Onteigeningen en eigendomsbeperkingen onder de grond en in de lucht

(1)

ONTEIGENINGEN EN EIGENDOMSBEPERKINGEN ONDER DE GROND EN IN DE LUCHT

(2)

(3)

ONTEIGENINGEN EN

EIGENDOMSBEPERKINGEN ONDER DE GROND EN IN DE LUCHT

Editors J. Ghysels V. Sagaert R. Palmans

Auteurs

Jürgen De Staercke Jan Ghysels Vincent Sagaert Valentina Staelens

Tim Vermeir

Antwerpen – Oxford

(4)

Onteigeningen en eigendomsbeperkingen onder de grond en in de lucht J. Ghysels, V. Sagaert en R. Palmans (eds.)

ISBN 978-90-5095-656-7 D/2008/7849/34

NUR 823

Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

(5)

Intersentia v

VOORWOORD

Dit boek is het verslagboek van het colloquium dat door CROW (Centrum voor Recht, Onteigeningen en Waarderingen) georganiseerd is op 23 maart 2007 in het Provinciehuis van Leuven.

Na eerdere colloquia over de voorafgaande fase en de onteigeningsprocedure, had de studiedag van 23 maart 2007 betrekking op de mogelijkheid en de gevolgen om een verticaal begrensde onteigening door te voeren. Al te vaak gaan zowel de onteigende als de onteigenaar uit van een tweedimensionale onteigening, d.w.z.

een onteigening die betrekking heeft op een aantal vierkante meter grond, zonder enige beperking in de hoogte of de laagte.

Nochtans zou het, gezien de noodzaak om de onteigening te beperken tot de doelstelling van algemeen belang, in sommige gevallen aanbeveling verdienen om de onteigening toch verticaal te beperken. De toenemende evolutie om eigendom driedimensionaal te benaderen biedt aan die noodzaak bijkomend gewicht.

Ten slotte leiden ook de technische evoluties in de bouwsector ertoe dat het steeds meer praktisch mogelijk wordt om een constructie op een bepaalde hoogte of diepte te bouwen zonder dat dit een weerslag heeft op de rest van het terrein.

De algemene regels inzake onteigening zijn niet meegegroeid met die verschillende evoluties. Het is de bedoeling van dit boek om de juridische contouren voor een dergelijke verticaal beperkte onteigening te schetsen.

In de bijdrage van V. Sagaert worden de basisbeginselen inzake de verticale omvang van grondeigendom uiteengezet, en de daaruit voortvloeiende gevolgen voor het algemene regime van de onteigening. In de bijdrage van J. Ghysels worden de interferenties tussen het onteigeningsrecht en de bodemsanering blootge- legd. Ook deze kunnen een ‘verticale’ weerslag hebben, gezien de vervuiling doorgaans slechts een beperkte diepte van de grond betreft .

Vervolgens worden deze basisbeginselen toegepast op een aantal sectoriële toepassingen. T. Vermeir bespreekt de problematiek van de nutsleidingen onder of boven andermans perceel en J. De Staercke behandelt de problematiek van de mijnconcessies en ontginning van minerale rijkdommen. V. Staelens ten slotte gaat in op de weerslag van luchtvaartverkeer voor de eronder gelegen percelen.

Wij wensen u, mede namens de auteurs van de verschillende bijdragen, veel en geïnteresseerd leesplezier.

Jan Ghysels Vincent Sagaert

(6)

(7)

Intersentia vii

INHOUD

VOORWOORD . . . v

VERTICALE EIGENDOMSGRENZEN EN VERTICAAL BEPERKTE ONTEIGENINGEN Vincent Sagaert. . . 1

Afdeling 1. Verticale eigendomsgrenzen en onteigeningen . . . 1

Afdeling 2. De verticale uitgestrektheid van het eigendomsrecht . . . 2

§ 1. Algemeen . . . 2

§ 2. De ruimte boven de grondoppervlakte . . . 3

§ 3. De ruimte onder de grondoppervlakte . . . 6

Afdeling 3. Verticale beperkingen van het eigendomsrecht . . . 9

§ 1. Algemeen . . . 9

§ 2. Hoofdzakelijke opstalrechten . . . 10

§ 3. Accessoire opstalrechten . . . 13

Afdeling 4. Verticaal begrensde onteigeningen . . . 14

§ 1. Inleiding: omvang van de onteigening . . . 14

§ 2. Onteigening beperkt tot de bovengrond . . . 16

§ 3. Problematiek indien de grond met een opstalrecht is bezwaard . . . 19

§ 4. Een onteigening beperkt tot de ondergrond . . . 22

A. Algemeen . . . 22

B. Waardering van de ondergrondse inneming . . . 23

Afdeling 5. Afb akening tussen onteigening en wettelijke erfdienstbaarheid van openbaar nut bij gedeeltelijke inname . . . 25

Afdeling 6. Synthese: een gedeeltelijke onteigening versus een wettelijke erfdienstbaarheid van openbaar nut . . . 31

(8)

Inhoud

viii Intersentia

BODEMSANERING, EIGENDOMSBEPERKENDE MAATREGELEN EN ONTEIGENING

Jan Ghysels . . . 33

Afdeling 1. Inleiding . . . 33

§ 1. De raakvlakken tussen bodemsanering en onteigening . . . 33

A. De onteigening in de bodemsanering en de onteigening van de bodemsanering . . . 33

B. Gebruiksbeperkingen, voorzorgsmaatregelen, bodemsanering- project en veiligheidsmaatregelen . . . 34

C. Onteigening of erfdienstbaarheid van openbaar nut? . . . 34

§ 2. Het decreet van 20 oktober 2006 betreff ende de bodemsanering en de bodembescherming . . . 38

Afdeling 2. Eigendomsbeperkende maat regelen . . . 38

§ 1. Gebruiksbeperkingen . . . 38

A. Het Bodemsaneringsdecreet . . . 38

1. De gebruiksbeperkingen van artikel 5, § 1 BSD. . . 39

a. De toepassingsvoorwaarden . . . 39

(i) Defi nities . . . 39

(ii) Een vaststaande verontreiniging . . . 41

(iii) Het gebruik overeenkomstig de bestemming van de grond verhinderen . . . 42

(iv) De gebruiksbeperking moet ‘nodig’ zijn . . . 45

b. Kenmerken . . . 46

(i) Bewarende maatregelen . . . 46

(ii) Tijdelijke maatregelen . . . 46

c. Karakter . . . 47

d. Bevoegdheid en procedure . . . 49

e. Bijstand . . . 52

f. Voorbeelden . . . 53

g. Duiding: onteigening of niet? . . . 54

2. De gebruiksbeperkingen van artikel 8, § 3 BSD . . . 55

a. Algemeen . . . 55

b. Duiding: onteigening of niet? . . . 55

B. Het decreet betreff ende de bodemsanering en de bodembescherming (DBB) . . . 56

1. Twee rechtsgronden voor gebruiksbeperkingen . . . 56

2. De gebruiksbeperkingen van artikel 72 DBB . . . 56

3. Gebruiksbeperkingen van artikel 167 DBB . . . 59

(9)

Inhoud

Intersentia ix

§ 2. Voorzorgsmaatregelen . . . 60

B. Het decreet betreff ende de bodemsanering en de bodembescherming . . . 61

§ 3. Veiligheidsmaatregelen . . . 62

§ 4. Bodemsaneringsproject en nazorg . . . 63

§ 5. Bestemmingsbeperkingen . . . 64

Afdeling 3. Onteigening . . . 65

§ 1. Onteigening in de bodemsanering . . . 65

§ 2. Onteigening van de bodemsanering . . . 66

§ 3. Onteigening voor bodembescherming . . . 68

Afdeling 4. Algemeen besluit . . . 69

VERTICALE EIGENDOMSBEGRENZINGEN DOOR NUTSVOOR- ZIENINGEN Tim Vermeir . . . 73

Afdeling 2. Historisch overzicht . . . 73

§ 1. Algemeen . . . 73

§ 2. Elektronische communicatie . . . 76

A. Inleiding . . . 76

B. Tot 2003 . . . 77

1. Telecommunicatie . . . 77

2. Kabeltelevisie . . . 79

a. Vlaanderen . . . 80

b. Franse Gemeenschap . . . 81

c. Brussel . . . 81

d. Duitstalige Gemeenschap . . . 82

(10)

Inhoud

x Intersentia

C. Convergentie . . . 82

D. Besluit . . . 85

§ 3. Elektriciteit . . . 85

A. Voorgeschiedenis . . . 85

B. Bevoegdheidsverdeling . . . 86

C. Liberalisering . . . 86

1. Europees kader . . . 86

2. Federale regeling . . . 87

3. Vlaanderen . . . 88

4. Wallonië . . . 88

5. Brussel . . . 89

§ 2. Aardgas . . . 89

A. Voorgeschiedenis . . . 89

B. Bevoegdheidsverdeling . . . 90

C. Liberalisering . . . 91

1. Federale regeling . . . 91

2. Vlaanderen . . . 92

3. Wallonië . . . 92

4. Brussel . . . 93

§ 3. Water . . . 93

B. Drinkwater . . . 93

C. Afvalwater . . . 96

1. Inleiding . . . 96

2. Bovengemeentelijk niveau . . . 97

3. Gemeentelijk niveau . . . 98

Afdeling 3. Wettelijke erfdienstbaarheden van openbaar nut . . . 98

§ 1. Inleiding . . . 98

§ 2. Wettelijke of decretale grondslagen . . . 101

A. Historisch overzicht . . . 101

B. Algemeen overzicht . . . 102

C. Sectoren zonder wettelijke erfdienstbaarheden . . . 103

D. Sectoren met wettelijke erfdienstbaarheden . . . 105

1. Elektriciteit . . . 105

a. Wie kan aanspraak maken op de wettelijke erfdienstbaarheden? . . . 105

b. Draagwijdte van de wettelijke erfdienstbaarheden . . . 107

2. Aardgas . . . 108

a. Wie kan aanspraak maken op de wettelijke erfdienstbaarheden? . . . 108

b. Draagwijdte van de wettelijke erfdienstbaarheden? . . . 109

(11)

Inhoud

Intersentia xi

3. Aquafi n . . . 109

4. Elektronische communicatie . . . 110

a. Kabeltelevisie . . . 110

b. Telecommunicatie . . . 111

E. Schematisch overzicht. . . 112

§ 3. Bebouwde gronden . . . 113

§ 4. Vergoeding . . . 114

B. Aardgas . . . 116

C. Aquafi n . . . 117

D. Elektriciteit . . . 117

E. Overige nutssectoren . . . 119

F. Bedenkingen . . . 121

§ 5. Snoeirecht of snoeiplicht . . . 123

A. Verplichting tot snoeien . . . 123

2. Telecommunicatie . . . 124

B. Kosten voor snoeien . . . 124

1. Algemeen . . . 124

2. Aansprakelijkheid bij tekortkoming aan de snoeiplicht . . . 126

§ 6. Veiligheidsmaatregelen . . . 127

A. Aardgas . . . 128

B. Elektriciteit . . . 128

C. Telecommunicatie, kabeltelevisie, waterleidingen, rioleringen, … . . . 129

D. Oplossingen in rechtspraak en rechtsleer . . . 129

§ 7. Verplaatsingen . . . 130

B. Eigenaar of gebruiker . . . 132

C. Kostenregeling . . . 133

D. Termijnen . . . 133

E. Verplaatsing van leidingen die niet gebaseerd zijn op een wettelijke erfdienstbaarheid . . . 134

§ 8. Einde van de wettelijke erfdienstbaarheden . . . 134

A. Inleiding . . . 134

B. Sectoraal overzicht . . . 136

1. Aardgas . . . 136

a. Overzicht . . . 136

b. Commentaar . . . 137

(12)

Inhoud

xii Intersentia

3. Elektronische communicatie . . . 138

4. Aquafi n . . . 138

C. Gevolgen . . . 139

§ 9. Wettelijke erfdienstbaarheden van openbaar nut voor andere gasachtige producten? . . . 141

Afdeling 4. Onteigening . . . 144

Afdeling 5. Privaatrechtelijke gebruiksmogelijkheden . . . 145

Afdeling 6. Recht van uitweg voor ingesloten erven (art. 682 B.W.) . . . 149

MIJNCONCESSIES EN ONTGINNING Jürgen De Staercke . . . 151

Afdeling 2. Bevoegdheidsverdeling in het federale België . . . 151

Afdeling 3. Winning van oppervlakte delf stoff en . . . 152

§ 1. Ontginning van oppervlaktedelfstoff en en het ruimtelijke- ordeningsrecht . . . 153

§ 2. Ontginning van oppervlaktedelfstoff en en het milieurecht . . . 155

§ 3. Machtigingen, vergunningen, concessies . . . 155

§ 4. Decreet tot oprichting van het Grindfonds en tot regeling van de grindwinning . . . 156

A. Grindfonds . . . 157

B. Maatregelen betreff ende de grindwinning . . . 158

1. Afb ouw grindwinning . . . 158

2. Grindheffi ng . . . 159

3. Waarborgsysteem . . . 159

4. Productiequotum . . . 161

5. Grindwinningsgebieden, vergunningen, trekkingsrechten . . 162

C. Varia . . . 164

1. Beroepsmogelijkheden . . . 164

2. Inspectie . . . 164

3. Sancties . . . 165

§ 5. Decreet betreff ende de oppervlaktedelf stoff en . . . 165

A. Algemene beleidsdoelstellingen inzake het beheer van de oppervlaktedelf stoff en . . . 166

B. Oppervlaktedelfstoff enplanning . . . 167

C. Primaire oppervlaktedelfstoff en . . . 169

1. Optimale ontginning . . . 169

2. Ontginningsmachtiging . . . 170

3. Onteigening . . . 173

(13)

Inhoud

Intersentia xiii

4. Pacht, vruchtgebruik, gebruik en huur van percelen,

gelegen binnen een ontginningsgebied . . . 173

5. Financiële zekerheid . . . 175

D. Natuurlijke samenstelling van oppervlaktedelfstoff en en certifi caat van herkomst . . . 176

E. Alternatieve materialen . . . 177

F. Sancties . . . 178

G. Onteigeningen in het kader van het Grind- en het Oppervlakte delfstoff endecreet . . . 178

Afdeling 4. Exploratie en exploitatie van niet-levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat . . . 179

§ 1. Territoriale zee en continentaal plat . . . 179

§ 2. Concessies . . . 180

A. Zand- en grindontginning . . . 181

B. Koolwaterstoff en . . . 182

C. Kabels en pijpleidingen . . . 184

D. Kunstmatige eilanden, installaties en andere inrichtingen . . . 184

E. Inbreuken . . . 185

Afdeling 5. Opsporen en ontginnen van petroleum en brandbare gassen in het Vlaamse Gewest . . . 185

VERTICALE EIGENDOMSINNEMING: ERFDIENSTBAARHEID OF ONTEIGENING – DE LUCHTVAART(ROUTES) Valentina Staelens . . . 187

Afdeling 2. Bevoegdheid en toepasselijke wetgeving in België . . . 188

§ 1. Bevoegdheidsverdeling inzake luchtvaart in het federale België . . . . 188

§ 2. Voornaamste Belgische Luchtvaart wet geving . . . 190

A. Huidige regeling . . . 190

B. Voorgestelde wijzigingen: wetsontwerp inzake het vastleggen van vliegprocedures (2006) . . . 191

1. Permanente vliegprocedures . . . 192

2. Tijdelijke vliegprocedures . . . 193

3. Uitzonderingen in het uitvoeren van de vliegprocedures . . . 194

Afdeling 3. Eigendom en (verticale) eigendomsbeperkingen . . . 195

§ 1. Algemeen . . . 195

§ 2. Soorten eigendomsbeperkingen . . . 196

A. Erfdienstbaarheden . . . 196

B. Onteigening . . . 197

C. Burenhinder . . . 198

(14)

Inhoud

xiv Intersentia

Afdeling 4. (Verticale) Eigendoms beperkingen en luchtvaart . . . 199

§ 1. Algemeen . . . 199

§ 2. Recht van overvlucht voor vliegtuigen en geluidshinder . . . 199

§ 3. Verbod om (boven een bepaalde hoogte) te bouwen . . . 208

Afdeling 5. Verticale eigendomsinneming: het Amerikaanse luik . . . 209

§ 1. Algemeen . . . 209

§ 2. Bevoegdheid . . . 210

§ 3. Eigendomsrecht en hinder door lucht vaartuigen . . . 211

Afdeling 6. Besluit . . . 214