1
Beyond Journalism – De identiteit van journalisten bij
een transcultureel etnisch medium
Een case study van de Turks-Nederlandse krant Zaman Vandaag
Gidi Pols 11139757
Masterscriptie Media en Journalistiek Universiteit van Amsterdam
26 februari 2017
Eerste lezer: E.K. Borra MSc
2
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Inleiding 4
1.1 Beyond Journalism 4
1.2 Een weinig divers medialandschap 4
1.3 Indeling scriptie 7
Hoofdstuk 2: Theoretisch kader 8
2.1 Etnische media 8
2.1.1 Een definitiekwestie 8
2.1.2 Afzetten tegen de traditionele media 10
2.1.3 Kenmerken van een (transcultureel) etnisch medium 10
2.1.4 Etnische media in Nederland 11
2.2 De vorming van professionele identiteit en journalistieke waarden 13 in communities of practice
Hoofdstuk 3: Methodologisch kader 17
3.1 Case study 17
3.2 Thick description 17
3.3 Survey 17
3.4 Semigestructureerde interviews 18
3.5 Documentanalyse 19
3.6 Inhoudsanalyse van de krant 20
3.7 Analyse van de data 22
Hoofdstuk 4: Context 24
4.1 Ontstaansgeschiedenis 24
4.2 De maatschappelijke context 25
4.3 Verdienmodel 27
4.4 Etnisch medialandschap 28
Hoofdstuk 5: Resultaten en analyse 33
5.1 De kenmerken van een Zaman Vandaag-journalist 33
5.1.1 Sociaal-structurele kenmerken 33
5.1.2 Professionele kenmerken 35
5.2 De invloed van etniciteit 37
5.2.1 Identiteit van het medium 37
5.2.2 Identiteit van de journalisten 43
5.2.3 De invloed van de gemeenschap en het lezerspubliek 50
5.2.4 De invloed van bronnen en andere media 53
Hoofdstuk 6: Conclusie en discussie 56
Bijlagen:
1. Stuk voor de Nieuwe Reporter 2. Survey-opzet
3 4. Onderwerpenlijst interviews 5. Transcriptie respondent 1 6. Transcriptie respondent 2 7. Transcriptie respondent 3 8. Transcriptie respondent 4 9. Transcriptie respondent 5 10. Transcriptie Hoda Hamdaoui 11. Transcriptie Faizal Nabibaks 12. Transcriptie Mariam el Maslouhi 13. Transcriptie Angelique van ’t Riet 14. Transcriptie Steven Tuart
15. Transcriptie René van Zanten 16. Transcriptie Thomas Bruning 17. Inhoudsanalyse 1
18. Inhoudsanalyse 2 19. Inhoudsanalyse 3 20. Mail van Gemme Burger
4
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Beyond Journalism
In het huidige medialandschap is het een komen en gaan van nieuwe journalistieke ondernemingen. Door technologische ontwikkelingen en het idee van crisis bij de traditionele media, is er ruimte ontstaan voor innovatie en transformatie in het medialandschap. Een ideale bodem voor ondernemende journalistiek en een bijbehorende start-upcultuur.1
Het onderzoeksproject Beyond Journalism onderzoekt deze start-upcultuur door een reeks casus van journalistieke ondernemingen wereldwijd. Op die manier legt het project bloot hoe de journalistiek zich manifesteert en ontwikkelt binnen de ondernemingen. De gemene deler van de ondernemingen is dat ze iets anders doen dan de traditionele media.2
Deze scriptie trekt de missie van Beyond Jounalism breder. De casus die centraal staat lijkt op het eerste oog geen start-up. Zaman Vandaag is een nieuwsweekblad met abonnees en advertenties. De krant verschijnt op papier en gebruikt gebruikelijke vertelvormen: nieuwsberichten, columns,
interviews en achtergrondstukken. Toch zet Zaman Vandaag zich, net als veel start-ups, sterk af tegen de traditionele, zogenoemde mainstream media. De krant verschilt namelijk op één punt sterk van de mainstream media: de doelgroep. De traditionele media richten zich op de etnische en culturele meerderheid, terwijl Zaman Vandaag bestaat voor de nieuwe Nederlanders en specifiek de Turkse Nederlanders.
Net als andere vernieuwende journalistieke ondernemingen is Zaman Vandaag de vrucht van de veranderende samenleving die ruimte biedt voor innovatie en transformatie van het
medialandschap. Waar technologische veranderingen voor de ene start-up onmisbaar waren, was de demografische verschuiving van Nederland dat voor Zaman Vandaag.
1.2 Een weinig divers medialandschap
De komst van verschillende migrantengroepen maakte het huidige Nederland multicultureel. In 2016 had een op de vijf Nederlanders een migratieachtergrond. Meer dan de helft hiervan had volgens het CBS een niet-Westerse achtergrond.3 Toch zijn de redactievloeren, net als de rechtbanken en
academiegebouwen, nog grotendeels witte bolwerken. Slechts 2 procent van de journalisten die in 2010 aangesloten waren bij de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) had een niet-Westerse achtergrond. 4 Tien jaar eerder was dat percentage ongeveer hetzelfde. Het is daarom niet
1 Mark Briggs, Entrepreneurial Journalism. How to Build What’s Next for News (Londen 2012).
2 Andrea Wagemans, Beyond Journalism – Charging for online journalisme is not such a ridiculous idea after all:
A case study of the French online newspaper Mediapart (masterscriptie Media en Journalistiek, Amsterdam 2015), 4.
3 CBS, ‘bevolking; kerncijfers’,
http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=37296ned&D1=0-51&D2=l&HDR=G1&STB=T&VW=T, gepubliceerd 3 oktober 2016, geraadpleegd 18 februari 2017.
4 Liesbeth Hermans, Maurice Vergeer en Alexander Pleijter, Nederlandse journalisten in 2010. Onderzoek naar
de kenmerken van de beroepsgroep, professionele opvattingen en het gebruik van digitale media in het journalistieke werk (Nijmegen 2011).
5 verwonderlijk dat er binnen de journalistiek, net als binnen de rechtspraak5 en de universiteit6, een
interne discussie is ontstaan over het gebrek aan diversiteit.
De beroepsgroep voert de diversiteitsdiscussie steeds vaker, maar vrijwel altijd met betrekking tot de etnische diversiteit binnen een mainstream medium. Om aansluiting bij de samenleving te behouden moeten de redacties verkleuren, lijkt kortweg de gedachtegang.
Iets soortgelijks geldt voor de academische discussie over diversiteit in de journalistiek. Vooral in analyses die kijken naar het belang van media in het vormgeven van multi-etnische samenlevingen, ligt de focus op het functioneren en de impact van de mainstream media.7 Op die manier gaat het
debat voorbij aan het deel van het medialandschap dat buiten de redacties van de gevestigde media ligt. Daarom kijkt deze scriptie niet naar de etnische journalist binnen een mainstream medium, maar naar de (etnische) journalist binnen een etnisch medium.
Etnische media worden in het boek Understanding Ethnic Media: Producers, Consumers and Societies (2011) omschreven als media die geproduceerd worden door en voor migrantengroepen, etnische, raciale en linguïstische minderheden.8 Het kunnen zowel plaatselijke initiatieven zijn als
transnationale mediaorganisaties. Etnische media dienen vaak als stem van de gemeenschap in onderwerpen die voor de groep zeer belangrijk zijn en faciliteren cultureel burgerschap op andere manieren dan de mainstream media.9
De vier grootste niet-Westerse migrantengroepen in Nederland – Turken, Surinamers, Marokkanen en Antilianen – kenden sinds 2000 een breed scala aan eigen printmedia, radio of tv. Door de teruglopende advertentie-inkomsten tijdens de economische crisis zijn de printmedia voor Marokkaanse, Antilliaanse en Surinaamse Nederlanders op enkele uitzonderingen na verdwenen. Alleen voor Turkse Nederlanders bestaat er nog een printmedialandschap vanomvang.10
De sterkere positie van de Turks-Nederlandse media komt allereerst doordat de Turkse Nederlanders de grootste groep van niet-Westerse afkomst in Nederland vormen. Verder lezen de Turkse
Nederlanders relatief vaak etnische media en hebben zowel jongeren als ouderen een sterke binding met hun moederland.11
Zaman Vandaag is het etnische medium met het hoogste bereik onder Turkse Nederlanders. De krant bereikte in 2014 ongeveer 6 procent van de Turkse Nederlanders, wat gelijk staat aan bijna 25
5 Leendert Verheij, Etnische diversiteit in de Rechtspraak (Installatietoespraak, Den Haag 2016).
6 Gloria Wekker e.a., Diversiteit is een werkwoord (Rapport van de diversiteitscommissie van de Universiteit
van Amsterdam).
7 Charles Husband, ‘Minority Ethnic Media As Communities Of Practice: Professionalism and Identity Politics in
Interaction’, Journal of Ethnic and Migration Studies 31 (2005) 3, 461-462.
8 Matthew D. Matsaganis,Vikki S. Katz,Sandra J. Ball-Rokeach, Understanding Ethnic Media: Producers,
Consumers and Societies (Los Angeles 2011) 5–7.
9 Tokunbo Ojo, ‘Ethnic print media in the multicultural nation of Canada: A case study of the black newspaper
in Montreal’, Journalism 7 (2006) 3, 344.
M. Meadows, S. Forde en K. Foxwell ‘Communicating Culture: Community Media in Australia’, Paper presented at Our Media Not Theirs II: A pre-conference on alternative media at IAMCR 2002, Barcelona.
10Ahmed Ait Moha, Fenneke Vegter en René Romer, Mediabereikonderzoek Nieuwe Nederlanders 2014:
Bereik en waardering van reguliere en cultuurgebonden media onder Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse Nederlanders en Polen (Rapport van Motivaction en TransCity, Amsterdam/Rotterdam 2014) 16.
11 Mira Media, Feiten & Cijfers: De marktpotentie van etnische groepen voor print- en online media in
6 duizend mensen.12 De krant schrijft veel over Turkije, de islam en nieuwe Nederlanders.13 De uitgever
van Zaman Vandaag, Time Media Group, omschrijft de doelgroep als volgt: “nieuwe Nederlanders, waaronder specifiek de Turkse Nederlanders.”14
Doordat de doelgroep etnisch gedefinieerd is, speelt de etnische identiteit vaak ook een rol in de professionele identiteit van de journalist, legt Charles Husband uit in zijn artikel Minority Ethnic Media As Communities Of Practice: Professionalism and Identity Politics in Interaction (2005).15
Volgens het door Husband toegepaste communities of practice-model is de professionele identiteit van journalisten bij cultuurgebonden media onderhevig aan interne frictie tussen de inclusieve identiteit en de specialistische identiteit van individuele journalisten. De etnische identiteit is volgens Husband onderdeel van deze interne frictie.
In zijn voorbeelden gaat Husband echter uit van media waarbij de journalisten zelf ook afkomstig zijn uit de etnische gemeenschap waar het medium zich op richt. Dat is bij Zaman Vandaag veel minder het geval. Slechts een deel van de huidige journalisten is van Turks-Nederlandse afkomst.16 Dit is de
reden dat deze scriptie spreekt over een transcultureel etnisch medium wanneer het gaat over Zaman Vandaag. Het is dan ookde vraag of de professionele identiteit van journalisten bij Zaman Vandaag inderdaad afwijkt van journalisten van mainstream media.
De hoofdvraag van deze scriptie luidt dan ook: in hoeverre verschillen de journalistieke waarden en rolpercepties van journalisten van het transculturele etnische medium Zaman Vandaag van de waarden en percepties van journalisten van mainstream media, en in hoeverre speelt de etnische identiteit van Zaman Vandaag een rol in deze verschillen?
Naast de hoofdvraag beantwoordt deze scriptie ook enkele nevenvragen. Deze hebben een meer beschrijvend karakter en hebben als doel om Zaman Vandaag als onderneming te schetsen. Aangezien het bedrijf niet los van de context gezien kan worden, behandelen deze vragen ook het medialandschap en de maatschappelijke context waarin de krant bestaat.
- Hoe is Zaman Vandaag ontstaan?
- In hoeverre hebben bredere maatschappelijke gebeurtenissen invloed op Zaman Vandaag? - Wat is het verdienmodel van Zaman Vandaag?
- In hoeverre verschilt Zaman Vandaag van mainstream media en andere etnische media in Nederland en hoe verhoudt Zaman Vandaag zich tot deze media?
12 Ait Moha, Vegter en Romer, Mediabereikonderzoek Nieuwe Nederlanders 2014, 94.
13http://www.zamanvandaag.nl/pagina/freelance-journalisten-gezocht geraadpleegd op 22 oktober 2016 14http://timemedia.nl/over-time-media/ geraadpleegd op 22 oktober 2016
15 Husband, ‘Minority Ethnic Media As Communities Of Practice’, 474.
16 CrowdAboutNow, ‘Zaman Vandaag Vrijheidseditie’, https://crowdaboutnow.nl/zamanvandaag, z.d.,
7 1.3 Indeling scriptie
Het eerste hoofdstuk na de inleiding is het theoretisch kader. Dit hoofdstuk diept de concepten en theorie die al kort langskwamen in de inleiding verder uit.
Daarna volgt het methodologisch kader. Dit derde hoofdstuk behandelt de methodes die gebruikt zijn voor deze scriptie. Naast een verantwoording van de keuze voor een case study en het nut van thick description, loopt dit hoofdstuk de volgende methodes stapsgewijs langs: survey,
semigestructureerde interviews, documentanalyse en inhoudsanalyse van de krant.
Het vierde hoofdstuk beantwoordt de nevenvragen en schept zo context voor de analyse. Het deel over de ontstaansgeschiedenis is tot stand gekomen door semigestructureerde interviews met redactieleden van Zaman Vandaag en door een analyse van de beschikbare documenten. Deze bronnen helpen eveneens bij het scheppen van de maatschappelijke context. Hiervoor is ook gebruik gemaakt van enkele contextinterviews met belangrijke spelers in het etnisch medialandschap. De informatie over het verdienmodel is voornamelijk gebaseerd op de documentanalyse en deels op de interviews met redactieleden. De laatste paragraaf van dit hoofdstuk, die over het etnisch
medialandschap, is gevormd door de contextinterviews. De interviews met de redactieleden laten zien hoe Zaman Vandaag zich tot dit medialandschap verhoudt.
De hoofdvraag wordt beantwoord in het vijfde hoofdstuk. Het deel van de vraag over de kenmerken van de journalisten van Zaman Vandaag en de verschillen met de mainstream media-journalisten, komt tot stand met de data uit een survey die is verspreid onder de journalisten van Zaman Vandaag. Deze survey is gebaseerd op de vragenlijst die Hermans, Vergeer en Pleijter (2011) gebruiken voor hun onderzoek naar de journalistieke waarden en rolpercepties van Nederlandse journalisten. Dit maakt een vergelijking met de uitkomsten van dit onderzoek mogelijk.
Het deel van de hoofdvraag over de invloed van etniciteit wordt beantwoord aan de hand van zowel de interviews met de redactie, als de documentanalyse. Daarnaast wordt deze kwalitatieve data vergeleken met kwantitatieve data uit drie inhoudsanalyses van de krant. Uit de eerste analyse blijkt het onderwerp van een artikel, om zo te kijken of de onderwerpen overeenkomen met waar Zaman Vandaag zegt over te schrijven. Het tweede deel van de inhoudsanalyse kijkt naar de journalistieke methodes die uit de tekst blijken. Op die manier zegt de analyse iets over hoe journalistieke waarden en praktijk doorwerken in de inhoud van de krant. Het derde deel kijkt in hoeverre Zaman Vandaag de in hoofdstuk twee beschreven functies van een etnisch medium in de praktijk brengt.
8
Hoofdstuk 2: Theoretisch kader
Zaman Vandaag onderscheidt zich van mainstream media door zijn specifieke doelgroep. Deze doelgroep wordt zowel etnisch gedefinieerd (Turkse Nederlanders) als in bredere termen (nieuwe Nederlanders). In de inleiding van deze scriptie wordt Zaman Vandaag een etnisch medium of transcultureel etnisch medium genoemd. Dit hoofdstuk behandelt deze termen om er meer grip op te krijgen. Daarnaast geeft het inzicht in het bredere academische debat rondom de definities en praktijk van etnische media. Het doel hiervan is, vast te stellen welke definitie het beste bij Zaman Vandaag past en te kijken of en in hoeverre de praktijk van Zaman Vandaag verschilt met die van andere etnische media.
Het tweede deel van dit hoofdstuk gaat in op de theorieën over de vorming van professionele identiteit en journalistieke waarden in communities of practice. Deze theorieën zullen in hoofdstuk vijf van pas komen om de uitkomsten van de vragenlijst en interviews met de journalisten van Zaman Vandaag over de vorming van en mogelijke frictie in hun professionele identiteit als gevolg van de etnische achtergrond van het medium te duiden.
2.1 Etnische Media 2.1.1 Een definitiekwestie
De term etnische media komt uit de Verenigde Staten. Oudere theorieën waarin de Verenigde Staten gezien werden als een smeltkroes, waar verschillende culturen samensmelten tot één, worden steeds meer in twijfel getrokken. Tegenwoordig wordt juist het toenemende etnisch pluralisme in de Verenigde Staten gezien als niet te ontkennen.17
Een van de kenmerken van het pluralisme is de toename van het aantal etnische media. Felix Gutiérrez vertelt in de inleiding van een speciaal editie over etnische media van het tijdschrift Journalism dat hij in 1974 begon met onderzoek naar dit soort media. Destijds waren er twee Spaanstalige radiostations in de regio Los Angeles. Tegenwoordig zijn het er minstens zestien.18
In dezelfde inleiding legt Gutiérrez etnische media uit als “print, broadcast and digital media that reflect and reinforce a language, culture, religion, race or ethnicity that is distinct from the dominant media of the host country.”19 Dergelijke ruime interpretaties worden vaker gebruikt en de term
etnische media wordt dan ook geregeld afgewisseld met de termen minderheidsmedia of etnische minderheidsmedia.20 Vooral in Europa lijkt er een voorkeur voor deze alternatieve termen.
In Nederland worden de media die zich specifiek richten op een Turkse, Surinaamse, Poolse of andere etnische doelgroep in verschillende onderzoeken cultuurgebonden media genoemd.21 Het
17 K. Viswanath en Pamela Arora, ‘Ethnic Media in the United States: An Essay on Their Role in Integration,
Assimilation and Social Control’, Mass Communication and Society 3 (2000) 1, 40.
18 Felix Gutiérrez, ‘Introduction’, Journalism 7 (2006) 3, 261. 19 Gutiérrez, ‘Introduction’, 260.
20 Dan Caspi en Nelly Elias, ‘Don’t patronize me: media-by and media-for minorities’, Ethnic and Racial Studies
34 (2011) 1, 62-82.
21 Ahmed Ait Moha, Fenneke Vegter en René Romer, Mediabereikonderzoek Nieuwe Nederlanders 2014:
Bereik en waardering van reguliere en cultuurgebonden media onder Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse Nederlanders en Polen (Rapport van Motivaction en TransCity, Amsterdam/Rotterdam 2014. Mira Media, Feiten & Cijfers: De marktpotentie van etnische groepen voor print- en online media in Nederland (Rapport z.p. 2009).
9 probleem met deze concepten is dat ze ontwijkend zijn, aangezien ze verschillende producten onder een noemer proberen te schalen. Zowel programma’s van de publieke omroep gericht op
minderheden, als tijdschriften voor specifieke etnische groepen en diasporawebsites vallen eronder. Hetzelfde geldt voor televisiekanalen of kranten uit het land van herkomst of met een transnationale doelgroep, zoals de Arabische zender Al Jazeera.22
Om de focus op het land van herkomst en de band daarmee te leggen gebruikt Georgiou (2005) de term diasporamedia.23 Andere studies die hetzelfde doen kijken net als Georgiou vaak naar de
transnationale aspecten van deze media.24 In veel gevallen houdt dit in dat ze onderzoek doen naar
tv-zenders of online nieuwssites uit het land van herkomst die worden bekeken door de diaspora in het onderzochte land.
Hoewel de banden met Turkije ook in de casus van Zaman Vandaag interessant kunnen zijn, is het uitgangspunt van deze scriptie niet transnationaal. Enerzijds omdat Zaman Vandaag zich niet alleen op Turkse Nederlanders wilt richten, maar ook op een bredere groep nieuwe Nederlanders. Dit gaat in tegen het idee van een doelgroep die als diaspora, met het bijbehorende gevoel van nostalgie naar het land van herkomst, gezien kan worden.25 Anderzijds omdat juist de frictie tussen de inclusieve en
specialistische identiteit van een journalist centraal staat en niet de mogelijke transnationale banden die zich vooral afspelen op het niveau van het bedrijf.
Geïnspireerd door de theorie over community media kaderen andere wetenschappers de definitie van etnische media in met het idee dat de media gemaakt moeten zijn voor en door de etnische minderheid zelf.26 Uit deze hoek komt ook de stelling dat de opkomst van de etnische media niet
gezien moet worden in het licht van toenemende migratiestromen, maar in het licht van de wereldwijde opkomst van allerlei soorten “community, alternative, oppositional, participatory and collaborative media practices.”27
Het idee van een community die zichzelf van media voorziet past echter niet makkelijk bij Zaman Vandaag. De krant richt zich op een landelijk publiek, heeft geen speciale projecten waardoor de lezer wordt betrokken bij het maakproces waarmee deze onderdeel wordt van de gemeenschap rond de krant, en is ook niet gericht op alleen de Turks-Nederlandse gemeenschap. Slechts een klein deel van de journalisten heeft een Turkse achtergrond. De achtergronden van de overige journalisten is heel divers: van Marokkaans tot Fries. Om dus over een community media te spreken is in dit geval onlogisch.
Toch wilt de krant wat betreft doelgroep en inhoud duidelijk afwijken van de normen van de (etnische) meerderheid. In Wenen onderzochten Brantner en Herczeg (2013) een vergelijkbaar
22 Cornelia Brantner en Petra Herczeg,’The life of a new generation: Content, values and mainstream media
perception of transcultural ethnci media – An Austrian case’, Communications, 38 (2013) 2, 216.
23 Myria Georgiou, ‘Diasporic media across Europe: multicultural societies and the universalim-particularism
continuum’, Journal of ethnic and migration studies 31 (2005) 3, 481-498.
24 Karim H. Karim (red.) The Media of Diaspora (Londen 2003). Kevin Smets, ‘Ethnic media, conflict, and the
nation-state: Kurdish broadcasting in Turkey and Europe and mediated nationhood’, Media, Culture & Society 38 (2016) 5, 738-754. Rajinder Kumar Dudrah, ‘Zee TV-Europe and the construction of a pan-European South Asian identity’, Contemporary South Asia 11 (2002) 2, 163-181.
25 Rogers Brubaker, ‘The “Diaspora” Diaspora’, Ethnic and Racial Studies 28 (2006) 1, 5-6.
26 Viswanath en Arora, ‘Ethnic Media in the United States’, 39-56. Mark Deuze, ‘Ethnic media, community
media and participatory culture’, Journalism 7 (2006) 3, 262-280.
10 medium: het tijdschrift biber. De naam is gebaseerd op het Turkse en Servo-Kroatische woord voor peper en het richt zich op: “Wienerinnen und Wiener der so genannten zweiten und dritten Generation. Jeder zweite Einwohner Wiens hat einen migrantischen Background – darunter mehrheitlich junge Menschen mit türkischen und ex-jugoslawischen Wurzeln.”28
Brantner en Herczeg noemen dit soort media, die niet alleen schrijven voor de etnische meerderheid, maar ook niet voor een specifieke etnische groep, transculturele etnische media.29 Deze definitie lijkt
het beste te passen bij de casus van Zaman Vandaag. 2.1.2 Afzetten tegen de traditionele media
De belangrijkste overeenkomst tussen al deze definities is dat etnische media zich afzetten tegen de traditionele media. Deze scriptie gebruikt voor deze media de term mainstream media. Matsaganis en Katz (2014) definiëren mainstream als: “referring to the segments of society wherein one’s life conditions and prospects for social mobility are not limited by ethnic, racial, cultural, or linguistic backgrounds. We therefore define media that produce content about and for the mainstream as ‘mainstream media’.”30
Matsaganis en Katz verkiezen de term mainstream media boven etnische meerderheidsmedia als antagonist van etnische minderheidsmedia om twee redenen. Ten eerste omdat er plaatsen zijn waar etnische ‘minderheden’ meer dan 50 procent van de bevolking uitmaken. Ten tweede, omdat de gebruikers van mainstream media en etnische media niet per se twee verschillende groepen zijn. Er is overlap.31
De journalisten van etnische media definiëren hun professionele identiteiten vaak door zich te contrasteren met hun collega’s van de mainstream media. Dat contrast wijten de journalisten van etnische media ten eerste aan de framing van mainstream collega’s, sociale instituties en bronnen.32
Daarnaast speelt ook de gelimiteerde toegang tot informatie een rol in het anders-voelen van de journalisten van etnische media. Het idee dat de etnische media willen opkomen voor hun
gemeenschap zetten de journalisten ook af tegen het idee van onpartijdige journalistiek dat uit de mainstream media afkomstig is.33
2.1.3 Kenmerken van een (transcultureel) etnisch medium
Viswanath en Arora onderscheiden vijf functies van etnische media. Ten eerste dienen deze media als culturele ‘overdrager’ door te publiceren over gemeenschapsevenementen of feestdagen. Met succesverhalen en profielen over mensen uit de gemeenschap zorgen ze daarnaast voor
groepsbinding. De derde functie noemen Viswanath en Arora de wachttoren-functie. Het is een soort waakhondfunctie die als doel heeft bedreigingen voor de gemeenschap bloot te leggen. Een
voorbeeld hiervan is berichtgeving over veranderingen in immigratierecht of misdaden tegen immigranten. Verder heeft een etnisch medium ook een assimilatiefunctie door te schrijven over mensen uit de gemeenschap die op belangrijke posities in bijvoorbeeld de politiek of sport terecht zijn gekomen. De laatste functie is simpelweg informatie bieden over onderwerpen die de
28 Das biber, ‘Über uns’, http://www.dasbiber.at/%C3%BCber-uns, z.d., geraadpleegd op 9 december 2016. 29 Brantner en Herczeg, ‘The life of a new generation’, 230-231.
30 Matsaganis en Katz, ‘How ethnic media producers constitute their communities of practice’, 927. 31 Idem, 927.
32 Idem, 940. 33 Idem, 940.
11 mainstreammedia laten liggen, zoals buitenlandnieuws over het land van herkomst.34 Caspi en Elias
(2011) voegen aan de functies nog een zesde toe: het tegenspreken van stereotype beeldvorming over minderheden in de mainstream media.35
Uit de bovenstaande functies blijkt dat etnische media een duale rol hebben. Aan de ene kant faciliteren ze assimilatie tussen de etnische gemeenschappen en de bredere samenleving. Aan de andere kant versterken ze ook de groepsidentiteit en de band met het land van herkomst. Caspi en Elias merken op dat dit culturele en etnische enclaves kan voortbrengen.36 Bij dit idee plaatsen
verschillende wetenschappers een kritisch noot. Etnisch groepen zijn vrijwel nooit een homogene gemeenschap.37 Er zijn vaak grote interne verschillen in leeftijd, gender, klasse, geloof en politieke
voorkeur. Al deze verschillen kunnen spanning veroorzaken. Etnische media kunnen door de verbondenheid met de gemeenschap gemakkelijk het middelpunt van dit soort spanning worden. Dat is ook het geval bij Zaman Vandaag. Als gevolg van hun kritisch opstelling tegenover de Turkse president Erdogan en de banden met de Hizmet-beweging zijn de journalisten van Zaman Vandaag in 2016 fysiek en verbaal bedreigd door mensen uit de Turkse gemeenschap.38
Een ander nadeel van de interne verschillen is dat het vermeende publiek vaak kleiner is dan het op het eerste gezicht lijkt. Door de tegenvallende marktomvang moeten etnische media daardoor een publiek bedienen dat in brede etnische termen gedefinieerd is.39 Dit sluit ook aan bij het ontstaan
van transculturele etnische media zoals het Weense tijdschrift biber en de missie van Zaman Vandaag om niet alleen Turkse Nederlanders te bedienen, maar ook een bredere groep nieuwe Nederlanders. Op die manier komen ze tegemoet aan wensen van mainstream adverteerders die etnische groepen zien als steeds interessantere doelgroep. Zo zijn ze ook minder afhankelijk van ondernemers die verbonden zijn met de gemeenschap.40
Uit eerdere studies naar etnische media gericht op de Chinese gemeenschap in Australië bleek dat deze bestuurd worden als kleine start-ups, waar de kosten zo laag mogelijk moeten blijven. Vanwege een gebrek aan middelen werken de meeste media met slecht betaalde journalisten, freelancers en student-vrijwilligers.41 De meeste van hen hebben nauwelijks journalistieke ervaring of een
journalistieke opleiding en zien het werk bij de Chinees-Australische media als een opstapje in hun journalistieke carrière.42
2.1.4 Etnische media in Nederland
Het onderzoek naar etnische media in Nederland beperkt zich tot beschrijvende studies in opdracht van belangengroepen als het Bedrijfsfonds voor de Pers, het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek,
34 Viswanath en Arora, ‘Ethnic Media in the United States’, 47-50. 35 Caspi en Elias, ‘Don’t patronize me’, 63.
36 Idem, 62-63.
37 Ojo, ‘Ethnic print media in the multicultural nation of Canada’, 352. Husband, ‘Minority Ethnic Media As
Communities Of Practice’, 463.
38http://www.rijnmond.nl/nieuws/144576/Hoofdredacteur-Zaman-Vandaag-bedreigingen-stromen-binnen
geraadpleegd op 10 december 2016.
39 Husband, ‘Minority Ethnic Media As Communities Of Practice’, 463.
40 Melissa Johson, ‘Incorporating Self-Categorization Concepts Into Ethnic Media Research’, Communication
Theory 20 (2010) 1, 109.
41 Matsaganis en Katz, ‘How ethnic media producers constitute their communities of practice’, 928. 42 Sun Wanning, ‘The Chinese-language press in Australia: A prliminary scoping study’, Media International
12 kenniscentrum Mira Media en marktonderzoekbureau Motivaction. De onderzoeken geven vooral inzicht in het aantal actieve media, cijfers over bereik en perceptie onder de etnische doelgroepen en de potentiële omvang van de markt.
Mira Media telde in 2007 in Nederland 99 etnische printmedia.43 Hoeveel het er nu zijn is moeilijk te
zeggen gezien het grote verloop onder etnische media in Nederland. Met name de printmedia kunnen zich maar lastig staande houden. 44 De eerste reden daarvoor is een te kleine markt,
waardoor het moeilijk is om voldoende adverteerders of betalend publiek te vinden. De tweede reden is te weinig capaciteit, waardoor het op tijd leveren van voldoende en kwalitatief goede content problematisch kan zijn. Hierdoor is de ruimte voor ontwikkeling beperkt. Een derde reden is een gebrek aan commerciële vaardigheden om het medium te laten renderen.45
Deze scriptie draagt bij aan de kennis van het etnisch medialandschap in Nederland door te kijken naar de journalisten die werken bij Zaman Vandaag, in plaats van te kijken naar de doelgroepen of het niveau van het bedrijf. Het ontstijgt daarnaast het beschrijvende karakter door een vergelijking te maken met de gemiddelde Nederlandse journalist. Dit moet meer inzicht gegeven in de mogelijke verschillen tussen de etnische media en mainstream media en hun journalisten in Nederland. In de vorig zin staat ‘mogelijke’ aangezien er geen algemene uitspraken gedaan kunnen worden aan de hand van deze scriptie. Het bestudeert immers slechts een casus. De uitkomsten kunnen wel richting geven voor verder onderzoek.
43Balgobind, S., van Holst, R., Massaro, G., Gedrukte media in de multiculturele samenleving (Rapport Mira
Media, Utrecht 2007).
44 Mira Media, De nieuwe Nederlandse media: Verslag van een onderzoek naar de mogelijkheden voor een
virtueel samenwerkingsplatform van etnische media in Nederland (Utrecht 2010), 19.
13 2.2 De vorming van professionele identiteit en journalistieke waarden in communities of practice In de inleiding van deze scriptie kwam het concept communities of practice langs. De paragraaf die volgt zal dit concept verder uitdiepen. De theorie omtrent professionele identiteit en journalistieke waarden in communities of practice zal in hoofdstuk vijf worden gebruikt om de uitkomsten van de survey en de interviews met de journalisten mee te duiden.
De term communities of practice werd gemunt door de cognitieve antropoloog Lave en de
onderwijskundige Wenger in hun boek Situated Learning (1991). Een community of practice wordt gevormd door een groep mensen die in een gedeelde omgeving collectief leren door te doen.46 Het is
dus zowel een doorgaande activiteit waarin individuen samenwerken met gedeelde routines en aanvullende vaardigheden, als een locatie waar nieuwe deelnemers gesocialiseerd worden in de community. Op die manier leren de nieuwe deelnemers zowel de vaardigheden en kennis die benodigd is voor het werk, als de waarden van de gemeenschap waarmee de nieuwe deelnemers samenwerken. Leren is dus niet alleen een proces van kennisbeheersing, maar ook van het verkrijgen van een gezamenlijke professionele identiteit.47
Elke community of practice is uniek in organisatiestructuur en profiel van het personeelsbestand. Overal gelden andere routines en zijn andere middelen beschikbaar. Daarnaast werkt elke community of practice binnen de kaders van een eigen bestuursstijl en filosofie. Deze
organisatorische variabelen vormen de institutionele dimensie van de community of practice.48 Naast
de institutionele dimensie is er ook een subjectieve dimensie. Hierin komt de professionele identiteit van een individu tot stand in een spanningsveld tussen de inclusieve identiteit en de specialistische identiteit van het individu.
De inclusieve identiteit delen alle journalisten. Wereldwijd vertonen journalisten in verschillende soorten organisaties een opmerkelijke gevoel van gedeelde professionele identiteit. Deze collectieve waarden worden aan toekomstige journalisten geleerd in opleidingen journalistiek en bevestigd in het werkveld waar ze terugkomen in de dagelijkse routines van de journalisten. Bijvoorbeeld het idee dat journalisten hun bron moeten beschermen.49 Toch verschilt de professionele identiteit ook van
journalist tot journalist. Dit komt door de specialistische identiteit. Naast de generieke waarden heeft het eigen subgenre waarin de journalist werkt ook eigen waarden. Een sportjournalist gaat anders te werk dan een politiek verslaggever en een buitenlandcorrespondent loopt tegen andere problemen aan dan een journalist die over mode schrijft. Elke specialistische identiteit kent een praktijk en ideeën die kunnen afwijken of zelfs conflicteren met die van de inclusieve identiteit.50
46 Etienne Wenger en Beverly Wenger-Trayner, ‘Communities of practice: a brief introduction’,
http://wenger-trayner.com/wp-content/uploads/2015/04/07-Brief-introduction-to-communities-of-practice.pdf, gepubliceerd 15 april 2015, geraadpleegd 11 december 2016.
47 Husband, ‘Minority Ethnic Media As Communities Of Practice’, 463-464.
48 Husband, ‘Minority Ethnic Media As Communities Of Practice’, 464.
49 Thomas Hanitzsch and Claudia Mellado, ‘What Shapes the News around theo World? How Journalists in
Eighteen Countries Perceive Influences on Their Work’, International Journal of Press/Politics 16 (2011) 3, 404-426,406.
Husband, ‘Minority Ethnic Media As Communities Of Practice’, 466.
Matsaganis en Katz, ‘How ethnic media producers constitute their communities of practice’, 928.
14 Figuur 1: Communities of practice (model volgens Burkitt ea. 2001)
Op beide assen van figuur 1 speelt in het geval van veel etnische media de etnische identiteit een rol. Doordat etniciteit is ingebed in het eigendom, management en de doelgroep van een etnisch
medium heeft het invloed op de institutionele as. Dit uit zich bijvoorbeeld in de middelen. De financiën bleken in eerdere studies vaak een probleem voor cultuurgebonden media.51 Het is dan
gebruikelijk dat er spanning ontstaat tussen het uitbreiden van het potentiële publiek door de doelgroep te verbreden en de ambities van de eigenaren en leidinggevenden om een specifieke etnische groep te bedienen.52 Het is mogelijk dat de keuze om Zaman Vandaag niet alleen op Turkse
Nederlanders te richten, maar op een bredere groep nieuwe Nederlanders een gevolg is van een dergelijk spanningsveld op de institutionele as.
Op de subjectieve as speelt etniciteit een ingewikkeldere rol. Het is als journalist mogelijk om bij een etnisch medium te werken en geen expliciete verbondenheid met een etnische identiteit te hebben. Lid zijn van de etnische gemeenschap is niet per definitie een criterium om journalist te zijn bij een etnisch medium, maar het kan wel een vereiste zijn.53 Wanneer dat zo is dan wordt de etnische
identiteit onderdeel van de specialistische identiteit en zo van het spanningsveld dat de professionele identiteit en waarden bepaalt.
Het is ook mogelijk dat de journalist geen keuze heeft om de etniciteit onzichtbaar of irrelevant te maken. Het beroep op professionalisme is niet altijd sterk genoeg als bescherming tegen de beweringen van de bredere gemeenschap. Husband (2005) legt dat als volgt uit:
“It is doubtful that many majority ethnic journalists or broadcasters feel vulnerable to being accused of letting down ‘whitey’, of failing to protect the image of Texas or New South Wales, or of discrediting community tradition. For one thing, as we have noted above, whiteness and majority ethnicity are likely to be less consciously salient in the professional
51 Sun, ‘The Chinese-language press in Australia’, 143. Husband, ‘Minority Ethnic Media as Comunnities of
Practice’, 467.
52 Husband, ‘Minority Ethnic Media as Comunnities of Practice’, 467. 53 Idem, 472.
15 lives of majority media professionals. But ethnicity, and its racialised avatar, are likely to have salience for very many minority ethnic media professionals. (…) Historic suppression and contemporary marginalisation by majority populations have created the necessary demand for indigenous media (Molnar and Meadows 2001). Consequently, minority ethnic media professionals are likely to operate in a context where their ethnic identity is a salient aspect of their daily life, and is formally inscribed in the organisational identity and ambition of their employing organisation. In these circumstances they are particularly vulnerable to claims of accountability from the ethnic communities they claim to serve.”54
Uit dit citaat blijkt dat ook factoren buiten de redactie invloed hebben op de communities of practice. Matsaganis en Katz (2014) schrijven dat deze factoren ook meegenomen moeten worden in de bestudering van een etnisch medium als community of practice. Ze leggen de relatie met de
gemeenschap die ze bedienen, de mainstream media organisaties en de andere mainstream sociale instituties bloot.55 De invloeden van buitenaf worden op de institutionele as meegenomen in het
proces van de community of practice.56 Aangezien deze visie naar het hele ecosysteem kijkt waar een
medium zich in bevindt, noemen Matsagnanis en Katz hun nieuwe model een ecologisch model.
Figuur 2: Communities of practice (model volgens Matsaganis en Katz 2014)
Yu (2016) brengt de discussie weer terug naar de redactievloer door het heterogene karakter van de etnische media beter te onderzoeken. Hiervoor voegt ze een as toe aan het model van Burkitt, met daarop de culturele identiteit tegen over de institutionele identiteit.57 Omdat de nadruk van deze
nieuwe identiteiten op de positie van het individu binnen de etnische gemeenschap ligt en op die van het medium binnen het etnische medialandschap, is het voor deze scriptie geen toevoeging om de
54 Husband, ‘Minority Ethnic Media as Comunnities of Practice’, 474.
55 Matsaganis en Katz, ‘How ethnic media producers constitute their communities of practice’, 927.
56 Idem, 932.
57 Sherry Yu, ‘Ethnic media as communities of practice: The cultural and institutional identities’, Journalism. doi:
16 extra assen toe te voegen aan het model. Een vergelijking tussen meerdere Turks-Nederlandse media is niet aan de orde in deze casus.
De ecologische benadering van Matsaganis en Katz is wel meegenomen in deze scriptie. Deels omdat een van de nevenvragen betrekking heeft op de bredere context, waardoor de weerslag van deze context ook interessant is voor de analyse van de community of practice bij Zaman Vandaag. Deels omdat het kunstmatig zou zijn om de context weg te laten. Dit blijkt ook in het stuk van Husband (2005): wanneer er niet bewust wordt gekeken naar invloeden van buiten de redactievloer komen deze invloeden als vanzelf voor in de interviews.
Een ander punt dat aandacht behoeft in de koppeling tussen het model en de werkelijkheid is dat Zaman Vandaag weliswaar duidelijk een product is van de Turks-Nederlandse gemeenschap, het ook meer dan dat wil zijn. Eerder in dit hoofdstuk werd daarom de vergelijking met het transculturele etnische medium biber gemaakt. Het feit dat slechts een deel van de redacteuren en freelancers van Zaman Vandaag een Turks-Nederlandse achtergrond heeft en het feit dat de doelgroep ook breder wordt gedefinieerd, kan ervoor zorgen dat de etnische identiteit een kleinere rol speelt binnen de specialistische identiteit van journalisten van Zaman Vandaag dan de literatuur doet verwachten. Wanneer dit het geval is, biedt deze scriptie een mooi opstapje naar verder onderzoek naar de werking van communities of practice bij transculturele etnische media.
17 Hoofdstuk 3: Methodologisch kader
Deze scriptie gebruikt verschillende methodes die elkaar aanvullen. Op die manier bouwt het een zo compleet mogelijk beeld van Zaman Vandaag, de context van de krant en de verschillen tussen professionele identiteit en waarden van de journalisten van Zaman Vandaag en de gemiddelde Nederlandse journalist. Dit hoofdstuk legt de methodologische keuzes uit die tijdens de
voorbereiding en het onderzoek zelf zijn genomen. Dat begint al bij de keuze voor Zaman Vandaag, en eigenlijk al eerder bij de keuze om één casus te bestuderen. Daarom begint dit hoofdstuk met een verantwoording van de case study als methode.
3.1 Case study
De case study als methode om onderzoek te doen naar etnische media in Nederland is om
verschillende redenen interessant. Ten eerste vanwege het weinige en eenzijdige onderzoek wat tot nu toe is gedaan op dit gebied. Door in te gaan op een casus kan deze scriptie een beter beeld geven van de wereld van een etnisch medium in Nederland. Wat hieruit naar boven komt kan dienen als uitgangspunt voor verder onderzoek van waaruit generalisaties gemaakt kunnen worden.
Daarnaast is Zaman Vandaag de belangrijkste krant die zich richt op een etnische doelgroep en een van de weinige etnische printmedia in Nederland die het is gelukt om een relatief stabiele plaats in het Nederlandse medialandschap in te nemen.
Het belangrijkste punt van kritiek op de case study als methode is dat er geen algemeen geldende uitspraken uit afgeleid kunnen worden.58 De bestudering van een casus kan echter wel theoretische
inzichten bieden over, transculturele, etnische media in het algemeen en de werking van communities of practice bij transculturele etnische media.
3.2 Thick description
Het theoretisch kader benadrukt het belang van een ecologische benadering. Deze scriptie geeft daarom een gedetailleerd beeld van de historische, socio-politieke en media context waarin Zaman Vandaag geworteld is. Om de onderzoeksresultaten van de juiste context te voorzien ligt de nadruk niet alleen op het beschrijven wat ‘is’, maar ook op het uitleggen hoe het fenomeen hecht
verbonden is met andere aspecten van de sociale context; de zogenoemde thick description.59
In het geval van Zaman Vandaag moeten bepaalde afwegingen bijvoorbeeld worden gezien binnen de context van toenemende frictie tussen de aanhangers van Erdogan en de sympathisanten van Gülen als gevolg van het beleid van Erdogan en de mislukte couppoging.60
3.3 Survey
De survey (bijlage 2) heeft twee doelen. Enerzijds geeft het, door middel van tien gesloten vragen naar de achtergrondkenmerken van de journalist, inzicht in hun identiteit. Anderzijds legt het de journalistieke waarden en rolpercepties van de journalist bloot. In dit deel geven de deelnemers van de survey aan hoe belangrijk ze bepaalde taken en ethische afwegingen vinden. Daarnaast geven de deelnemers aan welke methodes wel, niet of soms zijn toegestaan.
58 Robert Yin, Applications of Case Study Research (Thousand Oaks 2011), 18.
59 Martyn Denscombe, The Good Research Guide for small-scale social research projects (Maidenhead 2010),
328.
60 Peter Beaumont, ‘Fethullah Gülen: who is the man Turkey’s president blames for coup attempt?’, the
18 De vragenlijst is gebaseerd op de survey van Hermans, Vergeer en Pleijter die ten grondslag ligt aan de publicatie Nederlandse journalisten in 2010 en op hun eerdere survey uit 2006 die het materiaal vormt voor het hoofdstuk over Nederlandse journalisten in het boek Global Journalist in 21th Century van Weaver en Wilnat (2012).61 Hermans, Vergeer en Pleijter verspreidden hun survey onder 1016
journalisten aangesloten bij de NVJ in 2010 en 642 journalisten aangesloten bij de NVJ in 2006. Hun vragenlijst is weer gebaseerd op de veel gebruikte vragenlijst van The American Journalist Survey van Weaver en Wilhoit (1996).62
Doordat de vragenlijst van deze scriptie correspondeert met die van Hermans, Vergeer en Pleijter is het mogelijk om een vergelijking tussen de journalisten Zaman Vandaag en de onderzoeksgroep van het eerdere onderzoek te maken. Die onderzoeksgroep heet in deze scriptie de gemiddelde
Nederlandse journalist. Hierbij moet in acht worden genomen dat er 14.000 journalisten werkzaam zijn in Nederland en dat daarvan ongeveer 9.500 lid zijn van de NVJ. Zelfs als de onderzoeksgroep van Hermans, Vergeer en Pleijter al representatief is voor de journalisten met een NVJ-lidmaatschap, betekent dit nog niet dat ze dat ook zijn voor alle Nederlandse journalisten. Aangezien er geen inzicht is in de populatiekenmerken van de Nederlandse journalisten is het niet mogelijk de representativiteit van de steekproef van Hermans, Vergeer en Pleijter te bepalen.63
Als onderzoekspopulatie voor de survey is gekozen voor de journalisten die volgens het colofon op de site vast bij Zaman Vandaag werken. Dat zijn hoofdredacteur Mehmet Cerit, eindredacteur Hakan Büyük en de redacteuren Gemme Burger, Hanina Ajarai en Hüseyin Atasever. Daarnaast vallen ook de (freelance) journalisten die in 2016 in Zaman Vandaag schreven onder de onderzoekspopulatie. De vragenlijst is door Gemme Burger verspreid onder in totaal 32 journalisten. Het aantal auteurs lijkt hoger wanneer de namen in de krant worden geteld. Dit verschil komt doordat een deel van de auteurs onder pseudoniem schreef vanwege de Turkse spanningen.
De vijf vaste redactieleden vulden allemaal de survey in. Van de 27 freelancers die tot driemaal toe zijn benaderd, vulden zes de survey in. Aangezien een aanzienlijk deel van de freelancers niet meedeed aan het onderzoek, moet rekening worden gehouden met mogelijke vertekening van de werkelijkheid. De nadruk bij de analyse ligt daarom op de antwoorden van de vaste redactieleden. Naast de responsiegraad heeft de survey ook enkele andere complicaties. Een daarvan is dat de onderzoeker moet vertrouwen op de eerlijkheid en zelfkennis van de respondenten. Deze geven mogelijk sociaal geaccepteerde antwoorden in plaats van waarheidsgetrouwe. Om dit te
ondervangen zijn alle vragenlijsten anoniem ingevuld. Toch bestaat de kans dat een deel van de respondenten hun antwoorden, deels, aangepast hebben aan wat zij wenselijke antwoorden achtten.
3.4 Semigestructureerde interviews
De semigestructureerde interviews moeten vooral meer duiding geven aan de data uit de survey. Op die manier is het mogelijk iets te zeggen over het idee en de perceptie van de doelgroep en de invloed daarvan op de journalisten van Zaman Vandaag.
61 Alexander Pleijter, Liesbeth Hermans en Maurice Vergeer, ‘Journalists and Journalism in the Netherlands’, in:
David Weaver en Lars Willnat (red.), Global Journalist in 21th Century (New York 2012) 242-254.
62 David Weaver en Cleveland Wilhoit, The American Journalist in the 1990’s: U.S. News People at the End of an
Era (Mahwah 1996).
19 De geïnterviewden zijn de vijf vaste redacteuren van Zaman Vandaag. Zij bepalen de inhoud van de krant en werken vijf dagen per week samen op de redactie. Op die manier zorgen zij voor de redactiecultuur. De freelancers zijn bewust buiten de groep gelaten. Zelfs de vaste freelancers werken niet op de redactie. Daarnaast stuurt Gemme Burger de freelancers zo aan dat hun stukken bij Zaman Vandaag passen.64
De uitkomst van de survey dient als voorbereiding van deze interviews. De punten waarop de journalisten van Zaman Vandaag opvallend afwijken van de typische Nederlandse journalist, krijgen dan ook extra aandacht in de interviews. Daarnaast zullen de zes functies van etnische media volgens Viswanath en Arora (2000) en Caspi en Elias (2011) en enkele punten uit de literatuur van Husband (2005) en Masaganis en Katz (2014) invloed hebben op de onderwerpenlijst voor de interviews. De interviews met de journalisten zeggen vooral iets over de journalist. Het interview met de hoofdredacteur doet echter meer. Op basis van dat interview in combinatie met de
documentanalyse en de inhoudsanalyse doet deze scriptie uitspraken over het bedrijf. In combinatie met een tweede ronde interviews draagt het interview met de hoofdredacteur ook bij aan de
ecologische benadering.
De geïnterviewden in de tweede ronde interviews geven meer inzicht in het Nederlandse etnische medialandschap. De groep bestaat uit de oprichters of eigenaars van Pleasure, PoPolsku, HODA, Etnomedia en Dipsaus, de algemeen secretaris van de NVJ en de algemeen directeur van het
Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (SVDJ). De eerste drie media zijn printmedia en zijn daardoor enigszins vergelijkbaar met Zaman Vandaag wat betreft praktische problemen en mogelijkheden. Het probleem met deze media is dat ze alle drie in de afgelopen twee jaar (tijdelijk) gestopt zijn. Aangezien er geen andere printmedia actief zijn voor zover bekend, zijn deze drie media toch relevant voor een ecologische schets van het cultuurgebonden medialandschap. Etnomedia en Dipsaus zijn allebei wel actief. Etnomedia bestaat sinds 1999 en is de uitgever van websites gericht op onder andere Marokkaanse Nederlanders, Turkse Nederlanders en Surinaamse Nederlanders. Dipsaus is in 2016 opgericht en is een podcast ‘door en voor vrouwen van kleur’.65 De
onderwerpenlijst (bijlage 4) hiervoor is gebaseerd op het theoretisch kader en op de uitkomsten van de survey.
Deze scriptie geeft zo een overzicht van de perceptie op het cultuurgebonden medialandschap van een aantal belangrijke spelers in dit landschap. In de zin hiervoor staat nadrukkelijk ‘perceptie’ om aan te geven dat er geen algemeen geldende uitspraken gedaan kunnen worden op basis van deze interviews.
Meer feitelijke gegevens over het medialandschap moeten verzameld worden in verder onderzoek. Deze scriptie biedt wel inzicht in meer feitelijke gegevens over Zaman Vandaag als bedrijf door middel van een documentanalyse en een inhoudsanalyse.
3.5 Documentanalyse
Een analyse van documenten van Zaman Vandaag zelf geeft het beste beeld van de missies en doelen die het bedrijf heeft. Anders dan de uitspraken uit de interviews zijn de documenten geen uiting van een persoonlijke interpretatie, maar een onderhandelde uitspraak die namens het hele bedrijf gedaan wordt.
64 Transcriptie respondent 5, blz. 1.
20 Aangezien Zaman Vandaag aan het verhuizen was tijdens het onderzoek voor deze scriptie was het niet mogelijk om papieren documenten in te zien. Voor de documentanalyse gebruikt deze scriptie daarom de teksten die rondom de crowdfundactie voor de Vrijheidseditie online gepubliceerd zijn. Hierin legt de krant uit waar de actie voor staat en wat Zaman Vandaag is.
Daarnaast kijkt deze scriptie ook naar de artikelen die verschenen in de mainstream media over Zaman Vandaag voor en na de couppoging. De korte nieuwsberichten zijn buiten beschouwing gelaten waardoor het corpus van deze artikelen uitkomt op vijf langere interviews, reportages of portretten in NRC Handelsblad, Tubantia, de Volkskrant en Vrij Nederland.
Het moge duidelijk zijn dat de documenten, en zeker die rondom de crowdfundactie, geschreven zijn met een bepaald doel en een bepaald publiek in gedachte.66 Bij de bestudering van de documenten
moet daar rekening mee gehouden worden. De documenten moeten niet gezien worden als een representatie van een onderliggende realiteit, ze stellen een losse werkelijkheid voor, een papieren werkelijkheid.
Om te controleren of de missies en doelen uit de papieren werkelijkheid en de interviews overeenkomen met de praktijk vult de inhoudsanalyse de twee bovenstaande methodes aan.
3.6 Inhoudsanalyse van de krant
De kwantitatieve inhoudsanalysevan de krant bestaat uit drie onderdelen. Het eerste deel behandelt de volgende vraag: in hoeverre schrijft Zaman Vandaag daadwerkelijk over de onderwerpen die de krant formuleert in de documenten en de interviews? Dit doet de inhoudsanalyse door te kijken naar de onderwerpen van de artikelen.
Voor deze analyse is gekozen voor een samengesteld corpus. Aangezien Zaman Vandaag een wekelijks nieuwsblad is, komen er vier of vijf edities per maand uit. De edities die in dit onderzoek bekeken worden beslaan de periode september 2014 tot en met november 2016. Door de verhuizing van Zaman Vandaag was het niet mogelijk om het papieren archief in te zien. De editie van 20 september 2014 is de eerste gedigitaliseerde uitgave die ook via Blendle is in te zien. In de periode sinds 2014 kwamen 112 edities uit. Van elke maand wordt een editie bekeken. Welke editie dat is schuift steeds op. Dus van september 2014 de eerste editie, van oktober de tweede editie, enzovoorts. Op die manier komen eventuele verschuivingen tussen verschillende jaren ook naar voren. Het corpus bestaat uit 27 edities.
Een editie bevat vijftien pagina’s met tussen de vijfentwintig en dertig artikelen. Columns worden achterwege gelaten. In totaal bestaat het corpus uit 647 artikelen.
Om de onderwerpen van de artikelen te bepalen kijkt de inhoudsanalyse telkens naar de titel en de eerste alinea van de artikelen en stelt bij elk artikel dezelfde vragen:
- Staat er in de titel of de eerste alinea een woord dat verwijst naar Turkije, een Turk of een Turkse-Nederlander?
- Welk woord?
- Staat er in de titel of de eerste alinea een woord dat verwijst naar de islam? - Welk woord?
- Staat er in de titel of de eerste alinea een woord dat verwijst naar het Midden-Oosten? - Welk woord?
21 - Staat er in de titel of de eerste alinea een woord dat verwijst naar een groep nieuwe
Nederlanders, het herkomstland of de multiculturele samenleving? - Welk woord?
- Staat er in de titel of de eerste alinea een woord dat verwijst naar vluchtelingen? - Welk woord?
- Staat er in de titel of de eerste alinea een woord dat verwijst naar racisme, discriminatie of het debat daarover?
- Welk woord?
Het tweede deel van de inhoudsanalyse onderzoekt hoe enkele journalistieke waarden en praktijken doorwerken in de artikelen. Gezien de omvang van dit onderzoek beperkt deze inhoudsanalyse zich tot de eigen nieuwsartikelen. Columns, rubrieken en ANP-berichten blijven buiten beschouwing. Daarnaast is ook het aantal edities beperkt tot één per twee maanden in de periode tussen oktober 2014 en december 2016. In totaal zijn dit 203 artikelen.
De analyse kijkt bij elk artikel naar de volgende punten: - Verwijst de auteur naar informatie van derden? - Wordt hierbij het medium genoemd?
- Gebruikt de auteur anonieme bronnen?
- Wordt hierbij aannemelijk gemaakt dat die bronnen betrouwbaar zijn, de informatie niet op andere wijze verkregen kon worden en deze zo goed mogelijk elders heeft geverifieerd? - Past de auteur hoor en wederhoor toe?
De gekozen punten zijn afkomstig uit de Code voor de journalistiek, opgesteld door het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren.67 De overige punten, zoals een open vizier, die in deze code
staan zijn niet te herleiden uit enkel de tekst en vallen daarom af voor deze analyse.
Het derde deel van de inhoudsanalyse onderzoekt in hoeverre bij Zaman Vandaag de zes functies van etnische media terugkomen die Viswanath en Arora (2000) en Caspi en Elias (2011)
onderscheiden. Deze analyse kijkt eveneens naar een corpus van één editie per twee maanden. Rubrieken en ANP-berichten worden hierin wel meegenomen aangezien daarin evengoed de functies kunnen worden uitgedragen.
In totaal kijkt dit deel van de inhoudsanalyse naar 310 artikelen. Bij elk artikel worden de volgende vragen gesteld:
- Draagt dit artikel de gemeenschapscultuur over? - Waaruit blijkt dat?
- Versterkt dit artikel de groepsbinding? - Waaruit blijkt dat?
- Komt in dit artikel de wachttoren-functie voor? - Waaruit blijkt dat?
- Komt in dit artikel de assimilatiefunctie voor? - Waaruit blijkt dat?
- Vult dit artikel het informatiegat dat de mainstream media achterlaat?
67 Nederlandse Genootschap van Hoofdredacteuren, ‘Code voor de journalistiek’,
http://www.genootschapvanhoofdredacteuren.nl/het-genootschap/code-voor-de-journalistiek/, z.d., geraadpleegd 10 februari 2017.
22 - Waaruit blijkt dat?
- Spreekt dit artikel de stereotype beeldvorming over minderheden in de mainstream media tegen?
- Waaruit blijkt dat?
De voorbeelden die Viswanath en Arora (2000) en Caspi en Arora (2011) bij de functies geven zijn gebruikt als leidraad voor het coderen. De eerste functie is volgens Viswanath en Arora bijvoorbeeld terug te zien in artikelen over feestdagen, gemeenschapsevenementen en culturele programma’s of kunstenaars uit de gemeenschap.68 Wanneer een van deze voorbeelden voorkwam in het artikel
werd het meegeteld als de eerste functie.
Om de analyse controleerbaar te maken is bij elk artikel bijgehouden welk signaalwoord ervoor heeft gezorgd dat een artikel in een bepaalde categorie valt. Dit is bij alle drie de inhoudsanalyses gedaan. Artikelen kunnen in meerdere categorieën vallen. De lijst met signaalwoorden per artikel is
bijgesloten als bijlage bij de scriptie (bijlage 17).
Een gevaar dat blijft bestaan is dat het gekozen corpus niet representatief is. Deze scriptie probeert dat te ondervangen door gebruik te maken van een samengesteld corpus. Hierdoor is de corpus verdeeld over de hele periode, maar kijkt het niet alleen naar edities uit de eerste week van een maand.
Een ander nadeel van voornamelijk de tweede inhoudsanalyse is dat het slechts naar enkele journalistieke methoden en waarden kijkt. De meeste methoden en waarden kunnen namelijk niet uit de tekst gehaald worden. Hierdoor geeft de inhoudsanalyse slechts een indicatie van de
werkelijkheid.
3.7 Analyse van de data
In het analyseproces wordt eerst de kwantitatieve data uit de survey en de inhoudsanalyse verwerkt. De data uit de survey wordt omgezet in cijfers die op dezelfde manier gestructureerd worden als in het onderzoek van Hermans, Vergeer en Pleijter. Dat wil zeggen dat elke vraag uit de survey een tabel wordt. In de tabel van bijvoorbeeld de rolperceptie staat achter elke rolperceptie hoeveel procent van de Zaman Vandaag-journalisten deze perceptie zeer belangrijk vinden, wat de
gemiddelde waarde van een rolperceptie is (waarbij 1 = onbelangrijk en 4 = zeer belangrijk), wat de standaarddeviatie is en hoeveel deelnemers de vraag hebben beantwoord. De antwoorden zijn gerangschikt op de gemiddelde waarde.
De data van de inhoudsanalyse wordt omgezet inzet in absolute cijfers en in procenten. In praktijk ziet dat er voor de vraag ‘Staat er in de titel of de eerste alinea een woord dat verwijst naar Turkije, een Turk of een Turkse-Nederlander?’ als volgt uit:
Absoluut Percentage
Aantal artikelen over Turkije, een Turk of Turkse-Nederlander
244 37,71%
23 Belangrijk bij de inhoudsanalyse is dat artikelen in meerdere categorieën kunnen vallen. De
opgetelde percentages vormen daardoor samen geen 100 procent, maar laten wel zien hoe groot een categorie relatief is.
Het kwalitatieve deel van deze scriptie leunt deels op de kwantitatieve data en analyse, doordat het gebruikt wordt ter voorbereiding van de semigestructureerde interviews. Tijdens het verzamelen van de data en het transcriberen van de interviews met de journalisten van Zaman Vandaag, worden memo’s opgeschreven over de concepten die opvallen, die een relatie hebben met de literatuur of die nieuwe vragen oproepen. De memo’s helpen analytisch omdat ze de data grofweg structureren en daarnaast zorgen ze ervoor dat de ideeën die tijdens het verzamelen van de data opkomen niet verloren gaan. Onbewust begint het analyseren al tijdens het verzamelen: “so to treat alle the data equally, as openly as possible, when coding, it is useful to write down your hypotheses in memos to become aware of them”.69
Wanneer de data is verzameld wordt deze geanalyseerd en gecodeerd in drie rondes: open coding, axial coding en selective coding.In de eerste fase zijn de codes redelijk beschrijvend en structureren ze brokken data op basis van hun inhoud. De tweede fase, axial coding, zoekt naar verbanden tussen de codes. Hierdoor kunnen de codes gestructureerd worden onder bredere koppen en kan er
onderscheidt gemaakt worden in het belang van de codes onderling. In de laatste fase ligt de focus op de belangrijkste categorieën. De selective coding-ronde kijkt dus alleen naar de belangrijkste codes die uit de eerdere twee rondes naar bovenkwamen als een vitaal onderdeel van de uitleg van de rol van de doelgroep op de professionele identiteit van de journalisten bij Zaman Vandaag.70
Eenzelfde methode wordt toegepast op de contextinterviews en de documenten. Het doel van dit proces is om tot concepten te komen die een zekere vorm theoretisering mogelijk maken, ondanks het gegeven dat case studies niet echt te generaliseren zijn. Deze concepten en theoretische ideeën kunnen in later onderzoek met andere casus getest worden om te zien of ze ook buiten de context van Zaman Vandaag van toepassing zijn.71
69 Andrea Wagemans, Beyond Journalisme – Charging for online journalisme is not such a ridiculous idea after
all, 22.
70 Denscombe, The Good Research Guide for small-scale social research projects, 115. 71 Idem, 115-116.
24 4. Context
Dit hoofdstuk schetst de context van de krant Zaman Vandaag en draagt zo bij aan de thick description. Daarnaast beantwoordt het de nevenvragen van deze scriptie.
Het hoofdstuk begint met de ontstaansgeschiedenis en de maatschappelijke context van de krant. Vervolgens kijkt het naar het verdienmodel en het medialandschap waarin Zaman Vandaag zich bevindt.
4.1 Ontstaansgeschiedenis
Op 9 april 2013 presenteerde Zaman Vandaag het eerste nummer van de krant. 72 De geschiedenis
van het merk Zaman loopt echter langer terug. In de jaren tachtig werd Zaman gelanceerd als dagblad in Istanboel. In de decennia erna groeide de krant uit tot de grootste krant van Turkije. In de vroege jaren negentig maakte Zaman de stap naar Europa. Er kwam eerst een zelfstandige Turkstalige editie in Duitsland, Zaman Almany. Later volgde de Turkstalige edities Zaman Fransa in Frankrijk, Zaman Iskandinavya in Denemarken en Zaman Benelux in Vlaanderen en Nederland.73
In 2012 ontstond het idee bij Zaman Benelux dat er een Nederlandstalige krant voor Turkse
migranten moest komen.74 Een van de huidige journalisten van Zaman Vandaag die ook voor Zaman
Benelux werkte, legt uit waarom:
“[De tweede] generatie leest niet zo goed Turks. Die zijn ook niet geïnteresseerd in Turkije, die zijn meer geïnteresseerd in Nederland. Wat in Nederland gebeurt. Die willen weten wat CDA doet, in plaats van AKP. (…) Ik vind ook persoonlijk dat we ons ook meer op Nederland moeten richten, dat helpt ook bij de integratie van heel veel mensen. Als ze elke dag voorgeschoteld krijgen wat in Turkije gebeurt, blijven ze een beetje hangen in Turkije.”75
De Nederlandstalige krant bediende op het moment van lancering in 2013, net als Zaman Benelux, zowel Vlaanderen als Nederland. De krant had toen ongeveer vijfduizend abonnees en verscheen wekelijks.76 De hoofdredactie was in handen van Mete Özturk en zetelde in België. Tien pagina’s van
de krant waren voor de Vlaamse en Nederlandse abonnees identiek. Daarnaast maakte de redactie in België vier aparte pagina’s voor Vlamingen en de redactie in Rotterdam vier aparte pagina’s voor Nederlanders.77 Op de Nederlandse redactie werkten toen drie journalisten, waarvan er twee nog
steeds voor Zaman Vandaag werken.78
Binnen een jaar na de lancering van de Nederlandstalige krant bracht de Raad van Advies van Zaman Vandaag het advies uit om de krant op te splitsen in een Nederlandse krant en een Belgische krant.
72 Trudy Brandenburg – Van de Ven, ‘Zaman Vandaag gelanceerd’,
https://www.villamedia.nl/artikel/zaman-vandaag-gelanceerd, gepubliceerd 9 april 2013, geraadpleegd 30 januari 2017.
73 Zaman France, ‘Propos de nous’, http://www.zamanfrance.fr/content/propos -de-nous-1, z.d., geraadpleegd
1 februari 2017. Deutsch Türkische Journal, ‘Das Ende von Zaman: Sie war eine Stimme der Vernuft’, http://dtj-online.de/das-ende-von-zaman-sie-war-eine-stimme-der-vernunft-81155, gepubliceerd 2 december 2016, geraadpleegd 1 februari 2017.
74 Nieuwsblad, ‘Turkse krant Zaman krijgt Nederlandstalige editie,
http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20120605_142, gepubliceerd 5 juni 2012, geraadpleegd 1 februari 2017.
75 Transcriptie respondent 1, blz 3.
76 NOS, ‘Nederlandse editie van Turks blad’,
http://nos.nl/artikel/493769-nederlandse-editie-van-turks-blad.html, gepubliceerd 9 april 2013, geraadpleegd 1 februari 2017.
77 Transcriptie respondent 1, blz. 4. 78 Transcriptie respondent 3, blz. 3.
25 Een toenmalig lid van de Raad van Advies, en tevens de huidige hoofdredacteur van de Nederlandse Zaman Vandaag zegt het volgende over de splitsing:
“[Het] ging niet meer, want de lezers kregen vooral een Belgische krant. (…) Heel veel Belgische kopij. (..) Ze schreven gewoon niet Nederlands, maar Vlaams. (…) Op een gegeven moment hadden we als Raad van Advies geadviseerd: (…) je moet gewoon een Nederlandse krant zijn, met Nederlandse inhoud.”79
Zo geschiedde. Eind 2013 stelde het bestuur van Zaman Vandaag een van de leden uit de Raad van Advies, Mehmet Cerit, aan als interim-hoofdredacteur. Hij moest de organisatie en redactie van de Nederlandse versie opzetten en laten draaien.80 Cerit werd uiteindelijk volwaardig hoofdredacteur
van de Nederlandse Zaman Vandaag, die van nu af aan Zaman Vandaag genoemd wordt, en is dat op het moment van publicatie van deze scriptie nog steeds.
De Turkstalige krant Zaman Benelux werd ook in tweeën gesplitst en de Nederlandse krant die daaruit voorkwam, Zaman Hollanda, kreeg eveneens Mehmet Cerit als hoofdredacteur. De uitgever van beide kranten is tegenwoordig Time Media Group, die daarnaast nog een commercieel tijdschrift uitgeeft.81
4.2 De maatschappelijke context
De belangrijkste invloed van buitenaf op de dagelijkse gang van zaken bij Zaman Vandaag is de machtsstrijd tussen de Turkse president Recep Tayyip Erdogan en de Turkse islamgeleerde Muhammed Fetullah Gülen.
Aanvankelijk steunde Gülen de AKP van Erdogan bij diens hervormingen.82 De eerste scheuren in de
relatie tussen Erdogan en Gülen werden zichtbaar in 2010 toen Gülen kritiek uitte op het Mavi Marmara-incident waarbij de relatie tussen Turkije en Israël onder spanning kwam te staan. In de jaren daarna verslechterde de relatie met als gevolg dat Erdogan de gülenbeweging tegenwoordig beschuldigt van het oprichten van een terroristische organisatie en een parallelle staat. In de maanden voor de couppoging van 15 juli 2016 leidde dit al tot de sluiting van verschillende scholen, banken en media die aan de gülenbeweging worden gelinkt.83 Op 4 maart 2016 komt de Turkse krant
Zaman onder bewind van de overheid.84
De frictie tussen aanhangers van Erdogan en aanhangers van Gülen zorgt ook voor spanning in de Turkse gemeenschap in Nederland. Al in 2014 vertelt Zaman Vandaag-hoofdredacteur Cerit in een
79 Transcriptie respondent 2, blz. 1. 80 Transcriptie respondent 2, blz. 1. 81 Transcriptie respondent 2, blz. 3.
82 Joe Parkinson en Jay Solomon, ‘Fethullah Gulen’s interview with The Wall Street Journal in English’,
http://realtime.wsj.com/turkey/2014/01/21/fethullah-gulens-interview-with-the-wall-street-journal-in-english/, gepubliceerd 21 januari 2014, geraadpleegd 5 februari 2017.
83 CBC News, ‘Who is Fethullah Gulen, the man Erdogan blames for coup attempt in Turkey? Charismatic
scholar was once Turkish president’s ally but has now been branded a terrorist’,
http://www.cbc.ca/news/world/fethullah-gulen-profile-1.3686974, gepubliceerd 21 juli 2016, geraadpleegd 5 februari 2017.
84 Jenne Jan Holtland, ‘Overval op oppositiekrant werpt schaduw over EU-Turkijetop’,
http://www.volkskrant.nl/buitenland/overval -op-oppositiekrant-werpt-schaduw-over-eu-turkijetop~a4257962/, gepubliceerd 6 maart 2016, geraadpleegd 5 februari 2017.
