(a) wooden pipe decorated w ith brass w ire a n d tin s trip s - tongs are fo r p ic k in g up a live coal to lig h t
the pipe.
(b) pipes decorated w ith beadwork - note the
detachable mouthpieces.
S n u ffsp o o n s, made of ivory, bone, horn or m etal, are used by the N guni and S ou th S o th o to convey s n u ff to the nose, w h ile o ther gro up s s im p ly shake s n u ff in to the hand. S n u ffs p o o n s are u su a lly pointed at one end and carried stu ck in to the h a ir or headdress, serving a secondary
purpose as headscratchers. ^
BIBLIO G RAPHY
BOSKO. D 1 981 W hy Basotho W ear Blankets. A fric a n S tu d v s 40: 23-32.
MURRAY. C. 1975. Sex, Sm oking and the Shades A Sotho Sym bolic Idiom. In: W hisson, M.G. and West, M. (Eds). Religion a nd S o cia l Change in S outhern A frica . Cape Town: David Philip.
SHAW, M . 1938. Native Pipes and Sm oking in South A frica A nn. S. Afr. Mus. 2 4 : 24: 2 77 -3 02 .
SHAW. M . M a terial Culture. In: Hammond-Tooke. W D. {Ed.). The B an tu S peaking
Peoples o f S outhern A frica. London:. Routledge and Kegan Paul.
TYRRELL, B & JURGENS, P. 1983. A fric a n Heritage Johannesburg: M a cm illan
* B SSSSSS>SSSSSBSS S S S S S S SSSSSB SSSS SSSS SSSS S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S :
SOMMER NET SWAELTJIES?
R .A . Earle
Een s w a e ltjie m aak m iskien nie 'n som er nie, m aar dan is 'n s w a e ltjie ook m os nie so m m e r net 'n s w a e ltjie nie. In S u id e r-A frik a , die gebied suid van die K unene- en Z am b esirivie r, kom 2 0 sw aelsoorte voor. V an hierdie 2 0 spesies broei slegs tw ee nie in S u id e r-A frik a nie.
A lh o e w e l die m eerderheid van die sw aelspesies slegs in die som er in die V ry s ta a t gesien kan w o rd , is die A frik a a n s e O ew ersw ael volop regdeur die ja a r en kan die K ra nssw ae l o o k in d ie w in te r in die V ry s ta a t gesien w o rd . S w a e ltjie s kan dus 'n w in te r ook m aak!
Die Europese sw ael, die H u issw a e l en die Europese O ew ersw ael is die e nigste sw a e ls w a t "o o rs e e " gaan deur na E uro p a e n A s ie te m igreer
in die w in te r. A l die ander spesies m igreer, of glad nie, 6f h u lle is in tra -A frik a -m ig ra n te . Twee van die mees algem ene sw a e ls in die V rystaa t, die G root S treepsw ael en die F am iliesw ael, m igreer tydens die w in te r na se ntra a l A frik a en te ru g v in d in g s van beringde F a m iliesw ae ls het getoon dat die spesie in 'n baie klein gebied in die laer lope van die K o n g o rivie r in Zaire h ulle w in te r d e u rb rin g . Die algem ene o p va ttin g dat "... w a n n e e r die sw a e ls eers terug is, is die som er hier ..." is n a tu u rlik ook ver van die w a a rh e id af. Die eerste F a m iliesw ae ls van die "s o m e r" kom selde later as die eerste paar dae van A u g u s tu s elke ja a r in die V ry s ta a t aan en h ulle kan die som er lank uitre k to t diep in A p ril vo orda t h ulle w eer h ulle vertrek neem.
Die s w a e lfa m ilie is n groep voels w a t a n a to m ie s baie eenders is en selfs h u lle veredos bestaan slegs u it n paar basiese kleure. Die o e w e rsw a e ls en K ra n ssw a e l is oorw eg e nd 'n d o w w e b ru in met n w ii pens e n / o f keel, te rw y l al die a n d e rsp e sie s n glansende d o n ke rb lo u o f s w a rt is m et w isse le n de hoeveelhede roesrooi en w it. Die vraag o n ts ta a n d u s hoe d it m o o n tlik is d at soveel sw a e lsoo rte saam in dieselfde gebied kan vo ortb e staa n so nd e r dat een spesie die ander oorheers. V olge n s ekologiese w e tte kan geen tw ee spesies w a t dieselfde behoeftes het, saam bly vo ortb e staa n nie. W a n n e e rd a a re ffe n s d ie p e r gedelf w o rd in die b io log ie van die ve rskillen d e
spesies is d it b a ie d u id e lik d a td a a rg ro o tv e rs k ille tusse n spesies is. Daar is byvoorbeeld n baie duide like s tra tifik a s ie ten opsigte van die hoogte bo die g ro n d w a a r die verskillende spesies na kos soek. In d ie V r y s ta a ts e g ra s v e ld g e b ie d e byvoorbeeld, sal die F a m iliesw ae l baie na aan die g ro n d w ei, die Europese sw ael effe n s hoer en die G root S treepsw ael nog hoer soos in die v o o rs te llin g aangedui. Dus kom peteer sw aels nie v ir kos nie, o m d a t elke soort verskillende tipes prooi op ve rskillen d e hoogtes vang. A l vang h ulle ook dieselfde prooi, soeke lke e n op 'n ander plek daarna.
A frik a a n s e O ew ersw ael
Europese S w a e l F a m ilie sw a e l
B O S S IE /G R A S VELD
RIVIER
V o e d in g stra tifika sie van verskeie sw aelspesies w a t saam in dieselfde area kan voorkom.
n Koto nie van m odderneste gebou deur die F a m ilie sw a e l onder 'n beton m otorbrug.
O ok die n esm aa kg ew o o n te s van die ve rskillen d e spesies ve rskil baie. V ie r tipes neste w o rd d eur die sw a e ls van S u id e r-A frik a gebou:
Die oew ersw ae ls, s a a g vle rksw a e ls en die G ry s k ru is s w a e l broei in n a tu u rlik e gate in die gro nd of gra w e gate in sandbanke. A l hierdie spesies le s p ie rw it eiers, soos die meeste ander voels w a t in don ke r gate broei.
Die tw e e d e g roep s w a e ls b o u oop, koppievorm ige m odderneste soos byvoorbeeld die W itk e e ls w a e l. H ierdie groep s w a e ls le eiers w a t s w a a r gespikkeld is, soos die geval met ander voels w a t h u lle e iers m oet kam oefleer.
Die derde groep s lu it die F a m iliesw ae l in w a t 'n m oddernes bou w a t toe is, m aar met slegs 'n kort of geen in g a n g s to n n e l. H ierdie sw a e ls le eiers w a t slegs lig gespikkeld is.
Die laaste groep s lu it die R ooibors- en G ro ot S tre e p s w a e l in en h u lle bou d ik w a n d ig e m odderneste met in g a n g s to n n e ls w a t to t 'n m eter lank kan w ees. W it e iers w o rd d eur hierdie spesies gele o m d at h ulle in 'n s tik d o n k e r nes broei.
Nog n aspek w a t die b iologie van sw aelspesies as 'n groep so in te re s s a n t m aak, is dat sekere spesies baie g ro o t ko lo n ie s v o rm en le tte rlik d uisende neste in 'n enkele kolonie kan bou, soos bvvoorbeeld die fa m ilie s w a e lg ro e p en lede van
die oew ersw aelgroep. A nd e r spesies w eer w o rd selde in groepe van meer as tw ee g ew aa r en sal die area om die nes baie a ktie f teen ander sw a e ls verdedig.
n Laaste in te re ssa n th e id is dat daar n baie g e v o rd e rd e s a n g id e n tifik a s ie s te ls e l in die ko lo n ia a l-b ro e ie n d e sw aelspesies bestaan. Om te verhoed dat ouers die verkeerde ku ike ns in 'n kolonie voer, sodra die ku ike ns die nes ve rla at het, m oet die o uers h u lle eie ku ike ns kan herken. Elke F a m ilie sw a e lku ike n het byvoorbeeld 'n baie kenm erkende en herkenbare roep w a t die ouers in staa t stel om die kuiken op te spoor w a a r hy h o m se lf ook al bevind. In ve le eksp e rim e n te w a a r kuikens na vreem de neste v e rs k u if is, het die ouers, sonder u its o n d e rin g , h u lle eie ku ikens w e e r o p g e s p o o r . H ie r d ie k u ik e n s a n g - id e n tifik a s ie s is te e m bestaan b lykb aa r nie by enkelbroeiende sw aelspesies nie.
Volgende keer w a n n e e r die u itd ru k k in g , dat 'n enkele sw ael nie 'n som er m aak nie, gehoor w o rd , m oet u dalk die spreker vra na w a tte r
sw aelspesie hy v e rw y s l gnu
