Stille tochten als Civil Religion. De publiek-rituele omgang met de traumatische dood

Peter Jan Margry

!i\~tilletoc;hten··

alscivH· religion

",'D:(~P(f~i';f~'K;:Ri-t'uhE'-bJViGANG .tvtEl- ErE T'RAUMATIS'CHE Do-e)'D

'~~I0~r~vise:rd:n,onumenten.

. . .

<:,-R~~_~e,~,:,i~_ h~t:opei1baar_

'is zelden vrij van

politit:;l(~

·

~r~:~,~:~J.~i1~~f, :~t~~_t~g_ische-"doeleinden.,

,Een -dergelijke

g~pp)itismd~wijze.va~ handelenhoudr niet aIleen

: __ , ,de,_:,\I:.~rwe!king-v:an'namlla enrouw in, maar ?okdat >'>::illylc,ed ?rtnadlt·k~l1_.',w_?rd~n .aangewend teneinde

")1Q_,g::~_~~_s: ~nders~e realisere'n_.'·W~

l<unnen daarbij den-l<enaanddijdelijkemonmrentjesdie na de doodvan

_Pil~-~'~p;rUt~n;:Theo",yan

G().,gh of van

zin16os-gewe,ld-~ladlto#~rs, op'een -niet-georganiseerdeJ. o.ngeplande · V\lijzedoorher publiek merbriefjes, obJectenen

ande--,_,'re,_'to,:~?allig:,beschlkbare materialen aIs brico1ages __

wer-4en,;gec~11:'~.tr)1eerd . .Deze IDOnUmerlt'en vertonen dui-,',:delijl~e, .visu'ele,-:-xetorische en narr~de~e -patronen, '·.~aarh1e~ :4~_:'"deelnemers, betekenis, geven'- aan him

'hand~t~,,~_'ep).~iti~g ge~en aan.-hun,gevoe1ens., Het is e_en-vorm,van'gedemocra:tise'erd'-rouwt:n en memori--: a1t,fer~n., /Naa,r ::eetiied'er 'op, eenvou'dlge' wijze in kan . , ,.1?-ar,ticipt::r:ep~ ,Terwijl bijvoorbeeld Ponuyri's rouwmo- ,

'n_um~pteIl 'o,~k::ee_~Yl(!~cl1tig protest richtillg,politiek

e:~ lanqsbestll~li:uitdtoeg~n: genereerden',ze tegelijk :,nat'ion alistische-sa:a~horigheid.,' Een daat neerge1,egd · dosum.entvermeldde:'WijNederlanders hebben de .afgelopen, ~agen: laten zien wat' voar' gevoe1ens wij ·;'· . .ku,nneri-tohen~v,!e zijn ,e'en eenheid.' In toenemende

,l~#te vertolkteri, ,de gelmproviseerde monumenten in

_, Ai:e,,0e_ekva,iI6_"I11ei).o,02,e'en-liationiilisdsch discOUTS, _

'over'_~le"g,~:~el1'ste

eenheid van de Nederlandse

san;en-)eviI1g,e~tegdijkertijd vah:de' desintegrade ervan. Na 'verloop,:vanTijd"bleel~ ook dat de mOJ;lUmentell door

~U11,'uitstraling_ en'performatieve, werking

bijgedra-gen:-hadden 'aan' ve.rschuivihgen in het Nederlandse pblitiekebesrel en beleid.

bibliografie

',- .

· -: Ddss; -~rika, the Emotional Weof Conte'mporarY'Public Memor!ais:_-rOwdjds 'a Theory' of

cree~'en

yan rou\lli- en

herdenkill'gsm~nUl1i~i-l~,~i!

__

-:~'e)i,

" : Temporary Memorials (Amster-Ipuss,e ,die door de' Amerikaanse ond~rzo~l:~f-,.E~ik~: d~m:'~I11~~~;d'a<~'u~i,0~rsity 'Doss a1s memorial m,ania,wordt ge(di.s-)kw<llific,e,etd.~', p~.esi,:-2bo8):·

Hoe dan 'ook, de socia1e ,en politi-eke beteke~lis',:i!nn-.d'e ' '.',' Edkinsdenny,-JrauiTwiJnd the regel, ook bij deze monuriIentjes _uiet zo~der:.~:ffec{ Memory o(p6iiti(s. (C_ambridge:

o~ e~nil~inete

schaai'kail in

ditverba~~:6ok,g~tN-e­

zen wordei\op'\:~el~' toeila'me van,bermm'onunie'nt~I'i: voorueugdige) verkeersslachtoffers. Ook;eeq fenD, meen dat dee1 uitmaakt van de mondiale hausse.jn-het:

Het besluit om Nederlandse vrachtwagens t.evetp1ich- Cambridge 'Uiliversity Pres?, ten tot het aanbrengen van,-een -dodehoeks-piege:l;-,is 2003):'

Thede tot stand gekomen -door d'e aanwez-igfl'eid eti . --jansen~ jacques, "Stille mediale aandacht voor ll10ilurt1ertten voar' .dodehoek~, Omgang: e.en·zo~kel') riaar slachtoffers- ,in Al'nster'dam. _De '" relatie,f '1~rW4,urige '~-arri~'~(e~i'n~-g. p!echtigh~den zichtbaarheid van de monumenten ,op PeIaTlgrijke eon 'tl)drele v.eront'wa'ardiging kruispluiten In het Cen!nlm ,van,~e'hoofds~~~,.de:t()e~: 'r?ndo~,::lin)~os'gewet~_~;.'ln E.'

voeging van, aangrijpende briefjes, ,e'n kmi.ffe~s D'~Q~,~t (~~L);b7JoosgeWeld _mooie foto's, va1111et veeblj~l1gdige ,slacht6~fer:bena:c" "lJerd~(ht; (p.~: 65-79). '(/?aarn: drukken 1angdurig,het traumatische karakte~ van -de" -- -.~Obi:i"s_i"ic_lit',:i'60~): '

locatie. -- . ;''''M-a\,~'~:y"pete/J.<i~, ~;s'tii_l~

Vaor a1 deze mohumenten -- groot en kle)~l,~ ,geldt dat ze niet al1eell' ee'n politi eke -dii11eli.s'ie

hebben

'~-It­ aan rouwVerwerkingbijdrageU,:lllaar tegelijk 'Ookeen .verzoenehde' en:' helende' roi v'ervullen,-die' zow'~l

,v:O-or

-aile betrokkenen,6riderling a1s:-voor de'samen'leYli-ig a1s geheel hetekeni'~, heefL In dat opzicht verr()11en d~­ rouwmonumeriten, duidelijk~-parallellen met'een-an,~,:', , der rouwritueel, dat van de stille tochten;

-i-iet feriomeen'v,an,de gelmpr'oviseerde monunien-ten kwam in het Wesmonunien-ten incidentee1 op :'kleinere schaa] a1 eerdervoor,'zoals na de vroegtijdige d{jod vail. her verslaafde rockidoolElvis Presley in 197}. n~:<ie moord op de Zweedse politicus OlofPalme in 1986 en

);H:;'ga~g:als-civ~l, reliJ~\6n:' ee~

f-nanife'statie vin Ned~-rlandse ident'iieit", In: ch-a~ie5-caspers

en Peter jan Margry. Identiteit en spiriWoliteit van de'Amsterdamse 'S't!lle 0t1?gpng. (PP.'41-84) (Hflver· sum: verloreD,,2006) . . :' Margry, P~ter jan, ~'Perfor"

m,'':ltive,Mem6iials: Arenas of 'Political Resentmen,t in Dutch sodety."

In:

~eter jan Margry

and.~e-rma~ Roodenburg (eds).

~eframing-Dutch Culture. ,Between Othernes~' an'd AurlJe'nticity (pp.

1O-9c1'33l, (Aldershdt: Ashgatc,

2007).

· Margry, Peter jan and Crlstin~

,S5nchez-Carretero, "Memo· dalizing Traumatic Death." Anthropology-Today,23. 3 (jww.

2007: 1-2).

· Post. Paul. Albertina NUgtCIl'1l

en Hessel Zond<lg. Ri('(lt'Ir'IlII(f

: ' .:.::het D:eed ge~cceJJt~~rde rouw- en crisisritueel gewor-:,:,':,

ov:~;h~id

:bf ;op'_,- de'.-, sa}nepl~virig'-'~l~_ :.-g~h~el.

/be

',sti:1Je

opk,o~erid

repertoire. (Kampen: '" ,:-,, __

(i'e~:'\~d,::~z,i~'lbo~:,~ew:etd,~:p-fhaum~tis'Che,:-db6d; _,~o_~ls,

::

;,\05~1(gee~:da:I1,?_~k_e~n ~~erof ini1!_d:e~.inlp:f{tie:tpr:q-:·

God{en.Sticht.2002).

',', :

':'~e ;'4at_'-B~1:g~,ID:,~'en~~a:fu' l~en;l:en:"

' , :::;_,':_ ,': . ,'_::,-:

:>~'

___

':':~' test~Jgnaal_,af:~:e.ge~ vers,~l1ijn~el,en',al?,_~,j,nlo.o.s::gew,~ld;_, ,~."sant~no,

Jack "Not an

im-;:::::

/'~"':_::::~i>e':p'e~esi~gi~g:v~p,_d~ehat~_te.ontwikl~eIilig _-i,~:,t:e~~g

_:-,; ;

(.ver~ee~s~)9nv~iligh~id

_

in

,de,

-tra~,p~,a's:

':

,~ie', :_:d~'q'l;Ui

t::: portant failure'.:Spontaneous

;:."::':;;t~ :~p __ ~_r'~':n',:_'or{,:~~,':_~_~6~.A?0~,_~inloos ,geweJd va!i_Meiri~:,_:,. ,v6onvlo'eiell.:Her.ontstaan van. de s-ti-lle',tochien_valne' Shrines'and rites of c\eath and

.

~,e~t,:,Tj()elke:~~':: OP'::1,$:',s-eptem~,er,~1-9-9i "De:,:~til1e

',:_t_?,cJ;t':'

v~ri~la~,en--uit het._gegev~:rid~t

in,

dt{~lOder'ne,sa,~eille~

politics in Northern lreland."

'ra'a'kt~';'tOen-mln',Of ni'eet:strikt- verbonden ~et',he;c ,,+ing, rL1en~en in aJnerp,en4e ill,ate ~erei4,-zijn qm' de

W:

M. Mcca'ughan (ed.),

fJisploy-". '::,

"~~'nkirt'g~Ii",'~'a!l;:,:iinlpo:s,::"ge;;:;el(r-';en

;ampen..·,

.Tervyij:f

'ontijdige"

onll)gis~he -,~f,

niet-_functionele,

('-zi~loze)

ed iIi' niorrallight (n.p.). (Antrim:

"-',~~,ze::t,b~ht"a:~l1vanl~,e~ijk-inc:identeel v00I-k-wanl,::is--het 'dood~te ,acc~pt~ren., Het idee-heeft,PSlstgev-at dat,in de Arts Council, 1992).

:':':'-,

_:'_:D~';,:il1:ciyel~het traU:_~Bay,al1. ~e~

v,erlies

,~,n ~ ~aakI~9'g

be,-::: _heden:daagse, technologische

en:,ge,~egtlleerde

wereld . Santino, jack.(ed.), Spontane:

':p'~l~:Il~~t:"~':~_~:':vvijze:'!V:a~rop het, v,erlies' heeft plaatsg~~-' ,

de,

dood-venegaand zou_ zijn u~tgebannen. Warmeer ous Shrines and the P'ublic

Mema--,yO:~4ell,:,gr9;9y:,g~f10eg~~s,:,t:ege~-4.at' eendergeljjke tocl~t" ,de _dood_ 'ii~~ dan' op- eefl :onyedelij~<_~," of vl:oe~tijdige rialization of Deo~h. (New York:

:\,-:wo,rd~ geho,ll,den,,, : _' , , -' \iVUz_e: t~ch '_~andi~nt, -is ,her,verdri'el -d~s Ie 'groter, de .: Pa'igrave Macmillan, 2006).

',": :, S,ti}fe

Fo:chiel?: zijnin~tiatiev~rrvan bnderop: ,Ge9:r?a~ ',' 'xoU\iVvervv,eJ)<ing',:m?eizanier ell .-dient 'de-we reId van Stengs,-I~ene, "Commemorating

ni'seerd:door familie;-bekenden of-buunbewoners, 'af ·"-.,heJ-'ol1.recht', kei1ri.is)~,nemen.',D~,dbod mag niet-011- Victims of'Senseless Violence':

_4,a:_~::riiet'ge~~lp:_~n

dbor

loka.l,~ org~~ii~ties_,v_~,b~,sl~~ht~ ,ge~e_~kt v~orbijga,an:,pe :~ri1le _tochl'bl~jkt: d~n,e~llef-

Negotiating,EthniC Inclusion' and

§ff~':ihulp;,-aIJ-ti-rac~,~nie,:'e.d,_ De VOYIl)." een.1aIJ,ge:stoet fectief rilueel instrunlent-:om '-zowe] de ,a:andacht-.te, E,xc1usion".

;::'~,~}l"_~~.J:lS,en~' ,~a,ak_,:a:amie.v;oerd,ao.or fa111iliel~d~n

ell:

nei(ke~

a.1;_om l1:et trauma

't~ ~erwe-rI(~n,

('copiri'g'-). lil: pete-r Jan Margry and Herman

-y~r,~'~,?~pWopr~ig'ers v,~p.

de lokale-(en soms'ook

n'lti,o~

.. In de stilletocht,votJen deelnemers zich bovendieIl _Roo,denburg'(eds.), Reframlng

'--',',I1,a,le)::;:pb1itie~(,; q.e kerkeu_ etc., -is ,qu2t'uitvoering niet-;, ,".v.ere111gd -i'rt:,n'atio'iule"_'y'erb?ftdeliheld 'tegen" both~j,4 Dutch Culture. Be(ween Otherness

"o~~'~rande,~A,:,g~bl~,v~n. TerWijl-het uitgangsidee wa's "'en normloosheid'in: de_sainenleviIi:g-::De gevoelen-s-die, and AuthentiCity, (pp. 159-i79).

, -o.~:'loi1~eY, ,zwijgend" nlstig" ~aardig en __ zsnder aan: hierover l~ven __ acht, mep. 'symb~fiich:';erW~:Ol:d'_,iii. 'de '(Aldershot: Ashg'ate, 2007) .

. ""m~~tV:y~gep"de,attri~~l:tell-en tekst~-n-~on'd Ie treI4(~n, '; Iocht. Daarmee wiL111en'o'p nationaalniveau,aan~acht

WOiP.'~I~_,:.d~:1aat~t~,j~ren :steeds vaker;do~umenten ?f ,'" yoor ::de p~obl~lnatiek vragen,':en ,tegelijk:' een appel objecten 'me'egenomen en w.ordt-odk d'e stilte'wel.e~ns doen bp zowel·de _overh~-id als de -san1enlevjng;ze)fCen :;verbi_OI(~n~.':',Re:gel_I11q.tig-rierrien -de'deelnemhs teksten,' zijn:-p6te'~-ti'ele'da'd~~s}pni ,riieuwe"gev~llen te helpen, '-"_I11e~-'\Na~r~e~'l-ne'n 'ageen't~geI1hetgeb,eurde oftegen, yoorkomen:' D,ir-minilnale 'en ingerogen ~itueel-voor

'Cie:situ,atie"waaraOOT_het kon_-plaatsvinden._Ool< laten, ,gedeeide'rouw we:rd:daarnlee eens'gekwalificeerd ,aIs '~ro~'pe~:''';d~h -vak:e-r_ aanzetteh-_orrr,op:"b~paalde iho~' ,hetlzoeken naar samerileving'. pit typeen het zoeken ; .:,~r#:~iite,n;; v,~al(:, aa,-n-ll!.'~t elude vande, to'cht; met leuzeD 'naar conectiyheit; ~ohe?ie en steun in woord,-gebaar

>~u~<gevcielens,kracht

bij'

te.-z~tten,

df,gezamenlijk te en ritueel in een, maatschappij -die sterk

individualis-'zjtJg~,n.,:De,~panllin~, di~<d~}mo.tionele_ stilte oproepI, tisch_beet te ,zijn_en'wa'arin tr'a,ditionele etl:,nationa"

",:lij'k~-::"b,~::'~~t1i'ding te',_vragen, ',en-ee'n enkele keer ge~' le- g'emeerischapsbanden zljn bndennijnt. Dit aspect

"~':,_p;e1in:a,aI,,,z~lfs,:,.-l:i'~~l:l~tterlijk doo'I,"m~ddel van vuur- sp~el~e oak meein de~_omstr~deJl sdll,e tacht die geen

··werk

·Niel·alleenieksl

e

li, ook ballonnen en fakkels 'slillewchf mochr heren c nade dood van de Marak·

, "

:#jl~';V6'~,ri~q:iri~nde' -a~trihL1t~n i~,s'till'etocl1ten'.,

Omdat kaa'lls-Nede;-laridse:

:t~:sjesdi'ef

E'}

'B'~jjati; ~ _waa'rm~e

de he~,:b:')gil1::e:nl-()r,~ein<1punt van"de.- I,?cht va,ak Dok de jtJlplkiete-_uitslu~ting va-n_ ,de :Marokkaanse-

gemeen-"'pla~_t~:i~_\i\l_,~ar, de ,t~ h,eYde~kel1 perso01~js'omgekomen', schap ~priierlw publiek ley discusiiie'werd gestel~. of:begi~.\Ien/&ragen',velen.iets bij,zich.om aldaar ach- OCikblj stille to,chlen spe~lfde' b~ede-,'aandacht van

>t~~':r.,el.-aten>~~i gaat,danvaa~,ol?bloemen en bij:kin- de: inedja' va or -het verschijns,el ee,ri 'beh~grijke, roi.

.. · .• 'd~re':l,sFeelgoedihYiefjesenknuffels. Ondankshet feit dat het vaal( om lokalekwesries en.

, -:De,'~stille:'t'ocht'zoals in'Nederland bekend'~ is i'~ de loi<aal samengeStelde_ gr6.epen,,-'gaat'~ itellen iowel ~:ee~,~.t~:pla~t~:,e~n "cbllectief rinie'el'aIs uixing van ver.~' zegslieden als comm'entataren telkens, vast dat deze ":;,1-rlet.::'~'~'T?U'~_:~',ver, \iVat 'een 'persoon of .een groe~ )~ __ : ' :tochtetl 'in hun 'perceptie-d~-}t~voeIens:hetetl :te_ repre-, :",:a~,~ge(han:":0l-9~erkome-n._'-verdriet dat wordt gedeeld: :seIi'tei.·en ,'die elHers;- nati6naal of,same.Iilevingsln~eed

,,:d601<,d'e '-nabestaanden" m'aar ,oak met aHen -die: zich 'spelen; Doorcht deze' toditenr'in:de regerdoOl~ de Ihe-':', -:,:~_~a.{'::0_1;: e'etl''-o{:~nde-Te' maIiier bij _betr~kken voeleif '_dia ~ordeu,veri;lagel1', krijgt jl~ist de gemed'ialiseerde ":,,,:',:(y~r:iin~'en, 'hulI,rtbewon~rs, inede-inwoneri\ lotgeho,~' 'performance ervan een :Iutionale .reikwijdte. De

inci-:-.,,,-tep,_,e_t.-c:'),,': D~,z~e, massale.:r~uwl11arsen zijn in_ de reg,~~, denteu die de aaIil~idingvormden om deze tochten te

t~'ge1ijk'drage~v'~,~.-ee,:n,br~edg~drag.engevoelvan mo- houden'; erv-aart men- als .typerende ,voorbeelden van

""::'Tel~ verQritw_a~rdigilJg, 'gericht -op e~n ,Nederlandse 'een veryal van de,mor~al van de natie, een gebrek aan

" ' ,-- ,-, . ' - ,-"' - ' , ,

D':

Simulacrum 1

~~

afbeeldingen

3

0

'$im-ulacrum l.-~V_ll'.

: ~',., -.

,.-pe-t,e:r-:J~'n Margrj',is-histo'ricus en

. 'etnoloog er' werkt' ,a1s, 'sen'ior'_

ond~i~6~ker-Religi~uze Cu.ltuur aah:he~-'-Anist'erdamse Meert~hS: instituut-van de';<~'~'i_n~'iijRe N'ed-~'rl~rid~e Ak'~'d'~'~i~-v;~ , VVetJnschappen: ;:iij:-d,qet'-o'nde-r meer-.onderzoek;na-ar

h erd ~~ k'iP g~c.u·lt~~ c,: r~"nd h~ilige-n~'-liel,d~n'~~ ~Iacht~ffers.

van ra_~p:n'eli'd,~gelu,kl<e~.

Resul~a~t van',d;:1t"o'nded:oek is

voorzien in de door hem'

geredigeerde bundel The Pol_~tiC$ of Performative Memor!ais.

MemorializingTraumatic Death (New York: Berghahn, 2009).

;an

li~t t~~. qOl(~I.~l·l;:E~:;r';:,~~;f~:;~t:~~

..

~lr;~~;~~~l~:~f;~h:;;~: :If::~~G~~f:~i~~~!i!~~,1'i;~~'::'1~~li~Lk

"o"b·'"

de betrokken

getneepsch~p"

diei\t _

"ritl.~eel

.:;~:~~.~s~~{~i~':~fJj;:~ftelp~~:~;~ri~~tn1~f~:!~~"~:,::'~~~~~

i\iVaad' 're bezweren -en- wordr. publiel< een natio.naa\":>

appel gedaan,',pp de: handh~ving:'~_ar~_ ~e,,'!V~ard~n--_

en'.

110rmen-

_{rr)eIJl~ying waariIL6,~de~- in'vJoed':van:'~proces~el}, v~n--}

binnen ',de

-~~,d_erne. _:s.aIne111e_vi~g;

'_ ,eeri

~

...•. ' .. _\'.

·.~~~~~·~~.~.;~~~ff.~~;J,~,r~~~~:j:j~~1:%;~!~:~:~;~,;~~1~~;

indivi~palisering',eh g~o b~lis_ehng

de

,coUec'ti~ve _~a~r ~/. "i' ~ •• ,..,~tochtE'n.

den ',e,ll 'normen zijn:afgevlakt en

ste~ds",min~l~r

_g?ed-

,_n~ti,_' de_',ver.ontV;~a~'diglng'''_ep;

te beno~l~len zijn_: )hj het. zoeken na;;tr ,de,: eige,~heid -':'v-aIl::,4e t'oeh~ten, is w~l:,'de$¢1ijk

aallg,;kcIlTi·en,

vandi~:\llJaa,~4en ,en,norrnenen naareennieuv\re eigeI1: : gevall,e11_ ,van z'inloos' _,g~weTsl:,_l11'e~

cprn,sJ'orldE"end.e·

Nederlandse -identiteit word,t

vaal~:;verwezen

naar,-de sti11e,tocht; diVerseJJ1irge!-...

,e~nlp;:~i~~.~j~::;~~t¥;;~;

ehristelijl~~ 0oi-tet:sv~ri, het lantL-:pids .oqk.- het geval .- ,'ven 'in het . dote d

,hi}

de

toehten na zinlo.()s geweld,_V\l:aarbij

noga~

Eells

nen

~~;l!e~:E~;~~:~~~l\~c~;;i;,S;~~~,~,j;::~~~;

e,xpJici~_t,w?_~dt' gerefereerd.: ~an :~~.' ',~ie,n gebuq-e

_{l1',- d'ie,}

narmen:- en

my],)eci

.• z()\A!ordtdaIlgesteld, ",eerals morde leidraadvoor.de·· vandinadiukkelljkeaandacllt '.' stilleto,:htentec

, samenleving,zoud~n ~oetengeld~l1:, ;c-$en:zinlo.6s g~weld',en hlJft~righeid \?Bdsten,'~J?p,:~d,e

,:

pati~na:1e, P'9li~i~ke :age,nda-t~ref'ht-ge~orneri: Al~ee~:,al

9vil,rel'igion " , ',_', _ ' _ _.- -.: _ , _'.' :' d~,zegeY91genst~p1ule.re-nrust, ~~,~,t~quvy~'h 'enrohesie De,conc1usie van,-s~inf)1igenals:zou de_~ri11e-toch~ een'" 1n de-ge.traurn'a'tise,e:r~e s:a,menleving e;11_ziJri' daarmee I-~itueelbit,g'eb~el( aan beter' ,zijl1"is,ongegropd.~,Heri~_ >,.-:~en ~xpres~ie van:civi:lJe1igio~,: - , - ,

stilteomgaanheeft zichdoor cle tijd,geworteldin

d~

.. •....

. ...•

Nede'-rlan ds€.

g~_~c~edeni's~juist ,~e',~ezen

als ee'li

l(w~~;:'

. ,roIHNirtstrlimenteY{'.·.

."''''~

'1itatief exim:~s'~ief,:aansprekelid'e~ effectiefrlni~_, het.

af:oelo'

pen,i¢,:erllli.1.lr~

>

zkh in ,-'b,iIl-aire', 'oppositi,e ,door

ve ,en

·i~i::~~~~;~~:~~~l:~~~~~ln~~~lt~;

heidaan lller·SIllle l1l<mil'esta,iE:S,.d"ll,)ilStralties

met ketE,lllllziek) B'JVelldiE'llc.OI1prasteret}Ze.ook

, 'de,u'itgaansculnllt:r:als _ ,

zinlo'os-geweld-s1acht~ffer :'::.v6or. wie_:zulke}~cht~,h>:w6~d:el}, gehouden.:. is gevalh:~n . .op mo'niente;n

vall-

~o~lectieJ"

-traum~:' e~_ eTDotio'nele :'crisis,:-blijkl\:dit_,dit ,,~e~4e11~,'

:: kin,gs:-"en/.ofptqt~,~tritu~e( _me.t.~_en nationaal dl;agen'-'"

qe

,',~Il'-:~

i

n

de?

d e" l<ii(ch r;_"ah

1m

bl:i,~ke, r:etigi~,:: ee~1 :2-i

Ii

yo 1,

,_e'n','zii1gev'elTd,al~Jry'oo5:d t~::genere.ren op

ge'be-)..utenis;::-._~~F·:,~n' (enru'sF ):':geJoe-ie'n:~:,:"dl_~: q:e :samenlevipg .i~, __ ~ __ ~_2:'" rseiing brell ge'n:' Van \l'{e~~: d:~ ,b.rede,bet~k~:,l1is: va,n,het, ritue~l vaor de s~menlevin'g~ ell-,de:-s_piritll~le- clirrlen;~ S1~S eryan, in de_-0l1tk~rkelijkte"N_eaerlandse 's,a1Jl~i11E.',-' vingzijn'de stille,toch~en~ e~n uiting van tmrg~rlijl(e'

teligie, van civ-ilr~ligi9ri: De t()ehteiI,kenmerken- zic_~', dlis als, een,'alg_emene, vublieke,:of: saDieple,!ingsreJi~; gie.,. die,_:van,~it 'de, sociaal~culmrele,'~oIJt:xt: ,opirnpli~ -cietewijze gestg.lte,-1(rijg~ te~e,nQ,ver,d~ cpris~el~jl~e