode gekozen, omdat dit het makkelijkst een goede weergave geeft van het bedrijf. Daarnaast zijn

interviewguides opgesteld voor een beste practise en een expert geïnterviewd, om een goed beeld te krijgen hoe andere bedrijven duurzaam ondernemen ervaren en om kennis te delen. De

interviewvragen zijn net als in de survey gebaseerd op het model van Elkington (1997). Tenslotte is er voor het opstellen van de interviewguide gebruik gemaakt van een gestructureerd interview. De vragen zijn gestuurd en grotendeels opengesteld, om zo bij het onderwerp te blijven.

3.4 Onderzoekseenheden

3.4.1 Surveyonderzoek

In dit onderzoek is er gebruik gemaakt van een selecte steekproeftrekking, omdat Eetsalon Menzing geen databestanden beschikbaar heeft van alle gasten die het bedrijf bezoeken. Daarnaast is er gekozen voor de praktisch bruikbare type steekproeftrekking (Verhoeven, 2014). Hierbij worden willekeurige mensen gevraagd of zij mee willen werken aan een onderzoek. Hierbij is er gebruik gemaakt van de ‘face-to-face’ techniek. Het uitzetten van de enquêtes heeft van donderdag 9 mei 2019 tot maandag 13 mei 2019 plaatsgevonden. De reden achter de keuze voor deze dagen, is dat over het algemeen op deze dagen Eetsalon Menzing het vaakst wordt bezocht. Op deze manier kunnen zoveel mogelijk respondenten deelnemen aan dit onderzoek. Gemiddeld bezoeken iedere dag tussen de 150 en 250 gasten het bedrijf. Om het invulproces te vergemakkelijken, is er gebruik gemaakt van tablets. Alle deelnemers hebben na het invullen van de enquête als dank een bloemetje ontvangen. Uiteindelijk hebben in totaal 191 respondenten aan dit onderzoek deelgenomen, waarvan 96 vrouwen en 95 mannen.

3.4.2 Interviews

Het afnemen van de interviews heeft als doel gehad om de ondernemer, een best practise en een expert aan het woord te laten. Om de eerste en de tweede deelvraag van onderzoeksvraag drie te kunnen beantwoorden, heeft er een interview plaatsgevonden met Toyna Menzing-Ottink.

Daarnaast heeft er een interview plaatsgevonden met een best practise, Jan Willems. Jan Willems is mede-eigenaar van Alida’s Smulpaleis in Roden. In 2015 is Alida’s Smulpaleis tijdens de

(24)

23

Cafetaria Top 100 uitgeroepen tot de beste cafetaria van Nederland. De laatste jaren heeft de cafetaria veel veranderingen ondergaan. De cafetaria is met diverse lokale leveranciers een

samenwerkingsverband aangegaan, waarmee ze een verantwoorde burger en hotdog op de kaart hebben gebracht.

De derde geïnterviewde was Marco Agema. Marco Agema is oud-eigenaar van Cafetaria Friet van Piet. In 2016 heeft Friet van Piet de duurzaamheidsprijs in acht mogen nemen tijdens de uitreiking van de Cafetaria Top 100, in acht mogen nemen. Daarnaast heeft Marco Agema de ambitie gehad om de gehele cafetaria te verduurzamen en constant voorop de markt te lopen. Momenteel houdt Marco Agema zich bezig als initiatiefnemer bij de Snackbar van de Toekomst. Hierin adviseert, coacht en begeleidt hij bedrijven om verantwoorde keuzes te maken op het gebied van duurzaamheid. De

interviews met de expert en best practise hebben bijgedragen aan het delen van kennis en inzichten op het gebied van duurzaam ondernemen. Tevens hebben deze interviews geholpen om antwoord te kunnen geven op de laatste deelvraag van onderzoeksvraag drie.

3.5 Data-analyse

3.5.1 Kwantitatieve analyse

Om de cijfers van het kwantitatieve onderzoek te kunnen verwerken is er gebruik gemaakt van

coderen. In dit onderzoek is er gekozen voor de analyse methodes: univariate analyses (kengetallen en frequentieverdelingen) en bivariate analyses (t-toetsen). Aan de hand van deze methodes zijn de uitkomsten van het surveyonderzoek geanalyseerd (zie Bijlage VII). Hiermee is er onderzocht welke aspecten op het gebied van verduurzamen de gasten van Eetsalon Menzing van belang vinden en wat de wensen en behoeftes van deze gasten zijn. Bovendien is er gekeken of er verschillen waren binnen bepaalde groepen in dit onderzoek.

3.5.2 Kwalitatieve analyse

Om de transcripten van de interviews te kunnen analyseren is er gebruik gemaakt van coderen. Hierbij is er gebruik gemaakt van open en axiale codes. Deze codes zijn weer aan de hand van de

kernbegrippen uit het theoretisch kader gecodeerd, waardoor de data van de interviews gemakkelijk te lezen waren. Het ‘deskresearch’ is aan de hand van het DESTEP-model uitgewerkt. De informatie die is verkregen is samengevat en gesorteerd aan de hand van het DESTEP-model.

(25)

24

4. Resultaten

In dit hoofdstuk worden alle resultaten van het veldonderzoek weergegeven. Met het kwalitatieve onderzoek worden de resultaten van het ‘deskresearch’ en interviews weergegeven. Daarnaast wordt met het kwantitatieve onderzoek de resultaten van het surveyonderzoek weergegeven.

4.1 ‘Deskresearch’

In het onderdeel ‘deskresearch’ is er onderzoek gedaan aan de hand van het DESTEP-model naar alle trends en ontwikkelingen op macro- en mesoniveau.

4.1.1 Demografisch

Het aantal mensen, op macroniveau dat te maken heeft met overgewicht sinds de jaren tachtig met 16 procent gestegen (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2018). Uit het trendrapport van het CBS (2018) heeft 43 procent van de Nederlandse bevolking in 2018 te maken met overgewicht. De helft van de dertigers en veertigers in Nederland heeft te maken met overgewicht. Deze groep mensen hebben een groter risico op ziektes als: suikerziekte, kanker, hart- en vaatziekten en nog vele andere

aandoeningen. Naast roken is slecht eten de tweede oorzaak van vroegtijdig overlijden (Boersma, 2018).

Daarnaast speelt gezondheid in het keuzeproces van de gast steeds een grotere rol (Koninklijke Horeca Nederland, z.d.). De gast wil bewust en gezond genieten, zonder daar een schuldgevoel erbij te ervaren. De branche probeert hierop in te spelen door saladebars, sappen- en smoothiezaken te openen. Daarnaast probeert de horeca steeds meer gezondere alternatieven aan de gast te bieden. Een voorbeeld hiervan is om koolhydraten als rijst en aardappelen te vervangen door quinoa (Koninklijke Horeca Nederland, z.d.).

4.1.2 Economisch

Op macroniveau spelen diverse trends en ontwikkelingen die laten inzien of duurzaam ondernemen economische voordelen heeft. Duurzaam ondernemen heeft impact op de economie. Volgens het artikel van Vishwanathan (2018) bestaat winst niet alleen uit geld. Winst bestaat ook uit een betere reputatie, meer innovatievermogen en grotere steun van alle belanghebbenden (Vishwanathan, 2018).

Deze economische ontwikkeling heeft ook gevolgen voor de fastfood branche. Volgens het rapport ‘branche in beeld’ van Spronsen & Partners (2019) is het aantal fastfood restaurants in de afgelopen vijf jaar gegroeid met ongeveer 17 procent. In de komende jaren wordt verwacht dat de groei van de fastfoodrestaurants zal toenemen. Tegelijkertijd zijn er ook trends en ontwikkelingen die het imago van fastfoodrestaurants naar een hoger niveau brengen (van Spronsen & Partners, 2019). Concepten die aandacht hebben voor kwaliteit en herkomst van producten scoren hiermee hoog. Tevens wordt verwacht dat fastfoodrestaurants meer rekening gaan houden met dieetwensen en allergieën (van Spronsen & Partners, 2019). Hierdoor zijn horecagelegenheden druk met het

ontwikkelen van vegetarische snacks. Een voorbeeld hiervan zijn falafelballen (Snackkoerier, 2018). Ook is McDonald’s aan het testen naar de interesse in vegetarische kipnuggets (Snackkoerier, 2019).

4.1.3 Sociaal-cultureel

Een andere trend op macroniveau is welk dieet kan er gevolgd worden om in 2050 alle monden te voeden (van Dinther, 2019). De bevolking is steeds drukker bezig om een gezondere en bewustere

(26)

25

levensstijl te lijden, aangezien voedselproductie bijdraagt aan milieuproblemen als opwarming van de aarde en verlies aan biodiversiteit. De auteurs van het EAT-Lancet-rapport hebben daarom een dieet opgesteld dat zowel gezond als duurzaam is (van Dinther, 2019). Volgens van Dinther (2019) pleit de Lancet-commissie naar een gezond en houdbaar voedingssysteem. Om dit te kunnen bereiken zal de productie van voedsel moeten worden verduurzaamd en zal verspilling moeten worden teruggebracht, om de natuur en biodiversiteit te kunnen beschermen (van Dinther, 2019).

De impact hiervan binnen de branche is dat restafval wordt hergebruikt. Een voorbeeld hiervan is het FrietHoes. Zij maken balletjes die worden gemaakt van de resten die overblijven bij het

produceren van verse friet (van Spronsen & Partners, 2018). Daarnaast heeft de Misset Horeca (2019) een artikel geschreven waarin ‘the Future 50 Foods’ worden gepresenteerd. Dit is een lijst van 50 plantaardige voedingsmiddelen die de voedingswaarde van onze maaltijden kunnen verhogen terwijl tegelijkertijd het negatieve effect van de voedselproductie op de planeet drastisch wordt verminderd (Misset, 2019).

4.1.4 Technologie

Op het gebied van technologie zijn er ook diverse ontwikkelingen gaande. Het bezorgen van producten zal in de toekomst steeds efficiënter en makkelijker verlopen (van Hooijdonk, 2019). Een van de methodes is de ‘last mile delivery’. Consumenten hebben steeds meer macht en verwachten een bepaalde snelheid op het gebied van een levering van een product. Het bedrijf Nuro is één van de bedrijven dat bezig is om de ‘last mile delivery’ te verbeteren door zelfrijdende elektrische voertuigen te ontwikkelen. Deze voertuigen bezorgen boodschappen en maaltijden (van Hooijdonk, 2019). Naast dat de bezorgmethodes worden geoptimaliseerd, speelt ‘virtual’ en ‘augmented reality’ steeds een grotere rol. Het is begonnen in de gaming-insdustrie en is vervolgens verschoven naar andere sectoren. Door middel van ‘virtual’ en ‘augmented reality’ kunnen bedrijven een extra waarde toevoegen of creëren voor een klant, gast of consument (van Hooijdonk, 2019).

De impact van deze technologische ontwikkeling binnen de branche is dat verschillende bedrijven bezig zijn om robots zelfstandig producten te laten bezorgen. Starship Technologies is één van deze bedrijven (van Spronsen & Partners, 2019). Starship Technologies doet dit samen met Domino’s, door pizza’s te bezorgen met robots en drones. Daarnaast zijn fastfoodbedrijven steeds meer bezig om het bestelproces te vergemakkelijken door middel van een bestelzuil. Dit is een zuil dat gasten de mogelijkheid geeft om zelf een bestelling te plaatsen. ABN-AMRO beweert dat door het gebruiksgemak en verleiding, de gemiddelde orderbedragen met ongeveer 10 procent zijn gestegen (van Spronsen & Partners, 2018). Tenslotte wordt in de horeca ook steeds meer gebruikgemaakt van ‘virtual’ en ‘augmented reality’. Een voorbeeld hiervan is FoodStory in Amsterdam, die een app heeft geïntroduceerd waarin gerechten virtueel kunnen worden geprojecteerd. Hiermee creëert FoodStory een unieke beleving voor haar gasten (Misset, 2019).

4.1.5 Ecologisch

Daarnaast is op het gebied van ecologische ontwikkelingen de Nederlandse overheid druk bezig met het klimaatakkoord. Dit zijn afspraken, voorstellen en maatregelen om binnen Nederland de uitstoot van het broeikasgas CO2 in 2030 te reduceren met 49 procent. Om bedrijven te stimuleren en te laten innoveren worden vooroplopende bedrijven beloond en achterblijvers gestraft. Hiermee wil de overheid bedrijven stimuleren en uitdagen om te groeien naar een circulaire economie.

(27)

26

Het klimaatakkoord heeft ook gevolgen voor de branche. Een van de manieren voor bedrijven om een bijdrage te leveren voor het milieu is door meer met lokale leveranciers samen te werken. Hierdoor zijn er minder vrachtwagens en middelen nodig, om producten te vervoeren (Misset Horeca, 2018). Daarnaast heeft een Zweeds bedrijf een klimaat neutrale burger ontwikkeld. Het doel hiervan is om met de MAX burger het totale niveau van broeikasgassen in de atmosfeer te verminderen (The Optimist, 2018).

4.1.6 Politiek-juridisch

Volgens de NOS (2018) zijn het Europees Parlement en de EU-lidstaten het eens geworden over een verbod op plastic wegwerpartikelen. Hiermee komt er een einde aan wattenstaafjes, plastic bestek, plastic bakjes en plastic rietjes. Het plastic verbod zal waarschijnlijk vanaf 2021 ingaan. Met dit verbod wil de EU het plastic dat in het milieu terecht komt terugdringen (NOS, 2018).

Dit voorstel heeft grote impact binnen de fastfoodindustrie. Plastic rietjes, bakjes, bestek en milkshakebekers mogen in de 2021 niet meer gebruikt worden (Snackkoerier, 2018). Degene die dit niet naleeft zal een boete ontvangen. Hiermee hoopt de overheid de plastic soep te kunnen

terugdringen. Daarnaast is de overheid het erover eens dat deze overeenkomst helpt om de mens en planeet te beschermen (Snackkoerier, 2018).

(28)

27

4.2 Surveyonderzoek

In dit onderdeel worden de resultaten van de afgenomen enquêtes weergegeven.

4.2.1 Achtergrondinformatie

De figuren zijn gebaseerd op 191 respondenten, waarvan 96 vrouwen en 95 mannen. Van deze respondenten is 60 procent ongehuwd en is de grootste leeftijdsgroep tussen de 21 en 30 jaar. Daarnaast komt 34 procent uit Haaksbergen en het merendeel uit de omgeving van Twente. Een enkeling komt verder weg. Met 49 procent bezoekt het merendeel Eetsalon Menzing minstens één keer in de maand. Bovendien hecht 45 van de respondenten waarde aan het milieu. Tot slot heeft het merendeel geen allergieën of dieetwensen. De meest voorkomende allergie is gluten (5x) en de meest voorkomende dieetwens is halal (5x), vegetarisch (5x) en flexitariër (5x).

60% 40%

BURGERLIJKE STAAT

Ongehuwd Gehuwd 50% 50%

GESLACHT

Mannen Vrouwen 11% 29% 19% 25% 14%2%

LEEFTIJDSCATEGORIE

16-20 21-30 31-40 41-50 51-65 65+ 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Hecht veel waarde aan het milieu

Helemaal oneens Oneens Neutraal Eens Helemaal mee eens

Figuur 2: Geslacht Figuur 3: Burgerlijke staat

(29)

28

4.2.2 ‘People’

Uit het surveyonderzoek is gebleken dat van het aspect ‘People’ van Elkington (1997) het onderdeel ‘nette bedrijfskleding’ (M = 4,47) het meest belangrijk is voor gasten. Dit wordt gevolgd door ‘een positieve werksfeer’ (M = 4,42) en tot slot ‘veilige werkomgeving’ (M = 4,39).

Daarnaast vinden vrouwen (M= 4,11, standaarddeviatie (SD) = 0,766) het belangrijker dat

medewerkers niet meer uren maken dan wettelijk is bepaald, dan mannen (M = 3,75; SD = 0,899). Dit

verschil is significant: t (189) = 3,04, p = 0,003.

Bovendien vinden ouderen (M = 4,14; SD = 0,663) het belangrijker dat medewerkers worden

gestimuleerd om te groeien dan jongeren (M = 3,88; SD = 0,766). Dit verschil is significant: t (189) = -2,48, p = 0,014. Ook vinden ouderen (M = 4,22; SD = 0,559) het belangrijker dat medewerkers

worden betrokken in de bedrijfsvoering dan jongeren (M = 3,88; SD = 0,777). Dit verschil is

significant: t (189) = -3,28, p = 0,001. Tot slot hechten ouderen (M = 3,90; SD = 0,771) meer waarde aan het milieu dan jongeren (M = 3,20; SD = 0,870). Dit verschil is significant: t (175,549) = -4,11, p = 0,000.

Figuur 7: Resultaten aspect 'People'

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Cursus en opleiding

Intern opleiden Salaris inverhouding met de werkzaamheden Werknemers met een afstand tot de arbeidsmarkt Mening van de medewerkers betrekken in het bedrijf Medewerkers niet meer laten werken dan wettelijk bepaald

Verzorgen van een positieve werksfeer Verzorgen van een veilige werkomgeving Voorzien worden van nette bedrijfskleding

Helemaal mee oneens Oneens Neutraal Eens Helemaal mee eens

Top 3 'People'

1 Voorzien worden van nette bedrijfskleding M = 4,47

2 Verzorgen van een positieve werksfeer M = 4,42

3 Verzorgen van een veilige werkomgeving M = 4,39