Een rondreis door Egypte

90

_Afzettingen

WTKG

_18(4),

1997

Een rondreis

door

_Egypte

Henk+Jan van Vliet & Theo _Paymans *

Dit doen de meesten dan ook niet. De toeristen die hier komen, hebben het

_merkwaardige

idee dat een vakantie bestemd is om uit te rusten; ze schijnen dat aan het strand te doen. Hurghada is bekend _wegens de koraalriffen en het is inderdaad de moeite waard te _gaan

snorkelen om de _tropische fauna ook eens in levende staat te zien.

De stad is _gebouwd in het _{laaggelegen gebied} tussen de zee en het bergachtige achterland.

In en rondom _{Hurghada liggen} diverse _{rotspartijen; mogelijk vroegere} kliften uit een periode dat de zee dieper landinwaarts _lag. Ten _gevolge van de bouwactiviteiten worden

overal

_{aardlagen omgewoeld}

die

_{rijk zijn}

aan fossielen. De

_ondergrond

van de stad bestaat uit tertiaire

_{kalksteenlagen;}

in

_bepaalde

niveaus

_zijn

koralen en steenkernen van

_schelpen

te

verzamelen. Dit alles wordt bedekt door een halve meter dikke _grindlaag met afgerold porfier engraniet uit het _bergland. Erboven _liggen zand- en kleilagen van naar schatting 1

tot _1,5 meter dikte, soms met dunne grindlaagjes. De schelpen zijn in de _diepere,

steenachtige

lagen opgelost, in de _{hogere lagen zijn} ze

_redelijk

_{geconserveerd} in het alleszins _{nog compacte} sediment. De _lagen boven de kalksteen hebben zeer wisselende dikten en zijn soms zelfs afwezig.

We vernamen dat deze lagen een deels_Pliocene, deels Pleistocene ouderdom hebben. Door

bouwactiviteiten is fossiel en _vermoedelijk ook recent materiaal _vermengd. Het is dus zaak

de _{juiste plaats} te vinden, waar _je er min of meer zeker van kunt zijn wat de herkomst van de _schelpen is.

Wij vonden dit _uiteindelijk in een bouwterrein _westelijk van de oude stadskern, dat voorheen een militair

_oefengebied

moet

_zijn

_geweest en waar _nog diverse bunkers en betonnen tunnels liggen. De _{schelpenlagen zijn} er bijeengeschoven door bulldozers en veel schelpen zijn doorweer en wind _losgekomen uit het sediment.

Mooie _{exemplaren liggen} hier in _grote aantallen: Murex, Conus en vele andere soorten.

Recente _schelpen wordentrouwens overal in de stad te _{koop aangeboden,} maar wat heb _je aan zo’n

_{opgevist, glimmend}

en

_kleurig

_exemplaar als

_je

hem ook als fossiel, in verweerde

en wat verbrokkelde staat kunt -vinden?

Op een _nabijgelegen plaats werden de wat _{dieper liggende kleilagen aangesneden.} Hierin

komen vooral Pectenidae voor, vaak tweekleppig en begroeid met _zeepokken, en tevens

zeeëgels zoals _{Clypeaster aegyticus} die tot 15cm _groot kan worden.

Het _aanwezige zout dat korsten vormten het zand in _droge toestand _erg hard maakt, maakt het _noodzakelijk de _schelpen thuis _{geruime tijd} in water te _leggen. Helaas heeft men de neiging de _woestijn als _stortplaats te _gebruiken waardoor er overal veel afval ligt. Een onaangename vondst bij het zoekenwas het kadaver van een wel zeer recente koe. Je moet

Afgelopen

zomer hebben we in 14 _dagen

_Egypte

doorkruist en bezochten daar naast de bekende _{bezienswaardigheden} ook enkele _{geologische vindplaatsen.} Dit _verslag is een beschrijving van diverse _plaatsen, en is vooral bedoeldomeen indrukte _geven.

Onze reis _begon in _Hurghada aan de Rode Zee. In deze stad, die de laatste _jaren in _hoog tempo

uitgroeit

tot een _grote, westerse

_{vakantieplaats,}

is een interessante

_{wedstrijd gaande}

tussen _{geestdriftige} architecten, wie het _{afzichtelijkste} en saaiste hotel uit de grond weet te

stampen. Dagelijks worden honderden toeristen _{per vliegtuig aangevoerd,} waardoor de

vergelijking met de bio-industrie zich aan je opdringt. Er zijn geenoudheden in de buurt

Afzettingen

WTKG

_18(4),

1997 91

er steeds _op bedacht zijn dat _op weinig betreden, verlaten _{plaatsen verderop langs} de kust

ook

_mijnen

kunnen

_liggen...

Vanuit _Hurghada reisden _wij naar het 140 km zuidelijker gelegen Qoseir om een fabriek te

bezoeken die fosfaat uit elders _{gelegen fosfaatmijnen} verwerkt. De _{maatschappij ’Upper} Egypt’ onderhoudt met uitstekende _{touringbussen lijndiensten} naar oa. _{Luxor, waarbij} ook ons reisdoel wordt aangedaan. De

_prijzen

zijn laag: de reis kost nog geen tien gulden per

persoon. f

Tussen Hamraween_(waar ookeen _{fosfaatgroeve} in de buurt _schijnt te _zijn) en _Qosier kan

men overnachten in de luxe bunker _Movenpick; in Qoseir zelf is ook een _eenvoudig hotel. Hoewel we aan de _ingang van de fabriek werden tegengehouden, werden de bewakers om

niet te

_doorgronden

redenen _{opeens erg}

_behulpzaam

toen we toch onze

_rugzakken

neerlegden en tussen de _{fosfaathopen gingen} zoeken. Ze _gingen meezoeken en deden alle mogelijke moeite om het verschil tussen diverse _typen fosfaat uit te _leggen. Onze verwachtingen waren _{hooggespannen:} we _{hoopten op} grote Otodus _{obliquus-tanden.} Maar

dat viel _{tegen; pas} na een kwartier vonden we een

_Squalicorax

met

_scherpe

kartelranden. Uiteindelijk bleek dat_je de meeste kans _op succes had, als _je tussen het

_uitgespoelde

_grind zocht, waar _vrij veel kleine en meestal afgebroken tanden lagen. Na een uur hadden we er

ongeveer 50 verzameld en een _fragment van een (Mosasaurus-?)wervel.

Tegen de avond kwam er iemand die zich voorstelde als Aly Shaltout, chemicus van de fabriek. _Hij leidde ons rond over _{stellages, steigers, langs} ronddraaiende tandwielen en allerlei zeven. Hier wordt het ’zachte’ van het ’harde’ fosfaat _gescheiden en met molens

wordt het residu met zeewater _{gespoeld. Ergens} in het _{scheidingsprocede} worden tevens

gips

en

_anhydriet

geproduceerd.

De

_steenhopen

waar we hadden

_gezocht,

bestaan uit het

_zogenaamde

harde _fosfaat, dat als

afval _terzijde is gelegd.

Deze heer Shaltout was uiterst _{hulpvaardig; hij} zei dat we de _{volgende dag} moesten

terugkomen en hij liet een wagen komen die ons naar het plaatselijke Sea Princesshotel bracht. Een kamer kost hier 25

_{egyptische ponden-}

een

_pond

is 63 cent-, inclusief _ontbijt. Ook kan men er dineren, maar de ambiance is _eenvoudig en de sanitaire

voorzieningen zijn

nietzeer schoon.

De _{volgende dag} mochtenwe het fabrieksterrein niet _op en men eiste dat we eerst aan de

heer Shaltout toestemming zouden _vragen- voor we er _erg in hadden werden we _op een brommer _gehesen en naar _zijn kantoor in de stad _gebracht.

Opnieuw werden we zeer voorkomend behandeld; hij en een andere chemicus, de heer Khalid Ramadn toonden ons nu het gehele scheikundige laboratorium en enkele vondsten uit de

_{fosfaatmijnen,}

waaronder

_{gipskristallen,}

bariet en een _grote,

_beschadigde

nautilus.

Vervolgens brachten ze ons naar een deels verlaten _{fosfaatgroeve, ’Zogel} Bhar’ _genaamd,

die bekendzou staan om _zijn tanden. Als _je de _kustweg van Qusier 10 km naar het zuiden

vervolgt zie _je aan de rechterkant een zwart bordje met arabisch _opschrift. Je moet dan naar rechts afslaan en _ongeveer 5 km. over een _zandweg de _{woestijn inrijden.} Je kunt een taxi _nemen, maar het is de _vraag of deze de

_zandweg

wil _opgaan; eventueel is dit laatste

stuk _lopend af te_{leggen (erg} warm- drinkwater! factor 30! een _hoed!).

De _groeve, aan de rechterkant gelegen, bestaat uit een steile wandvan bijna 10 meter _hoog

waarin diverse _{lagen zijn} te zien. De bovenste wordt de ’oesterbank’ _{genoemd. Onderin} de wand _zijn er meerdere ’holen’ te

zien-toegangen tot _{primitieve ondergrondse} schachten waar het fosfaat _{wordt gewonnen. Op} anderhalve meter _hoogte in het _{profiel ligt} een meer

dan een halve meter dikke _laag van _roodachtig, vast leem met veel, fijn grind en lichte

fosfaatbrokjes. Inderdaad _liggen de haaientandenvoor het _oprapen, maar ze zijn klein, vaak _afgesleten en bros. Tanden zo uit het _{profiel gehaald} breken af. De commerciële

92

_Afzettingen

WTKG

18(4),

1997

waarde is _overigens nihil. Het best kunnen de tanden los verzameld worden in de

uitgespoelde hopen

die voor de

_{afgraving liggen.}

We vonden er enkele honderden in twee uur tijd, en _{beenplaten, botfragmenten,} tanden van andere vissen en zelfs

Mosasaurus-tanden.

Volgens onze _gidsen is het fosfaat _afgezet in het Maastrichtien en zou dus een

Krijt-ouderdom hebben. Gezien de soorten

_lijkt

dit

_aannemelijk;

_Squalicorax

verder _Odontaspis-soorten en

komt veel voor, Cretolamna. Otodus _obliquus, een tertiaire soort, werd niet aangetroffen.

Van hieruit vertrokken we naar Luxor. Let

bij

een bezoek aan het Dal der

Koningen

op de

overvloedige

vuurstenen: hun

_{merkwaardige,}

ronde vormen en de

_regelmatige,

concentri-sche _gelaagdheid die ze _bij doorzagen tonen, doen vermoeden dat het versteende sponzen zijn. Er _liggen ook _grote steenkernen van mollusken; de fossielen komen uit het Krijt of

Jura.

Ons laatste reisdoel vormde _Cairo, de

_gigantische

en zich almaar uitbreidende hoofdstad.

In het centrum _ligt het Tahrirplein met het Egyptische Museum. Goedkope hotels _zijn hier

ook in de buurt (bv. het Sun-hotelen het Ismaila-hotel) waar het niet per se slechter toeven

is dan in duurdere onderkomens- we

_kregen

in een luxer hotel eens

_gezelschap

van allerlei

aanhankelijke kakkerlakken. Oversteken

op het Tahrirplein kan alleen met een door jarenlange meditatie _verkregen besef van de betrekkelijkheid van alle _dingen. De _enige

verkeersregel is dat de

grootste en snelste auto _voorrangheeft.

Bij een bezoek aan de _{pyramiden (Gizeh,} aan de rand van _Cairo) loont het de moeite de kalksteen aan een onderzoek te

_{onderwerpen; je}

kunt al snel tientallen nummulieten zien (Nummulites gizahensis). Ook de natuurstenen vloeren in hotels zijn vaak van

nummulietenkalksteen.

Aan een andere kant van Cairo ligt een versteend bos. Om hier te komen vertrokken we vanaf het

_Tahrirplein

met de metro (15 minuten, dit kost slechts een

_pond)

naar de

_wijk

El

Maadi. Vervoer _per taxi door het centrum is heilloos _vanwege de file’s en verkeerschaos.

Vanaf Maadi namen we de taxi, waarvoor we een chauffeur uitzochten die althans enigszins engels sprak en aan wie we ons doel konden _duidelijk maken. De kans is niette

verwaarlozen dat je anders wegens taalproblemen na een urenlange rondrit bij de

pyramiden wordt _afgezet. Zoals steeds is het zaak eerst een vaste _prijs af te _spreken en dan

nog wordt deze meestal halverwege de rit _verhoogd. Onze chauffeur _pakte dat als _volgt aan: hij raadpleegde onderweg enkele collega’s die na overleg eenparig besloten dat de

prijs

moest worden verdubbeld.

Wij hadden hem, zoals het boek ’Petrified Forests’ van Ulrich Dernbach _{(1996) aangaf,} geïnstrueerd om de grote weg te nemendie van Maadi, Cairo naar Suez _{gaat. Ongeveer} 17 km. buiten Cairo _passeert mentolhuisjes, waar een _pond tol voor verdere doorgang wordt

geheven. Na_nog een kilometer zie je, net voor een bocht aan de linkerkant een _nieuw ge-bouw _staan, met als

_opschrift

dat hier het versteende bos van Cairo

_ligt

en dat het een

’protected area’ is. Het terrein werd in 1989 _afgesloten en _pas in 1996 weer voor het publiek opengesteld. Er _zijn enkele houten _bankjes met _{afdakjes neergezet} en het maakt sterk de indruk weldra in toeristische routes te _{worden opgenomen.}

Overal _op dit terrein, _ongeveer 4 km2

, liggen massaal kleine en grote stukken versteend

hout en er zijn stammen te vinden tot 30m _lang en een doorsnede van een meter. _Op

sommige plaatsen liggen meerdere boomstammen _bij elkaar. Het hout is echter niet mooi om te zien. Het is zwaar verkiezeld, er _{zijn nauwelijks} houtstructuren te onderscheiden en

Afzettingen

WTKG

_18(4),

1997 93

kleur heeft. Wel is aan de oppervlaktestructuur goed het hout als _zodanig te herkennen.

Volgens

’Petrified Forests’

_gaat

het

_vermoedelijk

om stammen die ’door een

_vloedgolf

bijeengespoeld

zijn en later werden bedekt door lava’, maar ik heb geen sporen van lava

gevonden, wel veel _afgerolde vuurstenen. Het zou om ondermeer _{palmhout gaan} en de ouderdom_zou 35 _{miljoen jaar zijn.}

Al het hout

_ligt

aan de

_oppervlakte;

de

_{onderliggende}

_lagen

bestaan uit deels zachte, deels

harde kalk-zandsteen met soms klei enwat gips. Ongeveer een anderhalve meter onder het

niveau met het hout _ligt een _laag van een meter dik met _{vage, ronde} structuren, omgeven

door

gekristalliseerd calciet, waarschijnlijk een schelpenbank.

Gelukkig

zijn

er enkele bewakers die

_je

vanuit het

_gebouw

in de gaten houden en

_bij

het

afscheid in

_bescherming

nemen _tegen de boze aandrift om iets mee te smokkelen. Verzamelaars kunnen _overigens de _weg oversteken waar de heuvels ook vol liggen met

versteend hout. Zelfs voor een snackbar in Maadi _lagen in een tuintje een _paar stukken

versteend hout van zo’n anderhalve meterlengte.

Het is _goed om met de chauffeur af te

_spreken,

wanneer

_{hij je}

komt

_{ophalen; wij}

meenden

een

_busje

te kunnen nemen

_bij

de

_tolplaats.

De

_wandeling

hierheen is in de _{hitte, langs} een

drukke _weg, niet _{erg gemakkelijk} en we kregen uiteindelijk vervoer van een ’minibus’,

waarvan de bestuurder dermate enthousiast was, dat _hij van _puur plezier nu eens links, dan

weer rechts

_ging

_rijden

en ten

_langen

leste zelfs _opeens de

_{versnellingpook}

los in

_zijn

handen hield..

Vanuit Cairo _begonnen we aan de _terugreis naar Nederland. We _hopen ooit eens een tocht

door de Sinai te maken en ook _langs de

_westelijke

oasen. Als iemand van het bestaan van

andere

_vindplaatsen

_{op de}

_hoogte

_is,

of meer informatie heeft over de hierboven

_genoemde

plaatsen, willen we dat graag vernemen!

‘Adres van de schrijvers: A. Tasmanstraat 41 3531 GS Utrecht 030-2944218