'TV T
v
S
BIBUOTWEK
NN31545,0842 STAR1N6QEBOUW
-cc NOTA 842 januari 1975 Instituut voor Cultuurtechniek en WaterhuishoudingWageningen
.1
BEDRIJFSECONOMISCHE GEVOLGEN VAN BEPERKINGEN OP DE EXPLOITATIEMOGELIJKHEDEN VAN GRASLAND
IN NATUURGEBIEDEN
G.H. R e i n d s e n A . K . van Hemert
Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatiemid-delen, dus geen officiële publikaties .
Hun inhoud v a r i e e r t sterk en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige weergave van cijferreeksen als op een concluderende discussie van onderzoeksresultaten. In de meeste gevallen zullen de conclusies echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek nog niet is afgesloten.
Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut
in aanmerking CENTRALE LANDBOUWCATALOQUS
0000 0051 1614 ta_
' • * * < * & ! * V
I N H O U D b i z . INLEIDING 1 UITGANGSPUNTEN 2 De inrichtingsmodellen 2 De bedrijfsvoering 3
INVLOED VAN DE BEPERKINGEN 5
De grasproduktie 5 De arbeidsbehoefte 7 Het arbeidsinkomen en het netto overschot 10
INVLOED VAN PRIJS VERANDERINGEN OP DE
BETEKENIS VAN DE BEPERKINGEN 16
Stijging melkprijs 16 Stijging voerkosten 17 Stijging arbeidskosten 17 Variatie in de waardering van de arbeid over het s e i z o e n 18
SAMENVAT TING 18
INLEIDING
In v e r b a n d m e t de s n e l l e ontwikkelingen in de r u n d v e e h o u d e r i j , w a a r b i j de gemiddelde v e e b e z e t t i n g p e r ha stijgt m e t 15% p e r 10 j a a r ( P r o g n o s e , 1980), b e s t a a t e r een s t e r k e behoefte aan u i t b r e i d i n g van de g r a s p r o d u k t i e p e r ha, t e m e e r d a a r ook de m e l k p r o d u k t i e p e r d i e r en d a a r m e e de voederbehoefte nog m e t c a . 5% p e r 10 j a a r stijgt. De h o g e r e g r a s p r o d u k t i e w o r d t v o o r n a m e l i j k b e r e i k t door h o g e r e s t i k stofgiften, t e r w i j l d a a r n a a s t in een aantal gebieden nog p r o d u k t i e v e r -hoging mogelijk i s door v e r b e t e r i n g van de ontwatering en v e r g r o t i n g van de n e t t o - o p p e r vlakt e door het r o o i e n van heggen of houtwallen en het dempen van s l o t e n .
Door deze ontwikkeling zullen b e p a a l d e l a n d s c h a p p e n van k a r a k -t e r v e r a n d e r e n . H i e r d o o r o n -t s -t a a -t de behoef-te om in landschappelijk a a n t r e k k e l i j k e en natuurwetenschappelijk interes s a n t é gebieden b e p e r -kingen op te leggen aan het a g r a r i s c h g r o n d g e b r u i k om te v o o r k o m e n dat k a r a k t e r i s t i e k e e l e m e n t e n in deze gebieden v e r l o r e n gaan.
D e z e b e p e r k i n g e n leiden e c h t e r tot een l a g e r e g r a s p r o d u k t i e p e r ha dan bij e e n o n b e l e m m e r d e ontwikkeling mogelijk zou zijn, t e r w i j l bovendien de a r b e i d s p r o d u k t i v i t e i t l a g e r zal zijn dan bij een landbouwkundig o p t i m a l e i n r i c h t i n g van het gebied, e n e r z i j d s omdat de u i t b r e i -ding van de produktie p e r bedrijf via h o g e r e produktie p e r ha w o r d t tegengehouden, a n d e r z i j d s door de h o g e r e k o s t e n p e r eenheid gewon-nen produkt bij het handhaven van een k l e i n s c h a l i g l a n d s c h a p .
Om een inzicht te k r i j g e n in de b e d r i j f s e c o n o m i s c h e b e t e k e n i s van een aantal van deze b e p e r k i n g e n is een s e r i e b e r e k e n i n g e n u i t g e -v o e r d . Zij betreffen het handha-ven -van heggen en houtwallen, het handhaven van een ondiepe ontwatering en het b e p e r k e n van de k u n s t m e stgiften t e r w i l l e van een a a n t r e k k e l i j k l a n d s c h a p , b o t a n i s c h e g e -v a r i e e r d h e i d en -v o g e l r i j k d o m . De r e s u l t a t e n -van deze b e r e k e n i n g e n
kunnen e e n b i j d r a g e l e v e r e n in de d i s c u s s i e rond de omvang en a a r d van eventuele b e p e r k i n g e n en bij de bepaling van eventuele c o m p e n -s a t i e -s voor de de-sbetreffende g r o n d g e b r u i k e r -s .
UITGANGSPUNTEN
D e i n r i c h t i n g s m o d e l 1 e n
Om een s y s t e m a t i s c h o v e r z i c h t te k r i j g e n van de invloed van m o gelijke b e p e r k i n g e n op de b e d r i j f s r e s u l t a t e n en tevens de c o m p e n s a -tiemogelijkheden af te t a s t e n , is een a a n t a l m o d e l l e n g e c o n s t r u e e r d , voor m e l k v e e h o u d e r i j b e d r i j v e n op zand- en v e e n g r o n d e n . Met behulp van deze m o d e l l e n is n a a s t de invloed van de stikstofgift voor
zand-grond de b e t e k e n i s voor de b e d r i j f s r e s u l t a t e n van het handhaven van heggen en houtwallen b e s t u d e e r d en voor veengronden de invloed van het handhaven van een ondiepe o n t w a t e r i n g .
Voor de stikstofgift zijn v i e r niveaus o n d e r s c h e i d e n , n a m e l i j k het huidige gemiddelde, een verdubbeling van deze gift, z o a l s bij d o o r -gaan van de huidige ontwikkeling mogelijk zal zijn, het h a l v e r e n van de huidige gift en een a c h t e r w e g e l a t e n van alle k u n s t m e s t aanwending zoals voor s o m m i g e botanisch i n t e r e s s a n t e gebieden als gewenst wordt beschouwd. In a l l e s i t u a t i e s i s a a n g e n o m e n dat de op h e t bedrijf g e -p r o d u c e e r d e s t a l m e s t r e g e l m a t i g over het bedrijf wordt v e r d e e l d .
De invloed van heggen ( w a a r o n d e r v e r d e r w o r d t v e r s t a a n alle v o r m van houtbegroeiing langs de p e r c e e l s r a n d e n ) blijft niet b e p e r k t tot het r e c h t s t r e e k s e l a n d v e r l i e s en de o p b r e n g s t v e r l i e z e n l a n g s de p e r c e e l s r a n d e n , ze v e r h i n d e r e n t e v e n s het m a k e n van g r o t e r e p e r c e -len en v e r t r a g e n het d r o o g p r o c e s bij de v o e d e r w i n n i n g . Om d e z e in-vloed te kunnen bepalen zijn d r i e p e r c e e l s g r o o t t e s o n d e r s c h e i d e n n a m e l i j k 3 ha, 1, 5 ha en 0, 75 ha m e t een r e s p e c t i e v e l i j k e b r e e d t e van 150 m , 75 m en 37, 5 m . Door s i t u a t i e s door te r e k e n e n m e t en zonder houtwallen bij deze g r o o t t e s kan zowel h e t r e c h t s t r e e k s e effect van het r o o i e n van heggen als dat van de combinatie m e t p e r c e e l s -v e r g r o t i n g w o r d e n b e p a a l d .
-logische redenen beperkt i s , is voor veengronden bij ondiepe ontwa-tering de maximale perceelsbreedte op 75 m gesteld.
Om een indruk te krijgen van de betekenis van de bedrijf s grootte voor het effect van de beperkingen en om eventuele
compensatiemo-gelijkheden in grond te kunnen afchecken, zijn twee bedrijfsgroottes aangehouden namelijk 15 ha en 30 ha.
D e b e d r i j f s v o e r i n g
Voor de berekening van het effect van de beperkende bepalingen op de bedrijfsresultaten is er van uitgegaan dat de bedrijven worden geëxploiteerd als rundveehouderijbedrijven. De omvang van de vee-stapel is afhankelijk gesteld van de grasproduktie, waarbij is gesteld dat het bedrijf naast het benodigde weidegras 3 kg zw uit eigen ruw-voer per g. v . e . per staldag moet leveren. P e r melkkoe met bijbe-horend jongvee moet het bedrijf dan 2660 kg netto zw leveren (zie bijlage 1). Uitgaande van een eenmansbedrijf is in verband met de
arbeidsbehoefte gesteld dat de omvang van de veestapel maximaal 50 melkkoeien met bijbehorend jongvee mag bedragen. Wordt m e e r gras geproduceerd dan volgens bovengestelde norm nodig i s , dan wordt dit gewonnen als extra ruwvoer.
Voor de onderscheiden modellen zijn de opbrengsten en de p r o -duktiekosten berekend en is de arbeidsbehoefte bepaald.
De belangrijkste bron van inkomen voor het melkveehouderij-bedrijf is de melkproduktie. Bij de gestelde verhouding van 0, 35 g . v . e , jongvee per melkkoe levert de melkproduktie 80% van het inkomen, de r e s t komt uit afzet van vee (omzet en aanwas).
Bij een melkproduktie van 5000 kg per melkkoe is de bruto opbrengst per melkkoe met bijbehorend jongvee (melkkoe ) bij het prijspeil van
1974 ƒ 2970.
De kosten ten behoeve van stalling, opfokkosten, k . i . , v e e a r t s , rente en verzekering zijn begroot op ƒ 575 per melkkoe . De voer-kosten bedragen bij een eigen produktie van 3 kg zw per staldag ƒ 740 per melkkoe . Wordt op het bedrijf meer dan 133 000 kg zw ge-produceerd, zijnde de hoeveelheid benodigd voor 50 melkkoeien met bijbehorend jongvee, dan wordt extra voer gewonnen waardoor de
voerkosten dalen met ƒ 600 per 1000 kg zw uit extra gewonnen ruw-voer.
De werktuigkosten zijn afhankelijk van de omvang van de veesta-pel, de bedrijf s grootte en de arbeidsbehoefte. Ze zijn opgebouwd uit
een constant deel per bedrijf en een variabel van de gebruiksintensi-teit afhankelijk deel voor onderhoud,extra afschrijving en brandstof
(bijlage 2).
De hoeveelheid aan te kopen stikstof is afhankelijk van de stik-stofgift per ha en de netto-oppervlakte, dat wil zeggen, de kadastrale oppervlakte minus de oppervlakte van sloten en heggen. De overige bemestingskosten zijn constant verondersteld en opgenomen in de vaste kosten per ha welke zijn gesteld op ƒ 250. De vaste kosten per bedrijf zijn gesteld op ƒ 2000. De genoemde globaal vastgestelde vaste kosten per ha en per bedrijf hebben geen invloed op de betekenis van de beperkingen.
De brutoopbrengst minus de genoemde kosten vormt het a r b e i d s inkomen. Verder is het netto overschot bepaald door de begrote a r -beidsbehoefte te waarderen tegen ƒ 10 per uur en dit bedrag op het arbeidsinkomen in mindering te brengen.
De ter verkrijging van dit arbeidsinkomen benodigde arbeid is onder andere afhankelijk van de omvang van de veestapel, de hoeveel heid te winnen ruwvoer en in de bestudeerde modellen tevens van de perceelsgrootte, de aard van de perceelsscheidingen en de mechani-satie graad van het bedrijf. Op de berekeningswijze wordt in een vol-gend hoofdstuk uitvoerig ingegaan.
Door onderlinge vergelijking van de diverse situaties kan voor een bepaalde beperking of combinatie van beperkingen het effect op het arbeidsinkomen en het netto-overschot bij de gestelde uitgangs-punten worden afgelezen. Hierbij is dan geen rekening gehouden met de kostenbesparing die bij het achterwege laten van eventuele v e r b e -teringsmaatregelen in de landinrichting zoals kosten van slootdemping heggen rooien en peilverlaging worden bereikt.
INVLOED VAN DE BEPERKINGEN
D e g r a s p r o d u k t i e
De g r a s p r o d u k t i e en d a a r m e e de v e e b e z e t t i n g p e r bedrijf i s in b e l a n g r i j k e m a t e afhankelijk van het b e m e s t i n g s n i v e a u . H i e r n a a s t
s p e e l t de g r o n d s o o r t en de o n t w a t e r i n g s t o e s t a n d e e n r o l . De voor d e z e m o d e l l e n s t u d i e aangehouden r e l a t i e t u s s e n o p b r e n g s t p e r ha en b e m e s ting s niveau is w e e r g e g e v e n in t a b e l 1. A l s m a x i m u m gift v o o r zandgrond i s 400 kg N p e r ha aangehouden, voor v e e n g r o n d is dit m a x i m u m g e s t e l d op 300 kg N . Het ó p b r e n g s t n i v e a u voor z a n d g r o n -den i s g e b a s e e r d op het landelijk gemiddelde voor d e z e g r o n d s o o r t , t e r w i j l voor v e e n g r o n d u i t g e g a a n is van h e t p r o d u k t i e n i v e a u in h e t w e s t e l i j k v e e n w e i d e g e b i e d . Voor de invloed van de N-gift zijn de n o r m e n aangehouden van het Handboek voor de R u n d v e e h o u d e r i j . De invloed van de o n t w a t e r i n g s d i e p t e op de o p b r e n g s t i s g e b a s e e r d op e e n o n d e r z o e k in de L o p i k e r w a a r d (STUDIEGROEP LOPIKERWAARD)
T a b e l 1. Netto z e t m e e l w a a r d e p r o d u k t i e in kg p e r ha in afhankelijkheid van de s t i k s t o f b e m e s t i n g voor zandgrond en diep r e s p . ondiep o n t w a t e r d veen M a x . N-gift G e m . N-gift L a g e N-gift G e e n N-gift Zand k g N 4 0 0 200 1 0 0 0 zw m k g / h a 5000 4000 3300 2500 k g N 300 150 75 0 Veen diep ontw. zw in k g / h a 5000 4400 3950 3425 ondiep ontw. zw in k g / h a 4500 4000 3555 3080 N a a s t de bovengenoemde f a c t o r e n beïnvloedt de g e b i e d s i n r i c h t i n g nog de p r o d u k t i e - o m v a n g door r e c h t s t r e e k s e o p p e r v l a k t e v e r l i e z e n door wegen, s l o t e n en heggen en door het o p t r e d e n van k a n t v e r l i e z e n l a n g s
sloten en houtwallen.
De g r a s p r o d u k t i e p e r k a d a s t r a l e ha na a f t r e k van d e z e v e r l i e z e n is voor de o n d e r s c h e i d e n m o d e l l e n w e e r g e g e v e n in t a b e l 2.
T a b e l 2. N e t t o - z e t m e e l w a a r d e p r o d u k t i e in kg p e r k a d . ha in afhankelijkheid van g r o n d s o o r t , s t i k s t o f b e m e s t i n g , p e r c e e l s -g r o o t t e , p e r c e e l s b e -g r e n z i n -g en o n t w a t e r i n -g s d i e p t e Grondsoort Perceelsgrens Slootpeil (m - maaiv. Slootbreedle (m) incl Kantverliezen (m / m Perc. gr. 3 ha 1,5 ha .0, 75 ha ) heg sloot) 400 kg N 200 100 0 400 200 100 0 400 200 100 0 Zand sloot 1 2 1,60 ha*1 4786 3829 3159 2393 4665 3732 3079 2333 4425 3539 2919 2212 sloot+heg 1 3 2,80 4668 3735 3081 2334 4481 3585 2958 2240 4107 3286 2711 2054 300 kg N 150 75 0 300 150 75 0 300 150 75 0 Veen •loot 0,8 3 1,60 ha"1 4730 4162 3736 3240 4577 4027 3615 3135 4270 3758 3374 2925 X sloot 0,4 3 2,90 . -3756 3338 2988 2570 3520 3113 2786 2397
De invloed van s l o t e n en heggen is g e b a s e e r d op e i g e n o n d e r z o e k in het w e s t e l i j k Veenweidegebied en in het zuidelijk Zandgebied (VAN HEMERT en RIGHOLT, 1967; REINDS en VAN H E M E R T , 1968). Bij genoemd o n d e r z o e k en l a t e r e aanvullende w a a r n e m i n g e n i s gebleken dat de k a n t v e r l i e z e n bij de ondiepe o n t w a t e r i n g z o a l s d e z e v o o r k w a m in h e t e e r s t g e n o e m d e o n d e r z o e k s g e b i e d , duidelijk g r o t e r zijn dan bij diepe o n t w a t e r i n g . Ook SCHOTHORST ( p e r s . m e d . ) komt tot de c o n c l u s i e dat bij d i e p o n t w a t e r d v e e n de v e r t r a p p i n g langs de p e r c e e l s -r a n d e n s t e -r k a f n e e m t . Voo-r veen m e t v e -r l a a g d p e i l zijn d a a -r o m de k a n t v e r l i e z e n gelijk g e s t e l d a a n die op zandgrond, welke ongeveer de helft b e d r a g e n van die op veen m e t ondiepe o n t w a t e r i n g .
Indien geen k u n s t m e s t stikstof m a g w o r d e n gebruikt m o e t e r r e -kening m e e w o r d e n gehouden dat de a a n p a s s i n g van de gr as v o o r r a a d a a n de v e e b e z e t t i n g bij ongunstige g r o e i o m s t a n d i g h e d e n door het g e ven van wat e x t r a stikstof niet mogelijk i s . Dit zal l e i d e n tot p e r i o -diek b i j v o e r e n van het v e e . V e r d e r m a g w o r d e n v e r w a c h t d a t het vee n i e t h e t p r o d u k t i e n i v e a u z a l h a l e n wat bij een goede b e m e s t i n g s t o e
-stand van de grond mogelijk i s . E e n en a n d e r i s aanleiding g e w e e s t tot +
e e n s a l d o v e r l a g i n g van ƒ 200 p e r m e l k k o e voor de b e d r i j v e n zonder stikstof g e b r u i k .
D e a r b e i d s b e h o e f t e
Bij de bepaling van de a r b e i d s b e h o e f t e is u i t g e g a a n van een é é n kavelbedrijf. Bij v e r s p r e i d e ligging van de p e r c e l e n zullen de a r b e i d s -a -a n s p r -a k e n beduidend h o g e r kunnen liggen, doch de o n d e r l i n g e ligging kan w o r d e n v e r b e t e r d zonder het l a n d s c h a p aan te t a s t e n , zodat in dit k a d e r de invloed h i e r v a n buiten beschouwing kan blijven.
E r zijn d r i e van de b e d r i j f s g r o o t t e en v e e b e z e t t i n g afhankelijke m e c h a n i s a t i e n i v e a u s o n d e r s c h e i d e n . Bij de k e u z e van het m e c h a n i s a -t i e n i v e à u in d e z e r e e k s b e g r o -t i n g e n is ui-tgegaan van he-t hoogs-te n e -t -t o
o v e r s c h o t bij e e n w a a r d e van de a r b e i d van ƒ 10 p e r u u r .
In de tijd voor m e l k e n en v e e v e r z o r g i n g (zie voor opbouw bijlage 3) is de t r a n s p o r t t i j d t . b . v . m e l k e n in de weide r e s p . voor het ophalen van
h e t vee bij s t a l m e l k e n opgenomen, evenals s t a l m e s t uitrijden. Voor v e e n g r o n d e n m e t hoog peil m o e t p e r koe r e s p . 0 , 2 ; 0, 3 en 0 , 4 u u r w o r d e n toegevoegd voor het e x t r a t r a n s p o r t b e z w a a r door de g e r i n g e d r a a g k r a c h t van h e t v e e n bij het m e s t u i t r i j d e n . Bij het v a s t s t e l l e n van d e z e t o e s l a g e n is e r rekening m e e gehouden dat het z w a a r d e r g e m e -c h a n i s e e r d e bedrijf m e e r l a s t zal ondervinden van een te z a -c h t e
boven-grond dan h e t licht g e m e c h a n i s e e r d e bedrijf.
Voor de bepaling van de a r b e i d s b e h o e f t e voor de voederwinning is u i t g e g a a n van 50% hooi en 50% v o o r d r o o g k u i l en een gemiddelde s n e d e
g r o o t t e van 1400 kg n e t t o z w p e r h a . Voor b e d r i j v e n w a a r geen s t i k -stof m a g w o r d e n g e s t r o o i d is u i t g e g a a n van een s n e d e g r o o t t e van 1175 kg netto zw p e r ha, w a a r d o o r de a r b e i d s b e h o e f t e p e r eenheid produkt c i r c a 8% h o g e r i s . De a r b e i d s b e h o e f t e voor voederwinning en g r a s l a n d v e r z o r g i n g p e r ha (t) is b e r e k e n d m e t de f o r m u l e
t = f ( F . t a + B . t b + K . t r + G. tg + H. th + P . t p ) / ( S - E . tv - ts) + (0, 5 nw Y"P + F . na) (E. tv + tn) l / F k
w a a r i n a l s v e r k a v e l i n g s k e n m e r k e n zijn opgenomen:
Fk = kadastrale oppervlakte in ha F = netto oppervlakte in ha P = aantal topografische p e r c e l e n B = som p e r c e e l s b r e e d t e s in 100 m K = som p e r c e e l s o m t r e k in 100 m G = som greppellengte in 100 m H = totaal aantal perceelshoeken
E = gemiddelde afstand tussen grond en bedrijfsgebouwen
en als parameters:
S = halve daglengte in uren
ta = basistijd per ha cultuurgrond
tb = extra tijd per 100 m p e r c e e l s b r e e d t e tr = extra tijd per 100 m perceelsrand tg = extra tijd per 100 m greppel
th = extra tijd per perceelshoek tp = aan- en aflooptijd per p e r c e e l
tv = wegtijd per retourrit per 100 m afstand ts = aan- en aflooptijd per halve dag
nw = aantal bewerkingen
na = aantal vrachten per ha cultuurgrond tn = vast tijdselement per retourrit
De gehanteerde waarden van de parameters zijn gegeven in b i j -lage 4 .
Zoals r e e d s in de inleiding vermeld, zijn de berekeningen uitge-voerd voor bedrijven met een kadastrale oppervlakte van 15 en 30 ha. De netto-opper vlakte (F) wordt verkregen door van deze kadastrale
oppervlakte de oppervlakte welke wordt ingenomen door sloten r e s p . heggen af te trekken. Het aantal p e r c e l e n (P) is het quotient van de bedrijfsgrootte en de onderscheiden p e r c e e l s g r o o t t e s van r e s p . 3;
1, 50 en 0, 75 ha. Daar is uitgegaan van een constante p e r c e e l s l e n g t e van 200 meter zou de som van de p e r c e e l s b r e e d t e s (B) per bedrijf onafhankelijk zijn van de p e r c e e l s g r o o t t e , ware het niet dat door de grotere oppervlakte welke wordt ingenomen door lengtesloten bij de kleine percelen de som van de p e r c e e l s b r e e d t e s dan iets kleiner i s . De som van de p e r c e e l s o m t r e k (K) wordt in sterke mate bepaald door
de p e r c e e l s g r o o t t e en - v o r m .
Z o a l s r e e d s w e r d o p g e m e r k t m o g e n op v e e n g r o n d e n m e t ondiepe o n t w a t e r i n g de p e r c e l e n n i e t b r e d e r zijn dan 75 m , zodat h i e r de p e r c e e l s b r e e d t e van 150 m v e r v a l t . V e r d e r zal b e g r e p p e l i n g n o o d z a k e -lijk zijn. Voor p e r c e l e n van 75 m e t e r b r e e d t e i s u i t g e g a a n van 3 l e n g t e g r e p p e l s en voor p e r c e l e n van 37, 5 m e t e r van 1 l e n g t e g r e p p e l , zodat a k k e r s o n t s t a a n van c a . 18 m . De gemiddelde afstand van het g r a s l a n d is g e s t e l d op 850 m e t e r . Door a a n p a s s i n g van h e t g r o n d g e -b r u i k aan de afstand weidt het m e l k v e e d i c h t e r -bij h u i s , n a m e l i j k op 600 m , t e r w i j l de ruwvoerwinning gemiddeld op wat g r o t e r e afstand p l a a t s v i n d t n a m e l i j k op 1000 m e t e r .
De b e d r i j f s p a r a m e t e r s zijn onafhankelijk van de v e r k a v e l i n g , m a a r w o r d e n wel beïnvloed door het m e c h a n i s a t i e n i v e a u , de a a r d van de p e r c e e l s scheidingen en de o n t w a t e r i n g s d i e p t e . Bij de r u w v o e r -winning i s de tijd p e r 100 m e t e r p e r c e e l s r a n d (tr) afhankelijk van het wel of n i e t v o o r k o m e n van heggen. Op s l e c h t o n t w a t e r d v e e n is het a a n t a l b e w e r k i n g e n (nw) en d a a r m e d e de b a s i s t i j d p e r ha (ta) h o g e r . Omdat het m o e i l i j k e r d r o g e n in gebieden m e t heggen afhankelijk is van de dichtheid van het h e g g e n p a t r o o n is de e x t r a a r b e i d s b e h o e f t e tengevolge h i e r v a n u i t g e d r u k t p e r 100 m hegkant ( t r ) .
Voor de g r a s l a n d v e r z o r g i n g is de benodigde tijd afhankelijk van h e t b e m e s t i n g s n i v e a u o . a . omdat bij e e n h o g e r e Ngift v a k e r k u n s t -m e s t w o r d t g e s t r o o i d . De randgebonden tijd b e s t a a t h i e r voor e e n b e l a n g r i j k d e e l uit het onderhoud van s l o t e n en heggen Voor h e t on-d e r h o u on-d van s l o t e n op zanon-dgronon-d en v e e n g r o n on-d i s e e n tijon-d van r e s p . 1,3 en 2 u u r p e r 100 m sloot g e r e k e n d . Voor s l o t e n m e t heggen e r langs k o s t het onderhoud 4, 8 u u r p e r 100 m . In d e z e tijden i s het
onderhoud v a n de a f r a s t e r i n g en een eventuele heg i n b e g r e p e n . Voor de g e h a n t e e r d e w a a r d e n van p a r a m e t e r s zie bijlage 4 .
Om een indruk te geven van de b e t e k e n i s van de o n d e r s c h e i d e n i n r i c h t i n g s s i t u a t i e s is in t a b e l 3 de a r b e i d s b e h o e f t e gegeven bij h e t gemiddelde m e c h a n i s a t i e n i v e a u voor e e n snede voederwinning en de g r a s l a n d v e r z o r g i n g bij het gemiddelde b e m e s t i n g s n i v e a u .
T a b e l 3. Arbeidsbehoefte voor h e t v e l d w e r k in m a n u r e n per kad.ha in afhankelijkheid v a n p e r c e e l s g r o o t t e , p e r c e e l s b e g r e n z i n g , o n t w a t e r i n g s d i e p t e en g r o n d s o o r t b i j 100% m a a i e n en n o r m a l e N-gift ( m e c h a n i s a t i e n i v e a u II) P e r c e e l s g r o o t t e (ha) 3,00 4 , 5 0 0 , 7 5 Vo e de r winning zandgrond m e t sloten 1 6 , 7 1 8 , 0 2 0 , 3 zandgrond m e t heggen 1 7 , 7 1 9 , 5 2 2 , 9 v e e n g r o n d diep ontwaterd 1 6 , 2 1 7 , 2 1 9 , 5 v e e n g r o n d ondiep o n t w a t e r d - 2 1 , 0 2 2 , 4 g r a s l a n d v e r z o r g i n g (incl. s l o o t - en hegonderhoud) zandgrond m e t s l o t e n 6 , 3 8,0 1 1 , 2 zandgrond m e t heggen 1 1 , 0 1 5 , 2 2 3 , 8 veengrond diep ontwaterd 7 , 2 9 , 3 1 3 , 7 veengrond ondiep o n t w a t e r d - 1 1 , 6 1 4 , 3
Uit de t a b e l blijkt dat de p e r c e e l s g r o o t t e de a r b e i d s b e h o e f t e p e r ha s t e r k b e ï n v l o e d t . Gemiddeld i s de a r b e i d s b e h o e f t e voor een snede voederwinning op p e r c e l e n van 0, 75 ha 25% h o g e r dan op p e r c e l e n van 3 h a .
D a a r de n e t t o - o p b r e n g s t door de g r o t e r e k a n t v e r l i e z e n bij de k l e i n e r e p e r c e l e n l a g e r i s dan b i j de g r o t e i s h e t v e r s c h i l p e r ton g e -wonnen p r o d u k t nog g r o t e r (zie bijlage 5). Door de noodzaak om ondiep o n t w a t e r d v e e n te b e g r e p p e l e n is het p e r c e e l s g r o o t t e e f f e c t h i e r g e -r i n g e -r .
Het v e r s c h i l in a r b e i d s b e h o e f t e voor g r a s l a n d v e r z o r g i n g t u s s e n zandgrond m e t sloten en zandgrond m e t heggen l a n g s de s l o t e n is v o o r n a m e l i j k e e n gevolg van e x t r a o n d e r h o u d s k o s t e n op p e r c e e l s -s c h e i d i n g e n m e t heggen, t e r w i j l de e x t r a a r b e i d -s b e h o e f t e voor de g r a s l a n d v e r z o r g i n g op nat veen v o o r n a m e l i j k w o r d t v e r o o r z a a k t door de d a a r v o o r k o m e n d e g r e p p e l s .
H e t a r b e i d s i n k o m e n e n h e t n e t t o - o v e r s c h o t
Voor de o n d e r s c h e i d e n i n r i c h t i n g s s i t u a t i e s is het a r b e i d s i n k o
(x 100 « l d / h a ) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 - 2 - 4 - 6 - 8 -10 Zandgrond 30 ha . 3 . 0 ha 1 , 5 ha 3'0 h a 0 , 7 5 ha 1 , 5 ha 0 , 7 5 ha <« 3 , 0 ha 3 1. 5 ha 0 , 7 5 h a 3 , 0 ha 1 , 5 ha 0 , 7 5 ha 100 . p e r c e l e n o m g e v e n door »loten — p e r c e l e n o m g e v e n door s l o t e n / h e g g e n 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 - 4 -6 -8 -10 I ' I 75 150 V e e n 30 ha 200 l 300 400 3 , 0 ha 1 , 5 ha 0 , 7 5 ha 1 , 5 ha 0, 75 h a 3 , 0 ha 1 , 5 ha 0 , 7 5 ha 1 , 5 h a 0 , 7 5 ha p e r c e l e n m e t v e r l a a g d s l o o t p e i l p e r c e l e n m e t hoog alootpeil Zandgrond 15 ha . 3 . 0 h a • 1 . 5 h a 3'0 h» '' 0 . 7 5 ha 1 . 5 h a 0 . 7 5 ha m 3 . 0 ha S 1 . 5 ha 0 . 7 5 ha 3 . 0 ha 1 , 5 ha 0 , 7 5 h a 4 0 0 J kg N / h a V e e n 15 ha • 3 , 0 h a • 1 , 5 h a • 0 , 7 5 ha 1 , 5 h a 0 , 75 h a « M • » X 3 , 0 ha 1,5 ha 0.75 ha 1,5 ha 0 , 7 5 ha F i g . 1. B e r e k e n d a r b e i d s i n k o m e n ( . . . ) en n e t t o - o v e r s c h o t (x XX) in gld p e r ha voor b e d r i j f s m o d e l l e n van 30 en 15 ha op z a n d - en v e e n g r o n d bij uiteenlopende stikstof b e m e s t i n g s n i v e a u s en bij
men en het netto-over schot zowel voor zand- als veengronden bepaald bij vier stikstofniveaus en twee bedrijfsgroottes. De resultaten van deze berekeningen zijn w e e r g e g e v e n in figuur 1. Voor de opbouw van de arbeidsinkomens en de bijpassende arbeidsbehoefte kan worden verwezen naar bijlage 6.
Door onderlinge vergelijking van de d i v e r s e situaties kan voor een bepaalde beperking of combinatie van beperkingen het effect op het arbeidsinkomen en het netto-overschot bij de gestelde uitgangs-punten worden afgelezen. Hierbij kan voor de huidige bezwaren worden uitgegaan van het huidige gemiddelde bemestingsniveau te weten 200 kg N per ha voor zandgrond en 150 kg N per ha voor veengrond. Wil m e n het nadeel voor de grondgebruiker in de toekomst kennen dan zal bij een doorgaan van de huidige ontwikkeling in het N-gebruik van een hoger bemestingsniveau moeten worden uitgegaan.
Als maat voor de bezwaren kan zowel het v e r s c h i l in arbeidsinko-m e n als het v e r s c h i l in netto-overschot worden gehanteerd. Bij het arbeidsinkomen wordt eventueel v e r s c h i l in arbeidsbehoefte niet g e -waardeerd en bij het netto-overschot i s de arbeid ge-waardeerd tegen ƒ 10 per uur. Voor bedrijven waar de arbeidsbehoefte kleiner is
dan 2500 uur per jaar, in deze s e r i e de bedrijven van 15 ha, verdient het v e r s c h i l in arbeidsinkomen de voorkeur, voor de bedrijven waar de arbeidsbehoefte m e e r dan 2500 uur bedraagt lijkt het v e r s c h i l in nettooverschot een zinvollere maat. Dit v e r s c h i l in benadering, w a a r -bij voor het kleine bedrijf de extra arbeid respectievelijk arbeidsbesparing niet wordt gewaardeerd en voor het grote wel, kan worden b e -reikt door het berekend arbeidsinkomen te verminderen m e t ƒ 10 per gewerkt uur voor de uren boven 2500 per bedrijf per jaar. Het v e r schil in arbeidsinkomen op deze wijze berekend komt voor de b e d r i j -ven van 30 ha overeen met het v e r s c h i l in netto-overschot. Het op deze wijze gecorrigeerde arbeidsinkomen is w e e r g e g e v e n in tabel 4 .
Uit tabel 4 valt af te l e z e n dat bij niet geven van stikstof op zand-grond op een bedrijf van 30 ha het inkomen per man nauwelijks m e e r dan de helft is van dat bij de huidige gift. Op een bedrijf van 15 ha daalt het inkomen bij het achterwege laten van de stikstof tot een kwart van het huidige niveau. Voor veengronden liggen deze cijfers door het hoger natuurlijk producerend vermogen van deze gronden wat gunstiger.
T a b e l 4 . A r b e i d s i n k o m e n p e r m a n bij de o n d e r s c h e i d e n bedrijf s g r o o t -t e s , N-gif-ten en i n r i c h -t i n g s s i -t u a -t i e s . M a x i m a l e a r b e i d s d u u r 2500 u u r p e r j a a r ; u r e n boven 2500 z i j n , g e w a a r d e e r d t e g e n ƒ 10 p e r u u r , a l s k o s t e n in m i n d e r i n g g e b r a c h t Bedrijfs-(in ha) 30 15 Perceels-grootte (in ha) 3,0 1.5 0.75 3.0 1.5 0,75 3.0 1.5 0,75 3,0 1,5 0,75 400 N 39 000 36 100 31 000 35 300 30 500 21 000 22 000 20 900 18 700 20 800 19 100 15 600 Zandgrond 200 N 100 N sloten 32 800 30 600 26 400 27 500 25 700 22 300 heggen 29 600 25 700 17 900 24 700 21 400 14 700 sloten 16 500 15 600 13 800 12 000 11 300 9 700 heggen 15 500 14 000 11 100 11 200 10 000 7 500 0 N 17 200 15 900 13 400 14 800 12 100 6 700 4 300 3 800 2 700 3 700 2 800 1 000 300 N 41 100 37 700 31 100 23 800 18 800 23 000 21 600 18 800 14 100 11 900 Veengrond 150 N 75 N diep ontwaterd 38 200 34 300 35 300 32 000 29 700 27 000 ondiep ontwaterd 24 500 22 800 20 300 19 200 diep ontwaterd 20 200 17 500 18 900 16 300 16 400 14 000 ondiep ontwaterd 12 600 10 600 10 500 8 700 O N 24 500 22 500 18 500 15 400 12 600 10 900 10 000 8 100 5 400 3 900
Ook het handhaven van een k l e i n s c h a l i g l a n d s c h a p ( p e r c e l e n van 75 a r e ) doet het a r b e i d s i n k o m e n duidelijk a c h t e r b l i j v e n , v o o r a l a l s de t e handhaven p e r c e e l s g r e n z e n b e g r o e i d zijn m e t h e g g e n .
De b e t e k e n i s van het handhaven van heggen i s afhankelijk van de p l a a t s van deze h e g g e n . S t a a n de heggen op blijvende p e r c e e l s g r e n z e n dus b i j v o o r b e e l d op k a v e l g r e n z e n dan i s het b e z w a a r g e r i n g e r dan w a n n e e r ze binnen de kavel v o o r k o m e n en het r o o i e n van heggen zou kunnen l e i d e n tot p e r c e e l s v e r g r o t i n g . De b e t e k e n i s van de e e r s t e s i t u a t i e kan m e n aflezen door v e r g e l i j k i n g van p e r c e l e n van gelijke grootte m e t en z o n d e r heggen, t e r w i j l in de tweede s i t u a t i e kan w o r den u i t g e g a a n van vergelijking van p e r c e l e n m e t heggen van v e r s c h i l -lende g r o o t t e . Door de v e r k r e g e n v e r s c h i l l e n in a r b e i d s i n k o m e n t e r e l a t e r e n aan het v e r s c h i l in aantal m e t e r s heg kan m e n de b e z w a r e n p e r 100 m heg b e p a l e n (tabel 5).
A 65 55 50 35 B 175 145 125 90 A 105 95 80 70 B 240 210 175 140 T a b e l 5. A c h t e r b l i j v e n van het a r b e i d s i n k o m e n p e r m a n b i j m a x i m a a l
2500 u u r eigen a r b e i d b i j het handhaven van h e g g e n , indien d e z e heggen niet (A) r e s p . wel (B) een b e l e m m e r i n g vormen om te komen tot o p t i m a l e p e r c e e l s g r o o t t e s (gld p e r j a a r per 100 m heg) B e d r i j f s g r o o t t e 15 ha 30 h a 400 N 200 N 100 N 0 N
In t e g e n s t e l l i n g tot het b e p e r k e n van de Ngift zijn h i e r de b e -z w a r e n h e t g r o o t s t bij de b e d r i j v e n van 30 h a .
Het handhaven van een ondiepe ontwatering blijkt bij de g e s t e l d e n o r m e n een duidelijk a c h t e r b l i j v e n van het a r b e i d s i n k o m e n ten o p z i c h t e van goed ontwaterde p e r c e l e n te v e r o o r z a k e n . Voor een b e -drijf van 15 ha m e t p e r c e l e n van 1, 5 ha ligt bij de huidige N-gift het a r b e i d s i n k o m e n ƒ 6300 p e r bedrijf of ƒ 420 p e r ha l a g e r , voor een b e d r i j f van 30 ha b e d r a a g t dit v e r s c h i l r e s p . ƒ 10 800 en ƒ 360.
Houden we e r r e k e n i n g m e e dat een hoog peil t e v e n s p e r c e e l s v e r b r e -ding v e r h i n d e r t , dan l e v e r t dit een e x t r a n a d e e l van c i r c a ƒ 100 p e r ha op.
Bij de gegeven b e z w a r e n van het handhaven van heggen r e s p . van een ondiepe ontwatering dient er rekening m e e te w o r d e n gehouden d a t eventuele i n v e s t e r i n g e n in h e t o p r u i m e n van heggen of t e r v e r l a g i n g van het p o l d e r p e i l a c h t e r w e g e kunnen blijven In d e z e nota zijn a l l e e n de g e m i s t e b a t e n gegeven en niet de b e s p a a r d e i n v e s t e r i n g e n . Bij het in dit hoofdstuk g e h a n t e e r d e v e r s c h i l in inkomen p e r m a n a l s m a a t voor b e z w a r e n van g e b r u i k s b e p e r k i n g e n is e r v a n u i t g e g a a n dat voor het kleine bedrijf de e x t r a a r b e i d s b e h o e f t e niet behoeft t e w o r d e n v e r -r e k e n d o m d a t voldoende a -r b e i d op h e t bed-rijf aanwezig i s . Gaat m e n
e r van uit dat de g r o n d g e b r u i k e r n a a s t zijn grondgebonden a c t i v i t e i t e n nog a n d e r e b r o n n e n van inkomen heeft b i j v o o r b e e l d v a r k e n s m e s
-t e r i j , dan is di-t s-tandpun-t nie-t houdbaar en dien-t m e n he-t v e r s c h i l in
gld/uur 15 ,_ Zandgrond 30 ha 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
percelen omgeven door sloten
percelen omgeven door sloten + heggen
L
tr
"ïoo~ToV
400 JZandgrond 15 ha
J
100 200 400 kg N/ha
Veen 30 ha Veen 15 ha
p e r c e l e n met verlaagd slootpeil p e r c e l e n met hoog slootpeil
75 150 300 L L 75 150 300 kg N/ha
F i g . 2. A r b e i d s i n k o m e n in gld p e r u u r voor b e d r i j f s m o d e l l e n van 30 en 15 ha op zand en veengrond bij uiteenlopende s t i k s t o f b e m e s t i n g s
-n i v e a u s e-n d i v e r s e i -n r i c h t i -n g s s i t u a t i e s *-* , p e r c e e l s g r o o t t e 3, 0 ha x p e r c e e l s g r . 1, 5 h a A p e r c e e l s g r . 0, 75 ha
arbeidsbehoefte wel te waarderen bijvoorbeeld door ook voor het klei-ne bedrijf uit te gaan van het klei-netto-overschot. Dit zou betekeklei-nen dat de betekenis van stikstofbeperking en peilverlaging wat zal afnemen en van het handhaven van heggen toenemen.
De grote bezwaren van het opleggen van gebruiksbeperkingen komen ook duidelijk tot uiting in het te berekenen arbeidsinkomen per gewerkt uur (fig. 2). De vraag rijst of landbouwkundige exploitatie van gronden waar geen stikstof mag worden gegeven, in welke vorm dan dan ook, nog zin heeft.
INVLOED VAN PRIJSVERANDERINGEN OP DE BETEKENIS VAN DE BEPERKINGEN
In verband met ongelijke ontwikkelingen van de prijzen van Pro-dukten en produktiemiddelen, w . o . arbeid, is het van belang te weten in hoeverre verschuivingen in de prijsverhoudingen invloed hebben op de betekenis van de beperkende maatregelen. Bijlage 6 biedt de mogelijkheid de invloed van bepaalde veranderingen in de prijzen te bepalen indien er van wordt uitgegaan dat de bedrijfsvoering niet door deze wijzigingen wordt beïnvloed.
S t i j g i n g m e l k p r i j s
Een stijging van de melkprijs met 10% bij overigens gelijkblijven-de kosten doet het saldo per koe met ƒ 240 stijgen. Op het bedrijf
waar geen stikstof mag worden gegeven bedraagt deze stijging in v e r -band met de wat lagere melkgift ƒ 230 per melkkoe. Voor een bedrijf van 30 ha op zandgrond waar 200 kg N per ha wordt gegeven stijgt het arbeidsinkomen hierdoor met circa ƒ 10 100. Wordt op hetzelfde b e -drijf geen stikstof gegeven dan bedraagt de stijging door de lagere veebezetting slechts ƒ 6300. Dit houdt in dat het nadeel van het niet mogen gebruiken van stikstof met ƒ 3600 per bedrijf of ƒ 120 per ha toeneemt. Voor veengrond bedraagt deze toename ƒ 80 per ha. De bezwaren van het handhaven van een hoog slootpeil nemen met ƒ 60 per ha toe, terwijl het handhaven van heggen welke perceelsvergroting belemmeren bij deze melkprijs ƒ 20 per 100 meter extra kost. Staan 16
de heggen p e r c e e l s v e r g r o t i n g niet in de weg, dan n e e m t het b e z w a a r toe m e t ƒ 7 p e r 100 m e t e r h e g .
S t ij g i n g v o e r k o s t e n
E e n stijging van de v o e r k o s t e n m e t 10% doet de v o e r k o s t e n op een bedrijf van 30 ha op zandgrond b i j gelijkblijvende v e e b e z e t t i n g en ruwvoerwinning m e t ƒ 3100 stijgen indien 200 kg N w o r d t gegeven. Op een s o o r t g e l i j k bedrijf w a a r geen stikstof m a g w o r d e n gegeven stijgen de v o e r k o s t e n m e t ƒ 2200. Het n a d e e l van het niet g e b r u i k e n van stikstof daalt door deze p r i j s s t i j g i n g op zandgrond m e t ƒ 900 p e r bedrijf of ƒ 30 p e r h a . Voor veengrond is d e z e afname c a . ƒ 20 p e r h a .
De afname van de b e z w a r e n van een hoog p o l d e r p e i l ligt r o n d ƒ 300 p e r bedrijf of ƒ 10 p e r ha, t e r w i j l deze v o e r k o s t e n s t i j g i n g de b e t e k e n i s van heggen welke al of niet p e r c e e l s v e r g r o t i n g b e l e m m e r e n
m e t s l e c h t s r e s p . ƒ 7 en ƒ 2 p e r 100 m e t e r doet afnemen.
S t i j g i n g a r b e i d s k o s t e n
E e n stijging van de a r b e i d s k o s t e n van ƒ 1 0 tot ƒ 1 5 p e r u u r doet op een bedrijf van 30 ha op zandgrond w a a r 200 kg N p e r ha w o r d t gegeven ƒ 2550 m e e r stijgen dan op een bedrijf van dezelfde grootte w a a r geen stikstof w o r d t gegeven. Dit b e t e k e n t dat de b e z w a r e n van h e t niet m o g e n geven van stikstof m e t hetzelfde b e d r a g p e r bedrijf of w e l m e t ƒ 85 p e r ha afnemen. Voor e e n bedrijf van 30 ha op
v e e n g r o n d b e d r a a g t d e z e afname ƒ 20 p e r h a . Gaat m e n e r van uit dat voor b e d r i j v e n van 15 ha de e x t r a a r b e i d niet w o r d t g e w a a r d e e r d dan hebben h o g e r e u u r k o s t e n u i t e r a a r d geen invloed op het effect van de b e p e r k e n d e b e p a l i n g e n .
Het effect van p e i l v e r l a g i n g n e e m t eveneens af, n a m e l i j k m e t c i r c a ƒ 30 p e r ha, t e r w i j l het b e z w a a r van h e t handhaven van heggen door de e x t r a a r b e i d die ze v e r o o r z a k e n t o e n e e m t m e t r e s p . ƒ 45 en ƒ 1 5 p e r 100 m e t e r , afhankelijk van h e t wel of niet b e l e m m e r e n van p e r c e e l s v e r g r o t i n g .
V a r i a t i e i n d e w a a r d e r i n g v a n d e a r b e i d o v e r h e t s e i z o e n
D a a r de a r b e i d op het weidebedrijf o n r e g e l m a t i g i s v e r d e e l d o v e r het j a a r kan een b e s p a r i n g op a r b e i d in de v o e d e r w i n n i n g s p e r i o d e m e e r w a a r d zijn dan in de w i n t e r . O m een i n d r u k t e k r i j g e n van de b e t e k e -nis van het a a n p a s s e n van de w a a r d e van de a r b e i d aan h e t s e i z o e n i s g e s t e l d dat de a r b e i d in de voederwinning ƒ 1 5 p e r u u r k o s t en h e t m i n d e r s e i z o e n gebonden slootonderhoud ƒ 5 p e r u u r . De o v e r i g e a r -beid is g e w a a r d e e r d tegen ƒ 10 p e r u u r .
Voor het bedrijf van 30 ha m e t een stikstofgift van 200 kg N p e r ha n e m e n de b e z w a r e n van het handhaven van heggen af van ƒ 9 5 tot ƒ 80 p e r 100 m , indien het r o o i e n niet g e p a a r d gaat m e t p e r c e e l s v e r groting en van ƒ 210 tot ƒ 200 indien t e v e n s p e r c e e l s v e r g r o t i n g p l a a t s -vindt. Het effect van h e t w e g l a t e n van de N-gift en het handhaven van een hoog slootpeil w o r d t nauwelijks door d e z e v a r i a t i e in de w a a r d e -r i n g van de a -r b e i d beïnvloed.
SAMENVATTING
O m een inzicht te k r i j g e n in de b e d r i j f s e c o n o m i s c h e b e t e k e n i s van het opleggen van b e p e r k i n g e n aan het landbouwkundig o p t i m a a l gebruik van de open r u i m t e t e r w i l l e van een a a n t r e k k e l i j k l a n d s c h a p , b o t a n i s c h e g e v a r i e e r d h e i d en v o g e l r i j k d o m , is een s e r i e b e r e k e n i n
gen u i t g e v o e r d die zich r i c h t op het effect van het handhaven van h e g -gen en houtwallen, h e t handhaven van een ondiepe o n t w a t e r i n g en het b e p e r k e n van de k u n s t m e s t g i f t e n . H i e r b i j is u i t g e g a a n van m e l k v e e -h o u d e r i j b e d r i j v e n , w a a r b i j de omvang van de v e e s t a p e l in b e l a n g r i j k e m a t e afhankelijk is van de g r a s p r o d u k t i e . De g r a s p r o d u k t i e p e r b e drijf is afhankelijk van de g r o n d s o o r t , de ontwatering en het b e m e s -t i n g s n i v e a u (-tabel 1), -t e r w i j l d a a r n a a s -t de o p p e r v l a k -t e w e l k e w o r d -t ingenomen door s l o t e n en heggen en de langs d e z e p e r c e e l s c h e i d i n g e n o p t r e d e n d e k a n t v e r l i e z e n nog een r o l s p e l e n (tabel 2).
Uitgaande van een goed v e r k a v e l d bedrijf is de a r b e i d s b e h o e f t e bepaald, bij een van de p r o d u k t i e o m v a n g afhankelijke m e c h a n i s a t i e
g r a a d , bij p e r c e l e n van 3; 1,50 en 0, 75 h a . Voor zandgrond m e t en zonder heggen langs de p e r c e e l s r a n d e n en voor v e e n g r o n d afhankelijk van de o n t w a t e r i n g s d i e p t e wel en niet b e g r e p p e l d e p e r c e l e n (tabel 3).
Met kennis van de p r o d u k t i e - o m v a n g en de a r b e i d s b e h o e f t e w e r d voor de o n d e r s c h e i d e n s i t u a t i e s het a r b e i d s i n k o m e n en h e t n e t t o o v e r -schot b e p a a l d voor b e d r i j v e n van 15 en 30 ha (fig. 1.)- O n d e r l i n g e v e r g e l i j k i n g van d e z e w a a r d e n b i e d t de mogelijkheid e e n i n z i c h t t e k r i j -gen in de b e t e k e n i s van b e p a a l d e b e p e r k i n g e n .
De in deze nota gegeven c i j f e r s geven de gemiddelde b e z w a r e n van b e p a a l d e b e p e r k i n g e n w a a r b i j geen r e k e n i n g is gehouden m e t e v e n -t u e l e k o s -t e n b e s p a r i n g e n die bij h e -t a c h -t e r w e g e l a -t e n van b e p a a l d e land-bouwkundige v e r b e t e r i n g s m a a t r e g e l e n als het r o o i e n van heggen en h e t v e r l a g e n van het p o l d e r p e i l w o r d e n b e r e i k t .
B e p e r k i n g van de stikstofgift doet de g r a s p r o d u k t i e en d a a r m e e bij de g e s t e l d e uitgangspunten de omvang van de v e e s t a p e l d a l e n . Hoewel ook de k o s t e n voor m e s t s t o f f e n , v e e v o e r , w e r k t u i g e n en g e
-bouwen afnemen r e s t e e r t toch een zodanige daling van het a r b e i d s i n k o m e n dat een r e n d a b e l e m e l k v e e h o u d e r i j zonder gebruik van stikstof, niet mogelijk blijkt te zijn (fig. 2).
Gaat m e n e r van uit dat de eventuele e x t r a a r b e i d of b e s p a r i n g op a r -beid op bedrijven w a a r voor m i n d e r dan een m a n w e r k is niet hoeft te w o r d e n g e w a a r d e e r d en dat deze a r b e i d voor de o v e r i g e b e d r i j v e n w o r d t gewaar-d e e r gewaar-d tegen ƒ 1 0 p e r u u r , gewaar-dan blijkt gewaar-dat bij h e t huigewaar-dig b e m e s t i n g s n i v e a u het handhaven van 100 m e t e r heg op een bedrijf van 15 ha h e t a r b e i d s -inkomen p e r j a a r m e t ƒ 55 doet d a l e n . Op een bedrijf van 30 ha i s dit n a d e e l ƒ 95 p e r h a . In het e e r s t e geval w o r d t de e x t r a a r b e i d o . a . door m o e i l i j k e r d r o g e n van het hooi en h e t onderhoud van de heg niet g e w a a r d e e r d , in het l a a t s t e geval w e l . V o r m t de heg t e v e n s een b e l e m -m e r i n g voor gewenste p e r c e e l s v e r g r o t i n g dan stijgen de n a d e l e n tot r e s p e c t i e v e l i j k ƒ 145 en ƒ 210 p e r j a a r p e r 100 m e t e r h e g . Bij een in de t o e k o m s t te v e r w a c h t e n hoger b e m e s t i n g s n i v e a u n e m e n de b e -z w a r e n toe (tabel 5).
Het handhaven van een ondiepe ontwatering r e s u l t e e r t bij een n o r -m a a l b e -m e s t i n g s n i v e a u in een a c h t e r b l i j v e n van het a r b e i d s i n k o -m e n op een bedrijf van 15 ha m e t ƒ 420 p e r h a . Op e e n bedrijf van 30 ha is
dit nadeel ƒ 360 p e r h a . Houdt m e n e r r e k e n i n g m e e dat een hoog
slootpeil tevens noodzaakt tot vrij smalle percelen dan levert dit een extra nadeel van circa ƒ 100 per ha.
Tenslotte is nagegaan in hoeverre veranderingen in de prijs van Produkten en productiemiddelen de berekende bezwaren beïnvloeden. Bij gelijkblijvende bedrijfsvoering doet een stijging van de melkprijs met 10% bij overigens gelijkblijvende kosten de bezwaren van het niet toepassen van stikstofbemesting op zandgrond respectievelijk veengrond met ƒ 125 r e s p . ƒ 80 per ha toenemen. De bezwaren van het handhaven van een hoog slootpeil nemen toe met ƒ 60 per ha en het bezwaar van het handhaven van heggen met ƒ 20 r e s p . ƒ 7 per 100 meter heg indien de heg wel r e s p . niet een perceelsvergroting belemmert.
Een stijging van de voerprijs met 10% doet het saldo per koe en daarmee de bezwaren van de beperkingen bij gelijkblijvende bedrijfs-voering enigszins dalen. Voor achterwege laten van de stikstofbemes-ting voor zand en veengrond bedraagt deze daling r e s p . ƒ 30 en ƒ 15 per ha en voor de overige beperkingen 30% van de bovengenoemde bedragen .
Een stijging van de arbeidskosten van ƒ 10 naar ƒ 1 5 per uur doet de bezwaren van het achterwege laten van stikstofbemesting door de hiermee samengaande afname van de arbeidsbehoefte met gemiddeld ƒ 90 per ha dalen, terwijl de bezwaren van een hoog slootpeil en het handhaven van heggen wat toenemen.
GIESEN VAN DER, 1974. De concurrentiekracht van de traditio-nele grupstal. Landbouw-Economisch Instituut 3.47
HEMERT, A.K. V A N e n J . W . RIGHOLT, 1967. Opbrengstaspectenvan de percelsindeling op grasland. Nota ICW 435
, 1967. De bewerkelijkheid van graslandpercelen in v e r -band met vorm, grootte en begreppeling. Nota ICW 385. INSTITUUT voor Landbouwtechniek en Rationalisatie, 1970.
Taak-tijden voor de landbouw, Deel I.
KURATORIUM FÜR TECHNIEK UND BAUWESEN, 1969. KTBL-Taschen-buch für A r b e i t s - und Betriebswirtschaft.
PROEFSTATION voor de Rundveehouderij , 1974. Handboek voor de Rundveehouderij.
REINDS, G.H. en A.K. VAN HEMERT, 1968. Kantverliezen op bouw en grasland in het zuidelijk zandgebied. Nota ICW 468 G. H. REINDS, 1970. Een programma voor het berekenen van de b a s i s
-behoefte per p e r c e e l bij variërende p e r c e e l s g r o o t t e en v o r m . Nota ICW 572
RIGHOLT, J.W. en A.K. VAN HEMERT, 1971. Bedrijfseconomische aspecten van p e r c e e l s v o r m en begreppeling op grasland. Meded. ICW 132.
RIGHOLT, J . W . , 1974. Arbeidsbehoefte, machinekosten en produktie omvang van de landbouw in relatie tot de landinrichting.
Nota ICW 839.
STICHTING MECHANISATIE CENTRUM, 1971. Prognose 1980. P r o g n o s e van de ontwikkeling van de mechanisatie op de akker- en weidebouwbedrijven in Nederland tot 1980. STUDIEGROEP LOPIKERWAARD. De landinrichting van de
Lopiker-waard. Landbouw economische aspecten. Regionale studies ICW 4/III
Bijlage 4
Voederbehoefte m e l k v e e m e t bijbehorend jongvee
De v o e d e r n o r m e n zijn g e b a s e e r d op gegevens uit 'Handboek voor de r u n d v e e h o u d e r i j ' , f e b r . 1974
T o t a l e voederbehoefte p e r melkkoe bij 5000 kg m e l k p r o d u k t i e p e r j a a r 2825 kg zw W a a r v a n uit w e i d e g r a s (185 dagen weiden) 1375 kg zw W a a r v a n eigen r u w v o e r (3 kg p e r staldag 540 kg zw Aan t e kopen p e r melkkoe 910 kg zw
T o t a l e voederbehoefte jongvee p e r g . v . e . 2555 kg zw W a a r v a n uit w e i d e g r a s (260 dagen weiden) 1820 kg zw W a a r v a n eigen r u w v o e r (105 dagen à 3 kg) 315 kg zw Aan te kopen p e r g . v . e . 420 kg zw
T o t a a l uit eigen bedrijf p e r m e l k k o e (per m e l k k o e + 0, 35 g . v . e . jongvee) 2662 kg zw T o t a a l aan te kopen 1057 kg zw
Bijlage 2 M e e h a n i i a t i e g r a a d Melkinstallatie T r e k k e r Voorlader Opraapwagen C y c l o m a a i e r Harkkeerder T r o m r a e l s c h u d d e r H o o i b l a z e r + eind v e r d e l e r Hooiventilator ( i n c l . motor) K u n s t r o e s t s t r o o i e r Landrol Weideale ep Vacuumtank T o t a a l nieuwwaarde K l e i n g e r e e d s c h a p
Rente 8% van de 60% van n i e u w w .
W e r k t u i g k o e t e n n i e u w -w a a r d e 4 6 0 0 1 0 0 0 0 3500 5000 2 5 0 0 1000 2000 3000 2000 1000 800 300 5000 4 0 7 0 0 I v a «te af s e h r % 15 15 15 15 18 16 16 1 0 10 14 10 10 14 glda 690 1500 525 750 4 5 0 160 320 300 200 140 80 30 700 5845 204 1954 5ÖÖ3 . nieuw -w a a r d e 1 3 9 0 0 1 3 0 0 0 3500 6500 3500 1200 2500 3500 2200 1000 800 300 7000 58900 n v a t t e a f s c h r % 15 15 15 15 1 8 16 16 10 10 14 1 0 10 14 glda 2 0 8 5 1 9 5 0 525 975 6 3 0 192 4 0 0 350 220 140 8 0 30 980 8567 294 2827 IÎ088" . n i e u w -w a a r d e 25000 16000 3500 8000 4 0 0 0 2000 3000 4 0 0 0 2500 1000 8 0 0 300 10000 8 0 1 0 0 III v a s t e a f i c h r . % 15 15 15 15 1 8 16 16 1 0 10 14 10 10 14 glda 3750 2400 525 1200 720 320 480 4 0 0 250 140 80 30 1400 11695 400 3845 15940 V a i t e k o s t e n p e r j a a r afgerond V a r i a b e l e m a c h i n e k o s t e n per uur v e e v e r z o r g i n g p e r uur voederwinning p e r uur g r a s l a n d v e r z o r g i n g 1 , 2 5 2 , 5 0 2 , 0 0 8000 11690 1 , 5 0 3 , 0 0 2 , 0 0 1 . 7 5 3 , 5 0 2 , 0 0 15940
bijlage 3
S a m e n s t e l l i n g a r b e i d s b e h o e f t e : m e l k e n , v e e v e r z o r g i n g en m e stafvoer bij d r i e m e c h a n i s a t i e n i v e a u s
I . 1 m a n + 2 a p p . , e m m e r s , b u s s e n , 's z o m e r s weidewagen II. 1 m a n + 3 a p p . , m e l k l e i d i n g , tank, hele j a a r op s t a l m e l k e n III. 1 m a n + 4 a p p . , 8 stands v i s g r a a t m e l k s t a l , tank, hele j a a r
op s t a l m e l k e n I. en II. h o l l a n d s c h e g r u p s t a l , III. l i g b o x e n s t a l J a a r l i j k s e a r b e i d s b e h o e f t e in m . u . II III p e r p e r p e r con- r „ c o n - r ,. c o n - r ,, . . m e l k . . m e l k . . m e l k -s t a n t koe 8 t a n t koe S t a n t koe Melken - 3 1 , 2 - 2 2 , 8 120 1 4 , 4 Reinigen m e l k g e r e i 209 - 216 - 216
Reinigen m e l k l o k a a l - - 48 Reinigen d o o r l o o p s t a l + w a c h t r u i m t e - - 36 - 120
Vee ophalen, bijeendrijven en v a s t
zetten ( z o m e r p e r i o d e ) 48 3,6 H l 1,5 137 1,0 Vee uit en n a a r w a c h t r u i m t e d r i j -ven (winterperiode) - - 24 Weidewagen v e r p l a a t s e n 3 0 , 1 V e r w e i d e n van het m e l k v e e Jongvee v e r w e i d e n + c o n t r o l e M e n g m e s t u i t r i j d e n V o e r e n (incl. k a l v e r e n v e r z o r g e n ) Stal r e i n i g e n O v e r i g e v e e v e r z o r g i n g T r a n s p o r t t. b . v. m e l k e n w e i d e -p e r i o d e T o t a a l tijd 412 5 0 , 2 464 3 9 , 2 732 2 6 , 0 E x t r a tijd op veen m e t hoog s l o o t
peil t . b . v . het u i t r i j d e n van m e n g
-m e s t in de w i n t e r p e r i o d e - 0 , 2 - 0 , 3 - 0 , 4 6 33 -4 8 20 -4 5 0 , 2 0 , 1 1 . 8 6 , 2 3 , 0 4 , 0 -33 -4 8 20 -0 , 1 1,6 6 , 2 3 , 0 4 , 0 -33 -24 10 -0 , 1 1,2 4 , 8 1 , 5 3 , 0
-Totaal tijd voor veen m e t hoog
slootpeil 412 5 0 , 4 464 3 9 , 5 732 2 6 , 4
A l g e m e e n w e r k voor 15 ha bedrijf 300 m . u . p e r j a a r A l g e m e e n w e r k voor 30 ha bedrijf 500 m . u . p e r j a a r
V e r d e r is bij de g r a s l a n d v e r z o r g i n g 1 m . u . p e r ha voor a l g e m e e n w e r k opgenomen
Bijlage 4
Parameter« t.b. v. de berekening van de arbeidabehoefte voor het veldwerk Verkavelingikenmerken Fk F L B K G H P E E r 3,00 I S 14,65 1 7,40 34,60 -20 5 8,50 10 aioten 1,50 15 14.45 1 7,30 54,20 -4 0 10 8,50 10 Bedrijfaparametere Mech.niv. ta tb t r tg th »P ta tv te DW na sand aioten 8,75 1,40 0,08 -0,09 1,60 0.25 0,024 0.10 8 . 5 7 . 0 heggen 8,75 1,40 0,40 -0,09 1,60 0.25 0,024 0,10 8 . 5 7 . 0 Zand 0,75 15 14,06 1 7,10 93,40 -8 0 20 8,50 1 0 aioten + heggen 3,00 15 14,48 1 7.35 34,40 -2 0 5 8,50 10 voederwinning I veen verlaagd hoo( peil peil 8,75 1,40 0,08 -0.09 1.60 0.25 0.024 0,10 8 , 5 7 , 0 10,25 1,75 0,10 0,167 0,095 2,00 0,25 0,024 0,10 10,5 7 , 0 1.50 15 14,19 1 7,20 53,80 -4 0 10 8,50 10 0.75 15 13.59 1 6,90 92.60 -8 0 20 8,50 10 xand aioten 7.35 1,40 0,08 -0,09 1,60 0,25 0,024 0,10 8 . 5 6 . 0 heggen 7.35 1,40 0,40 -0,09 1.60 0.25 0.024 0,10 8 . 5 6 . 0 Veen verlaagd alootpeil (80 cm - m . v . ) 3.00 15 14,48 1 7.35 34.40 -2 0 5 8,50 10 II 1,50 15 14,18 1 7,20 53,80 -4 0 10 8,50 10 veen verl. peil 7,35 1,40 0,08 -0,09 1,60 0,25 0,024 0,10 8 , 5 6 , 0 hoog peU 8,45 1.75 0,10 0,167 0,095 2,00 0,25 0,024 0,10 10,5 6 , 0 0,;75 15 13.59 1 6.90 92.60 -8 0 20 8,50 10 hoog alootpeil (40 cm - m . v . ) 3,00 . - • -. -sand aioten 6,35 1,40 0,08 -0,09 1,60 0.25 0,024 0,10 8 . 5 5 . 0 1.50 15 14.18 1 7.20 53.80 SS. 50 4 0 10 8,50 10 ui 0.75 I S 13,59 1 6,90 92.60 37,00 8 0 20 8,50 10 veen . verl. h« " «n peil 6,35 1.40 0,40 -0.09 1,60 0,25 0.024 0,10 8 . 5 5 . 0 0.35 1,40 0,08 • 0,09 1.60 0.25 0.024 0,10 8 . 5 5 . 0 hoog peil 7,23 1.75 0,10 0.167 0.095 2.00 0,25 0.024 0,10 10,5 5 . 0
Bijlage 4 (blad 2)
B e d r i j f s p a r a m e t e r s g r a s l a n d v e r z o r g i n g zandgrond (incl. s l o o t - en hegonderhoud)
Sloten Sloten + heggen 400 N 200 N 100 N O N 400 N 200 N 100 N ON t a t b t r t g t h t p t s t v t n nw n a 3 , 3 4 0,89 0 , 7 5 0 0 , 0 7 1,50 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0 , 1 0 8 0 2,86 0 , 6 5 0 , 7 3 0 0 , 0 5 1,10 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0 , 1 0 6 0 2 , 6 2 0 , 5 3 0 , 7 2 0 0 , 0 4 0 , 9 0 0 , 2 5 0,024 0,10 5 0 2 , 1 4 0 , 2 9 0,70 0 0 , 0 2 0,50 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0,10 3 0 3,34 0 , 8 9 2, 50 0 0 , 0 7 1, 50 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0,10 8 0 2 , 8 6 0 , 6 5 2 , 4 8 0 0 , 0 5 1,10 0 , 2 5 0,024 0,10 6 0 2 , 6 2 0, 53 2 , 4 7 0 0 , 0 4 0 , 9 0 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0 , 1 0 5 0 2 , 1 4 0 , 2 9 2 , 4 5 0 0 , 0 2 0 , 5 0 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0 , 1 0 3 0 B e d r i j f s p a r a m e t e r s g r a s l a n d v e r z o r g i n g veengrond (incl. s l o o t - en greppelonderhoud)
. v e r l a a g d peil(80 c m - m v ) hoog peil (40 c m - m v ) 300 N 150 N 75 N ON 300 N 150 N 75 N ON t a t b t r t g t h t p t s t v t n n w n a 3 , 3 4 0,89 1,10 0 0,07 1,50 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0,10 8 0 2 , 8 6 0 , 6 5 1,08 0 0 , 0 5 1,10 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0 , 1 0 6 0 2 , 6 2 0 , 5 3 1,07 0 0 , 0 4 0 , 9 0 0 , 2 5 0,024 0,10 5 0 2 , 1 4 0,29 1,05 0 0,02 0 , 5 0 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0,10 3 0 3,34 0,89 1,10 0,40 0,07 1,50 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0,10 9 0 2 , 8 6 0 , 6 5 1,08 0,40 0 , 0 5 1,10 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0 , 1 0 7 0 2 , 6 2 0 , 5 3 1,07 0 , 4 0 0 , 0 4 0 , 9 0 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0 , 1 0 6 0 2 , 1 4 0,29 1,05 0,40 0 , 0 2 0 , 5 0 0 , 2 5 0 , 0 2 4 0,10 4 0
Bij g r a s l a n d v e r z o r g i n g is e r van uitgegaan dat alle h i e r b o v e n genoemde tijden voor de d r i e v e r s c h i l l e n d e m e c h a n i s a t i e n i v e a u s gelijk zijn.
Arbeidsbehoefte bij de onderscheiden mechnnientiegradcn en pcrceelegroottce A. Zand
Arbeldtbehoefte in m . u . voor de voederwinning
Bijlage 5 Mechanisatieniveau Perceelagrootte in ha I II 3.00 1,50 0,75 3,00 Ï 7 5 Ö 0 7 7 5 3,00 III 175Ö—Ö7TT
Percelen omgeven door aioten anedegrootte kg zw per kad. ha m.u. per kad. ha
tijd per 1000 kg zw incl. 30% weertoeslag per melkkoe'*' (bij 650 zw) bij 0 N (?% extra arbeid) Percelen omgeven door heggen anedegrootte kg zw per Kad. na m.u. per kad. ha
tijd per 1000 kg zw incl. 30% weertoealag per melkkoe (bij 650 zw) bij 0 N (8% extra arbeid)
1340 1306 1238 1340 1306 1238 1340 1306 1238 14,85 15,78 17,51 12,88 13,84 15,62 11,38 12,36 14,18 11,08 12,08 14,14 9,61 10,59 12,61 8,49 9,46 11,45 14,40 15,70 18,38 12,49 13,77 16,39 11,04 12,30 14,89 9,36 10,21 11.95 8,12 8,95 10,65 7,18 8,00 9,68 10,11 11,03 12,91 8,77 9,67 11,50 7,75 8,64 10,45 1307 15,57 11,91 15,48 10.06 10,86 1255 16,91 13,48 17,52 11,39 12,30 1150 19,47 16,93 22,01 14,31 15,65 1307 13,63 10,42 13,55 8,81 9,51 1255 15,31 11,96 15,55 10,11 10,92 1150 17,64 15,34 19,94 12,96 14,00 1307 12,14 9,29 12,08 7,85 8,48 1255 13,55 10,80 14,04 9.13 9,86 1150 16,25 14,13 18,40 11.96 12.92 Arbeidabehoefte gra8landverzorging in m.u.
Mechanisatieniveau Perceelagrootte in ha 3,00 per kad. ha I 1,50 0,75 3,00 II 1,50 0,75 3,00 III 1.50 0,75 Percelen omgeven door sloten
max. N-gift (400 kg/ha) normale N-gift (200 kg/ha) lage N-gift (100 kg/ha) geen N-gift (0 kg/ha)
Percelen omgeven door heggen max. N-gift (400 kg/ha) normale N-gift (200 kg/ha) lage N-gift (100 kg/ha) geen N-gift (0 kg/ha)
7,28 6,30 5,81 4,83 11,95 10,97 10,49 9.52 9,15 7,95 7,33 6,13 16,44 15,24 14,65 13,45 12,40 11,18 10,36 8,70 25,38 23,75 22,94 21,31 als I als I ala I als I
Bijlage 5 (blad 2)
B. Veen
Arbeidsbehoefte in m.u. voor de voederwinning mechanieatieniveau
perceelsgrootte in ha
Percelen met verlaasd alootpeil ( 80 •nedegrootte kg zw per kad. ha m . u . per kad. ha tijd per 1000 kg zw incl. 30% weertoeilag 3,00 1 1.50 cm - m . v . ) 1324 14,43 10.90 14.17 per melkkoe (bij min eigen ruw650zi} 9,21 bij 0 N (8% extra arbeid)
Percelen met hoos alootpeil (40 cm •nedegrootte kg zw per kad. ha m . u . per kad. ha
tijd per 1000 kg zw incl. 30% weertoeslag
per melkkoe (bij min.ruwv.6S0zw) bij 0 N (8% extra arbeid)
Arbeidabehce f te graalandver zorging Mechanitatieniveau
Perceelegrootte in ha
Percelen met verlaasd alootpeil (80 max. N-gift 300 kg/ha
normale N-gift 150 kg/ha lage N-gift 75 kg/ha geen N-gift 0 kg/ha
Percelen met hoog alootpeil (40 cm max. N-gift 300 kg/ha
normale N-gift 150 kg/ha lage N-gift 75 kg/ha geen N-gift 0 kg/ha
9,95 - m.v.) -in m.u 3,00 cm - m 8.17 7,19 6.71 5.74 » m . v . ] . -1281 15,15 11,83 15.38 10,00 10,80 1169 18,47 15,79 20,53 13,34 14.41 0.75 1196 16,85 14,09 18,32 11.91 12.86 1089 19.52 17.92 23,30 15.15 16.36 . per kad. ha I 1,50 . V . ) 10,52 9.33 8.73 7.54 12,78 11,58 10.99 9.79 0.75 15,21 13,65 12,83 11,19 15,76 14.26 13.42 11,79 3.00 1324 12.48 9.43 12.26 7.97 8,61 -3,00 - -II 1,50 1281 13,25 10,34 13,44 8,74 9.44 1169 16.12 13.79 17,93 11.65 12.58 n 1.50 • l a l 0 . H 1196 14.99 12,53 16,29 10,59 11.44 1089 17,26 15,85 20,61 13,40 14,47 0,75 a l a l 3,00 1324 11,00 8.31 10,80 7.02 7,58 -3,00 -III 4.50 1281 11.79 9.20 11.96 7.77 8.39 1169 14.42 12,34 16,04 10,43 11,26 III 1,50 a l . I 0.75 1196 13.56 11.34 14,74 9.58 10,35 1089 15,63 14,35 18,66 12,13 13,10 0,75 ala I
