Die verbetering van vormpersepsie by die swartskoolbeginner

Pretoria Januarie 1976

Ingedien deur

DONOVAN ROOS, B,A,, M,Ed,

Proefskrif voorgel~ ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die greed

DOCTOR EDLICATIONIS

in die Fakulteit Opvoedkunde ean die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike

Hoer Onderwys

DANKBETUIGING

Besondere waardering en opregte dank word hiermee betuig aan:

my geagte promoter, prof, dr, J,J, de Wet, vir sy onselfsugtige hulp-vaardigheid, kennis, insig en persoonlike leiding,

prof, dr, P,J, van Zyl, vir leiding en begrypende hulpvaardigheid tydens die afwesigheid van my promoter,

die Ernest Dppenheimergedenktruat vir finanai~le onderateuning tydens my oorsese besoek,

die Raad vir Geeateswetenakaplike Navorsing vir die ad hoc-toekenning waarmee sekere uitgawes i,v,m, hierdie onderaoek gefinansier kon word,

die Oepartement van HEW (Health, Education and Welfare), Washington, O,C,, wat behulpsaam was met die re~l van onderhoude tydena my besoek aan die VSA,

die Departement van Bantoe-Onderwys vir toestenming om die ondersoek in 'n primOre skool te kon doen,

Hans de Roos, Willem Prinsloo en Stoney Steenekamp vir read en hulp i.v.m, die gebruik van atatistiek en atatistiese verwerkings,

mevv, A, Kgaphola Cprinsipaal), C, Thathane en mej, M, Rakwena van Moretele Laer PrimOre skoal, sowel as die betrokke kringinspekteur mnr, J.P.

Engelbrecht, vir geduld en hulp tydens die ondersoek1

Susan Ddendaal vir die moderering van die toetae,

mnr, P. Crouse vir die taalkundige versorging en

'n Beeondere woord ven dank aan Maryne en kinders, my ouers en akoonouere v1r liefde, steun en belangstel11ng,

Alle dank en eer aan Hom wat alles moontlik gemaak het,

L,W, Die menings wat die skrywer in hierdie proefskrif uitspreek, meet geensins as die amptelike sienswyse van die RGN en/of die Departement van Bantoe-Onderwys vertolk word nie,

INHOUDSOPGAWE

Den kbetu igi ng s •••••••••• , , ••••••• , , ••••••••••••••••• , •••

Lys van tebelle ... , •... , , ... , ... , .... .

1 I INLEIDING I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 1 , 1 1 ,2 Doelstelling I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • • • • I • I I I I I I I Programaankondiging I I I I • I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I 2, PE;RSEPSIE t a I I I a I • I I I I a • I I a I I I I I I I I a a I • • • • • I • I I I I I I 2, 1 211 I 1 2 11 I 2 2, 1 ,3 Persepsie: 'n ori~ntering Historiese agtergrond I I I I I I I I I I • I I I • I • I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I • I I I I I I • OrHlntering • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • • I I t I I I I I I I I Stimulus, reseptor en sensasie

...

2,2

2.2.1 2.2.2 2,2,3

Persepsie nader omskryf I I I I I I I I I I • I I I • I I I I • I I • I I I

2,2,3,1 2,2,3,2 2,2,3,3 2,2,3,4 2,2,3,S 2,2,4 2.2.s Algemeen I I I I I I I I I 8 I I I I I I I I I I I I I I I I • I • I I I I I I I I I I Onderskeid tussen sensasie en persepsie ••••••••• Persepsie as 'n psigobiologiese of psigofisiolo-giese gebeure Inleiding Monitering I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • • I t I I t I I I I • I I I I I I I I I I I • I I I • I I I • I I • I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • • • t I I I e I t t t t t e e I t I I I I Perseptuele organisasie , •••••••••••••••• , •• , • Konseptuele kategorisering •••·••••••••·•••••• Aandag •••••••••••• , •••• , ••••••••••••••••• , , , , Komponente van persepsie ••••••••••·•••••••••••• Ssmevatting ... , . , . . . , ..

2 ,3 Besk.ouinge oar persepsie , •• , •• , , ••••••••••••••••• 2,3,1 Inleiding •••••••••• •••• •••••• . . . • . . . 2,3.2

2.3.3

Persepsie 1s hoofsaak.lik aangebore Persepsie 1s hoofsaaklik aangeleer

···••i••·

...

i xiii 1 1 3 5 5 5 5 6 7 7 7 8 8 8 9 9 9 10 11 11 11 12 13

2.4 Die ontwikkeling van persepsie I I • I I a I I I I • • I I I I I t I I Ali emeen •••••••• , • , ••• , • , ••• , , , •••••••••• , • , •••• 2,4.1 2.4.2 2.4.2.1 2.4.2.1.1

Stadia in die ontwikkeling van persepsie ••••••••

2,4.2.1,2 2.4.2.2 2.4.2.3

Die pre-primAre kind ••••••••••• , ••••••• , •••••• Die jonger pre-primAre kind •••••••••••••··•· Die ouer pre-prim~re kind (2-5 jaar) •.•... Die prim~re skoolkind (5-12 jaar) ••••••••••••• Die adolessent (12-18 jaar) ..• , ...•.••.•••..•.

2.5 Die onderrig van persepsie •••••••••••••••••••••••• 2. 5 .1 Historiese agtergrond .••.••••••••••.•...••••••.. 2.5.2 Die onderrig van persepsie ••••••••••••••••·••••• 2,5.2.1 2.5.2.2 2.5.2.3 2.5.2.4 2.5,3 Sintuiglike oefeninge ••••••••••••••••••••••••• Die statiese omgewing en persepsie

...

Aandag en persepsie

Motivering en emosies

I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I • t I I I I a I I I I I I I I I I I I I I I I • I • I I I I I Kritiek op perseptuele onderrig I I I I • I I I I I I I I I I I I

2.6 Persepsie en kultuur I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I • I I I I I I I

2.7 Samevatting • I I • • I I I I I I I I I I I I I I I I I • I • • I I • I I I I I I I I I I

3. VISUELE PERSEPSIE • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

3 .1 Inleiding I I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I • I I I I I I I I

3.2 Komponente van visuals persepsie

...

3 .2 .1 3.2.2 3.2.3 3.2.3.1 3.2.3.2 3.2.3.3 Die visuo-motoriese I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • • • I • I I I I Voorgrond-agtergrond persepsie ••••••·•••••••••• Perseptuele konstanthede ·•••·•~•••··••••·•••••• Inleiding I I • I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I • I • I • I • Vormkonstantheid I I I I I I I I I I I I I I I • • • I I • I I • I I I I I Groottekonstantheid I I I I I I I I I I I • I • • I I • I I I • I • I • 3.2.3.4 Helderheid- en kleurkonstantheid

3.2,4 Persepsie van posisie in die ruimte

...

...

14 14 14 14 14 15 16 16 17 17 17 17 19 19 19 20 21 22 24 24 25 25 26 27 27 28 28 28 29

3.2.4.1 3.2.4.2 3.2,4.3 3.2,4.4 Orientering I I I • I I I I I t I I I I a I I I I I I I I I a I I I I t t • I t Liggaamsbeeld , , , • , •• , , , , , . , , , , ...••..••...•.. La·teraliteit en dominensie •.• , •.••.••. , .•••• , Persepsie ven beweging en ruimta ••••••••••••• 3 , 2 , 4 • 4 • 1 Bew eg 1 ng • , •• , , , , , , , , , , , , • , , , •• , , • • • • • • • • • , • 3 • 2 • 4 • 4 , 2 Ru imt e ••...• , ••••••.••••••••.••••.•••..•••. 3.2.5 Persepsie van ruimtelike varhoudings •••••••••••

3.3 3 ,3 .1 3.3.2 3,3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3,3.7 3,3.8 3,4

Dia ontoganasa van visuals gedrag •••••••••••••••• Inleiding . . . . Oogbewegings, konjugering, fiksasie en fokus ••• Visuele en motoriese gedrag I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Kleuronderskeiding

Afstand en ruimte

I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I 8 I Visuele en liggaamlike ori~ntasie I I • I I • I • I I I I I I Visuele gedrag ten opsigte van gesigta en prente Samevatting •.• , .•• , , .••..•. , .. , ..•••••••. , .•. , ,

Visuele persepsie en lees I • I I I I I I I I I • I I I I I 8 • I I I I I

3.5 Visuele persepsia en kultuur ••••••••••••••••••••• 3. 5, 1 Inleiding ...•.•. , , .••...•..••...•.••.... 3.5.2 Kultuur en kleur •••••••••••••••••·••••·•• •••••• 3.5.3 Visuela voorstellings op platvlakke •••••••••••• 3,5,3,1 Prante•••••••••••••••••••••••••··•••••••••••• 3, 5, 3, 2 Oiepte persepsie , • , • , , , , , ••. , ••••• , , • , , •••. , , 3.S.3.3 Advertensies, fate's en plakkate ••••••••••••• 3.5.4 Visuals onderwys en kultuur ••••••••••••••••••••

3,6 Samevatting I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I 4, VORMPERSEPSIE I I I I 8 I I I I I I I I I I I e I I I I e I I I I I I I e I I I I I e I 4, 1 Inleiding I t I e I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 29 29 30 31 31 32 34 34 34 35 37 38 39 40 41 41 42 44 44 44 45 45 47 49 49

so

53 53

Venn nader omskryf I e I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 4,3 4,3.1 4,3,2 I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Teerie~ eer vennpersepsie

Historiese agtergrond

Nativisme-Empirisme I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I t I I I

Die ontwikkeling van vormpersepsie 4.4 4.4.1 4,4.1,1 4,4 ,1 ,2 I I • I I I I I I I • I I I I 4,4.1.3 4,4.1.4 4.4.1,5 4.4.1.6 4.4.1,7

Enkele aspekte in die ontwikkelingsgang •••••••• Inleiding .... , . , . . . , . . . , .. Identifikasie en enderskeiding van vonns I I I I I Kompleksiteit en eenvoud ••••••••·•••••••••••• Die geheel en sy del e , ••• , ••••••••••••••••••• Voorgrend-egtergrond I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Oogbewegings, fiksasie en fekuspunt I I I I I I I I I I Haptiese persepsie I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I 4,4.1,8 Die reproduksie van venns •••••••••••••••••••• 4 , 4 , 1 • 9 Venn en kl eur •••• , , , , ••••• , , •••••••••••••••• , 4,4,1,10 Helling, retesie en omkering ••••• • • • • • ••• , ••• 4,4,2 Denkontwikkeling van geemetriese venns velgens

4.4.2.1 4,4,2,2 4.4,2.3 Piaget . . . , ... , .. , ... , ... , .•. Inleiding Topolegie I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Oergang van 'n begrip van tepelogiese geometrie na 'n begrip van eu'.·lidiese geometrie •••••••• Prejektiewe Meetkunde ••••• , , ••••••••• , •• , •••• 4, 5 Onderrig en vennpersepsie •••••• , •••••••••••• , •• , • 4,5,1 Inleiding ,, . •••• ... ••••••• ,,, ... ••••••••••••••• 4,5.2 4.5.2.1 4.5.2,2 4.5.2,3 4.5.3 4,5.4 4.5.5

Onderrig van vormonderskeiding I I I I I I I I I I I I I I I I I Visuele vormonderskeiding •••••••••••••••••••• Haptiese vormenderskeiding ••••••••••••••••••• Reproduksie van vorms I I I I t I t f e I e e e e e • e I I I I t t I Voorgrond-agtergrond oefeninge

...

Implikasies vir die onderwys ••••••••·•••••••••• Skoolrypheid, skoolgereedheid en vormpersepsie ••

53 56 56 56 59 59 59 59 60 61 62 63 65 68 71 72 73 73 73 74 75 76 76 77 77 78 79 80 81 83

4.6 Vormpersepsie en lee~ •••••••••••••••••••••••••••• 4.7 4 I 7 11 4.7.2 4.7.3 Vonnpersepsie en kultuur Vonns in die omgewing

I I I I I a I I I I I I I • • • • • I • I I I I I I

I I I I I I I I I • • • • I I I I • a I a I I I I I Illusies van geometriese figure •••••••••••••••• Ruimtebegrippe en die Swartman ••••••••••••••••• 4,7.4 Venn- en kleur voorkeur I I I I I I • I • I I I I I • • • I I I I I I I

4,8 Samevatting en implikasies I I I I I I I I • • I • I I • • I I I I I • •

5, DIE RDL VAN VORMPERSEPSIE IN ONTWIKKELINGSPROGRAMME

5,1 Inleiding ...•••.•. , , .. , ... , . . . .

5,2 Milieugestremdheid , , , ••••••••••• , ••••••••••• , ••••

5.3 5,3,1 5,3,2

Die Swartman in perspektief •••••••••••••••••••••• Die Swartman en Westerse Dnderwys •••••••••••••• Die swertmen se fisiese- en psigiese toerusting

5,4 S.4,1

Voorskoolse onderrig en die milieugestremde ••••••

5,4,2 5,4.2.1 5,4.2.2 5.4,2,3 5,4,2.4 Inleiding ... , , . , , , • , . , .. , ....•... Vier soorte benaderirgs tot voorskoolse onderrig

Pennissiewe verrykingsonderrig ••••••••••••••• Gestruktureerde kognitiewe onderrig •••••••••• Gestruktureerde inligtingsonderrig ••••••••••• Gestruktureerde omgewingsonderrig I a • • • I • I • • I I Dntwikkelingsprogramme ••••••••••••••••••••••••••• 5,5

s.s.1

s.s.2

s.s.2.1

s.s.2.2

s.s.2,3

Dntwikkelingsprograrrvne in die algemeen

...

Die Frostig-program •••••••••••••••••••••••••• , •

Inl siding ... , .... , . . . , Die Frostig-program en vonnpersepsie ••••••••• Aanbevelings by die toepassing van die Frostig-program ••• I • • I • I I • • I • • • • I I I I • • • • • • I • • • • • I • I • • BS 87 87 89 90 91 92 95 95 96 97 97 98 100 100 100 100 102 103 104 105 105 108 1 OB 109 111

5,5,2,4 5,5,2,5 5.5,3 5,5,3,1 5,5.3.2 5,5,3,3 5.5.3.4 S,5,3,5 5,5,4 5,5.4,1 5,S,4,2 5,5,4,3 5,5.4,4

Resultate behaal met die Frostig-program

Die Frostig-program en die Swertkind I I I I t I I I I Die program van Getman en ender I I a I I I I I t I I I I I I I Inleiding I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I • I I • I I I I I t t I I I

Die program in die algemeen I I I I I • t I I I I I I • I t I I

Die Getman-program en vormpersepsie •••••••••• Oefening in visuals geheue • , ••••• , ••• , , , • , , • , Die Getman-program en die Swartkind ··•••••·•• Ontwikkelingsprogramme in die RSA • I t I a • I I I I • I I I

I I I I t I I I t I I t I I I I t I I I I I I I t I t I t t t I I I I I I t Blankes Kleurlinge Asiate I I I I I I I I I I I I I I I I I I I t I I I t t t I I f I I I I I I I I t I I • t I t I I I I I I I I I t I I I t I I I t t • t I I I t I I t I I Die swartman • I I I t I t t I t I I I t t I I t t t I I t I I I I I I I I t • 5,6 Samevatting en implikasies I I t a t t I I I I I I t I I I I I t I t t t

6. 'N ONTWIKKELINGSPROGRAM VIR DIE SWARTSKOOLBEGINNER TER BEVORDERING VAN VORMPERSEPSIE I I I I I I I I I I I I I I I I I

6.1 6,2 6.3 6.4 6.4,1 6,4,2 6,4.3 6,4.4 6,4,S 6,4,6 6.4,7 6.4.8 Inleiding I I t I I I t I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I t t I I I I I I I I Die handleiding I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I t I I I I I I I I I t I

Algemene grondslae van die ontwikkelingsprogram

Samestelling van die program t I I t I I I I I t I I I I I I I I I I I

Deel I Deel II • I I I I I I I I I I I I I t I I I I I a I I I I t t I I I f I I I • I I I I I I • I I • I • • I I I I I I I I t I I I I I t I I e I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I I I I t I I I I I I I I I 8 I • e I I • I t I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I t I I Deel III Deel IV Deel V I I • I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I t I I I Deel VI Deel VII Deel VIII • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I t I I I I I I I I I I I I I • I I I I t I • I I I I I • I I • I I • I I • I I • I I • I I I I • I I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I a I I I • I I I I I 111 113 114 114 114 116 117 118 120 120 121 122 124 126 127 127 128 128 130 130 132 134 135 136 137 139 140

6.4.9 6.4.10 Deel IX Deel X e a • I I e e • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I • I I I I I I I I I I I 6.5 S8mevatting I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

7. DIE METODE VAN ONDERSOEK I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

7.1 7.2 7 .2 .1 7.2.2 Doel I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Die verkenningstudies •••••••••••••••••••••••••••• Die aerate verkenningstudie •••••••••••••••••••• Die tweeds verkenningstudie ·••••••••••••i••••••

7.3 Proefpersone _{•••••••••••••••••••••••••••••••••••••}

7.4 Die toepassing van die program I I I I I I I • I I I I I I I I I I I

7.5 Meetinstrumente I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

7 I 5 I 1

7,5.1,1 7.5,1.2

"Aanlegtoets vir Skoelbeginners" (ASB) I I I I I I I I I

7.5.1,3 7.5,1,4 7.5,1,5 7,5,1.S,1 7.s.1.s,2 7,5.1.S.3 Motivering I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I I I

Deel met die teetsbattery I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

Dntstaan van die teetsbattery •••••••••••••••• Samestelling van die toetse •••••••••••••••••• Punteteekenning , •••••• , • , •••••••••••••••••••• Teets 1, 2, 3 en 7 Toets 4 (Numeries) Teets 5 (Gestalt) I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

...

Teets 6 (Keordinasie) I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Betroubaarheid Geldigheid

...

7.5.1,5.4 7.5.1,6 7,5,1,7

7,5,2 "Marianne Frostig-entwikkelingstoets vir visuele

7,5.2,1 7,5,2,2

persepeie" I I I I I I I . I • I I • • • I • • • • • • I • • • • I • • I I • • • • •

Motivering ••.. , ...•...•..•....•... Deel met die teetsbattery ••••••••• , ••••••••••

141 143 144 145 145 146 146 147 148 149 150 1

so

1

so

151 151 1 51 153 153 154 154 154 154 1 55 157 157 157

7.5.2.3 7.5.2.4 7,5,2.5 7,5.2.6 7,5,2,7 7,5,2.8 7,5,3 7,5,3,1 7,5,3,2 7.5,3.3 7.5.3,4 7.5.3.5 7,5,3.6 7.5.3.7

Ontstaan van die toets I t I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I •

Verige teepassings

...

Samestelling van die toetse •··••·••·•··••••••

Puntetoekenning • , • , , , , , •• , •••••••••••••• , , , , • Betroubaarheid ••••••••••••••••••·••••••·

Geldigheid e I I e I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

"Beery en Buktenica se ontwikkelingstoets vir

visuo-motoriese integrasie" I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Motivering I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Dael met die tests I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I Ontstaan van die toets I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Sameatelling van die tests I I I I I I I I I I I I 8 I I I I I I

Puntetoekenning I I I t I I I t I I I I I t I I I I I I I I I I I I I t I I

...

Betroubaarheid

Geldigheid I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

7.6 Die insameling van gegewens I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

Verwerking van die gegewens

7.7 7.7.1 7,7,2 7.7.2.1 I I I I I I I I I I I I I I • I I I I I I I Prosedure I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Statistiese tegnieke wat gebruik is

...

Aard van die gegewens I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

7,7,2.2 7.7.2,3

Die t-toets vir gepaarde waarnemings

...

Wilcoxon se T-toet~

...

7.8 Samevatting I I I • • • e • e e e I I • I e e • • • e • • I • • • • e e • • I I e I e e

8, RESULTATE EN BESPREKING e e I e e I e e I e e e I I e I I I I e I I I I I I e

8,1 Inleiding e I I t I e t I I I I t t e I I e I I I • I • I I I I • I I I I I I I I t I I I

8,2 Resultate en besprekings m.b.t, visuele skoolgereed-heid

...

8. 2, 1 Die Frostig-toets se totals tellings

1 5A 1 so 159 160 · 160 161 163 163 163 164 164 164 165 165 165 166 166 167 167 168 168 169 171 171 172 172

8.2.2 8.3 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.4.5 8.5 8. 5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.5.5 8.5.6 8.5.7 8.6 8.7 9. 9.1 9.1.1 9.1.2 9 .1. 3 9.1.4

Die ASB-toets se totals tellings

Rasultata an besprakings m.b.t. visuo-motoriasa vo rmpers eps ie . . . .

Rasultata an besprekings m.b.t. subtoatsa van die Frostig-toats •.•••••••••••.•••••.•••••••

Voorgrond-agtergrond persapsie •.•••.•. Vormkonstanthaid ••••••••..•.•••.•• Posisia in die ruimta

Ruimtalike verhoudings Oog-hand-koBrdinasia

...

Rasultata an basprakings m.b,t. ASB-toats Ruimte • Gestalt Waarnaming Radanering Numaries Koordinasia

subtoetsa van die

Geheue ••••••••••••••••.••••••••••••••••••..

Samevatting an gevolgtrekkings

...

Die resultata in die lig van andar

navorsings-resultate m.b.t. ander ontwikkalingsprograrrma ••••..

SAMEVATTING EN AANBEVELINGS

Literatuuroorsig . . . . Parsapsia ••••.•••.•.

Visuals persapsia •••

Vormperseps ie . . . .

Die rol van vonnparsepsie in

ontwikkelings-pro granvne . . • . . . • • . . • . . . 173 173 174 174 175 176 177 177 178 178 179 180 181 182 183 183 184 188 192 192 192 193 194 195

9 .1 • 5 9.2 9.3 9 .3, 1 9,3,2 9,3,3 9,3,4 9,4 9 ,4, 1 9.4,2 9,4.3 9,5 9,6

'n Ontwikkelingsprogran vir die

Swartskool-beginner ter bevordering van vonnpersepsie • I I I I

Metode van ondersoek I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

Bevindings • • 1 • 1 • • • • ti • • 111 • • I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Resultate m,b,t, visuele skoolgereedheid

...

Resultate m,b.t, visuo-motoriese vonnpersepsie Resultate m.b.t, subtoetse van die Frostig-toets Resultate m,b,t, subtoetse van die ASB-toats

Aanbevelings I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I t I I I

Aanbevel ing s t.o,v, pre-prim~re onderrig I I I I I I I

Aanbevelings t,o.v, aanvangsonderrig I I I I I I I I I I I

Aanbevelings t,o,v. verdere navorsing

...

.

Gebreke van hierdie ondersoek I I I I I • I I I I I I I I I I I I I I

Slotopmerking I I I I I I I I I I I I I I t I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

AANGEHAALDE LITERATUUR t I I I I I I t I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

ABSTRACT I I t I I I I I I I I I • I I I I I I t I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I t

BYLAES

Bylae A: Lys van persona en institute in die VSA en Japan wat in 1974 deur die auteur self besoek is i,v,m,

hierdie dissertasie Bylae B: Handleiding

Bylae C: Kartonsjabloon met stukke ('n fotokopie) Bylae D: Die saamgestelde ontwikkelingsprogran

196 196 197 197 197 197 198 199 199 200 200 201 202 204 247 256 260 273 274

7,1

7.2

7,3

LYS VAN TABELLE

Betroubaarheid van die ASB-toetse

Korrelasies van toetstellings met vakprestasies gedurende Junie 1973

Korrelasies van toetstellings met vakprestasies gedurende Desember 1973

7,4 Halfverdelingsbetroubaarheidskoeffisiente van die Frostig-toetse vir kinders van vyf jaar en ouer

7,5 Produkmomentkorrelasiekoeffisiente en chi-kwadraat vergelykings tussen tellings op die Frostig-toets en onderwyserbeoordelings van klaskameraanpassing,

155

156

156

161

motoriese koordinasie en verstandelike funksionering 162

7,6 Produkmomentkorrelasiekoeffisiente tussen tellings op

die Frostig-tosts en die Goodenough-toets. 162

8,1 Beduidendheid van die verskille tussen die eksperi-mentele en kontrole groep m,b,t, die oorspronklike

hipoteses

8,2 Beduidendheid van die verskille tussen die eksperi-mentele en kontrole groep m,b,t, die sekondftre

hipoteses

8,3 Persentasie verskil tussen die eksperimentele en kontrole grasp in al die toetse

185

186

INLEIDING

1,1 DOELSTELLING

Die doel met hierdie ondersoek is om:

l. aan die hand van 'n literatuuroorsig 'n ontwikkeli~gsprogram vir vormperseps1e vir die Swartskoolbeiinner te ontwerp,

2. die saamgestalda program op_ 'n iroep Swartskoolbeiinners toe te pas en te evalueer.

Reeds aan die beiin van hierdie eeu is ievraz "Does it pay to educata the native?" (Le Roy, 1918, p, 339 e.v,), Die antwoord was toe reeds 'n be-aliste "ja". Sedertdien hat die Swartman in die RSA veel vennag, Sy dors na akademiese kwalifikasies neem steeds toe en hy besef in· toenemende mete die waarde van opvoedina en ondarwys. Teenswoordig bevind nagenoeg

3,5 miljoen Swartes hulls op skool, In Maart 1973 was byna 75 persent van alle Swartkinders tussen sewe- en vyftienjarige ouderdom op skool, (De-partement van Inliitini, 1974, p, 7341 Vgl. o,a. ook Muir en Tunmer, 1965,

P• 303 e,v,, Vqter, 1960, p, 195 e,v,),

Ten spyte van die fenomanale vordering is dear rede tot konvner. Vir elke.-t~en Swartkinders wat tot sub A toegelaat word, voltooi slags vyf standard twee, Gedurende die aerate vier skooljare sak dear dus 50 persent van die kinders uit, (Departement van Bantoe-Onderwys, 1972, p, 1 e,v,), Ander dale van Afrika ondarvind ook hierdie probleam, So hat dit bv. in Swazi-land gebaur dat ongeveer 24 persent van die sub A leerlinge van 1970 hulls nie gedurande 1971 in sub 8 bevind hat nie, (Swaziland, 1971, p, 11), 'n Ontlading van die varspreiding van leerlinge in die primAre en sekondera skol a in o .a. Burundi, Tsjad en Malawi, dui ook op die pro bl eem van die hoe ui~saksyfer, (The Europa Yearbook, 19741 Vgl. ook De Wet, 1967, p. 48 a.v.),

Die redes vir hierdie hoe uitsaksyfer is ingewikkeld, Gebrekkige parsep-tuele ontwikkeling is 'n moontlike oorseek van die Swertkind se onvenno& om

in die skoal ta vorder. Visuals persapsia in die elgameen en vonnparsepsie

in die basonder word in die Wasteree onderwya besonder hoog aangeslaan,

(Vgl, ook paragrawe 3,2 en 4,4), Die sewejarige Swartkind beskik nie oor

die nodige visuele waernemingstand wat horn gereed maak vir aanvangsonderrig

in 'n Wastersgeorienteerde skoal nie, Dit is veral t,o,v. vonnpersepsie

dat hy swak presteer, (Steenekamp, 1971, p. 231 e,v,)ft Die Blanke

onder-wyspatroon kan nie sender meer op die Swartkind toagepas word nie, (Vgl,

o,a. Beard, 1968, P• 144J Dreyer, 1974, p. 1J Durnin~; 1965, p, 18J Lewis,

1968, p. 121), Hy is viauo-motories nie gereed daarvoor nie en dit sal horn

in beie gevalle frustreer en moontlik sy ontwikkeling vertraag.

Die program wat in hierdie ondersoek ontwikkel sal word, behels hoofsaaklik

die ontwikkeling van vonnpersepsie wat as basis en vooroefening vir lees,

skryf en raken sal dien, In die RSA is deer nog weinig gedoen om die

Swart-kind m,b,v, 'n program in te lyf in die akoolteke wat op horn wag, Enige

weldeurdagte paging om die Swertkind in ay eanvangsonderrigdilemma tot hulp

ta kom, hat verdienste, 'n Program sal gevolg meet word sodat hy geleidelik

kan inpas en aanpas by die Westerse onderwyspatroon wearin hy horn begewe hat.

Die veronderatelling is dat die probleem in 'n mate bekamp kan word deur die

kind vroeg vertroud te maek met die Westerse simbole, veral wat betref die

eenvoudige geometriese vonns, Dit is vir elke mens belangrik om te kan lees,

skryf en reken, en dit behels o,a, dis vertroudwees met vonns,

Weans o,a, die uitgestrektheid van die Swarttuialande, onkunde en

onverskil-ligheid aan die kant van sonmige ouers taenoor die waarde van vroee sti

mu-lering, sal 'n program vir die ontwikkeling van die voorskoolse Swartkind op

die huidige stadium onprakties wees, Die implementering van 'n program vir

die Swartskoolbeginner is meer prakties, Die program kan dan op groat skaal

en ender deskundige toesig toagapas word, Skoolbaginners is gawoonlik oak

gewilliger om te leer, veral in die groepverband,

Van beleggings wat gedur$nde aanvangsondarrig gemaak is, kan diwidende

var-wag word, diwidende wat kumulatief van aard is, Die belegging moat egter

gemeak word voordat daer met akademiese werk in sub A 'n aanvang geneem

1,2 PROGRAMAANKONDIGING

Hierdie ondersoek val in drie dale uiteen, nl, 'n literatuuroorsig oar die

ondersoekterrein (hoofstuk 2 tot 5), 'n uiteensetting van die

ontwikkelings-program (hoofstuk 6) en derdens die empiriese ondersoek (hoofstuk 7 tot 8),

Persepsie en perseptuele ontwikkeling dien as onderbou van visuals

persep-sie in die algemeen en vormpersepsie in die besonder, Dusdoende word

per-sepsis ears in hoofstuk twee nader omskryf, Verder word enkele beskouinge,

asook die ontwikkeling en onderrig van persepsie in hoofstuk twee bespreek.

Hierdie bespreking van persepsie in die algemeen dien as die verwysingsveld

vir die hoofstuk oar vormpersepsie,

Voordat vormpersepsie ontleed kan word, moat dear ears in hoofstuk drie oor

visuals persepsie as sodanig basin word, Saam met hoofstuk twee dien

hier-die hoofstuk dan as agtergrond waarteen vormpersepsie bestudeer kan word.

In hoofstuk drie word veral basin oor:

*

Komponente van visuals parsepsia,

*

Die ontogenese van visuals gedrag,

*

Visuals parsepsie en lees.

*

Visuals persepsie an kultuur,

Na die bestudering van persepsie en visuals persepsie in die vorige twee

hoofstukke, is die grondslag gel~ waarop vormpersepsie in hoofstuK vier

bestudeer kan word, Die volgende aspekte geniet besondere aandag:

*

Beskouinge oar vormpersepsie,

*

Die ontwikkeling van vormpersepsie.

*

Die onderrig van vormpersepsie,

*

Vormpersepsie en kultuur,

'n Ontleding van ontwikkelingsprogramme is in hoofstuk vyf aan die orde, Hierdie onderwerp word hoofsaaklik n,a,v, toestande in die VSA bespreek. Die Negerkind in die VSA en die Swartkind in die RSA ondervind tydens

aan-vangsonderrig 'n aantal ooreensterrmende problems, Enkele programme wat

vormpersepsie beklemtoon, word uitgelig, Hierdie bespreking dien as

agter-grond en verwysing vir die program wat in hierdie studie ontwerp en toege-pas is,

Na die ontleding van ontwikkelingsprogramme in die algemeen in die vorige

hoofstuk, word vervolgens in hoofstuk ses oorgegaan tot 'n ontleding van

die onderhawige program, Die onderskeie items waaruit die program opgebou

is, word afsonderlik bespreek en gemotiveer.

'n Uiteensetting van die metode van ondersoek word in hoofstuk sewe gegee,

In hoofstuk agt word die resultate van die empiriese ondersoek ontleed en gespreek,

·· Ten slotte word daar in hoofstuk nege 'n samevatting en die gevolgtrekkings

HOOFSTUK 2

PERSEPSIE

2, 1 PERSEPSIE: 'N ORIENTER ING

2, 1 , 1 Historiese agtergrond

•

ns primitiewe voorouers het reeds vrae gestel oar die wese van die wereld

waarin hulle gewoon het, Hulle wou onder andere weet wat dit was wat hulle

uit hulle oe, ore en vel sien, hoar en voel, Dok is ons bewus daarvan dat

die Griekse filosowe, voor Christus, belang gestel het in die denke van die

mens en die invloed van die omgewing op die sintuie, Gedurende die

sewen-tiende eeu het die invloed van lig, geluid en ander stimuli uit die omgewing

op menslike gedrag belangstelling gewek, In 1879 stig Wilhelm Wundt 'n

laboratorium vir eksperimentele psigologie, Die klem het gele op sensasie

en op die rneer ornvattende ervaringe, genoem persepsie, (Munn, 1966, p.

4-9, Vgl. ook Taylor, 1960, p, 51),

•

ngeveer tagtig jaar gelede was persepsie weer een van die belangrikste

be-langstellings in die p~igologie, Daarna volg 'n aantal dekades waarin

min-der navorsing gedoen is. Tans en veral ten opsigte van die opvoedkunde is

daar 'n Renaissance ten opsigte van belangstelling in persepsie,

Navorsing oar persepsie is wereldwyd gedoen,

VSA, Engeland, Skandinawie, Europa en Japan, 1969, p, 161-164) ,

2, 1 , 2 Drientering

Die rneeste bydraes korn uit die

(Von Fieandt en Wertheimer,

Die gewone man persipieer die wereld om horn en hy spekuleer nie hoe dit ge-doen word nie, Sy persepsie is privaat, Tog is die identiteit en eien-skappe van voorwerpe in die omgewing vir ons van belang, 'n Suigeling is

reeds bewus van kleure, geure en geluideJ hy moet egter nag kennis opdoen van hulle identiteit en eienskappe, Die persepsie van ans wereld is nie so eenvoudig nie,

•

it is veel meer as blote fisiese en fisiologiese gebeure,

Aangesien dit moeilik is om persepsie volledig en bevredigend te omskryf, kan die sogenaamde ekstra-sensoriese persepsie voorlopig buite rekening gelaat word. 'n Duidelike begrip oor persepsie ontbreek nag en daar is nag veel na-versing wat hieroor gedoen moet word.

Die term persepsie is al gebruik om 'n verskeidenheid gebeure aan te dui.

•

it het enersyds aan sensasie en andersyds aan konsepvorming gegrens, Wanneer psigoloe na persepsie verwys, behels dit meestal handelinge wat sensories is, die handelinge waarna die antropoloe verwys grens weer aan kognisie, Dok in die eksperimentele psigologie word die term persepsie wyd betrek, (Segall e,a, 1966~ p, 24),

In vele omskrywings van persepsie kry 'n mens te doen met die terme stimulus, reseptore, en sensasie, Hierdie terme word vervolgens van nader beskou .

2, 1, 3 Stimulus, reseptor en sensasie

'n Stimulus is enige verandering van energie waardeur 'n sintuig, orgaan of selle geaktiveer word, Sodoende kan 'n aktiwiteit binne of buite die liggaam geinisieer word, Basies word ses soorte stimuli onderskei, (Geldard, 1971, p. 89-901 Vgl. oak Day, 1969, p, 8-9).

'n Reseptor is 'n orgaan of selle wat stimuli ontvang, Sintuie is spesiaal ingerig om spesifieke stimuli te ontvang,

paalde stimuli, (Geldard, 1971, p, 931

Hulle dien as reseptore vir be-Day, 1969, p, 12-13),

Sensasie is die aktivering van die sensoriese organe, reseptore, deur stimuli uit die omgewing. (Colarusso, 1972, p. 4; Vgl, oak Davis, 1974, p, 37).

'n Stimulus wat deur 'n reseptor ontvang word het dus 'n sensasis tot gevolg,

2.2 PERSEPSIE NADER DMSKRYF

2.2.1 Algemeen

Persepsie word afgelei van die Griekse woord "aisthesis" wat

a.a. insig, ervaring of begrip beteken. (Thayer, 1961, p. 17). Persepsie is dus veel meer as net 'n blote sensasie a.g.v.

stimuli wat op reseptore inwerk.

Persepsie is die vermoe om te ontvang, te absorbeer en te

integreer asook om op selektiewe basis te reageer op sensoriese en motoriese inligting met die doel om maksimum begrip vir die mees effektiewe handeling te bewerkstellig.

•

it wil voorkom asof persepsie die universele taal van die brein is, waardeur instruksies ontvang en gegee word. (Super, 1970, p. 41; Vgl. oak Grove en

Hauptfleisch, 197S, p. 183). Sodoende word die mens met sy omge=

wing in verbinding gebring en orienteer hy horn t.o.v. daarvan.

2.2.2 Onderskeid tussen sensasie en persepsie

Die Griekse filosowe het dit nie nodig geag om tussen sensasie en persepsie te onderskei nie. (Hamlyn, 1961, p. 1-3). 'n Eksplisiete

onderskeid tussen sensasie en persepsie is slegs onlangs gemaak. Teenswoordig praat ans van visuele persepsie en nie van visuele

sensasie nie.

Sensasie word in 'n sekere sin as 'n passiewe handeling beskou. 'n

Eerste sensasie het oak geen betekenis nie. Persepsie, daarenteen,

behels die interpretasie van sensasie wat berus op vorige ervaring van sensasies. Sensasies, 'n noodsaaklike voorwaarde vir persepsie,

moet betekenisvol geintegreer word. (Vgl. a.a, Haber, 1974, p. 312

2.2.3 Perspesie as 'n psigobiologiese of psigofisiologiese gebeure

2.2.3.1 Inleiding

Persepsie kan ook omskryf word as 'n psigobiologiese of 'n psigofisiologiese gebeure waardeur sensoriese inligting betekenis verkry. In hierdie gebeure word die prikkels wat deur die reseptore opgevang word, gekodeer en g edeko-deer. Die perseptuele gebeure begin by die opvang van sensoriese prikkels deur die reseptore en "eindig" met die bewustelike ervaring van 'n be tekenis-volle persep. Hierdie gebeure eindig nie werklik hier nie. 'n Persep is nie 'n statiese eindresultaat van die perseptuele gebeure nie, want elke persep lei noodwendig na nuwe perseptuele gebeure en persepte wat met vorige ervaring geintegreer word. Die perseptuele gebeure is 'n temporals gebeure waarin daar 'n geleidelike oorgang is van algehele onbewustheid van die betekenis van die inkomende inligting na volle bewustheid van die betekenis daarvan. Hierdie geleidelike oorgang geskied in strategie~ _(strategies) wat in millisekondes voltrek word. Ons het hier te doen met mikrogenetiese

ontwikkeling, (Jordaan, 1975 a, p. 311 e.v.). In hierdie geleidelike oorgang kan vier opeenvolgende sentrale perseptuele strategies onderskei word. Hulls word vervolgens hoofsaaklik aan die hand van Jordaan en ander (Jordaan a.a.,

19751 vgl. oak Bruner, 1974, p. 37-391 Nadler, 1972, p. 74), bespreek.

2.2.:\.2 Monitering

In hierdie afdeling val die klem op die primAre dekodering van inligting en monitering as 'n sentrale perseptuele strategie. (Jordaan, 1975 b, p. 335 e.v. 1 Vgl. ook Carterette en Friedman, 1973, p. 31-33). Deur monitering is daar in 'n sekere mate 'n vooruitloop op 'n oordeel (voor-oordeel) betrokke by elks perseptuele gebeure. Hierdie voor-oordeel geskied nog voordat 'n persep gevorm is en beinvloed oak die aard van die persep. Neurologiese ge

-ge~ens dui daarop dat voor-oordeel die gevolg is van 'n vinnige vooruitkoppe-ling (feed-forward), sodat die betrokke inligting met die geheue-inligting van die verlede vergelyk kan word. Deur middel van dekodering en monitering word meer inligting bekom as waarvan 'n persoon bewus kan wees.

Hier gaan dit basies om die wyse waarop relevante inligting in betekenis -volle persepte voltrek word. In die vorige strategie is iets opgespoor, met vae gevoelens van afwagting en sensasie. Perseptuele organisasie vorm die arbitrere oorgang tussen die primere en sekondere ontsyfering van inligting. Perspetuele organisasie word gemediee1' deur die inherente en

spontane neiging van die senuweestelsel om die perseptuele veld te ori'.aniseer. Die individu se vorige ervaring beinvloed oak in 'n groat mate die organisasie van die perseptuele veld. Sekere wette of beginsels rakende perseptuele organisasie is deur hoofsaaklik die Gestalt-psigologie neergele. (Jordaan, 1975 c, p. 359 e.v.; Vgl. oak a.a. Dember, 1969, p. 145 e.v.; Hochberg, 1964, p. 82 e.v.; Weintraub en Walker, 1968, p. 10 e.v.).

2.2.3.4 Konseptuele kategorisering

Die identifikasie en herkenning van inkomende inligting implisaer det die inligting implisiet en eksplisiet benoem word. Die inligting word m.a.w. konseptueel gekategoriseer. Betekenis word op grand van konsepte aan die dadglikse ervaringe gegee. As ans van die veronderstelling uitgaan dat konseptuele kategorisering 'n belangrike deel uitmaak van die perseptuele gebeure, beteken dit dat die kognitiewe nie van die perseptuele geskei kan word nie. Konseptuele kategorisering kan as 'n elementere kognitiewe vermo~ van die mens beskou word. Bruner (Bruner, 1974, p. 8), stel dit so: "A theory of perception, we assert, needs a mechanism capable of inference and categorization as much as one is needed in a theory of cognition". Hierdie basiese elements van ans alledaagse perseptuele- en denkgebeure, bring in 'n sekere sin orde in die groat hoeveelheid inligting waaraan ans daagliks blootgestel word. (Jordaan, 1975 d, p. 388 e.v.; Vgl. oak Forgus, 1966, p. 289 e.v.; Vernon, 1970, p. 5-6).

2.2.3.5 Aandag

kategorisering blyk dat 'n betekenisvolle persep gevorm is, waaraan die

in-dividu nou bewuste of aktiewe aandag kan gee,

Die vroeere organisering en selektering van relevante inligting word

primi-tiewe aandag genoem,

•

it kan mikrogeneties tot 'n betekenisvolle persep

ontwikkel, Sodra hierdie persep onderskei is, kan die individu bewuste,

aktiewe aandag daaraan gee, Jordaan (Jordaan, 1975 e, p. 420), stel dit

so: "In this sense, therefore, the individual gives attention to that which

he has perceived and is actively perceiving", (Vgl, oak Bartley, 1969, p.

459-4611 Geldard, 1971, p, 273).

2,2,4 Komponente van persepsie

'n Groot verskeidenheid sintuie word in verskeie bronne onderskei, Die

tra-disionele vyfledige indeling naamlik gesig, gehoor, gevoel, smaak en reuk word

nie meer as voldoende beskou nie, In 'n meer moderns klassifikasie van die

sintuie word die volgende modaliteite onderskei: gesig, gehoor,

huidsensitiwi-teit, reuk, smaak., kinestetiese sensitiwiteit, ewewig en organiese

ssnsitiwi-tsit, Elkeen v3n bogenosmds modaliteite bsskik oor spssifisks sintuie elk

met hulls eie gespesialiseerde reseptore en eie projeksiegebied in die brein.

As gevolg van die betrokke prikkels ervaar elke modaliteit sekers sensoriese

kwaliteite, (Geldard, 1971, p, 94),

Gibson erken dat daar 'n groat verskeidenheid sintuie bestaan, maar ondsrskei

slegs die volgende vyf perseptuele stelsels:

1, Die algemene orientasiestelsel, (Spiere, gewrigte en die

nie-akoestiese labirint van die oor),

2, Die ouditiewe stelsel, (Dor),

3, Die gevoelstelsel,

organs) ,

(Huid en sekere gedeeltes van die inwendige

5. Die vjsuele stelsel. (Dog) • (Super, 1970, p. 42).

Net socs die mens meer is as die som van sy dele, is persepsie oak meer as

die som van sy dele,

2.2.5 Samevatting

Persepsie is 'n komplekse fenomeen en word tans nag nie deur 'n bevredigende

psigologiese teorie beskryf nie, Sommige wil dit reduseer tot 'n

diskrimi-nasie- of identifikasiehandelingJ ander beskou dit as deel van die

leerge-beure. Nog 'n groep identifiseer dit met die uitloging van inligting.

An-der beskou dit as gedragsinteraksie met die omgewingJ ander as kennis

opge-doen deur middel van die sintuie, of as interpretasie en kodifikasie van

sen-sasies, ens.

Die ontwikkeling en beinvloeding van persepsie geskied deur al die sensoriese

en motoriese stelsels van die mens in sy besondere groep en omgewing, Die

term persepsie vat heelwat las entiteite van menslike gedrag saam, dit is van

eenvoudige visuele diskriminasie tot komplekse sosiale oordele,

•

it omskryf

hoe die inligting wat deur die sintuiglike modaliteite ontvang word, begryp,

georganiseer (ge!ntegreer) en nuttig aangewend word,

2,3 BESKOUINGE DOR PERSEPSIE

2,3,1 Inleiding

Bartley (Bartley, 1969, P• 465-471), onderskei dertien teoriee •or

persep-sie, (Vgl. a.a. oak Brunswik, 1943, p, 255 e,v.; Dember, 1969, p. 196 e,v,i

George, 1965, p. 66-81J Hebb, 1966, p, 69-74J Krampen, 1960, p. 71-771

Weintraub en Walker, 1968, p. 5-8), Elk van hierdie teoriee onderskryf

im-plisiet een van twee basiese beskouinge, nl. dat persepsie hoofsaaklik 'n aan

Navorsing het al getoon dat persepsie reeds vanaf geboorte in 'n mate

georga-niseerd is,

ontwikkel,

Die teendeel is oak al bewys, nl, dat persepsie van geboorte af

(Vgl. Gregory, 1974, p, 51-52J Vurpillot, 1974, p, 366-368).

Daar is dus nag nie uitsluitsel oor hierdie strydpunt nie, Die twee

beskou-inge sal vervolgens, afsonderlik, meer in besonderhede bespreek word,

2,3,2 Persepsie is hoofsaaklik aangebore

Een groep navorsers toon dat persepsie hoofsaaklik 'n aangebore aangeleentheid

is, So byvoorbeeld beweer Pick (Pick, s,j, a, p, 1-2), dat daar geen bewyse

is vir kwalitatiewe veranderinge in die ontwikkeling van persepsie soos in die

geval van kognitiewe ontwikkeling bevind is nie,

reeds by geboorte teenwoordig,

Die kwalitatiewe is dus

Wanneer 'n baba gebore word is die fisiologiese struktuur van sy 08 en die

optiese senuwee reeds geed ontwikkel, Dok die fisiologiese prosesse wat in

werking gestel word wanneer lig die 08 binnedring, is in die pasgeborene en

die volwassene in vele opsigte dieselfde, 'n Suigeling kan oak goed hoar en

ruik, Hy hoor reeds as fetus, Hy stel intens belang in sy nuwe omgewing,

Die Gibsons bly steeds van die groat eksponente van perseptuele navorsing,

veral wat betref visuele persepsie, (Leibowitz, 1965, p, 14-16), Hulle

verwerp die sogenaamde verrykingsteoriee en beweer dat persepsie nie veel meer·

is as die uitsoek van beskikbare inligting nie, (Gibson en Gibson, 1955, p,

34-36), Aanhangers van die Gibsons glo dat leer en ervaring nie so belangrik

is vir verbeterde persepsie nie, (Segall e,a,, 1966, p, 73),

Dit is by uitstek die Gestaltiste wat beweer dat persepsie 'n aangebore

aan-geleentheid is, Die Gestaltteorie beweer dat daar sekere "ingebore" vorms

is wat altyd .as 'n "geheel" gesien word, Hierdie perseptuele programme is

by geboorte "ingebou"1 dit geld veral vir die eenvoudige vorms soos sirkels,

reguit lyne en driehoeke, (Fergus, 1966, p. 169J Wilentz, 1968, p, 275).

'n Eenvoudige figuur kan dus gepersipieer word sander die betrokkenheid van

enige learhandeling, Die persepsie van byvoorbeeld 'n driehoek vind plaas

deur slegs herhaaldelik daarna te kyk,

en Inhelder, 1956, p. 43), Eenvoudige figure word gou en maklik georganiseer;

hulle is stabiel. Hierdie skoal stel nie intensief belang in die studie van ontwikkelingsveranderinge wat in die kind werksaam is nie,

2,3,3 Persepsie is hoofsaaklik aangeleer

Die ontwikkelingsidee van Piaget verskil van die aangebore-Gestalt idee.

(Vgl, o,a, Colarusso, 1972, p. 7-81 Weiner en Elkind, 1972, p. 21 J

Wohlwill, 1960, p. 270-2711 Wolinsky, 1970, p. 166, 170), Die

voorstan-ders van hierdie idee beweer dat persepsie, in besonder visuele persepsie,

ge-baseer is op leer en ervaring, (Vgl. o,a, Dember, 1969, p, 235 e,v,J Forgus, 1966, p, 160 e,v,1 Hochberg, 1964, p, 67 e.v.). Daarom persipieer die mens

al hoe suiwerder in die loop van sy lewe, Die persepsie van vonns of patrons

is nie aangebore nie maar word opgebou uit rou data-elements en

waarnemings-inhoude, wat deur die breinselle saamgeflans of gemonteer word, (Segall e.a.,

1966, p. 6-71 Vernon, 1973, p. 2171 Wilentz, 1968, p, 275), Oefen en leer

lei dus tot veranderinge in die senuweeweefsels en in die betrokke sentra van

die brein, Persepsie begin reeds op 'n baie vroee ouderdom ontwikkel. Die integrasie, klassifikasie, kodering, ens, van sensasies is in 'n groat mate

afhanklik van leer, memoriseer, redeneer en taal. Leer, ervaring en

manipu-lasie is dus 'n voorvereiste vir die meer komplekse perseptuele handelinge.

Garner (Garner, 1966, p. 11) illustreer die aangeleerde hoedanighede van

per-sepsie met o,a, die volgende drie arguments:

1, Persepsie is 'n kognitiewe handeling, daarom moet die wese van die

stimulus geken en begryp word1 dit impliseer leer,

. 2, 'n Persoon ontvang nie passief inligting uit sy omgewing nie, hy

persipieer aktief sy omgewing, Hy is aktief betrokke, Persepsie

is 'n aktiewe handeling waarin groepe stimuli, wat nog nooit

vante-vore ervaar is nie, verklaar en georganiseer word,

dit nie moontlik nie,

Sander leer is

ontwikkel kan word, akkumuleer en word meer oortuigend, (Vgl.

a.a, l-lcchberg, 1964, p. 67-711 Krampen, 1960, p, 77-78) , Die

onderrigmoontlikhede, wat uit die aangeleerde hoedanighede van

per-sepsie voortvloei, sal in hierdie studie verder ondersoek word,

(Vgl, paragraaf 2,5,2),

2,4 DIE DNTWIKKELING VAN PERSEPSIE

2,4.1 Algemeen

Die ontwikkeling van die perseptuele gebeure kan in die volgende perseptuele

vlakke verdeel word: perseptuele onderskeiding: gevolg deur perseptuele

ana-lise en later perseptuele sintese, So gebeur dit dan dat 'n kind wat goed vaar

in ko~plekse onderskeidingstake, nie noodwendig goed vaar in die visuo-motoriese

en perseptuele sintese nie, ·czach en Kaufman, 1972, p, 354),

Afgesien van die perseptuele vlakke, word oak ouderdom as maatstaf vir

persep-tuele ontwikkeling gebruik, Klein verskille in sensoriese funksies kan nie

'n groat verskil veroorsaak in 'n persoon se algemene perseptuele funksi

one-ring nie, Die perseptuele meganismes is redelik konstant, maar die onderskeie

perseptuele aktiwiteite ontwikkel met ouderdom, (Sien oak paragrawe 3,3 en

4,4), Alle persone is perseptueel nie ewe goed ontwikkel nie, Om die

moontlike redes vir die verskille te ondersoek, word die stadia in die

ont-wikkeling van persepsie m,b,t, ouderdomsfases ontleed,

2,4,2 Stadia in die ontwikkeling van persepsie

2,4,2,1 Die pre-primers kind

2,4,2,1,1 Die jonger pre-primere kind

handelinge is persepsie seker een van die wat gedurende die eerste lewensjaar die vinnigste vordering toon, Die perseptuele vermoens van die jong kind is

verstommend goed, veral wat betref visuele gesigskerpte en ouditiewe skerpte, Fisiologies en neurologies is die meeste van die reseptore by geboorte rede-lik goed ontwikkel en verskil hulle nie veel van die van die volwassene nie,

:

:E

betekenis wat aan die inligting gegee word, verskil natuurlik in 'n groat

rete, Die neiging is aanvanklik om 'n situasie in die geheel te persipieer en 'n voorwerp word altyd gesoek in die bekende omgewing waarin dit voorkom, (Vgl, Vernon, 1973, p, 18-23), 'n Suigeling beskik nag nie oar die vermoe om die essensiele eienskappe van 'n voorwerp uit te lig nie, (Vgl, verder in hierdie verband paragrawe 3,3 en 4,4,1),

2,4,2,1,2 Die ouer pre-primere kind (2-5 jaarl

Gedurende hierdie stadium is dit veral die kind se onderskeidingsvermoe wat op feitlik alle terreine ontwikkel, Hy benoem of etiketteer nou dinge, Hier-die kincers is in 'n sekere sin beter ingestel op hulle perseptuele wereld as selfs volwassenes, Hulle is bewus van meer detail ten opsigte van sekere voorwerpe en plekke, Hierdie skerpte in perseptuele sensitiwiteit is deels daaraan te wyte dat die kind nag voortgaan om dinge te ondersoek omdat sy kon-septuele ontwikkeling nag nie saver ontwikkel het dat hy dinge dadelik kan klassifiseer nie, Elke ondersoek is deeglik, nuut en opwindend, Volwasse-nes is dus perseptueel minder sensitief, Die kind se perseptuele aandag word egter in 'n groat mate gesentreer en daarom misluk dit in die geheel, Hy spits sy aandag op een geisoleerde aspek toe,want die vermoe om te desentreer ontbreek, Die reaksie is op die dominerende en op dit wat die oog eerste vang, terwyl die res grootliks geignoreer word, (Livesley en Bromley, 1973, p, 2121 Weiner en Elkind, 1972, p, 671 Vgl, oak paragraaf 4,4,1 ,4), Die kir.: oesef nie dat hy uit 'n ander gesigspunt as ander sien nie en dat sy ge-sigsp~nt nie ware perspektief verteenwoordig nie,

denkbeeld, (Piaget en Inhelder, 1956, p, 243),

•

it is 'n egosentriese 'n Egosentriese denkbeeld lei tot foutiewe interpretasie en werk remmend in op die kind se perseptuele ontwikkeling,

2,4,2,2 Die primere skoolkind (5-12 jaar)

Hy kan persipieer, identifiseer en klassifiseer volgens vorm en grootte, Hy

kan dan persipieer, onthou en vergelyk, (Vgl, Vernon, 1973, p, 30),

Perseptuele en sensoriese onderskeiding word in hierdie stadium vervolmaak

ter-wyl perseptuele organisasie deegliker ontwikkel, Die komplekse perseptuele

organisasie word nou gereflekteer in die vermoe om te lees, reken en kreatief

te werk, Die oe ondersoek van links na regs en van bona onder, Vroeer het dit nog onsistematies geskied, Die laerskoolkind se persepsie is vinnig en

beter georganiseerd, Hy absorbeer meer perseptuele inligting en gebruik

oog-bewegings meer ekonomies, (Vgl, veral paragraaf 3,3,2), Veral die reaksie

ten opsigte van "geheel en deel" konfigurasies verbeter vinnig (vgl, para-graaf 4,4,1,4), sodat sy persepsie daarvan op negejarige ouderdom vasgele is,

(Elkind en Koegler, 1964, p. 86-89i Weiner en Elkind, 1972, p. 118),

Ty-dens hierdie stadium het eenvoudige onderskeiding plek gemaak vir komplekse

organisasie,

Die primitiewe perseptuele wereld van die kind is onuitwisbaar verweef met sy affektiewe wereld, Die eerste perseptuele onderskeiding is dan oak affek-tiewe indikators, So byvoorbeeld word 'n kind se tekeninge van Kersvader

grater en meer opvallend namate Kersfees naderJ na Kersfees word die

teke-ninge kleiner en eenvoudiger, Van die aanvanklike introspektiewe persepsie

word daar later oorgegaan tot meer objektiewe en realistiese persepsie,

(Solley, 1966, p, 288-300),

2,4,2,3 Die adolessent (12-18 jaar)

Die basiese perseptuele vermoens van skerpte en diskriminasie bereik nou hulle optimum,

•

it geld vir die meeste van die persepsies, Die meer komplekse perseptuele prosesse insluitende integrasie en differensiasie ontwikkel steeds,

•

it is veral estetiese oordeel, 'n aspek van persepsie, wat gedurende hierdie

jare prominent na vore tree, (Weiner en Elkind, 1972, p, 178), Indirekte faktore soos o,e, emosies, ingesteldheid en houding t,o,v, 'n voorwerp, 'n saak or 'n persoon, begin nou 'n rol speel,

2,5 DIE ONDERRIG VAN PERSEPSIE

2,5:1 Historiese agtergrond

Gedurende die afgelope dekade was daar 'n fenomenale toename in die metodes, materiaal en toetse wat gepoog het om perseptuele vaardighede te ontwikkel, Tradisioneel was persepsie 'n belangrike studiegebied binne die gebied van die fisiologie, psigologie, neurologie en die psigiatrie, Vandag val dit oak binne die gebied van die opvoedkunde, Teen die einde van die agtiende eeu het baanbrekers op die gebied van spesiale onderwys al begin met perseptuele oefeninge, (Mann, 1970, p. 32) , Tans bestee skoolsielkundiges, opvoedk un-diges, psigoloe en selfs die massamedia heelwat aandag aan perseptuele onder-rig, (Vgl, o,a, Frostig en Horne, 1972 a1 Getman, 19681 Grove, 19731 Lloyd en Pope, 19731 Sabatino en Miller, 1973 b),

Vandag het perseptuele onderrig ender sommige navorsers in die VSA in 'n by-kans kommersiele gier ontaard,1 Die jong onderwyser praat graag daaroor en vind dit 'n handige uitweg om aan 'n ouer te verduidelik waarom 'n kind swak presteer op skoal, 'n Program word dan voorgeskryf, soos 'n preskripsie,

•

it is die towermiddel,

Die meeste beskikbare programme wentel om visuele persepsie, Ouditiewe per-sepsie is egter vinnig besig om in gewildheid toe te neem, Ontwikkelings

-programme met tierlantyntjies en tydrowende tegnieke besoedel menige lokaal, deels omdat uitgewers dit oak tot leerplanstatus verhef, Hierdie velletjies papier word te maklik sander deurdagte verantwoording aan leerlinge uitgedeel,

Doeltreffende opvoeding en onderwys word sodoende ingeboet,

2,5,2 Die onderrig van persepsie

2,5,2,1 Sintuiglike oefeninge

Daar word geredelik aanvaar dat perseptuele vaardighede ontwikkel en verbeter

kan word, (Rosner, 1971, p, 547-549; Vgl, ook paragrawe 2,3,3 en 4,5), Eng spesialisasie in die vaardigheid van 'n sintuig kan egter lei tot sintuiglike akrotatis~e, 'n Professionele proefleser soek slegs die drukfoute uit en nie

die betekenis van die inhoud nie, Sinvolle, geintegreerde sintuiglike vaardig

-hede word verinnerlik en lei tot verhoogde persepsie,

Elke sintuig is reseptief vir sekere stimuli uit die omgewing en is sensitief op

sy gebied, Maksimale benutting van hierdie sensitiwiteit word beoog, Die

doeltreffendheid van die sintuie word in 'n mate bepaal deur die oefening van

hulle sensitiwiteit, Die oog wat nie voldoende geleentheid kry om ver te kyk

nie, sal nie effektief ver kan kyk nie, Die oor wat nie voldoende geleentheid

kry om doelbewus fynere onderskeidings in geluide te maak nie, sal doof word

vir sekere geluide,

•

it is bekend dat wyn- of teeproewers of musikante hulle

sensoriese, asook die motoriese, sensitiwiteit optimaal beoefen het en dit

effektief benut, Die kroniese raker is weer nie so sensitief ten opsigte van

reuk en smaak nie, Sintuie kan dus geoefen of verwaarloos word, Goeie en

toepaslike oefening van die sintuie sal altyd in diens van persepsie staan.

Sintuiglike oefeninge beoog die verfyning van persepsie van die stimuli,

Montessori (Montessori, 1974, p, 173-175), praat van "sensoriese kultuur" en

van "selfopvoeding'', 'n Kind wat 'n liefde vir boeke en skryfmateriaal

ont-wikkel het, sal by tye spontaan, self, inkleur, skryf en lees, Dit is ook individuele onderrig en oefening,

Dnderrig, oefening en ontwikkeling van die sintuie gaan superieure

verstande-like aktiwiteite vooraf en is veral van belang gedurende die vormingsjare

tus-sen drie- en sewejarige ouderdom, Gedurende hierdie jare ontwikkel die

sin-tuie snel en is die kind gelukkig ook baie nuuskierig, Die gebruik van die

sintuie moet dan onderrig en geoefen wordJ die geleenthede is ideaal,

Be-moeienis met die sintuie kan nie losgemaak word van estetiese en morele

op-voeding nie, · "Multiply the sensations, and develop the capacity of

appre-ciating fine differences in stimuli, and we refine the sensibility and

multi-ply man's pleasures," (Montessori, 1974, p. 221). Verwaarloos ons dit, gee