ASPEKTE
VAN
ORANJERIVIER-AFRIKAANS
IN DIE
SPONTANE
TAALGEBRUIK
VAN
BLANKE
BOORLINGE
IN
NOORD-KAAPLAND
MARIA MAGDALENA VERHOEF
B.A. HONS.; H.O.D., H.D.B.
VERHANDELING GOEDGEKEUR TER NAKOMING
VAN DIE VEREISTES VIR DIE GRAAD
MAGISTER ARTIUM
IN DIE
DEPARTEMENT AFRIKAANS NEDERLANDS
IN DIE
FAKULTEIT LETTERE EN WYSBEGGERTE
AAN DIE
POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITBIT
VIR
CHRISTEL IKE
HO~RONDERWYS
STUDIELEIER:
PROF H G W DU PLESSIS
POTCHEFSTROOM
Hiermee betuig ek my opregLe dunk aan:
*
Prof. Hans du Plessis, my studieleier, vir sy belansstellinn en inspirerende leiding. Dlt was 'n voorre!': om aun hierdie GumaliUl sa voete te kon sit!*
Die dosente aun die departemenLe Afrikaans-Nederlands en ATLW, vir die rol wat hulle deur die Jare in my akademiese vorming gespeel het.*
Die Raad vir Geesteswelenskaplike Navorsins vir finansiUle bystand.*
Bertie en Corlia Ligthalm op Olifantshoek, ds. en mav. Lood van der Merwe op Postmasburg en Nick en Wilna Richter op Douglas, wat kontakpersone was en voorspraak Remaak het by die segspersone.*
Die wonderlike ooms en tannies in Noord-Kaapland, wal nie blote segsmense gebly het nie, maar vriende geword hwL.*
Cora Geldenhuys, vir die versorging van die opsomrning in Engels.*
Mamma wat alles feil het vir haar kinders an ons van kleinsaf gemotivear an lief gemaak het vir boeke.*
Awie wat baie opgeoffer het, dikwels pa in rna moes wees, en sL~ads antoRsiasLies gebly het. Ook dankie vir die hulp met die finale versorging.*
My Remelse Vader uit Wie, deur Wie en tot Wie aIle dinge is. Syne Is die heerlikheid tot in ewigheid!1.1
INLEIDING
1
1.2NAVORSINGSDOEL
1 1.3PROBLEEMSTEI,LING
2 1.4HIPOTESE
3 1. 5AKTUALITEIT
1.6WERKWYSE
41.7
TEGNIESE BESONDERHEDE
51.7.1 GEOGRAFIESE AFBAKENING
51.7.2 SELEKSIE VAN SEGSMANNE
61.7.3
OPNAMES
71.7.4 DATAVERWERKING
81.8
SAI1EVATTING
9HOQl-'STUK
2l!AVO.!lSINGSKoNTF-KS.. EliJf:iQBETIH§H
Bl'§lIQ(i.1.U1JJL.J'11LJ)lE
STJDllli.10
2.2
TEORETIESE AGTERGROND
102.2.1 INLEIDING
102.2.2 MULTJDIALEKMETODOLOGIE
12
2.2.3
TAAL EN KULTUUR
142.2.4 DIE MITE RaNDOM nIE BESTUDEERBAARHEID VAN
Ot1GANGSTAAL
152.2.5 TAALVARIASIE
19
2.2.5.1INTERNE VARIASIE
1'9 2.2.5.1.1GEBRUIKERSVARIASIE
20
2.2.5.1.2GEBRUIKSVARIASIE
20
2.2.5.2KONTAKVARIASIE
21
2.2.6STANDAARDTAAL
22
2.2.7
DIH VERHOUDING VAN DIH STANDAARDTAAL TOT
SY VARH!TEITE
25
2.2.8 NORME IN TAALGBBRUIK
262.2.9 SLOTGEDAGTE
312.3
DIE METODIEK VAN DIE VARIASIETAALKUNDE
31
2.3.1 'INLEIDING
31
2.3.2 KEUSE VAN SPREKERS, OMSTANDIGHEDE EN
LINGUISTIESE VERANDERLIKES
33
2.3.3.
DATAVERSAMELING
35
2.3.3.1 DIB METODOLOGIBSE PARADOKS
38
2.3.3.2 METODES VAN DATAVERSAMELING
42
2.3.3.2.1 DIE FORMELE ONDERHOUD
43
2.3.3.2.2
DIE INFORMELE ONDERHOUD
47
2.3.3.2.3 ANONIEME ONDERHOUDE
472.3.3.2.4 ONSISTEMATIBSE WAARNEMING
472.3.3.2.5 SISTEMATIESE DATA
48
2.3.3.2.6
VRAELYSTE
48
2.3.4 DIE IDENTIFISERING VAN LINGUISTIESE
VERANDERLIKES EN HULLE VARIANTE IN DIE
VBRSAMELDE DATA
49
2.3.5 DATA-ANAfJISE
502.3.6
DATA-INTERPRETASIE
54
, 2.3.7 SLOTGEDAGTE
552.4 VROEHRE STUDIES IN DIE AFRIKAANSE VARIASIE
TAALKUNDE
552.5 ORANJERIVIER-AFRIKAANS
59
2.6 TEN SLOTTE
62
IN
BLANKE ORANJERIV I ER3.1 INLEIDING
63
3.2 SINTAKTIESE VARIASlE IN BLANKE ORANJERIVIER
AFRIKAANS
64
3.2.1
INLEIDING
64
3~2.2
SINTAKTIESE KOHPLEKSITEIT EN VEREENVOUDIGING
IN BLANKE ORANJERIVIER-AFRIKAANS
64
3.2.3 NAAMWOORDSTUKVARIASIE
71
3.2.3.1
ANAFORIEK
71
3.2.3.2
NAMIWOORD'E
81
3.2.3.3
DIE VOORBEPALING
85
3.2.4 SETSELGROEPE
88
3.2.4.1
VOORSETSELS
88
3.2.4.1.1
VIR
92
3.2.4.1.1.1
VIR
+INDIREKTE VOORWERP
93
3.2.4.1.1.2 VIR
+DIREKTE VOORWERP
94
3.2.4.1.1.3 VIR
+ADJUNK
95
3.2.4.1.1.4 VIR I.P.V. ANDER VOORSETSEL
95
3.2.4.1.1.5
KOPPELWERKWOORD
+VIR
95
3.2.5
WERKWOORDSTUKVARIASIE
973.2.5.1
MEDEWERKWOORDE
983.2.5.2
MEDEWERKWOORDVOLGORDE
1073.2.5.3
TEMPUS
1083.2.5.3.1
KOPPELIMGE VAM MEDEWERKWOORDE AAM
WERKWOORDE WAT MIE GEWOONLIK GE- NBEM NIE
109 3.2.5.3.2GE-
+SKAKELWERKWOORDE
110 3.2.5.3.3SKAKELWERKWOORD
+GE-
+HOOFWERKWOORD
1103.2.5.3.4
HET
+GE-
1113.2.5.3.5
DIE VORM VAM DIE MODALE HULPWERKWOORD
1123.2.5.3.6
WEES
1143.2.5.4
DIE INFINITIEF
_
1203.2.5.5
SKEIBARE EN ONSKEIBARE WERKWOORDE
1223.2.6
BEPALINGS
1223.2.6.1
NOU
1233.2.6.2
TOE
1253.2.7
BYSINNE
1283.2.8
SLOTGEDAGTE
1323.3
MORFOLOGIESE VARIASIE IN BLAMKE ORANJERIVIER
AFRIKAANS
1353.3.1
DIE BEHOUD VAN MORFEMATIESB VORMB EN
DEFLEKTERING DAARVAN
135 3.3.2WOORDSOORTELIKE MEERFUNKSIONALITEIT
139 3.3.3MEERVOUDLOSE VORME
140 3.3.4VERKLEIMINGSVORME
141 3.3.5BESITSKONSTRUKSIES
142 3.3.6AANWYSENDE VOORNAAMWOORDE
144 3.3.7DEELWOORDE
145 3.3.8SAMEVAT'rEND
146ROOFSTUK
4
FONOLOGIESE
VARIASIE
4.1INLEIDING
1474.2
KENMERKE VAN DIE KLANKSTRUKTUUR VAN GRIEKWA
AFRIKAANS IN VERGELYKING MET BLANKE ORANJERIVIER
AFRIKAANS
147 4.2.1sLOTKLANKE
147 4.2.2EMKELKOMSOMAMTE
148 4.2.3PATROON
[n + vJ 148 4.2.4MASALERING
149 4.2.5VOKAALLEMGTE
149 4.2.6 STEMV~RIANTE 149 4.2.7SILLABEWISSBLING
150 4.2.8PALATALISASIB
1504.3
'N ANALISB VAN KONSONANT-KLANKMATIGREDE IN BLAMKE
ORANJBRIVIBR-AFRIKAANS
4.3.1
NASALB
1524.3.1.1 Tweekonsonsantklusters en opeenvolgings waar
'n nasaal een lid daarvan is 152 4.3.1.2 Nasale konsonante wat met klusters of
konsonantkombinasi~s afwissel 152
4.3.2
NULKONSONANTE
1534.3.3
EKSPLOSIEWE
1544.3.3.1 Klusters en konsonantopeenvolgings waar
een lid 'n eksplosief is 154
4.3.3.2 Die wisseling van eksplosiewe met ander
konsonante 155
4.3.4
FRIKATIEWE
1574.3.4.1 Klusters en konsonantopeenvolgings waarvan
een lid 'n frikatief is 157
4.3.4.2 Frikatiewe wat met klusters of konsonant
kombinasies afwissel 157
4.3.4.3 Prikatiewe wat met ander enkelkonsonante
afwissel 158
4.3.5
ENKELE KLANKE WAT HET WOORDDELE OF WOORDE
AFWISSEL
1594.3.6
KLANKKOMBINASIES WAT MET WOORDE OF WOORDDELE
AFWISSEL
1604.3.7
DIE SILLABESTRUKTUUR VAN BLANKE ORANJERIVIER
AFRIKAANS
1604.4
'N ANALISE VAN VOKAALPATROONHA1IGHEDE IN BLANKE
ORANJERIVIER-AFRIKAANS
162 4.4.1DUUR
162 4.4.2VERHOGING EN VERLAGING
162 4.4.3DIFTONGVARIANTE
165 4.5SLOTGEDAGTE
165 5.1INLEIDING
1675.2
KONTRASTIEWE LEKSIKON VAN BLANKE ORANJERIVIER
AFRIKAANS
1675.3
CBRONOLEKTIESE HERKERS IN BLANKE ORANJERIVIER
AFRIKAANS
1725.4
SLOTGEDAGTE
174v
BYLAE
TRANSKRIPSIE 01
178TRANSKRIPSIE 02
195 214BIBLIOGRAFIE
217VI
VERTREKPUNTE VIR DIE STUDIE
1.1 INLEIDING
In hierdie ori~nt~siehoofstuk word die b~siese vertrekpunte w~t hierdie studie ten grondslag
Ie,
op 'n bondige wyse s~~mgev~t. Kwessies wat hier aangesny word, word in die latere hoofstukke in meer besonderhede bespreek.1.2 NAVORSINGSDOEL
Die breg doelstel1ing met hierdie studie is om a~n die hand van metodes eie a~n die variasieta~lkunde, na die spont~ne
taalgebruik v~n gevestigde blanke Noord-K~~planders te kyk, om di e ra~kpunte en verski 11 e met Gri el{w~-Afriltaans (~s vorm van Or~njerivier-Afrik~~ns) aan te dui en te verklaar.
W~nneer die doelstelling meer presies omlyn iford, kom dit
da~rop neer dat spesifiek gelet word op die spontane taalgebruik (met inagneming van die waarnemersparadoks). Eers d~~rn~ kan tot sekere gevoIgtrekkings gokom word ten
opsigte van grammatiese veranderlikes ",at hierdie geografiese streek se taalgebruik kenmerk.
Veranderlikes op sintaktiesa, morfologiese, fonologiese en leksikale vlak word gerdentifiseer en in verband met Griekwa-Afrikaans gebring, om te bepaal in watter mate 'n neerslag van laasgenoemde in blanke taalgebruik terug te vind is.
Uiteindelik gaan dit in hierdie studie daarom om te bepaal of ons hier 1iIerklik met 'n onderskeibare nie-s·tandaard :;'arH!teit van s'tandao.rd-Afrikaans te make het, en in ",nt-ter mate dit ooreenkom en verskil met Griekwa-Afrikaans.
'n Afrikaanse moedertaalspreker met 'n geoefende taaloor, sal wanneer hy hom in die Noord-Kaap bevind, duidelik hoor dat die boorlinge van hierdie gebied wat nog nie in van die ander
provinsies gewoon het nie, die Afrikaanse ta&l op 'n
kenmerkende manier beheers.
As gevolg van die noodwendige taalkontak tusgen die Griekwas en die blankes in hierdie landstreek, word die vraag gevra in watter mate die kenmerke van Oranjerivier-Afrikaans (waarvan Griekwa-Afrikaans 'n eksponent is) terug te vind is in die spontane taalgebruik van blanke moedertaalsprekers in die Noord-Kaap.
Von Wielligh (1925:94 e.v.) maak melding van taalkontak tussen die vroeg blanke trekboere en die Griekwas in die Noordweste. Hy se: "Hierdie geselsery het ongetwyfeld 'n bale nadelige invloed op die spraak van die blanke trekboere uitgeoefen. Hulle (die trekboere - M.V.) woon tussen Hottentotte, Griekwas en Boesmans ook het leesstof ontbreek. Is dit dan nag 'n wonder dat hulle soveel van daardie tale oorgeneem het?" (Von Wielligh, 19£5:154).
Von Wielligh praat hier van 'n sogenaamde "nadelige Invloed". liy aaan dus van die standpunt uit dat die blankes aan die taalinvloede van die Griekwas onderwerp was, en dinge in hul taa.lgebruik oorgeneem het wa't die blanl{e Afrikaans van destyds onwaardig was.
D&t taalkontak tussen hierdie twee subspraakgemeenskappe plaasgevind het wat taalbernvloeding tot gevolg gehad het, is waarskynlik heeltema! moontlik.
Wanneer die saak eater van die ander kant belig word, en geredeneer word dal daar 'n gemeenskaplike bron is waaruit die blankes en die Griekwas se taal spruit, verander die prentJie ietwat. Die blanke trekboere wat die NoordwesLe ingetrek het sowel a.s die GriekwB.s het 'n vorm van Afrikaans gepraat. Albei graepe hel uit die Kaap gekarn
waar hulle 'n gebroke Nederlands gepraat het in nastrewing van die doelwittaal, AB-Nederlands (L.T. du Plessis, 1984:399).
Die hipotese wat hierdie studie aan die gang sit, is dat die mate van ooreenkoms wat van altyd af tussen Griekwa-Afrikaans en die Afrikaans van die blanke nedersetters bestaan het, vandag nog aantoonbaar is.
1.5 AKTUA:(.):TE):.1
Kenmerkende eienskappe van gewestelike spraak leef veral in die taalgebruik van die ouer garde. Om hierdie rede is dlt van belang dat daar no£ gekyk word wat die ooreenkoms en vers kl 1 tussen die spontane Afrikaans van blanke en Griek",asprekers in die Noord-Kaap is.
Die ui ts terf van die ouer geslag, die uitstekende paaienet>Jerke ten spyte van afgeleli.! gebiede, die massak6-mmunikasiemedia. en die ontvolking van die platte land is faktore wat tot die vervaging van kenmerkende taalgebruikspatrone bydra.
1. 6 WERKWYSE
Wat die werkwyse betref, >Jord hier gepoog om volgens
multidialekmetode te ~erk te gaan, in die sin dat die versamelde data nie aileen met Griek~a-Afrikaans (as vorm van OranSerivier-Afrikaans) vergelyk \Jord nie, maar dat standaard-Afrikaans ook ter sprake kom. Om die vergelyking te vergemaklik, \Jord die Griek~averslag (1984) as vartrekpunt geneem en \Jord die tersaaklike artikels \Jat oor die verskillende variasievlakke handel, as basis beskou.
Om die mUltidialekmetode egter tot volheid te laat kom en om die navorsing meer lyf te laat kry, \Jord blanke OranSerivier-Afrikaans ook ten opsigte van sekere analisevlakke met Riemvasmaak-Afrikaans (Pourie, 1985) en Vandermer\Je-Afrikaans ten opsigte van chronolektiese aspekte (Du Plessis, 1987a), vergelyk.
1.7.1 GEOGRAFIESE AFBAKENING
Aangesien die studie geografies begrensd is, \Jord daar op die Noord-Kaap gekonsentreer. Let daarop dat die Noordweste nie in hierdie studie ter sprake kom nie, maar darpa \Jat in In radius van omtrent 100 kilometer om Kimberley Ii. Vera1 \Jord aandag gegee aan in\Joners.van dorpe naaan die OranJerivier -Petrusvi lie, Douglas, Campbell, Griek\Jastad, De Iportshoop, Danillskuil en Postmasburg. Dis duiclelik dat hier
gekonsantreer word op dii Rebi.d vat deur die Griellwaverslag Bedek is. GeoBrafiase lieginR word in bierdie studie a~ 'n bepaalda determinant ten opsigte van taalgebruik bestempel. Tog moet onthou word dat bierdle studie nie tradisionael dlalektologies is nie, maar word daar van die standpunt ullge8Ban dal taaluebruik 'n soaiologiese verskynsel is wat nie losgemaak !Ian word van die sprekers nie Daarby bevind die sprekers hulle in 'n sekere BeoHrafiese ruimta vat noodvendin 'n bepaaJde invlaed op die taalsebruik mait ulL()eI"Hn.
Die mite dal Beografiese afbakening geen rol by taalvariasie speel nie, word deur
Du
Plessis (1981b:B5) die nek ingeslaan, hyse
da!; die geogra.fiese die voedingsbron vir LBnivaria.sie js, mddr dat dlt nie van die ander faktore neEsaleer !Ian vord nie.1.1.2 SKLHKBlH VAN SEGSMANNE
Die studia konsantreer op die taalRabruik vl1n boorlinge ui!; die Noord-Kaapse streek. Die voorwl1arde waaraan die seRsmann. moes valdaeD, is dat hulle boori!n". van die Rabied moes wees.
0111 hierdill rede
Ie
dlLlLr- l.og leLs lulu'al1ll.s in die l,ause wat. HemBah iM oor wie Bekies is as 5RsrSpersone. In 'n st'!lIere maLa Is bier sprake van "random sampling". Tog is dit in hierdie SHval werkba&r, amclat die kenlllerkande Bpraak meestalby bej~ardes aangetref word en hulle gewoonlik honger vir geselskap is.
Wat werklik in die praktyk gebeur het, is dat via kontakpersone (bv. piaasltke predikante, die polisiestasie en gemeenskapsleiers) by ouetehuise en ander oumense uitgekom is, en hulle spraak gemonitor is.
1.7.3 OPNAMES
Die opnames is gemaak met 'n Sanyo Model 3000-bandopnemer wat met 'n mikrofoon toegerus is. Hoewel die stel ook met elektrisiteit werk, is deurgaans van batterye gebruik gemaak aangesien dit die maak van die opnames vergemaklik. Sielams 60 minuut-kassette is gebruik.
segspersone se taalgebruik is opgeneem en die opnametyd beslaan omtrent 23 uur.
Die direkte manier van dataversameling is gevolg in soverre die navorser ~elf die opnames en die veldwerk behartig het.
Wat die .besonderhede van die opnames self betref, is bloot gepoog om 'n gesprek so spontaan moontlik te ontlok. Du Plessis (1987b:68) maak melding van 'n vrye onderhoud, waar die vrae nle gestruktureer is nie en die gesprek op informele wyse sy gang gaan.
Hoewel d;e blote teenwoordigheid van die bandmasjien tog 'n
redelik formele taalkode tot gevolg gehad het, is die waarnemersparadoks in in redelike mate oorbrug deur die le;dende vrae oor die kinderdae, omgewing, droogtes en lewensomstandighede van die kant van die vraesteller. Die werklike doel van die opnames, naamlik taalnavorsing, is op geen stadium aan die segsmanne genoem nie.
1.7.4 DATAVERWERKING
Aangesien dlt bykans In onbegonne taak is vir een navorser om 23 uur se opnames per hand te transkribeer, is van tvee opnames van 1 uur elk volledige breg transkripsies in die gewone ortografie gemaak. (Sien aangehegte Bylaes.)
Die ander gespreksdata dien as kontrole vir die gevolgtrekkings waartoe gekom word. Voordat vetenskaplike uitsprake rakende taalverskynsels eie aan blanke Oranjerivier-Afrikaans gema.ak word, \,urd eers na. die da.takorpus geluister om te hoor of hier verklik van beduidende variasie spraka is.
Die rekenaar is auk ingespan am met die dataverwerkingsfase behulpsaam te wees. 'n JQ_L___~LF-rekenaar met liu i .~l-woordver~·arki ngsprogram is gabruik by die ontsluiting van die data.
Daar moet bepaal word wat die grammatiese oorsaak is vir die mate van ooreenkoms wat daar met die eerste oogopslag waargeneem kan word tussen Oranjerivier-Afrlkaans soos dlt deur die gevestigde blankes aan die een kant, en die Griekwas aan die ander kant, gepraat word.
Dlt gaan in hierdie hoofstuk om die soeke na 'n werksdefinisie wat hierdie taalvari&siestudie ten grondslag
Ie.
In die eerste plek word gekyk na teoretlese kwessias aia aan die variasietaalkunda en varvolgens word die meLodoloUiase ondarbou van di' deeldissipline van naderby belig. ])11. alles ter varha!daring van die kadar .,aarbinne hiardie navorsing val. Slags op hierdie manier sal diedf~&rOpVo lsende hoofstukke \<at ga&n oor die praktiese toepasslng, in die regte perspektief beoordael kan word.
JII. 2. 2 T.1l9J~J;;.Tr!~.lDL£)GTE.E~.ROND
2.2.1 INLEIDING
Omdat dit in hferdie studie sman om die waarneming van spontane gesprekspatrone, word die taalkennis van die individu gemonitor. Hierdie t&alkennis behels noodwendig 'n
kennis van die interne ("formele grammatika") sowel as die ekgterne (nie-verbale taalgebruik) taalstruktuur.
As gevolg van die feit dat gespreksdata met behulp van die bandopnemer versamel is en nie-verbale taalgebruik moeilik weergegee kan word, kan nie aandag gegee word aan die eksterne taalstruktuur nie. Wanneer dit by die antleding van die data kom, word gekonsentreer op die interne taalstruktuur.
T~g gaan die studie nie heeltemal mank aan bestudering van die eksterne taalstruktuur nie: daar word beoog am soslale merkers (onder andere ges lag, ouderdom, vlak van ges koo 1dhe i d) in berekening te bring by die dataverwerkinggfase.
Binne die variasietaalkunde is dit van kardinale belang dat 'n norm gestel word waarteen die variasievorm of varilteit bestudeer word.
In
hierd!e geval word die blanke taalgebruik, sowel as Griekwa-Afrikaans teen standaard-Afrikaans as algemeen-beskaafde norm geponeer omdat dit meting moontlik en makliker maak (Van Rensburg, 1983:15). Let daarop dat wanneer standaard-Afrikaans as norm aanvaar word, dit nie impliseer dat die variasievorme minderwaardig of verworwe is nie, maar dat daar bepaalde verskille tussen hulle en die standaardvorm bestaan (Van Rensburg, 1983: 15).Wanneer die doelstellina met hiardie studie in aanmerking 11
Senaem word, word di~ duidelik dat dit in die eerste plek gaan om die aantoon van variasie-ooreenkomste en verskille tussen Gr iek\Ja-Afr i kaana .en die Afrikaans van blanke boorllnge in Noord-Kaapland.
2.2.2 MULTIDIALEKMETODOLOGIE
Met voorafgaande in gedagta, is dlt duidelik dat 'n enkeldia.lekmetodologie 'n ideal isering van die taalwarkllkhaid is en nie binne die kader van die va.ria.sietaalkunde hoort nie. Die blote feit dat 'n sinvolle be.krywing van blanke Noord-K&apse Afrikaans. as variasievorrn nlLas Griekwa-Afrlkaans teen standaard-Afrikaans (as die norm) bestudaer word, dui daarop dat taalvariasie volgens multidialekrnetodologie aangepak behoort te word.
Rinne die rnultidialekmetodologie is daar sakere teoretiese riglyne wat in gedagte gahou moet word (Du Plessis, 1984b):
*
Die onderskeid "competance/performance" word opgehef. Die "competence/performance" of "langue/parole"-onderskeid wat in die abstrakte taa.lbenadaring gehandhaaf word, impllseer dat taal lesien word as die "ccmpetence"/taalvermol van In ideale spreker. Die "performance" is da.n die feitellke toepassing van daardle taalverrnol in alledaalse taalaebruik en dit word nie in berekeninn Mebring in dieopstel van 'n grammatika nie.
Hoewel die spreker se abstrakte taalvermog (competenoe) nie in die variasietaalkunde genegeer word nie, gaan dit wesentlik oar die werklike taalbeheersing. Omdat dit in hierdie deeldissipline gaan am die veelheid van realisasie
vorme in alledaagse taalgebruik, die onder.keid
competence/performance nie rigied gehandhaaf word nie.
Appel (1977:21) daarenteen, voel dat die onderskeid competence/performance nie heeltemal opgehef moet word nie, maar dat vir die doeleindes van die variasietaalkunde, competence as 'n vermog am taalkundig op verskillende maniere op te tree, verstaan moet word.
*
Oak word die variasietaalkunde nie bedryf volgena of diachroniese of sinchroniese be~adering nie, maar word dit panchronies benader waar 'n variasieverskynsel verklaar word soos by opduik (Van Rensburg, 1983:9).Die onderskeid tussen die sinchroniese ('n studie van taal soos dit op 'n gegewe oomblik lyk) en die diachroniese ('n studie van die verandering wat 'n taal met tydsverloop ondergaan) kan eenvoudig nie streng gehandhaaf word nie, omdat dit moeilik is om taalpatrone wat die tosLs van die tyd deurstaan het, en nag steeds in moderne taalgebruik voorkom, te kategoriseer ten opsiHte van sinchronie en diachronie.
*
Die heel belangrikste teoretiese vertrekpunt van die v&riaslataalkunde WBt volHans multidialakBnalise banBderword, is dat dit met '0. uitgebreide databasis werk (Du
Plessis, 1984b). Data vorm die absolute gegewe van die variasietaalkuo.de daarsonder kao. variasietaalkunde nie bedryf word nie. Die blote benaming variasie in die term variasietaaikunde dui. daarop dat daar verski Ilende realisasiemoontlikhede van dieselfde taalvorm bestaan.
2.2.3 TAAL EN KULTUUR
Taal en kultuur bly altyd onafskeidbaar aan mekaar verbonde en dit moet altyd in die oog gehdu word wanneer met die variasietaalkunde gewerk word (Stubbs, 1983:8, Hudson, 1985:73, Lyons, 1981:323). Met hierdie spesifieke studie moet onthou word dat die l,ultuuragtergrond van die Griekwa radikaal verskil van di' van die Noord-Kaaplandse blanke, al praat almal Afrikaans. Dit op sigself oefen 'n invloed uit op die manier waarop die taal deur die verskillende partye beheers word.
Stubbs (1983:8) vestig verder die aandag daarop dat die tussen taal en gemeenskap grootliks deur verba Ie uitinge tot uitdrukking kom. Die wereldsiening van 'n kultuurgroep kom na vore uit die woardeskat wat so 'n graep pr&at (Odendal, s.J.:33). Du Plessis (1987a:82) onderskryf oak die verbondenheid tussen taal en kultuur, wanneer hy se dat die leksikon juis di' een gebied is waaruit die aard van '0. besondere taalgemeeo.skap blyk.
Hierdie hele kwessie knn gekomplisaer word deur oak Le kyk nB die verbondenheid tussen denke en kultuur (Odendnl, s.J.:36). Die stelling kan gemank word dat dIe verskille tusBen Griekwa-Afrikaans en blanke Oranjerivier-Afrikaans juls bestann, omdat die groepe as gevols van kultuurverskille verskillende denkpatrone handhaaf en dlt weer in hulle taalgebruik tot ulting kom.
'n VariaBietaalkundise kan werklik eers verstnan val 'n individu met 'n sekere stelling bedoe!, vanneer hy verklik vertroud is met die kultuurbBnde wat so 'n Individu bInd
(Sacks, 1986:328).
2.2.4 DIE MITE RONDOM DIE BESTUDEER8AARHHID VAN OMGANGBTAAL
Taalteoretici vat voorstnnders is van die bestudering van die tnnlvermoH, voer veral vier beswnre &&n wanrnrn alledBngse omgangstaal onbestudaerbaar is CDu Plessis, 1ll137b:65):
1. Werklike taal bevnt ongrammatikaie ultinge.
2. Daar bestann variasles in die Lanigedr&e en in die taalgemeenskap.
3. Te veel problema word ondervind met die huor en opoeam van die korpus tekste.
II. Seltere sintakt.iese vorma Sl'! frekwellsie is SO lang da.t di t nle besLudeerb&&r is nie.
Labov het egter van meet af aan met sy studie bewys dat dit nie die geval is nie.
1. Betreffende die eersgenoemde beswaar: Op grond van hulle competence-uitgangspunt het die linguiste van die Bloomfieldskool geglo dat moedertaalsprekers nooll taalfoute maak nie (Labov, 1972a:188). Die teenoorgastelde blyk egter IJaar te wees: alledaagse omgangstaal is daurspek met ongrammatikaliteite omdat 'n spreker se ontoereikende competence in die pad staan van 'n volledige ontplooiing van die performance.
Tog blyk dit dat die omgangstaal nie werklik ongrammatikaal van aard kan waes nie. Wanneer nie-akademiese sprekers praat oor onderwerpe waarmee hulle goed vertroud is, korn ongrammatikale sinne werklik selde v~~r CLabov, 1972a:203). Na die toepassing van basiese generasierel!ls, waardeur stamelings en versprekings uitgeskakel word, is werklike ongrammatikale sinne in die omgangstaal so min as 2% (Labov, 1972a:203). Al kom die taalgebruik dus op die oog af ongrammatikaal voor, sit daar duidelike sintaktiese struktuur in. En om hierdie reda kan geen substandaardvaril!teit as "minderwaardig" afgemaak word nie. Juis omdat die wese van die formele grammatika in die volksmond
Ie,
is die studia van die variasielaalkunde van belang.Die ol!nskynllke ongrammatikaliteit van die spreektaal word grootliks opgahaf wanneer diskoersanalise op grater eenhede
as net die sin konsentreer. Pourie (1985:6) se die sin se bepaalde struktuur yord srootliks deur die sesprekskanteks
gevormi daarom kan sin en gesprekskonteks oak nie los van mekaar beoordeel yord nie.
Bierdie feit yord deur Labov (l9~2a:44) onderskryf, yaar by si dat direkte taalstudfe met "rou" data sinvol is, omdat taa.lstrukture wat met bierdie ondersoeke na vore kom, bestudeerbaar is en nie as blote ongrammatikale uitinge beskou kan yord nie. Bierdeur yard alladaagse oIDgangstaal tot studiemateriaal verbe! , en yord dit duidelik dat
~ersprekin8s nie bloot versprekings is nie, maar dat daa.r rede moet wees hoekom taal op tn sekere kenmerkende ma.nier sebesis word.
2. Laboy weerli ook die beswaar teen die voorkoms van variante vorme en beyys met sy studie in Martha's Vineyard , eD andere, dat variante in die spreektaal yerklik op sistematiese "yse voorkom. Labov (1910 :60) skryf die individu se vermoA om veranderlikes La verstaan en La gebruik aan sy onbewuste competence toa. (3d gasien is dit duidelik dat competence/performanoe nia rigied sakompartementallseer kan yord binne die variasietaalkunde nie. Sien paragraaf
;::.1. )
Die voorkoms van varianLe in die spreektaal kan verklaar word
;;JlLnDeer dia ell da-armee saam die
interpreLasle, nie uiL die DOg verloor yord nie.
Om die sistemalleHe voorkorns van variante in die spreektBBi tP, bepBai, word gespreilsd&tB van 25 segspersone verlang CLabov, 1972a:204). In uitsonderlike levalle is net vyf sprp,kers se ta.a.ltiebruik_ genoel om as bewysmBteriaBI vir 'n
sek~ra aanname le dien.
3. Die basw:J.lLr teen die problema met die opnBme vBn die dBtallOrpus . word uiL die weg eerulm wanneer die gesofi s l ill. ... e rde opneemBppBrBat en verfynde dBtB
vp,rwerklnlsl~Bnieke wa.L vBndaB eie aan die vBriBsieta.alkunde is, j II gltdllor;te gehou word.
4. Ook die vierde beswBRr drB niB gewig ni., wBnneer die oplelding wat veldwerkers ondergBBn am selspersone in hul respons s6 t~ lei aut hulle ska.ars sintBktiese vorme in die loop VlLll
'n
onderhoud Rabruik, in berekening gebring word.TaalsLudie wBt die taalvermoY beHtudeer, berus op die inlufsl. vun die ondarsoeker, terwyl \;aals\;udia taalRebrulk onder die loep neem, werklik ernplries te werk gt1an.
"Uit blyk dat intuFsie moeiliker en minder rellmatia is as taalgebruik" (Du PIMssl., lY87b:122). En hiermee word dlA besware wat aanvanklik teen die Htudle van orngangs\;&al InKabring Is, eanduidig omgekaer!
primer lWIllJUunl kll.s i elll t dde 1 is 1 ver"slli 1 die
t.aalgebruik van elke spreker binne
'n
spes i fleke spraakgemeenakap vao dl' van elke ander spraker (Du Ples~is, 1987 b: 3) . Elke sprakar ae taalgebruik wearapiell dus idiosinkratiese kenmarks wat in geyn ander spreker ae taalgebruik voorkom oie. Hierdie idioainkratiese kenmerke vorm die individu ae idiolek, en 86 'n korpus idiole~te vorm die omsansstaal wat die atudia-abJek van die variasie taalkunde uitmaak.Du Plessis (1987b:28) onderskei twee soorce variasie binne 'n gege ... e taal:
*
Interne varlasle*
KontakvariaaieInterne variasie vind Sy oorspronn binne 'n bepaalde taal, sonder invloed van enige ander taal. Kontakvarlasie dui weer op die bestaan van 'n variasle binne 'n taal, hoofsaaklik as sevolg van die taal se kontak met 'n ander taal.
2.2.6.1
INTERNE VARJASIE
Bierd!e variasle bestaan binne 'n Begewe taal en het niks ta make met vreamdeL&alinvloede nie. Die eebruiker van ctl. taal en die Hebrulk van dla tanl is die aanleidende oorsake vir
die ontstaan van die variante vorme. Op grond va~ hierdie tweedeling word Ca) gebruikersvarigteite en (b) gebruiksvarigteite onderskei (Du Plessis, 19B7b:31).
2.2.5.1.1 GEURUJKERSVARIASIE
Voorbeelde van gebruikersvarilteite is dialekte omdat hierdie variBteite as variBteitr bestaan op grond van die gebruiker van die bepaalde taal. Wanneer die gebruiker se geografiese herkoms verantwoordelik is vir die variante taalvorme, word gepraat van geografiese dialekte of dilitlektologie. Wanneer die sosiale eienskappe van die eebruiker die variasie voed en hierdie taalvariasie word met die sosiale faktore gekorre!eer, is ons met die subdissipline
sosiolinsuistiek besiB (Du Plessis, 1987b:31,32).
2.2.5.1.2 -GEBRUIKSYARIASIE
By
hlerdie variasietipe gaan dit am die wyse waarop die spraker die taal gebrulk. Hier word die variasle gamotiveer deur aspekte SOOB eBspreksonderwerp of sltuasie. Rlerdie variltelte staan &S registers en style bekend (Du PlessIs, 1987b:32) .By styl gRan dit ODr die verhoudiDn wat tusBen die geBprekBeenote beBtaan, W(l.t die formali.teit van die
taallebruik bepaal.
Register, daarenteen, is die variasle wat ontstaan vanneer taal in aoaiale situasies gebruik word. Gewoonlik is beroepsituasies hier betrokke.
2.2.5.2 KONTAKVARIASIE
Taalkontak lei onvermydelik tot vedersydse taalbefnvloeding.
Interessant is dat die tale vat in hierdie
bernvloedingsituasie staan, mekaar nie op eenderse wyse belnvloed nie. Dit gebeur byna soncler uitsondering dat dit een van die betrokke tale in kontak, die t.aal van die meerdere, is wat minder belnvloed word, en vat self 'n sterker invloed op 'n ander taal uit.oeren (Du Plessis, 1987b:37). Die st.ruktuur van die een taal (Ta) werk in op die van die ander taa) (T2 ) en dit veroorsaak patroonmatige
versteuring.
Voorbeelde van variante vat op hierdie manier tot stand kom, is pidgin en kreools.
Wanneer 'n spraaklemeenskap se taalgebruik soveel keumerkende t&aiVBriasiepatrone vertoon dat dlt hulle identlflsser, word hulle taaJgebruik as 'n varilteit bestempel. Hudson (1985:21) se 'n var;&teit. 1S 'n stel linguisLiese items wac ooreensternmende Bcsiale verspreiding vertoon. Du Plessis (198?b:14) Bebruik weer die oorkoepelencie term om al die
moontlike varma va-n sistema-tiese va-riasie vat binne ta-le en tussen ta-le besta,a-n, in te sluit.
Delansrik am te onthou is dat variltait dikvels bloot 'n kwessie va,n die frekwensie van voorkoms van varia-nte is (Du Plessis, 1987b:15). Dit is nie noodvendig die aan- of afwesieheid van verskynsels wat 'n varilteit tipeer nie, maar die frekwensie van voorltoms van daa-rdie verskynsels.
Varilteite kan egter nie bespreek word sander om die begrip .<iJ.I),.p.da/l.~d,:tlH~) van nader te belig nie. Die term standaardtaal lever egter probleme binne di~ varia-sietaalkunde op, aangesien daar nie verklik eenstemmigheid oor die begrip bestaan nle (Du Plessis, 1987b:48) . Twee standpunte vord liehlmdhaa-f:
*
Standa.ardtaal is 'n objektiewe werkHkheid.*
Standaardtaal is 'n gerdealiseerde vorm.StandaardLaal gesien as objektiewe werklikheid vat werklik deur sprekers as omgangstaal sebruik word, lewer dl. probleem op da,L die standaardvorm as 'n igevorm bestempel word. Saanop is dl t die norm waaraan ander varlHteite se korrektheid gemeet Die beJanerikste probleem met hierdia siening is dat die standa-ardvorm sllobwaa-rde verkry en die ander variHteite van die dieselfde taal as minderwaardis
beskou '\.lord.
Ander taalkundiges sien die standaardtaal Weer as
'n
abstraksie en nie as omgangstaal nie. Omgangstaal dui volgens hierdie siening op die inheemse tale of dialekte van die ~praakgemeenskap.
Vir die doelelndes van die variasietaalkunde dui stand&&rdt&al op die normdialek of vaste punt '\.Ia&raan vari&sie gemeet kan '\.lord (Du Plessis, 1907b:50).
Hoe die begrip .!l.!-!'..l)d&/l,;C9.!;.?&} ookal gefnterpret.eer '\.lord, is dit iets '\.I&t 'n '\.Ierklikheid binne die variasietaalkunde is. Volgens Hudson (1905:32,33) moet 'n vari~tait. deur sekere ont'\.llkkelingstadia gaan voordat dit die atiket vall standaardtaal kan dra.
1. 1{_sLu_s~ van watter vari~teit as standaardtaal gebruik moet '\.lord. Die keuse val ge'\.loonlik op dl' variijteit waL nebruik word deur diegene '\.Iat poB ties of finans!eel die meerderes is. Die standaardtaal kan selfs , n versmelting van
verskillende vari~teite wees. Primer, elter in hierdie eerste fase, is die prestigewaarde van die betrokke vari§teit (Hudson, 1905:33).
2. ,Ko.dj:nJ1!l;§Le IJaoneer die verkose standaardtaal oak tol: skryftaal verhef IJord. Hiermee hang saam dat woordeboeke en
'n grarnlllatika van die standaardtaal moet bestaan. Bierdie stadium stel die taalgebruiker in staat am sy taalgebruik te meet aan vorrne vat gestandaardiseer is.
3. k:"ll);ll!..S.1!!.l!!!.:r.bx:gjAJAg vaar die belangrikste is dat die varilteit deaglik op aJ die hoi vlakke gevestig moet vees. Die Bekose Btandaardtaal moet BY plek kan volstaan op die regsgebied, in die kerk en die opvoeding.
4. Die fInale stadium vir die vestifling van 'n standaardtaal is die !!.Q..Q.y'aI1Lb!L..ar)1ei9 daarvan vir die breI! sprekerspubliek. Wannear In sLaudaardtaal hierdie fase bereik het, besit dit 'n samebindende karakter vat die mense vat dit praat s&amsnoer, en dien dit as teken van onafhanklikheid en onderskelding van ander standaardtale.
By vyse van opmarkins moet daar gevaak word teen die verlieerde interpretasle van Hudson (1985:32) se fase-indeling in die toLstandkoming van 'n standaardtBal. Uaar moet te aile tye onthou word dat standaardtale, en vir die doeleindes van hierdia sludie, sLanda1.Lrd-Afrikaans, 'n sterk abstrallte kleur het omdBt geen lid van 'n taalgemeenskap dit in aile omstandighede gebruik nie. Wanneer die situasie in Afrikaans aan Budson se fase-onderskeiding vir 'n standaardtaal gemeet word, beanLwoord die normvariant, standaard-Afrikamns, duidelik daaraan.
Die daarstelling van 'n standaardvorm is 'n sosiologiese erkenning en nie die erkennine; van 'n inherente meerderwaardigheld nie (Du Plessis, 1984:174).
Die waarde van die standaardtaal in die variasietaalkunde
Ie
daarin dat dit'n
ges"truktureerde studie van die nie-standaardvorme vergemaklik.Wanneer die verhouding van die standaardtaal tot sy gesproke
vari~teite ter spraka kom, is dit belangrik am te onthou dat die variasievorm nie bloat In vereenvoudilde of verworwe vorm van die standaardvorm verteenwoordig en die standaarvorm die korrekte vorm is nie. Dit gaan veal aerder om die onderlinge konvensie of ooreenkoms wat tussen die sprekers van die variMteil bestaan, wat bepaal waarom sekere variante vorme eebruik word en ander nie.
Taalgebruik, gesien vanuit variasietaalkundige hoek, berus dus op die mate waarln taaluitinge sosla-a.! doeltreffend funksioneer.
Fourie (1985:5(i) sll1'yf die hetaroganiteit van die slandaardLaal en sy verskillende gesproke variMteita toe aan interne en eksterne organisasie: die standaard dui op die eandarse interne organisasie, tarwyl df. variMteite die
verskillende eksterne org1'1nisasies beskryf. Dit wi 1 dus voorkom asar die basiese kommunikatiewe oogmerk van aIle taa1 as die prim@re oorsaak vir die bestaan van varilteite aangevoer kan word. Die veranderlikes met hul variante bestaan eenvoudig omdat die sprekers hulself duideliker versi:l1anblll'1r wi 1 Oll'1ak. En deur konvens i e heen i s ' n s ekere manier van sa en uitdruk wat deur jare heen ontstaan het, die rede waarorn sekere spraakgemeenskappe sekere kenrnerkendhede vertoon.
Wanneer die verhouding tussen standaardtaal en sy variasievorme dlLn "'eer ter sprake kom, kan nie gese word dat die variltsievorme een.youdig is en die standal'1rdtaal komp.l~M is nie, maar is dtt so dat die variasievorrne duidelik rninder
2c9.!?_tLI!-.1i n.s di e standaardlaal is (Fourie, 1985: 19) .
Sosiala kontak tussen sprekers wat tot dieselfde "grotere" spra&kgemeenskap (Webb, 19831'1:103) behoort, beteken uiter1'1ard ta1'11hontt<k. Op hierdie studie van toepassing gemaak, korn dit neer op ta1'1lkontak tussen die Griekw1'1sprekers van Afrikaans en die blankesprekers van Afrikaans in Noord-Kaapland. Die twee gr~epe kan as subspraakgemeenskappe bestempe1 word
(Webb, 19831'1:103).
Die voorLdurende taalkontak tussen die subspraakgpmeenskappe
lei tot taalbe!nvloedine. omdat gean taal in 'n lueleeete kan bestaan nie. Taalveranderinl kan ook nie in 'n vakuum plaasvind nie. Met hierdie stelling. bedoel Labov (1972a:274-275) dat sosiale faktore belangrike aanleidende oorsake is ~aarom taal verander.
Wanneer dit eGan oor die naasbestaan van en wisselwerklne tussen verskillende sosiale en kulturela eroepe (hier bruin en blanke sprekers van Afrikaans), ward die vakuum wat taalverandering inhibaar, noodwendig opgahef.
Sulka eeraelde taalkontak wat lei tot taalba!nvloeding en uiteindalik tot taalverandaring, bring die hwessie van sosiolinluistiesa norme ondar die vergrootelas.
Van Wyk (1978:103) definleer sosiolinguistiese norme as sosiala norme wat dia vorm van taalgabruik bepaal. Baie duidelik moat gestal word dat dit nie 8aan Dm taalnorme in die sin van een vari~tait bo 'n ander verhef nie, maar taalgebruiksnorme is natuurlika, maestal onbewuste, maatstawwa waaraan die gepastheid van taaluitings deur
taalReb~uikers baoordeel word ... " (Van Wyk, 1978:10D).
Vir die doel van hierdie studie is dit relevant om die verskillande taalnDrma kortliks te noem, aangesian dit madebepaal wat die presiesa aard van die taalbernvloedinl is wat wedersyds deur die verskillende soslale an kulturele
sroep. op mskaar uitBRoeren yard.
Webb (198Sb:375) onderskei verskillende taalnorme:
Kommunikasionorms w&l gaan oor die helderheid en presiesheid van 'n boodskap en die mate van begrip in die ontvRnRB en interpreLasie van sd 'n boodskap.
Z. Norm. vir linsulsllese Inleraksie WBl te make h~t met die konvensies van Respreksvoering, byvoorbeeld hoe gegroet word, hOA
'n
boodskRp Rernisieer word. afgasluit of kortgeknip I<ord.3. GrBmmatlkanorme W&t inherenL &&D individuele t&le Is en waL sprakers verpllu om LaaluiLinge volgens gr&mmatik&rells I.e kons t.rUHer.
4. 'n Vierda norm, en een wat Webb (1983b:S75) graag verhaf sou wou sien as dl' aniSste LaBlnorm, is sosiolinguisLiesB norm(~ . DiL omciat hy dlL per darin!s!e sien as die eniBste wat werklik kan dian as In mnatstaf waaraan die gepastheid vBn LBRIMebruik SemeeL kao word. Anders gestel, kan aIleen sosioJinsuistiHse normA bapaal vatter t&aluitinge in watter sosio-s i l.ua~,j(lnele l\Clnlpks'te gepaS is.
Blnoe 'n LB&lgMmaenskap tree die sosiolluguisliese norme as
rfl.LI.!J.J"'tJ,:!;t"xii vall Laalgebruik op (Webb, 1983b:375).
OmciaL LaBI in die eerste p]ek kommunikatief van aard is,
I
best&an d&ar bepaalde hi~rareiese ordenine wanneer taalnorme &aneewend word. Wanneer die eise van kommunik&sie dit vereis, is dit heeltemal in orde d&t van die ander t&&lnorme oortree word.
T&&lgebruik moet aan m&&lst&wwe beantwoord W&t deur die gemeensk&p eerbiedig en toegepas word. Hiermee kom die bel&ng van sosiollnguistiese t&alnorme op die voorgrond. Sodra t&&lgebruik &an sosiolinguistiese ta&lnorme onderwerp word, word die &nder geldende norme ondervang.
Deur te let op die eienskappe van die sosiolinguistese norme, word dit duidelik w&&rom dit werklik &s die primere ta&lnorm funksioneer, wat as ma&tst&f vir taalgebruik aangewend word (Webb. 1983b:376):
Sosiolinguistiese norme is regstreeks aan linguistiese ver&nderlikes en hul v&riante verbind. Dit beteken d&t hierdie norme op aIle taalvlakke ruimta l&&t vir verskillende re&lisasievorme.
*
'n SoaiolinBuistiese norm kom tot stand w&nneer die verski llendE! realisasiemoontlikhede v&n 'n veranderlike on&fskeidbaar deel word van 'n bep&alde sosiale groep of situasie.*
Die primere funksie van sosiolinBuistiese "norme is d&t hulle 'n bep&alde sroep manse as 'n spr&akgemeenskap definieer (Webb, 1983b:376). Hlerdie norme het soslale bet.kenis daarin dat dit 'n spraaksemeenskap sa lewenstyl,norme en waardes, sy identiteit en uiteiodel1k sy eiesoortigheid bepaal.
"Sosiolineuistiase norma het dus sosiala betekenis, speel 'n rol in kommunikasie, bepaal 'n groep se lidmaatskap en word 'n basis vir oordale oor korrekte en verkeerde linguistiasa
(Webb, 1983b:376).
Utt voorafgaanda is dit duidelik af ~e lei dat oral, in ~lle spraakRemneoskappe, sosiolinguistiese norme geld. Dit
be~eken dao da~ nie net dIe sogenaamde standaardvorm nie, maar aIle variHtaite ay eie stel sosiolinauistiese norme het vat taalRebruik detarmineer. Elke dialek, vari~teit,
rasistar or styl is situasioneel en sosio-kultureel aan 'n sekere stel sosiolinguistiese norme gabonde. En hiermee word die verhefrina van een varigteit bo 'n ander en die standpunt daL varigteite verworve vorme van standaardtale is, noa eens dia nek inRaslaan.
Dia in berekening brins van sosiolinguistiese taalnorme vir hierdia sludie, se waarda 11 dnarin dat dit opvaJlend is dat die tBBluebruik vBn die ouer garda VBn Griekvn-AfrikBans en blanke Oranje~tvier-Afrlkaans opvnllende mate van ooreenkoms vertoon. Manr fakLore BOOS ReloLterdheid, uitgebreide m&ssBkornrnunlkBsiemediB, Roele verbindinRsnetverke en blote RsmeensknpHsnBuur (vernl in blanke Afrikaans) kan ultRe.onder word as rede hoekorn die sosiollnguistiese norme vat hi.rdie subsprnaknAmeanokappe BRBmResnoer hot, HeskAie RerBak het.
In die voorafgaande paragrawe is teoretlese kwessles ter sprake gebring waarvan kennis geneem moet word by 'n studie in die V&ria8ietaalkunde, hoewel dit besrippe is wat nie aIleen vir die variasietaalkunde geld nie.
2.3.1 INLEIDING
Dit is van die uiterste belang dat enige wetenskaplike bedrywigheid op 'n stewige metodologiese fondament gegrondves word. In die lig hiervan word die werksdefinisie van die
variasietaalkunde in hierdie afdellng van nader bekyk.
Omda.t die metodologiese onderbou van die variasietaalkunde oor die jare bale min aandaB gekry het (Stubbs, 1983:219), is dit noodsaaklik dat dlt bier onder die vergrootglas sepl&as word.
Daarby sebeur dlt dat die praktiese probleme wat met die veldwerk en analisering ondervlnd word, nie eintlik hul neerslBS in watenskaplike geskrifte vind nie. Navorsers maa.k
dus dlkvels dieselrde foute en ondervind diesellde problema voordat bulle sinvolle vordering maak.
Die variasle in die alledaBRse, lavenda, gesprake omgangstaal is die studJe-obJek van die variasietaalkunde (Du Plessis, lDB7b:54). DBaram moet die metadolagia verband hou met die feit clat variase-analises op 'n taalwerklikheld (kursivering van my - MV) aeBrond word (Du Plessis, 1987b:55).
DI.
ruutacies in die variaBletaBlkuncie kan nie b1 geoarafies bf soslolaKies ITedetermineer word nie, omdat aIle sprekers se taBlgebruik deur ruimtelike sowel as sosiale faktore bepaal word. Biardie ne{)t{rafiese en sosiaie faktore tree intarafhanklik op vanneer dlt Raan om die befnvloeding van 'n (Du Plessis, 1987b:17). Hierdle vertrekpunL soeel 'n bepalende rol vanneer op die spesifieke matoda/oKia v4n die studie besluit word.Volaens Hudson (1985:144) val die metodologie van 'n studie in die vBriBsietaalkunde in verskillande stadia uiteen: 1. Keuse van sprakers, omstBndigbede en linguistiese vernndnrlikas.
2. Die v.rsameline van die daca.
S. Dla idancifiserlnR van linyuisLiese veraoderlikes en hulla vBrianla in die varsamellnn van dIe da~a.
4. Verwerklng van die gegewens. 5. InLerpraLBBie van dIe reaultate.
Z.3 • Z J{EUSE VAN SPR~K.E.R~.1-0MR'I'!1.HJ!LGHlillJLBll-'!J);!..Q'!}Jl?J;;U::)?~
VERANDERL IRES.
Tydens hlerdie eerste fase moet die navorser belangrike besluite neem wat in 'n eroot mate deur die hipotese wat as vertrekpunt dien, bepaal word.
Dtt
wat hy met sy navorsing wil bereik, sal bepaaJ wie die segsmanne is, ult watter samelewingslaag hulle kom, wat hulle opvoedingspeil is - met ander woorde watter sosioiogiese veranderllkes ter sprake is en watter linguistiese veranderiikes uitgasonder moet word.Dit
is bBte belangrik dat laasgenoemde twee sake per deflnisie geYdentifiseer moet word.In hlerdie fase kom die begrip "taalgemeanskap" ter sprake. Hudson (1985:71) spreek sO' bedenkinee ult oar die definieerbaarheid van hierdie beerip omdat taalkundlges oor die algemeen subjektiewe definisies vir taalgemeenskappe gee. Ook Webb (1983a:l02) sl die probleem met In definisie vir hierdie begrip, I i in die identifisaring vmn die "stal Bemaanskaplika kenmerka" wat sO In taalgameenskap aiesoortie maak.
Du Plessis (1987b:5G) omskryf tmaleemeenskap as 'n "groep sprekers wat van dieselfde linguistiese kode van 'n taal gebruik maah In hulle onderlinee kommunikasie". Hoewel hierdie sprekers dieselfde t&~l praat, praat geen twee
sprekers diaselfda nie (Du Plessis, 1987b:Z5). Sprekers met eie idiolakte ~ord saamffegroepeer met ander idioleksprekers uiL dies.IIda omgawing. Ook het so 'n taalgemeenskap op sosiale Rebled heel~at vat hulle bymekaar hou. Uit hierdie taaleamaenskap moet dan 'n proafgroep sagspersone geselekteer
~ord.
am 'n verLaenwoordigende beeld van 'n sekere spraakgemeanskap te kry, moeL staakproewe op 'n lukraak manier sedoen ~ord
(Stubbs, J983:230 en Labov 1972a:79).
Tog ondervlnd die DBvorser ~erklik probleme om die lukraak te hou - daar sal altyd faktore (onder andere bevooroordeeldheid) ~ees ~Bt op die een of auder ~Y8a
'n
invloed uitoefan op die keuse van segamanne. Om hierdie rede ~ord voorgeste 1 dat die nll-vorser , nkompromisbeleid volf',; byvoorbeeld dat hy
teoretisse kateeorlel verdeel, SOOB soslala stande of beroePB, en dan binne hiardie afbakening 'n ~lllRkeuriRe kause van segsmnDne mll-ak (Stubbs, 1983:213).
Wannnar diL in die pra.Lyk gann oor die keusa van ae.amaDne, is dit voor die hand liggend dat die Davorser soek na
taalKebruik brulkbare data sal lewer.
Tar ville van die varKalykbaarhaid van dIe data, moel: die veldwerker oak paog om dia omstBndishede van ~pnBmes telkeDS diaae]fde Le hou. Salfs dlt vorm deel vaD die
vaarnemersparadoks (slen paragraaf 2,3,3.1), omdat dit bykans onmoontllk is am die opname-omstandighede konstant te hou.
Vervolgeus uord die kuessie van linguistiese veranderlikas van nader bekylL Oor die presiese definieerbaarheid van linguistiese veranderlikes bestaan daar duidelike verskil van mening. Hudson (1985:157)
se
dat dlt onnodlg is om linguistiese veranderlikes nougeset te definieer, omdat dlt moeilik is om presles te omlyn wat met die begrippe bedoel word, Chambers en TrudgilJ (1985:60) omskryf 'n linguistiese veranderlike as 'n linguistiese eenheid wat twee of meer variante het uat in ko-variasle met ander sosiologiese en/of linguistiese variante optree. Tog is dlt belangrik om te onthou dat die begrip "linguistlese veranderlikes" nie uerklik deel vorm van die taalteorie as sodanig nie, maar dat dlt as analistiese verktuig die variasietaalkundige se werk aansienlik kan vergemaklik (Hudson, 1985:157).Belangrik in verband met die identifiserinff van die linguistiese veranderlikes in hierdie eerste fase van die variasietaalkunde se metodologie, is dat die vertrekpunte en hipotese van die studie, die verwagte linguistiese veranderlikes sal bepaal (Du Plessis, 1987b:63).
2.3.3 ,DATAVERSAMELUJ.Q.
Die multtdialellmetodoloaie in die varis-sietaalkunde uaar dit
Baan oar verskillende vari~teite vat met mekaar vergelyk word leen die standaardtaal as norm, maak die hele kvessie van data 'n kerngegewe.
Wanneer
'n
navorser soek na geskikte maniere van dataversameling, moet hy die navorsingsprobleem altyd voar o~ hou (De Wet, et al., 1981:161). Binne die variasietaalkunde dikteer die navorsingsprobleem (die soeke na die verklaring van verskillende realisasiemoontlikhede vir dieselfde taalvorm en die sistematiese waarneminB van taal soos dit in die volksmond leef), die metode van dataversameling.Vervolgens word die vraag geopper oar hoeveel data nodig is am tot 'n sinvolle gevolgtrekking te kan kom.
Oak dit word bepaal deur die doel wat met die studie naBRstreef vord. Die navarsingsdoel sal bepaal haeveel data 'nodi. is am die hipotese waar of vals te bewys. Wanneer dit byvaorbeeld gaan am die vergelyking van verskil1ende sosiale groepe se taalgebruik, word mear data benodig as wanneer dit am dIe vaspeo van 'n vari~teit se karakteristieke eienskappe saan (Stubbs 1983:223).
Wanneer taalvarlasiepatrone waargeneem viI word, lewer 25 seBsmanne genoeg data (Labov, 1972a:204). En wanneer In variant vyf tot tien keer deur 'n spreker in die loop van 'n gesprek gebruik word, bied dit genoeS navorsingsmateriaal. Valgens Stubbs (1983:223) beveel Labov (sander am 'n aanhaling te Bee) aan dat meer informante (min of meer 80) nodlg is waar die invloed van nie-linguistiese faktore soos
geslag, beroep en ouderdom op taalgebruik bepaal moet ~ord.
Dit blyk dus dat die k~nntiteit van die data nie die eerste prioriteit is nie; wat ~el belangrik is, is dat dit 'n goed verteenwoordigende beeld sal gee van 'n taalgemeenskap se taalgebruik.
In hoofsaak ~ord binne die variasietaalkunde t~ee maniere van dataversameling onderskei (Du Plessis, 1984b):
1. Die direkte manier wanr die navorser self die veldwerk behartig. Hoe~el dit 'n duur ~erk~yse Is, is dlt baie betroubaar omdat die ondersoeker voortdurend ],an kontroleer of hy kry waarna hy soek.
z.
Hiernaas word ook die inoirelne m(Lnler van dataversameling ondersltei. Gewoonlik word hier van veldwerkers gebrulk gemaak ~at Ke~oonlik aan die hand van 'n vraelys, namens die navorser die opnames mao.k. Hoe~el dit 'n relatief Koedkoop manier van navors!nB is, het dl t o o k sy nadele: die navorser kom nooit self in persoonlike kontak met die segsmanne nie.Dit maak dlt "onbetroubaar", omdat die navorser eers in die dataver~erkingsfase agterkom of sy metode van dataversameling enige ~aarde het.
By die keusH of van die direkte of indlrekte manier gebruik BBmaak gaan word, moet die einddoel van die navorsinK nie ult
die oog verloor word nie. Waar die klem op geografiese dialekstudie val, mag die indirekte metode 'n natuurlike keuse wees omdat persoonlike kontak tussen navorser en saRsman nie van kardinale belaog is nie. Waar dit egter 'n
sosiolinguistiese studie is, boonop 'n
multidialakmetodoloeie levolg word, is dit vanselfsprekend dat van die direkte manier gebruik gemaak word.
2.3.3.l
DIE METODOLOGIESE PARADOIS
Alvorens tot die praktiese metodes van dataversameling oor gegalLD ",ord, moet eers aandag gegee word aan die vyf metodologiese aksiomas wat aanlelding gee tot 'n metodoiogiese paradoks CLabov, 19720..:208). Dis eers wanneer hierdie paradoks opselos is, dat klaarheid verkry word oor 'n sentrale metodoiogiese probleem binne die variasie ta1l-1kuude, naamlik die waarnemersparadoks. Dis verder ook beJtLDI{rik dat die paradoks in berekening gebring word ",anneer uiteindelik by die beoordeling en interpretasie van die data sekorn word.
Labov C1972b:112-113 en 19720..:208-209) sam die aksiomas soos volg op:
1. Die baginsel van ~1U)yisslllna betakan dat geen spreker net een taalstyl beheers nie. Daarom moet die navorser daarop badaR wees dat by tydans 'n onderhoud slega 'n
beperkte deel van so 'n sogsman se totale taalgedrag
W'aarneem.
Z. Die J:LAnd.a.eJ?!l.J:t}.ll,,?ol dui die doelbewuste aandag aan wat 'n spreker aan sy taalgebrulk 51,enk, terwyl hy pr&a.t. Labov (1972b:llZ)
sa
dat informele en gem.ensam. style op die een punt van die kontinuum gestel kan word en formele style op die ander punt.3 • Die a mg an.J:t§J'.!l:!!J.J?ggj!W.!Ll-. dui /tan dat e lhe spreker In moedertaalstyl het waar die minste doelbewuste aa.nda.g aan taaluitinge legee word en waar taalgebruik dia minste lemoni tor word. Rierdie spontane sty 1 lewer die waardevolste data vir die studie van die variasietaalkunde op.
4.
VieLQ:r:l1la.U...
t.!'1.t.~Pl'.gi!l.~_~! beheJs dat die segsman -wa.t by -WY5e van 'n onderhoud -wa8orgeneem -word, 801 tyd op sy taalgebruik sa.l let en dat hy noodwendig oar 'n meer informele styl beskik wanneer hy met sy hulsmense of bekendes eesels.5. dui die grondprobleem van
dataversamaling aan. Omd&t algemene, spontane omgangsta&l gemooitor word, kan data net op een manier bekom word, en dit is deur die sprekers en hulle taalgebruik baie noukeuril waar te neem. 'n Paradoksale situasie ontstaan: manse sa t&8olgabrQlk moet waargelleem word sonder dat hulle dit besef. Dis 'n algemene -waarheid dat hoe spontaner die gesels!l.ap situasie, hoe spontaner die taalgebruik en -wanneer daLaversameJing deur middel van onderhoudvoering geskied,
gaan die spontanefteit verlore en kry die navorser nie fnsae
in dIe algemene om&angstaal nie.
Die waarnemersparndoks vorm die grootste praktiese probJeem van die dataversamelingsfase. Hiermee word die belangrikheid van In wetenskaplik versamelde databnsis onderstreep, wanr bnndopnnmes gemnnk moet word van 'n spreker se natuurlike omgangstnal binne natuurlike sosiale konteks onder natuurlike omstandishede (Du Plessis, 1987b:134) en dlt is so parndoksaal as knn kom!
Labov (1970:47) stel nllerlei hulpmiddels/metodes voor wat hierdie paradoks knn voorkom. Die hoofdoel hiermee is dat die sessmnn se anndag afselei word en hy van die ondervraer en die bnndmnsjien vergeet. Op di' manier ondergaan sy taalgebruik dan kadewisseling sodat 'n meer informele alledaagse omgangstaal gebruik word.
*
Dlt knn bereik word deur die forme Ie onderhoud so op te breek en te onderbreek dat die segsman onbewustelik aanvaar dat hy nie met 'n onderhoud besig is nie. Dis belansrik dat die informant se aandag sovaal as moontlik van sy aia taalgebruik afselei word.*
Die ondarvraer kan die wanrnemersparadoks ook oorkom deur sodanige laideuda vrue te stet wat die Begsman sonder inhibisie aan die praat sal kry. Gewoonlik is die gespreksontwerp dan van so 'n aard dut die sessman emosioneel stark standpunte dnaroor huldig.Ben vnn die beste tipe vrae wat die ondervrner hier kan stel, 10
is die soeenaamde doodsgevaarvraag ("danger of death question") vaar levra word oor daardie situasie toe die segsman of iemand na aan hom die naaste aan die dood vas. Die vertelling vat levoonlik hlerop vole is ba.ie spontaan en vertoon 'n bale duidelike stylveranderinl van formele taallebruik af veg na die spontane, alledaa.gse omgaDBstaal.
*
'n Betroubare hulpmiddel om die vaarnemersparadoks te oorkom, is die va.arneem van 'n portuureroep terwyl hulle beslg is om spontaan met mekaar te gesels. Kodevlsseling en stylverandering eie aan a.lledaalse omeangstaal kan hier bale makllker waargeneem word as in 'n onderhoud met net een sees man .Data wat verkry word met hierdie soeenaamde Iroepsessies kan a.s bale betroubaar bestempel word. Die ondervraer speel geen leidende rol in so 'n onderhoud nie, maar neem net die taalgebruik baie noukeurig waar. Die probleem met so
'n
groepsessie is dat die data.verwerkingsfase bemoeilik word omdat taalpatrone op die opname nle so duidelik waarneembaar is as by die opname van 'n enkele segsman nle.
Dit blyk dus dat die waarnemersparadoks 'n wesentlike probleem van die dataversamellngsfa.se is vaarmee deeglil, rekening gehou moet word, omdat meDse se taalgebruik noodwendig meer formeel raak en stylverandering ondergaan wanneer hulle veet hulle word vaargeneem (Stubbs, 1983:224). Die ondervraer kan dlt elter tot die minimum beperk deur 'n vertrouensverhouding tussen hom en die segsman te beverk.
2.3.3.2 METODES VAN DATAVERSAMELING
Om 'n betroubare en verteen~oordigende beeid van 'n taalgemeenskap se taalgebruik te kry, moet voldoende data op
verskillende maniere versamel ~ord. Omdat die
variasietaalkunde empiriese metodes veronderstel, is veld~erk
die belangrikste manier van dataversameling. Ongeag van die metode ~aarop besluit ~ord, moet daar altyd in gedagte gehou word dat rormele onderhoude die steekproewe en sydelingse
~aarnemings van taalgebnuik moet vergesel. AIleen op hierdie manier ~ord SOI'l gedra dat die data verlelykbaar met mekaar is.
'n Goeie balans moet met datavarsameling gehandhaaf word am bevooroordeeldheid uit te skakel. Die navorser moat daarom sorB dat die hele spektrum van taalBebrulk onder sy aandag kom.
Voordat na die verskillende onderhoudsituasies sakyk word, moet die aandag gevestig word op die tegniese kwaliteit van die opnames. Dis warkllk van kardinale belang dat met 'n Boeie bandopnemer opnames van 'n hoB tegniese kwaliteit lemaak word, orndat dlt dIe dataverwerkingsfase vergemaklik. Hierby kom die verskillende maniere van opnames ook ter sprake. Hoewel etias nle altyd regverdigbaar nie, maak navorsers dikwels (en met baie groot sukses) van klandestiene
I
opnames gebruik om segsmanne se natuurlikste taalgebruik vas te Ie (Klopper, 1983:86)
2.3.3.2.1
DIE PORMELE ONDERBOUD
Die formele onderhoud vorm die belangrikste manier van dataversameling in die variasietaalkunde. Du Plessis (198'7b:68) praat hier van die vaste onderhoud ~at volgens gestruktureerde vrae verloop.
Labov (19'72a:79 e.v.) maak melding van verskillende kontekstuele style ~at tydens die forme Ie onderhoudsituasie gebruik kan ~ord. Op hierdie manier poog die navorser om die hele spektrum van taalgebruik binne een enkele onderhoudsi tuasie te omvat~.
*
Konteks A (Word later breedvoerig bespreek).Kontaks B kom v~~r ~anneBr die onderhoud deur "versigLlga" ta&lgebruik gekenmerk ~ord.
*
Konteks C is die Boganaamde leesstyJ. Na afloop van die onderhoud vr& die ondervraer die segsman om t~ee leesstukke voor te lees. Ili.e eersLe een is d(L(LrOp gamilt am fonologiese veranderlikes agter te kom, ter~yl die tueede een minimala pare bevat wat naas me]\Il.ltr gestel word. Be lanerilt is dat die~eksta 'n sterk storielyn moeL he w!Larin die leser homself
kan inleef en dat dit i n ' n informele trant geskryf moet wees.
*
Konteks D waar die segsman gevra word am woordelyste te lees. Die hoofdoel hiermee is dat woorde in isolasie, sander kontekstuele vertillnd, uitgespreek word. By m0Rt dan daarna kommentaar lewer of die woorde dieselfde Klink as wanneer hy hulle in 6y taalgebruik aanwend.Bogenoemde kontekstuele style waarvan Labov melding maak, konsenLrear aRter steeds op formele taalgebruik wat nie werkllk deel is van die alledaagse omgangstaal nie. Die navorser moet dus 'n daadwerklike poging aanwend om buite die formele onderhoudsituasie data te versamel - by moet agterkom hoe dio segsman praaL wanneer hy met sy huismense of bekendes omgaan.
Aan die ander kant behoort dit tog vir die navorser moontlik te wees om binne die formele onderhoudsituasie spontane t&allebruik waar te neem. Labov (1972&:87 e.v.) noem hierdie spoDtane taalsebruik binne die formele situasie Konteks A, wac weer op sy beurt onderverdoel kan word in Style Aa tot
A~.
Konteks A.
Dit is taalRebrulk buite die formale onderhoud. Hoevel die onderhoud ~an die gang is, kan dit tog lebeur dat die
formele onderhoud deurbreek word en spontane taalgebruik voorkom (Labov, 1972&:87)
*
Dit gebeur gewoonlik voor die aanvang van die onderhoud wanneer die segsman iets vir iemand bekends ult die huishauding (byvoorbeeld sy vrou of kinders) of iets spontaans teenoor die ondervraer opmerk.Hierdie taaleebruik is sonder inhibisies en baie spontaan hierna moet die navorser soek en wanneer hy dlt raakloop, moet hy nie haastig wees om met die onderhaud te begin nie.
*
Konteks A1 -taalgebruik kom soms ook tydens die onderhoudvoor. byvoorbeeld vanneer iemand die vertrek binnekom en die onderhoud onderbreek, of vanneer die segsman koffie of tee vir die ondervraer aanbied. Opvallend hier is dat hierdie styl drasties verander vanueer die koffle klaar gedrink is en daar weer na die onderhoud teruggekeer vord.
*
Dit gebeur bale dikvels d&t spontane taalgebruik aan die einde van die onderhoud voorkom vanneer die opneemapparaat reeds veggepak ts.Konteks Az
Dit is taalgebruik gerig tot 'n derde persaon. Opvallend is dat die taalgebruik drasties verskil vanneer die segsman hom tot 'n derde persoon (gevoaulik aan homself bekend) wend, veg van die onderhoud af.
KonLeks
A3
Dtt is Laalnebru1k vat nie 'n direkte res pons op die eestelde 45
