Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 31 (2),2010 57

Lapilli

Larsvanden Hoek+Ostende

Little

_finger

is _geen

_Bigfoot

Het

_enige

wat deze

wetenschappers

hadden_washet

vinger-kootje

uit het

_topje

vande

_pink.

Te

weinig

omiets overte zeggenvoorzelfs demeestfantasievolle

_{paleanthropoloog.}

Maar genoegom er30 mg

bottengruis

uitte

_halen,

en aan de hand daarvan het mitochondriale DNAte

_bepalen.

De uitkomstmoetzelfs het onderzoeksteam hebben ver-rast.Het

_kootje

was

afkomstig

uit de Denisova_grotin het Siberische

_{Altaigebergte.}

Aan de hand_van

archeologi-sche vondstenwas al bekend dat het

gebied

door zowel neanderthalers als door moderne_mensenbewoond _was.

Werktuigen zijn

er

legio gevonden,

maar

menselijke

fos-sielen bestonden uiteenenkele tand ofeenlos

botje.

Het bewuste

_vingerkootje

kwam uit_een

_vondstlaag

die

geda-teerdwas tussende 48.000en30.000

jaar

oud. Ik stelme

zo voor dat het

botje

was

opgeofferd,

zodat aande hand vanhet DNA kon worden

gekeken

of het toebehoordeaan dan weleen

neanderthaler,

dan weleenmodernemens.Dit

warenhiervoor de aangewezen personen,wanthetteam heeft veel

ervaring

methetreconstrueren vanhet materi-aal_vanneanderthalers.Hun

opzienbarende

antwoord_was

echter,

dat het

_kootje

_aan

geenvanbeidesoorten kon wor-den

_{toegeschreven.}

Het onderzoek richtte zich dus

op het DNA uit de

mito-chondria, organellen

die zich in_grote

_getale

in de cel be-vinden. Een cel bevat dat ook veelmeermitachondriaal

DNA,dan het kernDNA,dat echt de

_erfelijke

eigenschap-pen vanhet

organisme

draagt.

Fossiel DNA vinden is al

moeilijk

genoeg,envandaar dat veel ancient DNA studies zich

hierop

richten.Net als veel studiesaanrecent materi-aal

_overigens.

Aan de handvantalloze

DNA-fragmenten

reconstrueerden Krauseetal. het

_volledige

mitochondriale

DNA,en

vergeleken

datmetdatvande modernemens en vande neanderthaler. Maargeenvanbeide leverdeeen pas-send resultaat. Het DNAvan

littlefinger

verschilde twee-maal zoveel_vandat_vande moderne_mensals dat_vande neanderthaler. Hetmoestworden

_{toegeschreven}

aan een

totdusver onbekendemensensoort.

Krauseetal. concludeerden_aan de hand_vandematevan verschil dat de

_{gemeenschappelijke}

vooroudervande De-nisova

_pink

ende modernemenséén

_{miljoen jaar geleden}

leefde. Daarmeezouhet handelenom eentotdusver on-bekende

_migratie

vanHomoerectus uit Afrika.

Dat is

_eigenlijk

het_puntwaaropeen

simpele jongen

als ik afhaak. Het verhaal doetmeheel sterk denkenaan een studie_vanMichael Hoffeiter

_{(lit. 2).}

Dat onderzoek

ging

echter nietovermensen,maar over

grottenhyena’s.

Aan de hand_vanhet mitochondrialeDNA hadden Hofreiter_en

_zijn

team

aangetoond,

dat_ertwee

migratiegolven

van

grotten-hyena’s

uit Afrika_{geweestwaren.}En ik herinnermenog heel

_goed

hoe

_{hij bijna wanhopig probeerde}

omvoor een zaal vol

_{paleontologen}

in Weimarvoorde zoveelste keer uitte

leggen

dat het hier niet

_ging

omtwee soorten

grotten-hyena,

maar omde

aanwezigheid

vantwee typenmDNA uit verschillende

_{migratiegolven}

ineen endezelfde

popu-latie. Ik had daar zelfookwat moeite mee,maarhad al eer-dermetMichi

_gesproken.

We

_{zijn geneigd}

om aanDNAte denken als

erfelijk

materiaal. Maar mitochondriaal DNA is

_iets,

dat_wealleen_{van onze}moeders

_meekrijgen.

Zeker

bij

soortendieeenbrede

_{verspreiding kennen,}

kunnen

po-pulaties aanzienlijk verschillen,

zonder dat dit

noodzake-lijk

betekent

_datje

eennieuwesoorthebt.

Waren deauteurs dateven

vergeten?

Ik denk het niet. Het onderzoekvanHofreiter is immersaanhetzelfde instituut

gedaan,

met notabene een vandeauteurs vanhet Nature verhaal. Maarnetzoals

kennelijk bij paleoantropologen

an-dere

_{regels gelden}

dan

bij

het voetvolkvande

_{paleontologie,}

zo werkt dat ook

bij

de aDNA

wetenschappers.

Nieuwe soorten hominiden worden beschreven _aande hand_van

fossielen,

dieeenandere

paleontoloog

vanwege de onzeker-heid het liefst als Homo

sp.of

Australopithecus

sp. op de

faunalijst

zouzetten. En hier is het niet anders. Krauseet al. stellen

_duidelijk,

en

terecht,

dat het nucleaire DNA uit-sluitsel moetgeven. Toch suggererenze datereenderde hominine door het

_{Altaigebergte}

_{waarde. En roepen}

daar-meehet beeld opvan een

Bigfoot

ofeenYeti. Demeer

lo-gische oplossing lijkt

tochom het modelvande

grotten-hyena’s

ook

op little

finger

loste laten. Mitochondriaal DNA uit een

migratiegolf

vanrond deeen

miljoen jaar

geleden? Paleoantropologen

mogenraar

opkijken,

wanter is

nog geen

bewijs

van,voor een

menselijke migratie

dan. Ik ben voetvolk_enhaal

_mijn

schouders

op. Isdat nietnet

bij

de grenstussenVillafranchienenGalerien? Dat is de Ik houvan

echt,

een vande charmesvanhet werk

als

_paleontoloog

is dat

_je

werktmetechte

_botten,

die ko-men uiteenecht dier dat ooit echt bestaan heeft. Maar echt

_lijkt

soms wel uit. Het curriculumvan de

biologie-studies in Nederland draait steeds meer om

moleculen,

of modellerenaan

populaties

of_ecosystemen.

_Natuurlijk

doen deze

vakgebieden

ook onderzoek_aanheel reële za-ken. Echt wel. Maar ik beneen

simpele jongen.

Echtvoor

mij

betekent dat

_je

het kan

_zien,

kan vasthouden.

_God,

ik hou_vanfossielen.

Het mooie is

wel,

dat veel onderzoek

gewoon voorbehou-den

_blijft

aande

paleontologen.

Een dinosaurus kan

_je

al-leen bestuderen door hun botten echt vast tehouden. En het onderzoekaan de fossiele mens is toch echt voorbe-houdenaan mensendie botten in hetnauwste detail

kun-nen

beschrijven. Tenminste,

datwashettot8

_april

vandit

jaar.

Toen

_sloegen

Krauseetal. toe meteen

publicatie

in Nature,waarinzehet bestaanvan eennieuwemensensoort aantoonden

_{(lit. 1).}

AFZETTINGEN WTKG 31 (2),2010 58

grootste faunaovergang

vanhet

_{Pleistoceen, waarbij}

meer-dere AfrikaansesoortenEurazië binnen komen

_gewandeld.

Hetzou mehaast verbazen als Homo

_daarbij

nietvande

partij

wasgeweest.

Maar ik ben zondermeer

blij

methet verhaal. De

_jacht

_op de derde hominine in het

_{Altai-gebergte}

kan _worden

ge-opend,

en erzalmeer

geld zijn

omechte fossielente

zoe-ken,

die we dan echt kunnen

bekijken.

En de

_jacht

zal

lang

enintensmoeten

zijn,

wantde derde

_mensachtige

zal

moeilijk

tevinden

_zijn.

In

_mijn

idee zal het

pas

eindigen,

als

_{wetenschappers}

het beruchte DNA_terugzullen vinden in eenneanderthalerskelet.Want Little

finger

isgeen

Big-foot. Echtniet!

Literatuur

1

_{Krause, J., Q. Fu,}

J.M.

_Good,

B.

_Viola,

M.V.

_Shunkov,

A.P. Derevianko & S.Paabo,2010. The

_complete

mito-chondrial DNA genomeofanunknown hominin ffom southem Siberia. Nature 464; 894-897.

2

_{Rohland, N.,}

J.L.Pollack, D.

_Nagel,

C.Beauval,J.

Air-vaux, S. Paabo & M.

Hofreiter,

2005. The

_population

history

ofextantand extinct

_hyenas.

Molecular Biolo-gy and Evolution 22

(12):

2435-2443.

Larsvanden HoekOstende,

Nationaal NatuurhistorischMuseum,

postbus

9717,