Samenwerken aan een veilige en vitale Rijn

SAMENWERKEN

aan een

VEILIGE & VITALE

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

VOORWOORD

Ik ben ervan overtuigd dat we met een integrale

gebiedsontwikke-ling het rivierengebied veiliger, rijker en mooier kunnen maken met

behoud van de eigenheid en identiteit. Het Rijngebied – van Lobith

tot Loevestein, Hagestein en Kampen - heeft zoveel

landschappe-lijke kwaliteit en potentie. Denk aan onze dijken, de uiterwaarden,

het water van de rivieren zelf, het landschap met zijn oeverwallen en

kommen, onze prachtige riviersteden en het cultuurhistorisch en

mi-litair erfgoed. Ik weet zeker dat we haar kwaliteiten nog meer kunnen

benutten, versterken en verder ontwikkelen.

In deze brochure tonen we de Rijn en haar afzonderlijke riviertakken

Waal/Merwede, Nederrijn/Lek en de IJssel. Door onze doelen,

opga-ven en mogelijke maatregelen letterlijk in beeld te brengen. En we

delen graag ons gedroomde eindbeeld met u, om te laten zien waar

we het allemaal voor doen: samenwerken aan een veilige, mooie,

beleefbare en vitale rivier.

Josan Meijers

Nederland dankt zijn bestaan en zijn rijkdom voor een belangrijk deel

aan de ligging in de delta van de grote Europese rivieren Rijn en Maas.

Het grootschalige, open landschap, met per riviertak een heel eigen

ka-rakter, is onderdeel van de Nederlandse identiteit. Het is er goed wonen

en werken, en de Rijn is zeer belangrijk voor de logistiek. Als

dijkbewo-ner leef ik dagelijks met de schoonheid en de kracht van de rivier.

Het rivierenlandschap is continu in verandering. De laatste decennia ligt

de nadruk op werken aan waterveiligheid, met de uitwerking van een

voorkeursstrategie volgens het motto: krachtig samenspel van

dijkver-sterking en rivierverruiming. De nieuwe grote opgaven in Nederland

rond duurzame energie, klimaatadaptatie, infrastructuur, natuur,

kwa-liteit van de woon- leefomgeving en duurzaam vaarwegbeheer, hebben

ook in het rivierengebied hun impact. Maar volgens mij bieden ze juist

ook uitgelezen kansen. Voor een brede ontwikkeling, voor impulsen aan

ruimtelijke kwaliteit. En andersom: het rivierengebied kan juist ook een

bijdrage leveren aan die grote opgaven.

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

DE RIVIERTAKKEN IN BEELD

levensader van de Hanzestad Deventer, maar de afgelopen decennia leken we haar als stad de rug te hebben toegekeerd. Dat is de laatste jaren gelukkig weer veranderd. Door rivierverruiming zijn de uiter-waarden bij de IJssel bij Deventer alleen maar mooier geworden. Het gebied tussen de beide bruggen heeft een opknapbeurt gehad en fungeert steeds meer als uitloopgebied van de stad, terwijl buiten de bruggen juist volop ruimte is voor rust en ontwikkeling van nieuwe natuur. Je ziet dat de IJssel daardoor weer omarmd wordt. En dat er nieuwe kansen en mogelijk-heden ontstaan. Bijvoorbeeld voor een Stadsstrand. Een unieke ligging waar het stadsleven, natuur en de mooiste rivier samen komen en het uitzicht op het stadsfont, de ‘Deventerbeleving’ compleet maakt.”

Koos Janssen, Deventer

De IJssel

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N DIJKEN groot & zwaar BREEDTE 400 m KARAKTER veel stroming weinig recreactie SCHEEPVAART veel “Als tiener fietste ik in de jaren 70 dagelijks over de dijk naar de middelbare school. Langs strak groene uiterwaarden vol prikkeldraad en een vervuilde Waal. Door de jaren heen heb ik de Nederlandse rivier- delta zien veranderen. Aan de ene kant de rivier waar vrachtschepen voorbij stampen en meeuwen die krijsend over het water scheren. Aan de andere kant ligt in de verte de rivierdijk waar hier en daar een kerktoren bovenuit piekt. Wilde graslanden, bossen van wilgen en populieren, poelen en geulen, rivierdui-nen en zandstranden onderbroken door kribben. Er is al veel bereikt in het Rijngebied. Soorten die bijna of helemaal verdwenen waren, gedijen weer zoals zalm, zeearend, otter en bever. De zwarte populier is teruggekeerd en de plaatselijke bevolking heeft recre-atiegebieden dicht bij huis. Wat is het rivierlandschap en de nieuwe natuur die er in leeft overweldigend!”

Anne Nijtmans, Nijmegen

De Waal en Merwede

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

“Ik woon om de hoek van de Rijnkade in Arnhem en beleef de rivier alsof het mijn achtertuin is. Wonen zo dichtbij de rivier geeft rust en reuring. Tegelijk en allebei. Rust omdat de rivier mij het gevoel geeft dat ik midden in de natuur leef. De aanblik van het water, de uiterwaarden met strandjes, het groen en het zand: ik geniet er elke dag van! Reuring omdat het gebied langs de Rijn ontzettend divers is ingericht: strandjes waar mensen in de zomer lekker rondhangen, graffitikunst, aanlegsteigers voor internationale cruiseschepen, talrijke gezellige kroegen en restaurants en natuurlijk het historische museum ‘De slag om Arnhem’. Die diversiteit maakt het Rijngebied ontzettend levendig. Een genot om er te wonen!”

Serge Portier, Arnhem

Nederrijn en Lek

OPGAVEN VOOR DE RIJN

Vanuit het Deltaprogramma werken overheden en andere betrokken partijen samen aan een veilig,

klimaat-bestendig en aantrekkelijk Nederland. In het gebied van de Rijn is dat een aanzienlijke opgave. De Rijn, met de

riviertakken Waal, IJssel en Nederrijn/Lek, moet door klimaatverandering steeds grotere hoeveelheden water

kunnen afvoeren. De combinatie van afgekeurde dijken, klimaatverandering, bodemdaling en nieuwe normering

maakt dat de waterveiligheid in het rivierengebied de komende decennia onder grote druk komt te staan. En dat

is niet de enige opgave in het gebied. We zetten de belangrijkste uitdagingen op een rij.

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

Om het risico op overstromingen klein te houden, moeten de dijken sterk en hoog genoeg zijn en moet het riviersysteem voldoende ruimte geven aan het water

De Rijn is een belangrijk internationaal logistiek knooppunt voor overslag; de Waal is de grootste transportweg van ons land Voor planten en dieren moet de Rijn een prettig leefklimaat bieden, zowel in het water als in de uiterwaarden

Lage waterstanden zijn onder andere een probleem voor de inname van drinkwater en de landbouw

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

De rivieren zijn en blijven een aantrekkelijk woongebied Mensen zoeken voor recreatie en ontspanning steeds meer de rivier op

De Rijn moet in alle seizoenen

goed bevaarbaar zijn Kansen voor duurzame energie moeten worden benut Ruimtelijke kwaliteit is belangrijk: een aantrekkelijk landschap dat ruimte biedt aan de verschillende functies van de rivier, met behoud van eigenheid en identiteit. De Rijn moet een aantrekkelijke vestigingsplaats aan bedrijven bieden

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

HOT-SPOTS

In het gebied van de Rijn zijn een aantal hotspots: plekken waar de specifieke kwaliteiten van het rivierengebied

samenkomen met verschillende opgaven. Op deze plekken is het mogelijk om de opgave voor waterveiligheid

te combineren met onder andere stedelijke ontwikkeling, recreatie en natuur. Dit komt sterk naar voren in de

volgende gebieden.

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

ZWOLLE - IJSSELDELTA

ARNHEM - NIJMEGEN GORINCHEM - BIESBOSCH SINT ANDRIES ZUTPHEN - DEVENTER

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

AANPAK: KRACHTIG SAMENSPEL

Om de Rijn veilig, mooi en vitaal te maken en te houden, krijgen rivieren meer ruimte en worden dijken versterkt. Dat gebeurt in een krachtig

samenspel waarbij partijen nadrukkelijk zoeken naar mogelijkheden om maatregelen voor waterveiligheid te combineren met andere ingrepen

langs de rivieren, bijvoorbeeld voor natuur, waterkwaliteit of wonen. We brengen de kansen voor integrale gebiedsontwikkeling in beeld.

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

Door de aanleg van nevengeulen ontstaat meer ruimte voor de rivier Dijkverlegging is een manier om de rivier meer ruimte te geven Een nevengeul biedt kansen voor wonen, werken en recreatie

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

In goede samenwerking zorgen we voor duurzaam vaarwegbeheer

Uiterwaardverruiming geeft de rivier de ruimte en biedt kansen voor rivierstranden en recreatie

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

Beekverbindingen worden weer passeerbaar voor vissen De aanleg van natuurvriendelijke oevers is gunstig voor natuurontwikkeling en biedt ruimte voor educatie en waterbewustzijn De aanleg van langsdammen is van belang voor de scheepvaart en biedt kansen voor recreatievaart en natuurontwikkeling

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

DE RIJN IN 2050

Toekomstbeeld in vogelvlucht

S A M E N W E R K E N A A N E E N V E I L I G E & V I T A L E R I J N

“Langs de IJssel gebeurt veel. Er wordt niet alleen gewoond en gewerkt, maar ook gerecreëerd en de afgelopen jaren is er veel nieuwe natuur gemaakt. In het denken hierover in toekomstbeelden hebben we de zaken omgedraaid: neem waterveiligheid niet als hoofddoel bij het werken aan de rivier, maar zie het als integraal onderdeel van gebiedsontwikkeling. Dus ontwikkelingen ten behoeve van wonen, werken, energieproductie, recreatie en natuur als doel en waterveiligheid als onlosmakelijk onderdeel daarvan. Dat leidt tot een toekomstbeeld waar water weer de ruimte krijgt in een kleinschalige, cultuurhistorische en recreatieve IJsselvallei. De IJssel vormt daarin een verbindend natuurlijk lint tussen de ‘ecologische hotspots’ IJsseldelta bij Kampen en Gelderse Poort bij Arnhem. En op belangrijke infrastructurele IJssel knooppunten zoals bij Arnhem, Deventer en Zwolle, is ruimte voor stedelijke uitbreiding en energie- landschappen.“

Jan Roozenbeek, IJssel-knooppunten,

Deelnemer aan het Ontwerplaboratorium rivieren

“Mijn wens voor het Rijngebied is dat we doorpak-ken met wat we de laatste jaren succesvol hebben neergezet: samenwerken aan veilige rivieren en aan een landschap waar we van kunnen genieten, door de rivier de ruimte te geven. Dat betekent dat we boven en onder water verder aan de slag moeten. Boven water zie ik kansen voor het verder verster-ken van de dynamiek van het oude rivierlandschap: aaneengesloten gebieden langs de rivier met steeds veranderende vegetatie en de terugkeer van grazers en edelherten. Onder water is qua visstand nog veel winst te halen door de onderwatervegetatie terug te brengen en het herstellen van de kraamkamers. Het zou toch fantastisch zijn als we de zalm en de steur terug zien! En als gevolg daarvan de visarend. Als we willen, kunnen we dat voor elkaar krijgen.”

Bart Geenen, Wereld Natuur Fonds

“Ik woon in de uiterwaarden, het rivierlandschap is mijn achtertuin. Mijn droombeeld is dat de uiter-waarden dichterbij worden bracht, zodat mensen er meer van kunnen genieten. Het landschap zou daar-naast een natuurlijke uitstraling moeten behouden. Niet met kunstgrepen en verharde paden, maar met struinroutes. Die natuurlijke uitstraling kan worden versterkt als we meer water krijgen, bijvoorbeeld door het aanleggen van een nieuwe geul. Zo creëren we een aantrekkelijk gebied voor planten en dieren en ontstaat er meer variatie in het rivierlandschap. Hoe leuk is het als er in onze achtertuin bevers, ringslangen en ijsvogels leven! Belangrijk is dan wel om verschillende functies toe te kennen aan de uiter-waarden: een intensieve kern waar je kunt zwem-men en recreëren en uiterwaardeplekken waar het veel rustiger is en waar je in je eentje kunt struinen in de natuur. “

Djura Prins, Wageningen

DE RIJN IN 2050

COLOFON

Productie en teksten

Communicatiebureau de Lynx, Kirsten Jeurink

Grafisch ontwerp

Communicatiebureau de Lynx, Annemarie Wijmenga

Fotografie

Rijkswaterstaat: 4, 5, 8, 9 l.o., r.o.,13 r., Tineke Dijkstra: 14 l.b., Thomas Fasting: 10 l., Flip Franssen: 8 r.b., 14 r., John Gundlach: 13 l.o., Harry van Reeken: 15 l.o., Marc Schols: 10 r., Ruben Smit: 6, 9 l.m., Jasja Vliegt: 15 l.b. | Peter Veenema: 8 r.o., 9 l.b., 9 r.b., 12 | Hollandse Hoogte: 11 r.o., 13 l.b., 14 l.o. | Waterschap Drents Overijsselse Delta: 4, 11 r.b., r.m., 15 r.o.

Illustratie

Oomen Landschap, Dirk Oomen

Drukwerk

Coers & Roest

Redactie

Bert Voortman, Daniëlle Verhoeven, Dianne Laarman

Met medewerking van: Sonja Seuren, Karen Mol, Henk ter Horst, Yvonne Driessen, Ronald Löhr, André Opdam, Alien Zwart, Yris Visser, Annita van Betuw