MODERNE DRUGS: OUDE WIJN IN NIEUWE ZAKKEN?
JAN TYTGAT, Laboratorium Toxicologie, K.U.Leuven
Drugs en psychotrope substanties in het algemeen zijn stoffen die inwerken op de hersenstructuren en alzo op de geest of ‘psyche’. Gesteld kan worden dat de mensheid reeds van in het prille begin het bestaan en de uitwerking van een aantal natuurlijk voorkomende psychotrope stoffen kende. In de twintigste eeuw heeft er zich echter een explosieve ontwikkeling en beschikbaarheid plaatsgevonden van (semi-) synthetische stoffen, die een verrassende uitwerking hadden op de hersenen. Sommige van deze stoffen, zoals neuroleptica en antidepressiva, zijn dankzij hun therapeutische kwaliteiten belangrijk gebleken in de geneeskunde. Daartegenover zijn er echter ook andere door de mens gemaakte stoffen met psychotrope werking ten tonele verschenen, die gewoonlijk meer voor het genot dan voor therapeutische doeleinden worden gebruikt. Zulke stoffen catalogeert men doorgaans als drugs.
Sinds het einde van de jaren ‘60 is er in Europa en de Verenigde Staten van Amerika een opmerkelijke verhoging vastgesteld van de handel en het gebruik van drugs. Ook België bleef niet gespaard. Nationale politiestatistieken tonen aan dat zowel het aantal drugszaken als het aantal personen dat daarbij betrokken is, toeneemt. Sinds 1980 kunnen we van een vertienvoudiging spreken. Om meer te weten te komen over het druggebruik bij jongeren en scholieren, werden herhaaldelijk enquêtes uitgevoerd naar het gebruik van alcohol, tabak, medicatie en illegale drugs. Uit deze studies bleek vooral dat drugs in de eerste plaats worden gebruikt op fuiven en op café. Druggebruik en verslaving zijn echter een fenomeen dat zich in alle lagen van de bevolking manifesteert en bijgevolg een maatschappelijk probleem is. Omwille van enerzijds de nieuwsgierigheid naar alles wat onbekend en verboden is, en anderzijds de invloed van de groepsdruk, zijn het vooral opgroeiende jongeren die niet altijd in staat zijn om zich voldoende te weren tegen het experimenteren met ‘verleidelijke’ producten. Een gevolg hiervan is dat steeds meer scholen te maken krijgen met druggebruik en de navenante problemen. Daarnaast manifesteert het probleem zich ook in bedrijven, hetgeen aanleiding geeft tot mindere prestaties plus een hoger absenteïsme, en in de medische wereld, waar verdovende middelen worden gestolen of artsenvoorschriften worden vervalst om de producten op de zwarte markt te kunnen verkopen.
In de wereld van de drugs, worden we de laatste jaren geconfronteerd met een aantal nieuwe fenomenen. Zo is er het fenomeen van de megadancings en het toenemend gebruik van ‘XTC’; het experimenteren met allerhande stoffen zoals solventen, ‘smart drugs’ en ‘designer drugs’; het onrustbarend groot aantal weekendongevallen waarbij jongeren betrokken zijn en waarbij alcohol- en druggebruik een determinerende factor zijn; het liberaliseren van cannabisgebruik en het fenomeen van drugtoerisme en bevoorrading over de landsgrenzen heen. Gans in het bijzonder merken we ook het verschijnen op de markt van nieuwe, illegaal gesynthetiseerde, psychotrope stoffen, doch vertrekkende van perfect legale grondstoffen of precursoren. Op dit vlak gaapt dan ook nog een grote leegte tussen hetgeen de wetgever aan banden legt en hetgeen zich afspeelt in de praktijk.
Gebaseerd op bovenstaande, staat het buiten kijf dat het toenemend drugprobleem gepast onderzoek en antwoorden vergt. Daarbij is het belangrijk dat zowel de vraag naar, als het aanbod van drugs, tegelijkertijd wordt aangepakt. Praktisch gesproken betekent dit dat de politiek, het Parket en de Federale Politie adequaat moeten optreden, speciale acties op het
getouw zetten en preventiecampagnes ondersteunen. Het kennen en herkennen van de verschillende soorten drugs is hierbij belangrijk om gepast te kunnen reageren.
In deze context dient men zich af te vragen of moderne drugs al dan niet te beschouwen zijn als ‘oude wijn in nieuwe zakken’, of daarentegen als daadwerkelijk nieuwe moleculen met specifieke karakteristieken en gevaren waar we ons tot op heden nog niet van bewust zijn? Om hierop een gefundeerd antwoord te kunnen geven, moeten we de stoffen met een psychotrope uitwerking indelen in drie, soms vier hoofdgroepen :
1. de bewustzijnsonderdrukkende middelen of psycholeptica (‘psyche’ = geest ; ‘lepsis’ = aanval) : deze stoffen doen ‘een aanval’ op de geestelijke activiteit en gaan die namelijk onderdrukken. Het zijn de ‘inhiberende’ stoffen.
2. de bewustzijnsstimulerende middelen of psycho-analeptica : deze stoffen hebben het tegenovergestelde effect van de vorige groep en gaan bijgevolg de mentale activiteit stimuleren. Het zijn de ‘exciterende’ stoffen.
3. de bewustzijnsverstorende middelen of psychodysleptica : deze stoffen ‘verstoren’ de geestelijke activiteit. De hallucinogenica behoren o.a. tot deze groep.
4. de dronkenschap veroorzakende middelen of inebriantia : vanzelfsprekend behoort ethylalcohol (meestal kortweg afgekort als alcohol) hiertoe, maar ook substanties zoals ether, benzeen, trichloorethyleen en vele andere vluchtige verbindingen die door snuiven een dronkenschap kunnen veroorzaken.
Overzicht van de klassen van psychotrope stoffen
Bovengeïllustreerde indeling kan samen met een grondige kennis van de psychotrope werking van deze stoffen, hun structuur en de symptomen die ze bij de mens veroorzaken, als ideale leiddraad gebruikt worden om na te gaan of nieuwe drugs terecht als een nieuwe ‘ontdekking’ mogen bestempeld worden, of eerder een ‘re-make’ zijn van bestaande stoffen.
Examenvragen:
1) Beschrijf de klassieke groepen van psychotrope stoffen. 2) Wat is verslaving, tolerantie en derving?
