Het strand heeft wat te bieden: Kustfossielendag in het Museon

AFZETTINGEN WTKG 34(3),JUBILEUMJAAR2013 79

Dick Mol¹

Bram

_Langeveld

_²

Bertvander Valk³ en

Het strand heeft

wat

te

bieden:

_{Kustfossielendag}

in

het

Museon

Jacqueline Waasdorp

4

Boven;_{Belangstellingvanjongen}oud_voorde determinatie door Klaas Post. Links: Deel vandeverzamelingZandmotorvondstenvan Keesvander Kraan. Onder: De determinatie doorDickMol wordt goedonderbouwd.

Foto bovenJacquelineWaasdorp,middenenonder Loesvander List.

Op

onzestranden kunnen de mooisteeninteressantste

fos-sielen

_gevonden

worden. Deze komen uit zand dat is

ge-suppleerd

om onzekusttebeschermenvoorerosie. Het

zijn

kwartaire zandenmetdaarin

prachtige schelpen,

tanden_en botten. De fossiele

zoogdierresten

die hier

_gevonden

wor-den

_zijn

eenwelkome

_aanvulling

voor eenbetrouwbare

re-constructie_vanhet

_landschap

_enhaar bewoners: de dieren

vande Mammoet

_Steppe,

in het laatste deelvanhet Pleis-toceen.De _grotedieren zoalsmammoeten enneushoorns

zijn

al

_{goed bekend,}

maarwelke andere kleine dierener

rondgelopen

en

-gehuppeld

hebben is minder bekend.En,

welke dieren hebben

_{rondgezwommen}

in de meanderende rivieren zoals de

_oer-Rijn

enoer-Maas? Om die vragente beantwoorden werderin het

_Haagse

_{Museon op}

_zondag

2

juni jongstleden

de

_{mogelijkheid geboden}

om

bijzondere

strandvondsten telaten determineren door

deskundigen.

Nee,niet alleen fossiele botten_en

_tanden,

_maarook schel-pen, haaientandenen

archeologische

voorwerpen.

80 AFZETTINGEN WTKG 34(3),JUBILEUMJAAR2013

Op

eeneerdere

determinatiedag

voor fossiele

zoogdier-resten,eveneensin het

_Museon,

eenpaar

jaar geleden

ge-organiseerd

door de

_{Haagse Geologische Vereniging,}

kwa-menaleenaantal

bijzondere

zakenaan hetlicht.Voor het

eerstwerdertoeneen

pleistocene haas, Lepus

sp.,

gede-termineerd die later de

_{wetenschappelijke}

literatuur is

in-gegaan

(Mol

& Van der

Plicht, 2012).

De tweede

_{kustfossielendag}

werd drukbezocht. Erwasdan ook

_goede

reclame

_{gemaakt bij}

verschillende

_{verenigingen,}

metnamevia de

_digitale

_{weg. En dat}

_{werkte, gezien}

_de op-komst. Er

_zijn

heel veel fossiele

_schelpen,

haaientandenen skeletrestenvan

zoogdieren

envissenterdeterminatie

aan-geboden.

Deze drukbezochte

_{kustfossielendag}

heeft heteen enander

_opgeleverd.

Hiereenkorte

_opsomming

van in het oog

springende

determinatieresultaten:

• Fraaie

_{overblijfselen}

van

wolharige

mammoeten en

wol-harige neushoorns,

zoals

_perfect

bewaarde kiezen _en skeletresten. Van zowel demammoetals ook de

wolha-rige

neushoorns kleine skeletdelenvan‘handenvoeten’ die vaak ook _nog

_{puntgaaf overgebleven}

_zijn,

ondanks de

_{vernietigende}

krachten vande

_{sleephopperzuigers}

en

het_transportonder

_hoge

druk door de

_{persleidingen.}

• Er

_passeerde

een

‘fragmentair’ opperarmbeen

van een

wolharige neushoorn,

maar

‘fragmentair’

in

_positieve

zin; dit been is

_uitvoerig

_aangevretendoor

_{hyena’s (}

Crocuta crocuta

_spelaea)

die zichte

_goed

hebben

_gedaan

aanhet karkas vandeze neushoorn.

•

_Hyena’s?

Ja,die

_passeerden

ook derevue.Verzamelaar

Walter

_Langendoen,

diemaarliefst

dagelijks

de kusten

vanMaasvlakte 2

afloopt,

op zoek naarfossiele

zoog-dierresten,

kontrots

zijn

laatst

_{gevonden exemplaren}

la-tenzien. In totaal_raapte

_hij

al 23 versteende keutelsvan

dit

_{laat-pleistocene zoogdier}

_{op uit het}zand

_afkomstig

uit het

_{zandwingebied}

MV2voorde kust van

Zuid-Hol-land. En dantebedenken dat drie

_{jaar geleden}

_pasvoor

heteerst

melding

werd

_gemaakt

_van deeerste

hyena-coproliet

vande Noordzeebodem

(Mol

et

_{al., 2010).}

•

_Opnieuw

_een

_stukje

kaak dat kon worden

toegeschreven

aan een

haas, vrijwel

zekermeteen

pleistocene

ouder-dom. Heel interessantomtevermelden is het feit dat hier

wel de

_{snijtand aanwezig}

is. Datwaseerder niet het ge-val. Die

_{snijtanden zijn}

perhazensoort karakteristieken vanhet

onderhavige

kaakstuk zal straks de soortnaam

genoteerd

kunnen worden: sneeuwhaas of

_Europese

haas. Dan wordt

duidelijk

welke hazensoorterop de mam-moetsteppetussendemammoeten heeft

_{rondgehuppeld.}

• Dat in het Laat-Pleistoceen marieneenterrestrische zoog-dieren

_{gelijktijdig,}

dusnaastelkaar

_voorkwamen,

wasal

lang

bekend. Onderandere_van

_{wetenschappelijk}

onder-zoek _van fossiele

_{zoogdierresten}

uit het

_zogenoemde

Eurogeulgebied

voor de kust vanZuid-Holland

_(Mol

et al.,

2008).

Maar ook de Zandmotor laat zich niet

onbe-tuigd:

erwerdenopdeze

determinatiedag

verschillende resten van verschillendesoorten

_zeehonden,

walrus,

Odobenus_rosmarus,en

beloega, Delphinapterus leucas,

gedetermineerd

door de

_{aanwezige deskundigen.}

• Als

_topstuk

mageenvondstvanKeesvander Kraan uit Kwintsheul niet onvermeld

_blijven.

_Op

de Zandmotor

verzamelde

hij

een

tijdje

terugeenhielbeenvan eengroot

roofdier.

_Helaas,

niet helemaal

_compleet,

maarwelwas

al

_duidelijk

dat het om eenvraatrestvan

hyena’s

han-delde. Devraatsporenhad deze

_opruimer

van denatuur

achtergelaten

in het bot.

_Aanvankelijk

washet hielbeen

toegeschreven

aan een

walrus,

maar nader onderzoek

vandaag

in het Museon toondeaandat hetom een hiel-been

_(calcaneum)

van een hele_grotebruine beer_gaat,

Ursusarctos.Niet

_onaardig

omdusvast te stellen dat de

_hyena’s

zich _voorhunmenuniet

_beperkt

hebbentot de _{grotegrazers zoals}mammoeten en

wolharige

neus-hoorns.

• Uit het laatste

_{interglaciaal,}

het

_Eemien,

dat al bekend

isvanfossiele vondstenvan

nijlpaard,

bosneushoomen

bosolifant, opnieuw

eenbosolifant. Dit keer in devorm van eenhalve

bovenkaakmolaar,

gevonden

op het nieuwe landvanMaasvlakte 2en

waarschijnlijk afkomstig

van

de

_{diepere zandlagen}

vanhet

_{zandwingebied}

Maasvlakte 2.

• De liefhebbersvan stenen brachten

_prachtige

voor-beeldenmee vandestenendie via de

_oer-Rijn

ende

oer-Maas in het

_kustgebied

terecht kwamen. Uit de

Arden-nen,maarook uit Midden-Duitslandenuit het Scandi-navisch

_gebied.

Omdat_er

_langs

de Delflandse

_kust,

tussen Hoek_van Hol-landen

Kijkduin,

de

_{afgelopen jaren}

heelwatzand

opge-spotenisomde kustteversterken

_zijn

er,metnamedoor

ledenvande

Haagse Geologische Vereniging (HGV),

fos-sielen verzameld. In 2008-2009 kwam de

Kustverster-king

tussen Hoekvan Hollanden

Scheveningen

totstand

endaarna werd de Zandmotortussen Ter

_Heijde

en

Kijk-duin

_opgeleverd

in 2011

_(Van

der Valket

al., 2011).

Met het_opgespotenzand uit de

_diepere

delenvande Noordzee

kwamenrestenvandieren uit de

ijstijd

mee, vooral uit het Weichselien

_(11.500

tot 100.000

_{jaar geleden)}

en van na

de

ijstijd,

uit het

_{Vroeg-Holoceen (8.000}

tot 11.500

jaar

oud).

Ook de

_aangelegde

Maasvlakte 2

_(MV2)

is inmid-dels open voorhet

publiek

enbiedt

ongekende

mogelijk-heden_omfossielentezoeken. De MV2 heeft inmiddels al

eenaantal

spectaculaire

vondsten

_opgeleverd.

Naast leden

vande

Haagse Geologische Vereniging

hebben ook

ande-renhun best

gedaan,

dan wel

gericht,

dan welenpassant

iets_opgeraapt.Inmiddels iserruime

belangstelling

ontstaan

voor deze fossielen. Zoveel

belangstelling,

dateenaantal mensenhun hoofden

bij

elkaar

gestoken

hebbenen

beslo-ten_eenboek temaken_overal die vondsten. Daarom ook is de

_{determinatiedag georganiseerd}

door de

_Haagse

Geo-logische Vereniging

die ondersteund werd door de Werk-groep voor TertiaireenKwartaire

_{Geologie (WTKG)}

_en de

_Werkgroep

Pleistocene

_{Zoogdieren (WPZ)}

_en

gefacili-teerd door het Museon.

AFZETTINGEN WTKG 34(3),JUBILEUMJAAR2013 81

•

Schelpen

kwamen ook _aanbod: flinke hoeveelheden

schelpen

uit het Holoceenenuit het laatste

_{interglaciaal}

in het

_Pleistoceen,

het

_Eemien,

werden

_getoond

met ken-merkende voorbeelden. Daaronderwarenondermeer tal-lozeoesters

_aangeboord

door verschillendesoorten bo-rende

_organismen,

waaronder borstelwormen.

•Niet alleen kwartaire

_schelpen

werden

_getoond,

ookeen

tweetal veel oudereen

vrij

zeldzame mollusken werden

meegebracht.

Het betrofeen

onooglijk,

maarinteressant

topfragmentje

van eeneocene zwinkokkel Venericor

planicosta

eneen

fragmentje

van een

pliocene

Turri-tella incrassata incrassata. Beide stukkenwaren

verza-meld op de Zandmotorenhoewel inmiddels

duidelijk

is

dat ditsoort

verspoeld

materiaal daar relatief vaak voor-komt

_(Langeveld

et

al., 2012), blijven

het

_belangrijke

vondsten,

dieextra

onderbouwing

vormenvoor een

oer-Scheldemeteen

duidelijk

andere

_loop

dan

_vandaag

de

dag (Cadée

&

_{Wesselingh, 2009).}

• Een

_mogelijk

dooreen

(neolithische?)

mens

vervaardigd

artefactvanzwarte vuursteen werd

_aangebracht

door

va-der en zoonSchoemaker:

zij zijn

naar een

archeoloog

doorverwezen.

• Een deel_{van een}

_gewei

_{van een}edelhertmet

duidelijke

zaagsporen:ookeen

niet-alledaagse

vondst.

Nee,erwerden niet alleenmaar namen

geplakt

op de

fos-siele resten,ook werd_erkennis

_gedeeld,

in de_vormvanhet onderbouwenmet_argumentenvan de determinaties door

de

_deskundigen.

Deze

uitleg

werd door velenzeer gewaar-deerd. Dick Mol hieldnamens Bram

Langeveld,

Walter

Langendoen

enandereneen

presentatie

overde

zoogdier-fossielenvande Nederlandse

_kust,

_{die later deze maand op}

eenconferentie ‘The World ofGravettian Hunters’ in

Kra-kau.

Polen zal worden gegeven. We haddenzo

gezegd

een

pre-view.

De WPZ hadeen

uitgebreide

veren

igingsstand

meegenomen, de WTKG eenwatkleinere.

Literatuur

Cadée,

G.C. & F.P.

_Wesselingh,

2009. Van levend

_schelpdier

naarfossiele

schelp:

tafonomievanNederlandse

strand-schelpen.- Informatieblad

vandeNederlandse

Malaco-logische Vereniging,

nr. 13.

(www.spirula.nl/publicaties/

informalicbladen/NMVinfoblad

_13.pdl).

Langeveld,

B.,T.

Langeveld&

H. Mulder,2012.

_Scaphella

lamberti

_{(J. Sowerby,}

_1816):

_nogeen

exemplaar

van

de Zandmotorenenkele

fragmenten

vanArendsduin

(Zuid-Holland).

-

Afzettingen

WTKG 33

(2):

41-42.

Mol,

D. & H.vander

Plicht,

2012. Een haas

_(Orde

Lago-morpha,

Familie

_Leporidae,

Geslacht

_Lepus)

van de

laat-pleistocene

fauna_vande Noordzeebodem.-

Cra-nium 29

(2):

33-35.

Mol,

D., J. deVos, R. Bakker, B. van

Geel,

J.

Glimmer-veen,H.van der Plicht & K.Post,2008. Kleine

ency-clopedie

vanhet leven in het Pleistoceen: mammoeten, neushoornsenandere dierenvande Noordzeebodem.

- Veen

Magazines,

Diemen.

82 AFZETTINGEN WTKG 34(3),JUBILEUMJAAR2013

Mol, D., W. Borst & J.Reumer,2010. De eerste fossiele

hyenakeutel

uit de Noordzee.

_-Straatgras

22

_(5):

91-93. Van der

Valk,

B., D. Mol & H.

_Mulder,

2011.

Mammoet-bottenen

schelpen

voor het oprapen:

verslag

van een

onderzoeksexcursienaarfossielenop ‘De Zandmotor’

voorde kusttussenTer

_Heijde

en

Kijkduin

(Zuid-Hol-land).

-

Afzettingen

WTKG 32

(3):

51-53.

'Dick

Mol,Gudumholm_41,2133 HG

Hoofddorp.

e-mail:

_{dickmol@telfort.nl}

2

Bram

_Langeveld,

_Distelweg

13,2215 DSVoorhout, e-mail:

bramlangeveld@hetnet.nl

3

BertvanderValk,

Aronskelkweg

74,2555 GN Den

_Haag,

e-mail:

_{bert.jeannette@gmail.}

_com

3

Jacquetine Waasdorp,

secretaris HGV,Nicolaas

_Tulpstraat