tan low- eillgheid, 3kkingen. mien van mnalisa- In de vei- msument I normen eid in Ne- Ir Consu- duktveilig- d, Pbstbus
Nuisholod- en Consumentenwetenschappen,
Home Economics en Human Ecology
De Society for Human Ecology, met de mooie afkorting SHE, houdt op 2 0 - 2 2 april1990 op de campus van Michigan State University in East Lansing haar vierde internationale congres, getiteld: "Human Ecology Strategies for the fu- ture". Suzanne Sontag, we1 bekend van haar Ecosysteem modellen, is chairman van het congres. Een goed moment om in het Tijdschrift voor Huishoudkunde aandacht te besteden aan de betekenis van internationale ontwikkelingen voor de toekomst van Huishoud- en Consumentenweten- schappen in Nederland.
lnternationaal lijkt een ontwikkeling op gang te komen waarbij Home Economics afdelin- gen van universiteiten hun naam veranderen in Human Ecology. Dit geldt in de Verenigde Staten voor de afdelingen van Michigan State University, Cornell University, Howard Uni- versity, University of Maryland, University of Tennessee, Kansas State University e.a. In Duitsland zien we een ecologische naamge- ving bij de afdeling "Oikotrophologie" van de Universiteit in Giessen. De universiteit in Go- teborg, Zweden, waar de vakgroep Huis- houdstudies van de Landbouwuniversiteit mee samenwerkt, heeft als hoogleraar een "Family Ecologist" (PhD uit de VS). Ook in enkele ontwikkelingslanden zien we deze trend: de University of the Philippines in Los Banos, waar de Wageningse Huishoudkunde contacten mee heeft, kent een College of Hu- man Ecology, met departments als: Food and Nutrition, Family Policy en Environmental studies.
Op de vraag, of deze naamsverandering slechts een cosmetische operatie betreft of dat er meer aan de hand is, zal ik in de ko- mende pagina's een antwoord proberen te geven. De voorbereiding van mijn bijdrage aan de derde conferentie van de Society of Human Ecology, SHE, in San Francisco in 1988 heeft voor mij de bezinning op de toe-
komst van ons vakgebied een stimulerende impuls gegeven.
Een terugblik
Home Economics als veld van universitair on- derwijs en onderzoek ontstaat in de Vere- nigde Staten aan het einde van de vorige eeuw vanuit een missie: versterking van de positie van gezinnen en verbetering van het dagelijks leven van de leden van gezinnen door de resultaten van (vooral natuurweten- schappelijk) onderzoek toe te passen op de directe woonomgeving van mensen. De vrouw die verantwoordelijk is voor de oprich- ting van dit wetenschapsgebied is een che- mica van het Massachusetts Institute of Tech- nology (MIT), de eerste vrouw in de Faculteit aldaar, Ellen Swallow Richards. Zij noemt het terrein: Home Oecology (Bubolz and Sontag,
1988).
Verslagen van de Lake Placid conferenties over de ontwikkeling van de huishoudkunde in de VS in de beginjaren (de periode 1899- 1908) geven ons inzicht In de discussies over de maatschappelijke problemen die door huishoudkundigen van het eerste uur worden gesignaleerd. Ook de wetenschappelijke problemen van de hu~shoudkunde als nieuwe tak van wetenschap komen we in die versla- gen tegen (Zuidberg, 1980).
,De maatschappelijke problemen, die door huishoudkund~gen en andere deelnemers van de Lake Placid conferenties aan de orde worden gesteld, kunnen worden samengevat in vijf punten:
het verschuiven van een belangrijk deel van de huishoudelijke produktie naar de in- dustrie;
het verminderen of verdwijnen van over- dracht van huishoudelijke kennis en vaardig- heden thuis;
de voor de bougoisie moeilijker te verkdjt gen huishoudelijke hulp;
.
de noodzaak van vereenvoudiging van,id&
huishoudvoering en de nieuwe r n ~ g . e l ~ ~ ~
ties over de wetenschappelijke en maat- schappelijke vraagstukken aan het begin van deze eeuw. Het eerste wetenschappelijke probleem dat opgelost moet worden is de naamgeving van het vakgebied. In 1908, tij- dens het tiende en laatste congres, wordt Swallow's Home Oecology officieel "Home Economics" genoemd (Bubolz and Sontag, 1988).
De naam "home economics" krijgt de vol- gende omschrijving mee: ,,home - meaning the place of shelter and nurture for the chil- dren and for those personal qualities of self- sacrifice for others for the gaining of strenght to meet the world; economics - meaning the management of this home on economic lines as to time an energy as well as to mere mo- ney" (Proceedings tenth Lake Placid Confe-, rence, 1908, p. 22, aangehaald door Zuid- berg, 1980).
De naamgeving en afbakening van het weten- schapsgebied huishoudkunde temidden van andere disciplines en thema's heeft huis- houdkundigen eigenlijk nooit losgelaten, maar staan vooral in de Verenigde Staten i n de jaren zeventig weer sterk ter discussie.
Nederland
I n Nederland ontstaat de landbouwhu~shoud- kunde als wetenschappelijke discipl~ne aan de Landbouwuniversiteit in Wageningen in het beginvan de jaren vijftig naar Amerikaans voorbeeld. De opzet van de home economics colleges aan de landbouwfaculteiten van de Land Grant colleges wordt hier nagevolgd. I n deze opleiding zijn de landbouwwetenschap e n de huishoudkunde nauw met elkaar ver- weven wat betreft onderwijs en onderzoek. D.e infrastructuur van onderwijs aan de Land- den daartoe met verbetebde h u t p b r ~ n n e n ze-
grote steden op gebied van hygiene en arbeidl. Bovenstaande problemen worden i n onder- linge samenhang bezien. Oplossingen wor- den niet gezocht in het tegenhouden van de gesignaleerde ontwikkelingen. maar i n het opvangen ervan door middel van voorlichting en onderwijs. Hiertoe is inzicht nodig i n de efficienteomgang met de natuurli~jkeen men- setijke hulpbronnen, en inzicht in de levens- omstandigheden en de kosten van het levens- onderhoud. Voor het verkrijgen van inzicht in en de controle over hulpbronnen wendt men zich tot de wetenschap.
Zuidberg (1980) geeft in haar publikatie over de ontwikkelingen van de Huishoudkunde i n de Verenigde Staten een uitgebreide analyse van de discussie op die Lake Placid conferen-
mogelijkheden voor & aopzet en uttbuw v m bet vakgeb~ed Ru~shoudikunds. Er~nals rn $e Weren~gde Staten
is
ds baais van dl% ogblleidlq g s l w d vanult ds natuomnrwonwhap@@n Qok hrer IS het wetenschapsgebid @an ant- w o r d OP de vraas vanutt de prabljla wan het lruishoudkunde-onderw~ls. da hl~~~shoudelijief: V W P I I C ~ ~ I R ~ e n de vrouwmorprrurtrties t e n plattelenck, Het hu~shouddkl~nds-ondewii~ en de hu~shoudslijke vsorllchting zren zlch nai de crisls e n de oorbgs~assn rjeplasw WO? cfe problemen van een groeiendewslvaart. Brj de leraressen e n v o o r l ~ c h t W mbestaat
groteba-
hoefte aan Informatie uit onderzoek
De stud~errchting Landbouwhu~sYloudkunde- na 1970: Huishoudwetenschappen
-
l e ~ d t vooral vrouwen o p d ~ e In h u n beroep als huts- houdkundige mee kunnen werken aan de op- lossing van prakt~sche problemen van h u ~ s - vrouwen De Home Economists en de Hu~shoudkund~gen werken veelal vanuit een m~ssie. verbeterrng van de leefomstandrghe- den van gezlnnen door toepassen van k e n n ~ s verkregen uit onderzoek. De m~crobenade- rlng, de s t u d ~ e van het Intern funct~oneren van het g e m , staat centraal. Bestudeerd wor- den de actlvltelten van mensen op het terrem van de zorgsectoren voeding en voedsel, hy- glene, wonen, apparatuur, textiel en kleding, leidmg en beheer van de huishouding Effi- clent omgaan met mensehjke en mater~ele hulpbronnen IS volgens deze opvatting i n een t ~ j d van slechte economische omstand~ghe- den een u~tdaging voor huisvrouwen. En I n t ~ j d e n van groeiende welvaart schept deze ef- f ~ c ~ e n t ~ e mogelijkheden voor hu~shoudens om optimaal gebruik te maken van moderne ont- w~kkelingen. De hurshoudelijke voorlichtmg en het hu~shoudkunde-onderwijs kunnen daarin een belangr~jke rol spelen en vooral de plattelandsvrouwen vormen tot moderne boerinnen, d ~ e mee zullen w ~ l l e n werken aan een moderne bedr~jfsvoermg.Een normatteve instell~ng ~ s d e hu~shoudkun- digen ook in Nederland In d ~ e beg~nfase niet 'vreemd. De deskundigen weten tenslotte wat
I
"efficilnt huishouden en goed wonen" in- houdt: e f f ~ c ~ e n t e won~ngplattegronden en een goede k e u k e n ~ n r ~ c h t ~ n g zljn daartoe een voor- waarde In deze beroepsopvattingWat betreft het onderzoekstaat i n de beginpe- riode de "hu~shoudeconomie" centraal; effi- cientie inzake de aanwending van t ~ j d , geld en arbeid In de hu~shouding (van 't Klooster-van Wingerden et a/, 1978)
De
discussie anno 1988, 1 9 8 9Doris Badir (1 988) wijst ons i n haar bijdrage I voor het XVle IFHE (International Federation
;
of Home Economics) congres in Minneapolis, !-
VS,r
door prok gezll r l j n HBO P S S Maq Horr vang den wat en E kenr hun K r ~ t l kunc M a r staa reln talrt Pen ZIJ d de v vers gaal t a m Pen h ~ e r orle zoel unn Intc Re& Hor c1pl wer van terr gerl me1 t1g I sph OP'. we1 t ~ e l zln: spe I n b me 19t (Ha Bac dat der scb gel dlsl-
TI jd IMI
zljn, IS n o d ~ g o m beter beslrss~ngen t e kunnen o n d e r w ~ ~ s t e wearberaen e n verder t e o n t w ~ k n e m e n B I ~ de a f w e z ~ g h e ~ d daarvan zljn be-le~dsmakers gedwongen slechts een deeC v a n de betrokken factoren I n de overweglng t e betrekken e n dan vaak nog vanult het gez~chtspunt van een of t w e e d ~ s c ~ p l m e s " (Borden, 1 9 8 8 )
Deze nadruk op een ~ n t e r d t s c ~ p h n a ~ r e , brede b e n a d e r ~ n g op problemen I n de dagel~jkse woon- e n l e e f s ~ t u a t ~ e van leden v a n hulshou- dens, gecomb~neerd met s p e c ~ a l ~ s t ~ s c h e ken- nls, zal m l j n s lnzlens ultgangspunt moeten zrjn rn o n d e r w ~ j s e n onderzoek I n de Huls- houd- e n Consumentenwetenschappen van de negentlger jaren M e t de nadruk op de d ~ s - c ~ p l ~ n a ~ r e b e n a d e r ~ n g In de toewljzlng van leerstoelen (de h u ~ s h o u d e c o n o m ~ e , de h u e h o u d s o c ~ o l o g ~ e e n de h u ~ s h o u d t e c h n o l a g ~ e ) voor de n l e u w e vakgroep aan de Landbouw- unlversltelt zal een extra lnspannlng noodza- k e l ~ j k zljn o m deze ~ n t e r d ~ s c ~ p l ~ n a r r t e ~ t I n het
houd- e n
ons sum en ten studies
vormen eerm u l r ~ d ~ s c ~ p l ~ n a ~ r pgrspect~ef o p h e t leven vz3n
1
OUT, alledag. dat I n de toekomst meer ~ntegrotlefk a n worden e n o p deze w ~ j z e In de Iwp val l a r e n o n t w ~ k k e l d k a n w o r d e n tot een ~ n t e r d i s c ~ p l r n a ~ r e b e n a d e r ~ n g o p h u ~ s h o u d - e n consu- mentenproblemen v a n m s n s e n levend rn hulshoudens"
Het belang v a n zowel theorettsch, Observe- rend e n verklarend onderzoek als v a n act@ e n b e l e ~ d s g e r ~ c h t onderzoek w o r d t onderstreept
door de a a n w e n g e n i n S a n F r a n c ~ s c o e n d e
i
TRt schakel~ngen tussen b e ~ d e vormen v a n on-derzoek wordt door de deelnemers als zee relevant ervaren
Op het SHE congres I n 1 9 8 8 wordt g e d ~ s sieerd I n groepen over voorbeelden I n Model 1. Een menselijk ecosysteem (Bubolz en Sontag, 1988)
-
DE NABIJE OMGEVING Inputs van stof/energie en informatie Natuurlijke omgeving
Lucht, water en land kwaliteit en kwantiteit
Fysieke en biologische hulpbron- nen voor energie, produktie, con- sumptie en recreatie
Ru~mte-t~jd relat~es
geografische, topograf~sche el- genschappen
*
evolut~e en adaptat~e-
'"Mens gemaakte omgeving Onderdak, voedsel, kledmg'
object~eve e~genschappen zoals vorm, kwantite~t
subject~eve e~genschappen zoals kwalite~t
Sociaal cultureel systeem politieke, opleidmgs, gezond- heids, econom~sche, rel~g~euze mtituten
*
taal exsociale normen*
wetten, regels, bele~d*
culturele patronen, technologic*
buurt, gemeenschap jMenselijke gedragsomgeving '2*- -\>, INDIVIDUEN EN HUIS- HOUDENS Karakteristiek StructuurWaarden, doelen, behoeften Hulpbronnen Transforrnatiepro&essen informatie verwerken communicatie management produktie consumptie socialisatie voeding en zorg
.
groei en ontwikkeling recreatie bescherming ontwero en onderhoud Diensten Menselijk kapitaal Afval OUTCOMES Gezin Omgeving en maatschappelijkI
.
I welbevinden' Ilid van e o w l do T"Thry & "Health" warkgrmp.
De papers voor
de
"pr(~~&inge" van 1 zijn na afloop wan het congwsin
dat de resultaten van de
congres daarin ook verwerkt kunnen Deze proceedings z i p in novembr
N
niet Qepubliceesd.
Modellen
In de proceedings van het SHE co,ngres van
1986 zijn voor anze discussie ovek Be toe-
komst van on$ vakgebied o ~ k enkele interm- sante conceptuele bijdregen van Ruishoud- kundigen opgenomen (SHE, Proceedings.
I
1986). In de bidrage van Suzanne ~ o n t a g i $ ~
Margaret Buboh (1986) van Michlgan State
University getiteld. "A Human E c o l ~ t c a l pers-pective for integration In Home Econo- mics" wordt ten behoeve van de integratie i n Home~conomics een Human Ecological pers- pectief uiteengezet (Hardon-Baars, 1989w).
omgeving. Gezinnen aard. Mtjn voorkeur gaat a n ook utt n a w w n
