RAPPORTAGE SLIMME LUIS IN DE DIGITALE PELS Achtergrond
De ontwikkelingen rondom toekomstige slimme steden worden in de lokale en regionale media maar mondjesmaat belicht. Als er over digitale ontwikkelingen geschreven wordt is dat met name positief gekleurd, zo blijkt althans uit het onderzoek Slimme Luis in een Digitale Pels dat het lectoraat Fontys Journalistiek & Verantwoorde Innovatie en het Fontys ICT lectoraat AI & Big Data afgelopen jaar uitvoerden met steun van het onderzoeksprogramma TEC-for Society (Fontys).
In het onderzoek is een kwantitatieve analyse gemaakt van de journalistieke berichtgeving omtrent ‘slimme steden’ en ‘datagedreven sturing’ in Eindhoven, Tilburg en Helmond van afgelopen vier jaar (2015-2019). Daaruit blijkt dat er in vergelijking met landelijke berichtgeving zo’n 50% minder aandacht is voor deze thema’s. Waar er in de nationale pers zo’n 103 artikelen over deze thema’s verschenen, werd er in de lokale media 52 keer over bericht.
Een meer gedetailleerde analyse naar de gebruikte koppen, gepaard met een sentimentanalyse laat bovendien een opmerkelijke optimistische tone of voice zien, met name waar het gaat over datagedreven projecten binnen de eigen regio. Over het algemeen wordt er met een positieve teneur bericht over digitale ontwikkeling waarbij de focus ligt op kansen en mogelijkheden.
Die overwegende positieve teneur staat in schril contrast met de toenemende politieke en maatschappelijke roep om het debat over digitale ontwikkelingen vooral ook kritisch te belichten. Grote technische spelers ontwikkelen in toenemende mate diensten op basis van persoonlijke gegevens en grijpen zo steeds dieper in op onze persoonlijke levenssfeer. Volgens Harvard hoogleraar Zuboff hebben de grote techbedrijven daarmee inmiddels te veel macht en zeggenschap verkregen en wordt het de hoogste tijd dat burgers zich wapenen tegen het Surveillance Kapitalisme.
Zuboff staat met de kritiek op de datasamenleving niet alleen. Een groeiende groep wetenschappers en journalisten schrijft alarmerend over de datagedreven samenleving waarbij platformen steeds meer de dienst uit maken. In de
Platformsamenleving waarschuwen de auteurs voor platformmechanismen; de rol die platformen spelen bij de behartiging van publieke belangen. De interfaces, reputatiesystemen en algoritmes waarmee deze spelers vraag en aanbod koppelen sturen de inrichting van de samenleving. Met grote gevolgen voor publieke belangen, zoals de toegankelijkheid, veiligheid en betaalbaarheid van (openbaar) vervoer, de pluriformiteit in de journalistiek of de inrichting van het onderwijs.
De in het Slimme Luis in een Digitale Pels-onderzoek geconsulteerde journalisten, hoofdredacteuren, ambtenaren en wethouders (zie voor een overzicht appendix 1) erkennen dat het noodzakelijk is ook het lokale debat hieromtrent beter vorm te geven. Gebrek aan kennis en middelen worden genoemd als redenen om hier adequaat vorm aan te geven. De respondenten verwijzen veelal naar de
technische kennis, maar vooral ook naar de complexe opgave om in het geval van de journalisten, informatie en duiding en in het geval van de ambtenaren, sturing te geven aan het debat. Op welke manier staan de maatschappelijke waarden onder druk? Waar moet de journalistiek extra aandacht voor hebben?
Welk afwegingskader hoort daarbij? Hoe vertalen we het abstracte thema ‘data’ naar de gewone burger?
“Ik kan me achteraf schamen dat we zo positief rapporteerden over de komst van slimme camera’s in Bussen”, aldus Hille van de Kaa, hoofdredacteur BN DeStem. Maar als ik nadenk over hoe ik daar in de toekomst onze journalisten beter over kan laten rapporteren, dan vind ik dat knap lastig.”
John van den Oetelaar (hoofdredacteur ED): “Het is geen kwestie van onwil, maar waar begin je? Ik zou best mijn team een update willen geven op dit gebied. Maar ben vooralsnog geen cursus tegen gekomen die onze journalisten zouden willen volgen. Ze zijn of heel technisch of heel abstract. Journalisten moeten het liefst door middel van de praktijk kennis hieromtrent verwerven.”
“Wat betekent het voor de Tilburger, de Eindhovenaar? Als ik dat niet helder krijg, kan ik er niet goed over schrijven”, aldus journalist Stefan Jongerius (verslaggever Brabants Dagblad/Tilburg)
Slimme nieuwspraktijken
Behalve dat thema’s als Big Data, Smart City of AI gedreven innovaties maar sporadisch worden opgepakt door lokale media, geven de respondenten in het onderzoek te kennen binnen hun eigen praktijk nauwelijks gebruik te maken van technische tools en middelen waarmee hun werk verbeterd kan worden. Er is in het algemeen weinig zicht op tools die ingezet kunnen worden in de diverse stadia van het journalistieke proces; de research, het verwerken van data of het slimmer distribueren van content.
“Ze hebben veel cursussen bij de Persgroep. Zoals zoeken op internet of omgaan met social media, maar daar hebben we gewoon niet altijd tijd voor”, aldus Diede Hoekstra, verslaggever Eindhovens Dagblad.
Dit beeld strook met de bevindingen uit Global Survey of Journalism’s Future uit 2017 waarin zeventig procent van de nieuwsredacties aangaf zich niet bezig te houden met hoe nieuwe technologie de nieuwsproductie in vijf tot tien jaar zou veranderen. Hoogleraar Strategic Foresight aan New York University Amy Webb, initiatiefneemster van de studie: “De meeste journalisten en media zijn niet voorbereid op het benutten van deze technologieën. Ze missen de knowhow en slagen er niet in om in te spelen op technologische innovaties.”
AI & Big Data kennis in de journalistiek
Tijdens een discussie over AI en journalistiek in Gent (15 november, 2019), sprak Danielle Arets (Lectoraat journalistiek) hierover met de Vlaamse journalist en AI specialist Tom Van de Weghe, technisch journalist Elger van der Wel, journalistiek onderzoeker Ike Picone (Vrije Universiteit Brussel). Er is meer collectieve denk- en ontwikkelkracht nodig in de publieke sector, zo concludeerde het forum in Gent. De journalistiek dreigt zichzelf anders overbodig te maken.
“There should be a sense of urgency to develop AI -tools for newsrooms. More collaboration among media companies/universities/start-ups PLUS
investments in media innovation (also by governments) are absolutely crucial. Because one thing is certain: competition will become obsolete soon when big tech companies all blow us away with their AI”, aldus Van de Weghe.
Journalistieke kennis in AI/ Big Data innovaties
Tijdens de discussie in Gent werd echter ook benadrukt dat een toenemend aantal bedrijven bij journalistieke organisaties aankloppen om te onderzoeken of de ontwikkelde datagedreven diensten stroomlijnen met het publieke belang. “Het ethisch geweten van journalisten zou wel eens een toekomstig interessant verdienmodel kunnen worden”, aldus Ike Picone. AI resulteert alleen in
doordachte en zinvolle innovaties als we slimme verbindingen tussen disciplines stimuleren.
Op het SIA Congres in Nieuwegein (14 november) sprak lector Gerard Schouten (Fontys) met Stefan Leijnen (Hogeschool Utrecht) vooral ook over de ethische uitdagingen van AI/ Big Data gedreven projecten. Juist de maatschappelijke waarden moeten verdedigd worden als het gaat om de discussie over kunstmatige intelligentie (zie ook Science Guide).
Eenzelfde visie werd ook geventileerd tijdens de conferentie Beyond Media op 21 november in Tilburg waar het onderzoeksteam van Slimme Luis gepaard met het team van Technofilosofie de inzichten uit het onderzoek besprak met een
veertigtal ICT-specialisten, journalistieke onderzoekers en ontwerpers. Ook daar werd de lans gebroken voor de inzet van meer ICT-specialisten in de journalistiek en vice versa.
Slimme luis & de Technology Impact Cycle Toolkit
Journalisten, ontwerpers, ICT-ers en ethici moeten zich gezamenlijk buigen over de toekomstige innovaties in en buiten de nieuwsruimte. In het TEC
onderzoeksproject Slimme Luis in een Digitale Pels is een eerste aanzet gegeven tot die samenwerking. Daarbij is ook nadrukkelijk samengewerkt met de
onderzoekers van het TEC project Technofilosofie, waar de door het team ontwikkelde Technology Impact Cyle Tool (TICT) moet helpen om meer verantwoorde innovatie keuzes te maken.
Het toolkit is door Jo-An Kamp, die als verbindend onderzoeker in beide TEC projecten een cruciale rol gespeeld heeft, getest met studenten journalistiek en bleek daar zeer succesvol in het agenderen van maatschappelijke dilemma’s rondom dataprojecten.
Daarnaast is door de vakgroep Technofilosofie een reeks masterclasses
geïnitieerd waarbij de inzichten uit beide onderzoeksprojecten gedeeld zijn met professionals in de regio Brabant, die dit aanbod zeer konden waarderen. “ Hierbij een dankwoord voor jullie sessie tijdens de studiedag en compliment voor de tool die jullie ontwikkelen”, aldus deelnemer Ron Mélotte.
Slimme vervolgstappen
Getuige de gegeneerde inzichten, de brede publieke belangstelling voor het thema (mede gevoed door de eigen optredens en masterclasses hieromtrent) en vooral ook de wens vanuit de praktijk om slimme verbindingen te smeden tussen journalisten, ICT ontwikkelaars en ethici, willen het Fontys ICT lectoraat AI & Big Data, het lectoraat Journalistiek en Verantwoorde Innovatie en de onderzoekers van Technofilosofie de samenwerking dan ook continueren. Daarbij koersen we op een nieuw TEC onderzoek waarmee nog dieper op bovengenoemde thematiek
kan worden ingezoomd. Tevens vinden er verkennende gesprekken plaats om ook de faculteiten journalistiek en ICT meer op elkaar te laten aansluiten, mogelijk in de vorm van een toekomstige minor.
Respondenten:
Diede Hoekstra, verslaggever Eindhovens Dagblad
Simon Rood, verslaggever Eindhovens Dagblad, editie Helmond Stefan Jongerius, verslaggever Brabants Dagblad/Tilburg
John van den Oetelaar, hoofdredacteur Eindhovens Dagblad
Machteld Kors, commercieel directeur UNStudio (Brainport smart district) Eva de Bruijn, gemeenteraadslid Eindhoven, portefeuille digitaal
Stijn Steenbakkers, wethouder Eindhoven Cathalijne Dortmans, wethouder Helmond
