J . F r u m m e l Inleiding.
N i t r a a t en oxaalzuur kunnen in g r o t e hoeveelheden schadelijk zijn v o o r de gezondheid. De v r a a g wordt d a a r o m wel g e s t e l d in h o e v e r r e het g e b r u i k van g r o e n t e n m e t een hoog gehalte a a n deze stoffen nadelig kan zijn.
N i t r a a t i s op zich zelf niet giftig, behalve bij z e e r g r o t e h o e v e e l -h e d e n . Onder bepaalde omstandig-heden kan -het in -het l i c -h a a m e c -h t e r worden omgezet in het v e e l s c h a d e l i j k e r n i t r i e t , Dit wordt in het bloed opgenomen en v o r m t met hemoglobine methemoglobine dat niet in staat i s zuurstof over t e d r a g e n , w a a r d o o r v e r s t i k k i n g kan o p t r e d e n .
P l a n t e n rijk aan o x a a l z u u r b e v a t t e n dit zuur voor een deel a l s o p l o s b a r e k a l i u m - en n a t r i u m o x a l a t e n . Bij een o v e r s c h o t aan o p l o s b a r e zouten wordt c a l c i u m aan het l i c h a a m onttrokken onder v o r m i n g van o n o p l o s b a a r c a l c i u m o x a l a a t , w a a r d o o r een t e k o r t aan c a l c i u m kan ont-s t a a n . D a a r o m hecht m e n in de V e r e n i g d e Staten nogal w a a r d e a a n een laag o x a a l z u u r g e h a l t e .
Spinazie (Spinacea o l e r a c e a ) kan zowel v e e l n i t r a a t a l s v e e l o x a a l -z u u r b e v a t t e n . V o o r a l bij een overvloedig gebruik door -zuigelingen en jonge k i n d e r e n zou dit g e v a a r kunnen o p l e v e r e n . E r i s d a a r o m in de l i t e r a t u u r nagegaan welke gehalten aan n i t r a a t en aan oxaalzuur s c h a d e lijk voor de gezondheid kunnen zijn en welke m a a t r e g e l e n bij de b e m e s -ting kunnen w o r d e n getroffen om de s a m e n s t e l l i n g v a n het gewas in dit opzicht gunstig te beïnvloeden. Voor n i t r a a t i s h i e r b i j o . a . gebruik g e m a a k t van een door Nor r i s in 1964 v o o r de Unilever opgesteld l i t e r a -t u u r o v e r z i c h -t " N i -t r a -t e in v e g e -t a b l e s and i -t s r e l a -t i o n -to h e a l -t h " . Gehalte aan n i t r a a t .
Wilson (9 en 10) v e r m e l d t het n i t r a a t g e h a l t e van p e r s s a p van een groot a a n t a l p l a n t e n s o o r t e n . Spinazie valt h i e r b i j op door e e n hoog g e halte (tot r u i m 0, 3% NO3, bij 8% droge stof o v e r e e n k o m e n d e met o n g e -v e e r 3, 8% NO3 in de droge stof), a l l e e n o-vertroffen door r a b a r b e r en
s o m m i g e k o o l a o o r t e n . Spinazie kan blijkbaar g r o t e hoeveelheden n i t r a a t in het c e l s a p ophopen a l v o r e n s dit g e r e d u c e e r d wordt tot a m m o n i a k , zonder dat het gewas zelf h i e r v a n n a d e e l ondervindt. Het gehalte i s hoog bij een r u i m aanbod v a n n i t r a a t en onder o m s t a n d i g h e d e n die r e m mend op de r e d u c t i e van n i t r a a t w e r k e n , z o a l s bijv. g e r i n g e l i c h t i n t e n -s i t e i t . Het gehalte kan in natte j a r e n b e l a n g r i j k h o g e r zijn dan in droge j a r e n . Dit blijkt o . a . uit een onderzoek van Kuhlen (5). Zonder stikstof-b e m e s t i n g stikstof-b e v a t t e v o o r j a a r s s p i n a z i e ongeveer 0, 5% NO3 in de droge
stof; m e t 120 kg N p e r ha steeg dit gehalte tot 2, 7% in het droge j a a r I959 m e t v e e l zon en tot 6% in het koude, natte j a a r I960 m e t weinig zon. Schuphan (7) en Schuphan en Schlottmann (8) vonden zonder s t i k -stofbemesting 0, 2% NO3 in de droge stof en m e t 320 kg N p e r ha 3, 5%. Boek en Schuphan (1) vonden een h o g e r gehalte bij een v e r m i n d e r d e l i c h t i n t e n s i t e i t . Uit het o n d e r z o e k van l a a t s t g e n o e m d e n b l e e k t e v e n s dat b e m e s t i n g m e t kali het gehalte verhoogde en dat een sulfaathouden-de k a l i m e s t s t o f d a a r b i j een h o g e r gehalte gaf dan een c h l o o r h o u d e n d e . Volgens gegevens v e r s t r e k t door Steinbuch (IBVT t e Wageningen) v e r -hoogde een stikstofbemesting het n i t r a a t g e h a l t e v a n 1, 5 tot 3, 7% in de droge stof en m e t stikstof a l s o v e r b e m e s t i n g tot 6, 3%. Spinazie i s a l s alle b l a d g r o e n t e n z e e r dankbaar voor een flinke s t i k s t o f b e m e s t i n g . Uit het oogpunt van het gehalte aan n i t r a a t zouden e c h t e r o v e r m a t i g e stikstofgiften, v o o r a l a l s o v e r b e m e s t i n g v e r m e d e n m o e t e n w o r d e n .
-- 2
Genoemd moet nog w o r d e n de r o l v a n m o l y b d e e n . Dit s p o r e n -e l -e m -e n t i s o n m i s b a a r v o o r d-e n i t r a a t r -e d u c t i -e in d-e plant. Muld-er -e . a . (6) vonden z e e r hoge n i t r a a t g e h a l t e n bij s t e r k m o l y b d e e n g e b r e k
( r u i m 14% NO3 in de droge stof); door b e m e s t i n g met molybdeen daalde het gehalte tot r u i m 1% NO3.
Het i s niet voldoende bekend in welke m a t e het n i t r a a t in het l i c h a a m wordt omgezet in het schadelijke n i t r i e t en welke invloed een dieet m e t v e e l n i t r a a t op de g e z o n d h e i d s t o e s t a n d v a n k i n d e r e n en v o l w a s s e n e n heeft. Bij een r u i m aanbod van n i t r a a t en v e e l n i t r a a t in het gewas z a l de kans op v o r m i n g v a n n i t r i e t g r o t e r zijn dan bij weinig n i t r a a t . De v o r m i n g v a n n i t r i e t kan zich v o o r d o e n bij b e p a a l d e ziekten en bij zuigelingen tot ongeveer z e s m a a n d e n die aanvankelijk n e u t r a a l m a a g s a p b e z i t t e n , w a a r d o o r e e n infectie v a n n i t r a a t r e d u -c e r e n d e -c o l i b a -c t e r i ë n in de m a a g kan o p t r e d e n . Het r i s i -c o zou in dat geval g r o t e r zijn. In v e r b a n d h i e r m e e wordt aanbevolen spinazie a a n zuigelingen p a s t e geven na de d e r d e m a a n d . Met 3j tot 8 m a a n d e n oude zuigelingen t r a d e n geen nadelige gevolgen op bij voeding gedu-rende een week m e t spinazie (4) (dagelijkse hoeveelheid 16, 5 tot
21 mg NO3 p e r kg l i c h a a m s g e w i c h t ) . In het bloed van deze zuigelingen kon geen h o g e r n i t r a a t g e h a l t e en geen verhoogde v o r m i n g v a n
methemoglobine w o r d e n v a s t g e s t e l d . Wel t r a d tijdelijk e e n v e r h o o g d e uitscheiding v a n n i t r a a t op. Volgens Kilgore (2) zijn dan ook geen
gevallen bekend v a n vergiftiging bij g e b r u i k v a n n i t r a a t r i j k e g r o e n -t e n . V e r o n d e r s -t e l d word-t da-t e r -tegelijk m e -t de g r o e n -t e n a n d e r e s-tof- stof-fen worden opgenomen die v e r h i n d e r e n dat n i t r a a t in het l i c h a a m tot n i t r i e t g e r e d u c e e r d w o r d t . N i t r a a t v e r g i f t i g i n g bij zuigelingen i s m e e s t a l e e n gevolg v a n m e t n i t r a a t v e r o n t r e i n i g d d r i n k w a t e r dat g e bruikt wordt bij h e t k l a a r m a k e n v a n v o e d s e l m e t behulp v a n m e l k p o e d e r . Kilgore (2) v e r m e l d t dat 120 mg NO3 in het d r i n k w a t e r g e -v a a r o p l e -v e r t . Voor d y s p e p t i s c h e zuigelingen zou een gehalte -v a n m e e r dan 50 mg NC3 p e r 1 in d r i n k w a t e r e c h t e r r e e d s bedenkelijk zijn (gegevens uit de m e d i s c h e l i t e r a t u u r , aangehaald door 7).
Bij de beoordeling in h o e v e r r e spinazie door het gehalte a a n n i t r a a t schadelijk i s , moet rekening w o r d e n gehouden m e t de v e r l i e zen door uitloging bij de b e r e i d i n g v a n de v e r s e g r o e n t e in de h u i s h o u ding of bij de c o n s e r v e r i n g in de f a b r i e k tot b l i k s p i n a z i e of d i e p v r i e s -s p i n a z i e . K r a m e r en Smith (3) v e r m e l d e n bij -spinazie e e n v e r l i e -s a a n m i n e r a l e n bij b l a n c h e r e n i n w a t e r v a n r u i m 90°C g e d u r e n d e 4 en 7 minuten v a n r e s p . 38 en 54% en bij b l a n c h e r e n in s t o o m g e d u r e n d e 3 minuten v a n 14%. B l a n c h e r e n in w a r m w a t e r geeft dus g r o t e r e v e r l i e z e n dan in s t o o m . Het gehalte a a n c a l c i u m steeg d a a r e n -tegen, v o o r a l na b l a n c h e r e n in w a r m w a t e r door opname uit het calciumhoudende w a t e r . Het IBVT te Wageningen (gegevens van Steinbuch) vond na b l a n c h e r e n in stoom tot 3 minuten en v e r v o l g e n s s t e r i l i s e r e n in blik v e r l i e z e n a a n n i t r a a t tot 50% en na b l a n c h e r e n in kokend w a t e r gedurende 3 minuten v e r l i e z e n tot 70%. Het gehalte bedroeg na deze behandelingen gemiddeld r e s p . 3, 2 en 1, 8% NO3 in de droge stof. Boek en Schuphan (1) v e r m e l d e n dat bij spinazie tot 80% van het n i t r a a t in het kookwater kan o v e r g a a n . M e e r gegevens h i e r o v e r w a r e n in de l i t e r a t u u r niet t e vinden. Bij gebruik v a n g r o e n t e n zou v o l g e n s de FAO (11) 1 g KNO3 (= 614 m g NO3) p e r dag t o e l a a t b a a r zijn. 3 i j consumptie v a n 250 g g r o e n t e m e t 8% droge
]
deze gegevens lijkt het d a a r o m niet e r g w a a r s c h i j n l i j k dat spinazie bij n o r m a a l g e b r u i k in dit opzicht schadelijk z a l zijn.
Genoemd moet nog worden de v o r m i n g van n i t r i e t in spinazie aelf. Van n a t u r e bevat v e r s e spinazie geen of v r i j w e l geen n i t r i e t . S E r zijn e c h t e r gevallen bekend dat onder ongunstige omstandigheden I tijdens het t r a n s p o r t van v e r s e spinazie door b r o e i a l s gevolg v a n
i n t r a m o l e c u l a i r e ademhaling het n i t r a a t in het produkt g e r e d u c e e r d kan worden tot n i t r i e t . Schuphan (7) en Schuphan en Schlottmann (8) vonden r u i m 200 mg NO2 p e r 100 g droge stof in n i t r a a t r i j k e spinazie
tuk**--">?*( — (ongeveer 2% NO3 in de droge stof) b e m e s t m e t 160 kg stikstof p e r
ha na t r a n s p o r t en v i e r dagen b e w a r e n bij 22 tot 33°C, bij 320 kg stikstof zelfs 355 mg NO2. Bij l a g e r e stikstofbemesting (80 kg s t i k -stof) en laag n i t r a a t g e h a l t e in het gewas bleef de v o r m i n g van n i t r i e t onder deze omstandigheden a c h t e r w e g e . O p w a r m e n v a n b e w a a r d e en t o e b e r e i d e spinazie kan e v e n e e n s aanleiding geven tot n i t r i e t v o r m i n g door b a c t e r i ë l e r e d u c t i e . E e n onjuiste behandeling van het produkt bij t r a n s p o r t en b e r e i d i n g moet d a a r o m w o r d e n v e r m e d e n .
Gehalte a a n o x a a l z u u r .
Spinazie b e h o o r t met o . a . r a b a r b e r , biet en zuring tot de p l a n -t e n die r i j k zijn a a n o x a a l z u u r . He-t gehal-te b e d r a a g -t in spinazie over het a l g e m e e n 3 tot r u i m 9% van de droge stof (14, 17, 18, 19, 20, 2 1 , 22, 24, 25, 28, 31 en 32), in e x t r e m e gevallen 14 à 17% (16, 2 1 , 27 en 34). E x t r e e m hoge gehalten (11 tot 16% van de droge stof) w e r d e n aangetroffen in Nieuw Z e e l a n d s e spinazie ( T e t r a g o n i a expansa) (16, 24, 25, 28 en 30).
Het gehalte i s in de b l a d e r e n h o g e r dan in de s t e l e n (20, 28 en / 30) en in oud g e w a s l a g e r dan in jong gewas (20, 28, 30, 31 en 33)
a l s gevolg van relatief m e e r o x a a l z u u r a r m e r e s t e n g e l s en s t e l e n . Huhnke e . a . (23) vonden m e t g e p o l a r i s e e r d licht in oude b l a d e r e n m e e r en g r o t e r e k r i s t a l l e n van c a l c i u m o x a l a a t dan in jonge b l a d e r e n . Sengbusch e . a . (33) vonden in oude b l a d e r e n een l a g e r gehalte aan o p -l o s b a a r o x a a -l z u u r . Met t o e n e m e n d e dag-lengte neemt het geha-lte toe (33): spinazie geoogst in juni heeft een h o g e r gehalte dan geoogst in het v o o r j a a r of in het n a j a a r . Najaar s spinazie bevat een l a g e r g e -halte aan o x a a l z u u r dan v o o r j a a r s s p i n a z i e (29 en 31). Het ge-halte a a n physiologisch w e r k z a a m oxaalzuur (zie v e r d e r o p ) i s e c h t e r p r a k -t i s c h gelijk (29), zoda-t e r in di-t opzich-t geen v o o r k e u r b e s -t a a -t .
Oxaalzuur komt in de plant voor a l s o n o p l o s b a a r c a l c i u m - en m a g n e s i u m z o u t en a l s o p l o s b a a r k a l i u m en n a t r i u m z o u t . Met t o e -nemend c a l c i u m g e h a l t e stijgt het o x a a l z u u r g e h a l t e . M e e s t a l i s een o v e r m a a t a a n oxaalzuur in verhouding tot c a l c i u m en m a g n e s i u m a a n w e z i g . Uit het gehalte aan c a l c i u m en m a g n e s i u m kan worden b e -r e k e n d dat 30 tot -r u i m 70% van het o x a a l z u u -r in o p l o s b a -r e v o -r m
aanwezig i s . Bij opneming in het m e n s e l i j k l i c h a a m i s dit d e e l fysiolog i s c h w e r k z a a m door onttrekkinfysiolog v a n c a l c i u m a a n a n d e r e b e s t a n d delen van het d i e e t , w a a r b i j o n o p l o s b a a r c a l c i u m o x a l a a t wordt g e -v o r m d , dat niet of s l e c h t s t e n dele r e s o r b e e r b a a r i s . Voeding m e t oxaalzuurhoudende spinazie v e r l a a g d e bij r a t t e n de c a l c i u m r e s o r p t i e dan ook s t e r k en v e r o o r z a a k t e bij onvoldoende k a l k t o e v o e r e r n s t i g e v e r s c h i j n s e l e n van k a l k g e b r e k m e t dodelijke afloop (12 en 25).
4
-Bij n o r m a a l gebruik van spinazie in de m e n s e l i j k e voeding bevat het dieet m e e s t a l voldoende kalk o m een e v e n t u e e l schadelijke w e r -king v a n o p l o s b a a r oxaalzuur te v o o r k o m e n , z o a l s blijkt uit enkele g e g e v e n s uit de l i t e r a t u u r . Het gehalte aan physiologisch w e r k z a a m o x a a l z u u r en het d a a r u i t v o o r t v l o e i e n d e t e k o r t aan c a l c i u m i s b e -t r e k k e l i j k l a a g , m e d e a l s gevolg van v e r l i e z e n door ui-tloging van in w a t e r o p l o s b a r e Oxalaten bij het b l a n c h e r e n van de g r o e n t e in de f a b r i e k . Het gehalte aan o p l o s b a r e Oxalaten kan d a a r o m g e r e d u c e e r d worden door bij de b e r e i d i n g het kookwater t e v e r w i j d e r e n en ook door toevoeging v a n c a l c i u m z o u t e n ( C a l a c t a a t of c i t r a a t ) . Bij g e b r u i k van h a r d w a t e r bij het b l a n c h e r e n wordt een d e e l v a n het o p l o s b a a r oxaalzuur omgezet in onoplosbare Oxalaten. Volgens g e g e -v e n s -v a n S c h a l l e r (29 en 30) b e -v a t t e d i e p g e -v r o r e n spinazie na b l a n c h e r e n in w a r m water gedurende 2 tot 3 minuten in 100 g v e r s gewicht o n g e v e e r 200 mg physiologisch w e r k z a a m o x a a l z u u r *) (20 tot 30% van de in w a t e r o p l o s b a r e Oxalaten was v e r l o r e n gegaan), en ingeblikte spinazie volgens gegevens van Kohman (25) 240 m g . Sengbusch (33) vond na b l a n c h e r e n een v e r l a g i n g van 375 mg tot 150 mg o p l o s b a a r oxaalzuur p e r 100 g v e r s gewicht. Het gehalte a a n o p l o s b a a r o x a a l z u u r was i e t s t o e g e n o m e n . Uit g e g e v e n s van het IBVT te Wageningen kon b e r e k e n d worden, dat spinazie na b l a n c h e -r e n in stoom t o t 3 minuten g e m i d d e l d o n g e v e e -r 300 mg p h y s i o l o g i s c h w e r k z a a m o x a a l z u u r in 100 g v e r s gewicht bevat (opm. In deze
m o n s t e r s vond m e t het b l a n c h e r e n een v e r r i j k i n g aan c a l c i u m p l a a t s ; het gehalte a a n o x a a l z u u r daalde n i e t ) . Deze hoeveelheden o p l o s b a a r o x a a l z u u r binden ongeveer 70 tot 130 mg c a l c i u m . Dit t e k o r t wordt gedekt door c a l c i u m uit de overige voedingsstoffen, z o a l s b r o o d , m e l k , k a a s en ei m e t r e s p . 90, 120, 740 en 56 mg c a l c i u m p e r 100 g v e r s gewicht. Schuphan en Weinrnann (32) geven v o o r b e e l d e n hoe bij consumptie van spinazie nog voldoende kalk uit de o v e r i g e v o e ding aanwezig blijft. De kalkonttrekking lijkt dan ook niet e r g b e l a n g -rijk t e zijn, m i t s geen o v e r m a t i g e hoeveelheden spinazie genuttigd w o r d e n . A l l e e n bij k a l k a r m e voeding w o r d e n h o e v e e l h e d e n van 1 g t o t a a l en van 0, 3 tot 0, 5 g o p l o s b a a r oxaalzuur in 100 g v e r s gewicht bij g e b r u i k v a n spinazie in o v e r m a a t a l s ongewenst beschouwd.
Het gehalte aan o x a a l z u u r k a n tot op z e k e r e hoogte beïnvloed w o r d e n door de b e m e s t i n g . Onderzoek h i e r o v e r i s v e r r i c h t door E h r e n d o r f e r (16, 17, 18 en 19), G r ü t z (20, 21 en 22), Munck (26), Olsen (27) en Schuphan (7). Volgens hun r e s u l t a t e n kan het gehalte a a n o p l o s b a a r oxaalzuur door c a l c i u m worden v e r l a a g d (de o p n e -ming van c a l c i u m neemt s t e r k e r toe dan de produktie van o x a a l z u u r ) en door k a l i u m en n a t r i u m worden verhoogd (vorming v a n oxaalzuur door verhoogde t o e v o e r van deze b a s e n of i n d i r e c t door v e r m i n d e r d e opneming v a n calcium). Stikstof a l s n i t r a a t verhoogt het gehalte a a n o x a a l z u u r (7), a m m o n i u m s t i k s t o f en fosfaat v e r l a g e n het g e h a l t e . B e m e s t i n g m e t a m m o n i u m s u l f a a t gaf volgens Olsen (27) een h o g e r gehalte dan b e m e s t i n g niet n i t r a a t , mogelijk a l s gevolg v a n een o p -t r e d e n d e s-tagna-tie in de g r o e i .
Munck (26) vond m e t fosfaatbemesting l a g e r e g e h a l t e n a a n t o -t a a l en a a n o p l o s b a a r o x a a l z u u r . De invloed i s e c h -t e r b e -t r e k k e l i j k
1) B e r e k e n d uit het gehalte aan o x a a l z u u r en c a l c i u m , w a a r b i j i s aangenomen, dat c a l c i u m volledig a a n o x a a l z u u r gebonden i s . De opgegeven w a a r d e n zijn dus i e t s te l a a g .
gering a l s m e t de fosfaatbernesting tegelijk het c a l c i u m g e h a l t e d a a l t . Het o x a a l z u u r g e h a l t e kan t o e n e m e n bij v e r d e r opvoeren van de f o s -f a a t b e m e s t i n g en bij aanwezigheid van tegelijk v e e l k a l i . B e m e s t i n g m e t sulfaat geeft l a g e r e gehalten dan m e t c h l o r i d e .
Voor het kweken van spinazie r a s sen m e t e e n laag gehalte a a n oxaalzuur i s het v a n belang nog het volgende op t e m e r k e n . Volgens D o e s b u r g en Zweede (13) hadden r a s s e n die v r o e g kunnen w o r d e n g e
-oogst een l a g e r gehalte dan r a s s e n die l a t e r o o g s t r i j p zijn. Huhnke e . a . (23) achten het in p r i n c i p e mogelijk g e n e t i s c h o x a a l z u u r a r m e spinazie s o o r t e n t e kweken» Kitchen e. a. (24) vonden v e r s c h i l l e n in
gehalten t u s s e n r a s s e n m e t v e r s c h i l l e n d e b l a d v o r m . Volgens Sengbusch (33) hebben eenhuizige r a s s e n een l a g e r o x a a l z u u r g e h a l t e dan t w e e h u i z i g e . Het gehalte i s e v e n e e n s l a g e r bij l a n g z a m e g r o e i van het g e -w a s .
E h e a r t en M a s s e y (15) vonden d a a r e n t e g e n geen v e r s c h i l l e n in o x a a l z u u r g e h a l t e die van p r a k t i s c h e b e t e k e n i s w a r e n , o . a . t u s s e n r a s s e n , v e r s c h i l l e n in g r o e i s n e l h e i d en t i j d s t i p v a n o o g s t e n .
Samenvatting en c o n c l u s i e s .
A a n de hand van een l i t e r a t u u r s t u d i e i s nagegaan welke gehalten a a n n i t r a a t en a a n o x a a l z u u r in spinazie schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid en welke m a a t r e g e l e n bij de b e m e s t i n g kunnen w o r d e n g e n o m e n om de s a m e n s t e l l i n g van het gewas in dit opzicht zo gunstig mogelijk t e beirivloeden.
Het n i t r a a t g e h a l t e i s in het a l g e m e e n niet zo hoog dat n a d e e l i s t e duchten. N i t r a a t wordt m e e s t a l o n v e r a n d e r d door het l i c h a a m u i t g e s c h e i d e n . Bij de b e r e i d i n g of v e r w e r k i n g t r e e d t bovendien een v e r m i n d e r i n g op door uitloging. Het r i s i c o i s g r o t e r onder o m s t a n d i g h e -den, w a a r b i j n i t r a t e n i n het l i c h a a m w o r d e n g e r e d u c e e r d tot n i t r i e t e n (bij bepaalde z i e k t e n en bij zuigelingen). E r zijn e c h t e r geen gevallen bekend v a n n i t r a a t v e r g i f t i g i n g bij k i n d e r e n bij g e b r u i k van n i % a a t r i j k e g r o e n t e n . Nitraatvergiftiging bij zuigelingen i s m e e s t a l een gevolg van het gebruik v a n m e t n i t r a a t v e r o n t r e i n i g d d r i n k w a t e r . E e n onjuiste behandeling bij t r a n s p o r t en b^^eùJin^^anjuanle^iding^ geven tot n i t r i e t vo r mingfh~K§FprgdukTzielf. Met het oog h i e r o p zou uit kwaliteit s o o g -punt ook g e w a a r s c h u w d m o e t e n w o r d e n t e g e n te z w a r e stikstofgiften.
Oxaalzuur i s een w a a r d e v e r m i n d e r e n d e f a c t o r w a n n e e r de g r o e n t e in o v e r m a a t en z o n d e r voldoende k a l k t o e v o e r wordt g e g e t e n . Dit i s het geval bij 1 g t o t a a l o x a a l z u u r en 0, 3 tot 0, 5 g o p l o s b a a r o x a a l z u u r in 100 g v e r s m a t e r i a a l . E v e n a l s bij n i t r a a t t r e d e n ook bij oxaalzuur v e r l i e z e n op tijdens da b e r e i d i n g of v e r w e r k i n g van het p r o d u k t . Bij n o r m a l e voeding m e t voldoende kalk i s geen n a d e e l a l s gevolg v a n
kalkonttrekking t e v r e z e n . Het gehalte kan tot in z e k e r e m a t e beiïivioed worden door de b e m e s t i n g . Kalium, n a t r i u m , stikstof en c h l o r i d e n v e r h o g e n het g e h a l t e , fosfaat en sulfaat v e r l a g e n h e t .
66
-L i t e r a t u u r . a. N i t r a a t .
1. Boek, K. und W. Schuphan. D e r N i t r a t g e h a l t von G e m ü s e n in Abhängigkeit von P f l a n z e n a r t und einigen U m w e l t -f a k t o r e n .
Q u a l . P l a n t , et M a t e r . V e g e t . 5 (1958/1959) 1 9 9 - 2 0 8 . 2. K i l g o r e , L . , A . R . Stasch and B . F . B a r r e n t i n e . N i t r a t e content
of b e e t s , c o l l a r d s , t u r n i p s g r e e n s . J . A m e r . Dietetic A s s o c . 43 (1963) 3 9 - 4 2 .
3 . K r a m e r , A . and M. H. Smith. Effect of d u r a t i o n and t e m p e r a t u r e of blanch on p r o x i m a t e and m i n e r a l c o m p o s i t i o n of c e r t a i n v e g e t a b l e s . Ind. a n d E n g . C h e m . 39 (1947) 1007-1009. 4 . K u b i e r , W. W e r d e n Säuglinge d u r c h den N i t r a t g e h a l t m i n e r a l i s c h gedüngter G e m ü s e g e f ä h r d e t ? Q u a l . P l a n t , et M a t e r . V e g e t . 5 (1958/1959) 2 9 7 - 3 0 6 . 5. Kühlen, H. D e r N i t r a t g e h a l t von Spinat in Abhängigkeit von d e r
Stickstoffdüngung und a n d e r e n ökologischen F a k t o r e n . 16e I n t e r n a t . H o r t . C o n g r e s s 1962 II (1963) 2 1 6 - 2 2 2 . 6. M u l d e r , E . G . , K. B a k e m a and W, L . v a n V e e n . Molybdenum in
symbiotic n i t r o g e n fixation and in n i t r a t e a s s i m i l a t i o n . P l a n t and Soil lj) (1959) 319-334.
7. Schuphan, W. E r t r a g s b i l d u n g und E r z e u g u n g w e i t g e h e n d e r I n h a l t s und Schadstoffe in Abhängigkeit von d e r N und P -Düngung.
L a n d w . F o r s c h u n g 19 Sonderheft (1965) 1 9 5 - 2 0 5 . 8. Schuphan, W. und H. Schlottmann. N-Überdüngung a l s U r s a c h e
h o h e r N i t r a t - und N i t r i t g e h a l t e d e s Spinats (Spinacia o l e r a c e a L . ) in i h r e r Beziehung z u r S ä u g l i n g s -M e t h ä m o g l o b i n ä m i e .
Z . L e b e n s m i t t e l u n t e r s u c h u n g und - F o r s c h u n g 128 (1965) 7 1 - 7 5 .
9. Wilson, J. K. N i t r a t e in p l a n t s : i t s r e l a t i o n to f e r t i l i z e r injury, changes during s i l a g e m a k i n g , and i n d i r e c t toxicity to a n i m a l s .
J . A m . S o c . A g r o n . 35 (1943) 279-290. 10. Wilson, J . K. N i t r a t e in foods and i t s r e l a t i o n to h e a l t h .
A g r o n . J. 41 (1949) 2 0 - 2 2 .
1 1 . Sixth r e p o r t of the joint FAO/WHO e x p e r t c o m m i t t e e on food a d d i t i v e s .
WHC R e p o r t S e r i e s 228 (1962). b . £xaalzuur_,
12. A c k e r m a n n , H . D e r O x a l s ä u r e g e h a l t i m G e m ü s e und d e s s e n Einwirkung auf den Stoffwechsel.
14. D o e s b u r g , J . J. De invloed van o x a a l z u u r op de opneming en u i t -scheiding van c a l c i u m door m e n s en d i e r .
Voeding 1_3 (1952) 227-240.
15. E h e a r t , J . F . and P . H . M a s s e y . F a c t o r s affecting the oxalate content of spinach.
A g r i c . and Food C h e m . 10 (1962) 3 2 5 - 3 2 7 . 16. E h r e n d o r f e r , K. O x a l s ä u r e in Spinat.
Bodenkultur 12 (1961) 1 0 0 - 1 1 1 .
17. E h r e n d o r f e r , K. Einfluss d e r Stickstofform auf Mineralstoff-aufnahme und Substanzbildung bei Spinat,
Bodenkultur 15 (1964) 1-13.
18. E h r e n d o r f e r , K. E i n B e i t r a g z u r Kenntnis d e s E i n f l u s s e s d e r Kaliumdüngung auf Sub stanz bildung und Nähr Stoff -aufnähme bei Spinat.
Bodenkultur 15. (1964) 1 0 5 - 1 1 8 .
19. E h r e n d o r f e r , K. Einfluss d e r Mineralstoffgehalte, i n s b e s o n d e r e d e s P h o s p h o r g e h a l t e s auf den O x a l s ä u r e g e h a l t von Spinat.
P h o s p h o r s ä u r e 24 ( 1 9 6 4 ) 1 8 0 - 1 8 9 .
20. G r ü t z , W. Die O x a l s ä u r e a l s Q u a l i t ä t s f a k t o r b e i m Spinat. Z . P f l z . E r n . D ü n g . B o d e n k . 62 (107) (1953) 2 4 - 3 0 . 2 1 . G r ü t z , W. Beziehungen zwischen N ä h r s t o f f v e r s o r g u n g und
Oxalsäurebildung in d e r P f l a n z e .
Landw. F o r s c h u n g 1_ Sonderheft (1956) 121-135. 2 2 . G r ü t z , W. Die B e z i e h u n g e n z w i s c h e n P h o s p h o r Säuredüngung und
Oxalsäurebildung in B l ä t t e r n von B e t a - R ü b e n und Spinat.
P h o s p h o r s ä u r e 16_ (1956) 181-187.
2 3 . Huhnke, W . , W. Monicke, F . Schwanitz und R. von Sengbusch. B e i t r ä g e z u r Qualität s zuchtung b e i Nahrung s - und F u t t e r p f l a n z e n I. Grundlagen für die Zuchtung von o x a l a t a r m e n Spinat.
Z ü c h t e r 26 (1956) 168-172.
24. Kitchen, J . W . , E . E . B u r n s and B . A . P e r r y . C a l c i u m oxalate content of Spinach.
P r o c . A m e r . S o c . H o r t . Sei. 84 (1964) 4 4 1 - 4 4 5 . 2 5 . Kohman, E . F . Oxalid acid in foods and i t s b e h a v i o r and fate
in the d i e t .
J . N u t r . 1J3 (1939) 2 3 3 - 2 4 6 .
26. Munk, H. Über den Einfluss d e r P h o s p h o r s ä u r e auf den O x a l -s ä u r e g e h a l t von Spinat.
P h o s p h o r s ä u r e 25_ (1965) 2 5 0 - 2 6 3 .
-8-2 7 . Olsen, C. A b s o r p t i o n of c a l c i u m and f o r m a t i o n of oxalic acid in h i g h e r g r e e n p l a n t s .
Compto Rend. L a b . C a l s b e r g S é r . C h i m . 2_3 (1938-1941) 101-124.
28. R y d e r , A . E . The oxalic acid content of v e g e t a b l e s u s e d a s g r e e n s . J . H o m e E c o n . 22_(1930) 3 0 9 - 3 1 5 .
2 9 . S c h a l l e r , A . D e r Oxalatgehalt von G e f r i e r s p i n a t a l s Q u a l i t ä t s -k r i t e r i u m .
Die Kälte 14 (1961) 4 8 7 - 4 9 3 .
30. S c h a l l e r , A . U n t e r s u c h u n g s e r g e b n i s s e ü b e r einige E i n f l u s s -f a k t o r e n au-f den Oxalatgehalt von G e -f r i e r s s p i n a t , Die Kälte 15. (1962) 182-192.
3 1 . Schuphan, W. Z u r Qualität d e r Nahrungspflanzen.
B L V - V o r l a g s g e s e l l s c h a f t München (1961) 1 0 9 - 1 1 2 . 3 2 . Schuphan, W. und I. Weinmann. D e r O x a l s ä u r e g e h a l t d e s
Spinates a l s M a s s t a b für s e i n e n Wert a l s N a h r u n g s -m i t t e l .
Q u a l . P l a n t , et M a t e r . V e g e t . 5 (1958/1959) 1-22. 3 3 . Sengbusch, R . von, I. Sücker und S. H a n d k e . Untersuchungen
ü b e r den Gehalt an O x a l s ä u r e in Spinat (Spinacia o l e r a c e a ) a l s Grundlage für die z ü c h t e r i s c h e B e a r -beitung d i e s e s M e r k m a l s .
Z ü c h t e r 35 (1965) 9 0 - 9 8 .
34. S r i v a s t a v a , S.'K. and P . S . K r i s h n a n . Oxalate content of plant t i s s u e s .
