Bijlage – Alle gedichten
Universiteit van Amsterdam
Masterscriptie Geschiedenis: Gouden Eeuw
Vera van Es (0562793)
Begeleider: Jeroen Jansen
Tweede lezer: Marrigje Paymans
30-06-2014
Inhoud bijlage
1. Jan Vos - Inwyding van de Schouburg t'Amsterdam. (1665) __________________________ 3
2. Jan Vos – Inwyding van het Stadtshuis t'Amsterdam (1665) _________________________ 11
3. Jan Vos - Op 't Weeshuis van d'arme vremdelingen t'Amsterdam, Gebouwt in 't jaar 1664
(1664) ________________________________________________________________________ 21
4. Vondel - Op den bov Van den Christen Tempel t'Amstelredam (1630) ________________ 25
5. Vondel - Inwying van den Christen Tempel t'Amsterdam (1630) _____________________ 26
6. Vondel - Bede voor het Waelen Weeshvis t'Amsterdam (1634) _______________________ 30
7. Vondel - Op ons Weeshuis (1634?) ______________________________________________ 31
8. Vondel - Aen de Beurs van Amsterdam (1643) ____________________________________ 32
9. Vondel - Aen de BEVRS van Amsterdam (1643) ___________________________________ 33
10. Vondel - Eeuwgety der Heilige Stede t'Amsterdam (1645) __________________________ 34
11. Vondel - Op het verbranden van 't Stadthuis van Amsterdam (1652) ________________ 36
12. Vondel - Inwydinge Van 't Stadthuis t'Amsterdam. (1655) _________________________ 38
13. Vondel - Zeemagazyn Gebouwt Op Kattenburgh t'Amsterdam. (1658) _______________ 61
14. Vondel – Op 's Lants nieu Raethuis Gebout by de weledele en mogende Heeren Raeden
(1661) ________________________________________________________________________ 68
1. Jan Vos - Inwyding van de Schouburg t'Amsterdam. (1665)
http://www.dbnl.org/tekst/vos_002alle02_01/vos_002alle02_01_0014.php#15
Naamen der bedryvers.
Dichtkunst. Merkuur. Schouburg. Laster. Apollo. Pallas. Kunstrey. Bedryvers. Dichtkunst. Apollo. Bedryvers.
1. schranderen Apol! o hooft der Zanggodessen! 2. Zoo voedtzaam voor al d'aardt, als wys in uwe lessen, 3. Ik kom om uwe hulp deemoedig by u treên.
4. Wie zich deemoedig draagt betoont eerbiedigheên. 5. De gooden kan men best door needrigheeden streelen. Apol.
6. Staatnutte Dichteres, beroemt door uwe speelen, 7. Ik heb u nooit, wat gy van my verzocht, ontzeidt; 8. Gy hebt uw Faam, door hulp van my, bywyl verbreit 9. By 't teegenvoetse volk, in steeden en woestynen. 10. De wyze Grieken en zeeghaftige Latynen
11. Versieren uw perruik met eeuwig groen lauwrier, 12. Uw lessen zyn deurwrocht met landt en krygsbestier. 13. De Nydt is krachtloos om uw luister uit te wissen. 14. Uw spreuken zyn vol goudt als uw gelykenissen. 15. Gelykenis en spreuk behaagen Vorst en volk. 16. Toen Alexanders vuist zyn woedend' oorlogsdolk 17. In t't ziedent Burgerbloet van Theben zocht te domplen, 18. Heeft hy Pindaar, om zyn gedicht, voor 't overromplen 19. Van 't brullendt krygsgedrocht, voor roof en moordt bewaart. 20. De Dichtkunst is by Prins en Koningen vermaart,
21. En heeft 'er toegang by, om haar geleert vertoogen: 22. Nu speeltze vreêbesluit: dan rechtze zeegeboogen. 23. Wie dubble geesten heeft bewijst zijn schranderheidt. Dichtk.
24. Ik kom hier niet om lof, gy wordt om hulp gevleit. Apol.
25. Wat is dat gy verzoekt? mijn gunst zal eeuwig duuren. Dichtk.
26. Toen Roomen, vol vernuft en dapperheidt, haar muuren 27. Deedt steigren naar 't gestarnt, door aanwasch van 't gemeen, 28. Begon het op de markt Schouburgen, zwaar van steen, 29. Voor 't volk te bouwen, om in kunsten uit te blaaken. 30. Waar menschen woonen eist men stichtige vermaaken. 31. Nu beurt zich deeze Stadt niet min dan 't oude Room; 32. Dies laat, O Voesterheer! de volkrijk' Amstelstroom 33. Het langbelooft tooneel op 't kunstigst zien bekleeden. 34. De Speelen zijn tot dienst van zeegerijke steeden, 35. Het Y, de markt van 't Landt, verlangt naar uwe geest. 36. De daaden die men ziet zijn meer dan die men leest. 37. De Faam is voor het oor: maar krachteloos voor d'oogen. 38. Tooneelbedrijf heeft op de menschen groot vermoogen. Apol.
39. Beroemste Voesterkindt, ik zal, op uw gebeên,
40. Een Schouburg bouwen, daar de Schouburg van Atheen
41. Zoo veer veur zwichten zal, als 't enkeljaar veur d'eeuwen. 42. Hier zullen, als te Room', geen tigers, panters, leeuwen 43. Met menschen worstelen, om 't bloedig ingewandt, 44. Ten boezem uitgescheurt met kaaken scherp van tandt, 45. En klaauwen krom van punt, te klitsen aan de steenen: 46. Gy zult noch brein, noch merg, noch halfverplette beenen, 47. Zien spatten in 't gezicht van 't Raathuis noch 't gemeen. 48. De Schouburg wordt gebouwt om 't hart door kunst te kneên. 49. Het oog van 't volk verschrikt voor wreede moordtooneelen. 50. De menschen kan men best door schoone versen streelen; 51. Gelijk Merkurius, die hier bevel van heeft,
52. U daadtlyk zal doen zien: waar of hy zich begeeft? Dichtk.
53. Hier daalt hy van de lucht op vluggevleugelpennen. Apol.
54. Wie 't goodendom bedient moet vaardig zyn in 't rennen. Dichtk.
55. Een die zyn last volbrengt heeft niet dan plicht gedaan. Merkuur. Apollo. Dichtkunst. Bedrijvers.
56. Apollo die uw hooft versiert met lauwerblaân, 57. En uwe handt met blaân van loffelijke boeken, 58. Men hoeft my op geen Beurs vol burgery te zoeken, 59. De koopmanschap slaat stil: want nu het Britsche rot 60. De vrye zee berooft, in spyt van d'oppergodt,
61. Recht teegens 't recht der zeen, en dierbezwoore vreede, 62. Is alle handeling te water afgesneede.
63. Elk vreest het Britsch Gewelt, gezwollen van fenijn. 64. Men ziet hem 't volk, gelijk het vetgemeste zwijn, 65. De gorgel met een mes, o gruwelen! afsteeken,
66. Om 't fchuiment bloedt, in plaats van sek, by heele beeken 67. Te zwelgen in zyn balg, die nimmer is verzaadt:
68. Nu ziet men dat hy hooft en arm en been afslaat,
69. En 't hart ten borst uit scheurt: noch durft hy hooger draaven; 70. Hy rukt, al raazende, de dooden uit de graaven,
71. En voert 'er oorlog meê, dat geen barbaat zal doen. 72. Al wat de Wreetheidt baart is schrikkelijk in 't woên. 73. Een overmoedig volk ontziet geen moorderyen. 74. Dit zijn de reeden dat de Beurs en markten lyen; 75. Dies heb ik my verlucht in d'uitgebreide Stadt. Apol.
76. Hoe staat het nieuwtooneel daar gy de zorg van hadt? Merk.
77. De zorgen voor de krijgh ontslaan my van tooneelen. Apol.
78. Het oorlogh leevert stof om heldendaân te speelen. Merk.
79. Gevaarelyk gevecht veroorzaakt groot gequel. Apol.
80. De rampen kan men best verzetten door het Spel. Merk.
81. De droeven walgen van aanminnige vertoogen.
Apol.
82. Niet heerelijker dan een Heldt op zeegeboogen. Merk.
83. Hier komt Minerve zelf, de loffelijkste vrouw. Pallas. Apollo. Dichtkunst. Merkuur. Bedryvers. Apol.
84. Myn zuster zy gegroet. hoe vaart het nieuwgebouw? Pall.
85. Ik ben aan 't bouwen: maar 't zijn strijdtber' oorlogsvlooten: 86. Want onze Leeuw, die 't oog door vreede was geslooten, 87. Wierdt van den Luipaart al te fel op 't hart getreên; 88. Dit dier, tot wraak getergt, begon, tot hell der zeen, 89. Zijn klaauwen t'oopenen, en raakte voort aan 't brullen, 90. De maanen reezen, en de staart begon te krullen, 91. Om met een fiere moedt de snoode waterpest, 92. Gebooren uit de kolk van 't onderaardts gewest, 93. In 't aanzien van al d'aardt, zeeghaftig te bestryen. 94. Een eedelmoedig hart gedoogt geen rooveryen. 95. Wie nimmer weêrstant biedt raakt eeuwig in de ly. 96. Een vrygeboore volk verdraagt geen slaaverny.
97. De zee gedoogt geen dwang, ze vloeit voor alle menschen. 98. Ik ly niet dat den Brit mijn Zeeleeuw zal verflenschen. 99. Het recht der zeen wordt door de mondt van 't schut bepleit. 100. Men krijgt geen vreede dan door oorlogsdapperheidt. 101. Dies help ik 't moedig dier zijn klaauw en tanden wetten. Apol.
102. Nu alles is gereedt tot morslen en verpletten,
103. Behoort gy 't nieuw Tooneel d'aanschouwers te doen zien. Pall.
104. De noodt van dit gewest heeft meerder te gebiên; 105. Hier recht ik krijgsvolk af, om vyandt te bestormen: 106. Daar giet ik donderbus; gins laat ik koegels vormen: 107. Vulkanus zwect en zwoegt, zijn gloande fmitsberg dreunr. 108. De Landen worden best door waapens ondersteunt. Dichtk.
109. Hier komt de Schouburg aan met kindren, mannen, vrouwen. Schouburg. Pallas. Merkuur. Apollo. Bedrijvers.
110. wijze Pallas! die de Schouburg, door het bouwen
111. Der scheepen, stil laat staan, is 't noch geen tijdt van kunst? 112. Gy zult deez' jong' en oud, die arm zijn, door uw gunst, 113. Niet minder helpen dan de Neederlandtsche steeden. 114. Wie armehuizen helpt wordt needrig aangebeeden. 115. Gy zijt alleen de hoop daar ik my op betrouw.
116. Wat sluit de voortgang van het langverwacht gebouw? 117. De krijgsvloot ziet men, door uw hulp, de vlag oprechten: 118. Laat Mars, in 't harrenas, voor 't recht van Neêrlandt vechten, 119. En andre bidden: want gy hebt uw hulp betoont.
120. De traanen van deez' Oud', met zilverhair gekroont, 121. En Weezen, zullen aan uw krans van olyblaaden, 122. Als paarlen pronken, daar vrouw Junoos hooftsieraaden 123. Zoo dof by moeten zijn, als toortslicht by de zon. 124. Ontsluit, o wijze Maagdt! ontsluit uw milde bron. 125. Het menschendom bestaat door goddelijke gunsten. 126. Wy bidden, o Minerf! zoo rijk van geest als kunsten,
127. Dat gy 't begonne werk op 't vaardigst voort laat gaan: 128. De Bouw- en Maalkunst zijn om u ten dienst te staan: 129. Al mijn Bedrijvers zijn gereedt om aan te vangen: 130. Verlang de tijdt toch niet van die naar 't spel verlangen. 131. Al d'oogen branden naar het oop'nen van 't gordijn. Pall.
132. Merkuur, gy zult, om op het spoedigst reedt te zijn, 133. De toestel vordren, om d'aanschouwers te vernoegen. Merk.
134. Ik zal my naar uw wil en wensch der menschen voegen, 135. Om iet te toonen dat al d'oogen aan zal staan.
136. Voort wakkre geesten, voort, en spant uw krachten aan, 137. Om een beroemt tooneel voor 't volk ten toon te zetten. Kunstrey. Pallas. Apollo. Schouburg. Bedrijvers.
138. Geen krijg, belooven wy, zal ons in 't werk beletten: 139. Want uw bevel verstrekt ons voor een stark gebodt. Pall.
140. Ik voeg my, om het werk te dienen, by dit rot. Apol.
141. Ik zal Parnas, mijn berg, met al de Zanggodinnen 142. Ter Schouburg voeren, om, al die het spel beminnen, 143. Te toonen dat ik staag wil blijven aan het Y.
Pall.
144. Indien 't de Staat gedoogt zoo woon ik u ook by. Laster. Dichtkunst. Schouburg.
145. Hoe spreekt men van tooneel, in tijdt van Staatkrakkeelen? 146. De noodt van Neêrlandt roept om starke zeekasteelen, 147. Vol koopre draaken, die op Thetis waterkolk
148. Een zwarm van koegelen, en blixemen, op 't volk 149. Van 't krijgsziek Engelandt, verwoedt ten keel uitspuwen. 150. Wie heil wil hebben moet de schoutooneelen schuwen. 151. 't Is tijdt van bidden om de gooden te voldoen.
152. Wie op zijn macht betrout is krachteloos in 't woên. 153. De hulp der gooden is het slagzwaardt aller helden. Dichtk.
154. Galbraakster, die al lang op onze Schouburg schelden, 155. De krijgsvloot is gereedt, tot steun van zee en Landt: 156. De Schouburg dient aan 't Y, om 't afgeslooft verstandt 157. Met geest te voeden, en het spoor der deugdt te wijzen: 158. Zy wraakt de gruwelen, en leert de vroomen prijzen. 159. En stelt hen als de zon by 't hel gestarnt ten toon. Last.
160. De Schouburg doet het Landt versmaadtheidt, spijt en hoon; 161. Zy scheldt de reedtlijkheidt en wettigste geboden;
162. Ja vloekt en lastert al d'onsterfelijke Gooden. 163. Wie 't Goodendom veracht verdient de grootste pijn. 164. Zy pleegt afgrijslijkheên: maar in een schoone schijn: 165. Al wat vervloekt is komt ons van de Schoutooneelen. Dichtk.
166. Het boek der Gooden is vol bloedtschandt, moordt, bordeelen, 167. Verkrachten, roovery, verraaden en geweldt:
168. Maar 't wordt de menschen niet tot prikling veur gespelt,
169. Het dient tot afschrik, door het volgen van de straffen: 170. Zoo is de Schouburg meê: dies staak uw ydel blaffen. Last.
171. Uw Schouburgspeelen zijn heel vol van ydelheidt. Dichtk.
172. Wat noemt gy ydel in een spel van wijs beleit? Last.
173. 't Is alles ydel, zegt de wijst' der Joodtsche steeden. Dichtk.
174. Maar alle ydel baart geen helsche heiloosheeden. Last.
175. Dat alles ydel is, heb ik u vast gestelt. Dichtk.
176. Zoo is 't ook ydel dat gy 't speelen ydel scheldt. Last.
177. Mijn ydelheidt zal u, eer dat gy 't denkt, bespringen. Dichtk.
178. De Schouburg steurt zich niet aan dolle lasteringen. Last.
179. De Schouburg is een pest die zich deur 't Land verspreit; 180. De Vorst van 't helsche Rijk heeft d'eerste steen geleit: 181. Want zy ontslaat de jeugdt van eerelijke zeeden. Dichtk.
182. Wie dat de Schouburg scheldt ontziet geen Overheeden: 183. Want d'eerste grondtsteen is door haar bevel gelegt. 184. Wie 't Nieuwtooneel bestormt veracht het wettig Recht. 185. Een die 't Gerecht bestormt behoort men te verjaagen. Last.
186. Ik zal de Goôn, ik zweer 't, om 't Nieuw tooneel te plaagen, 187. Op u aanhitsen, zoo zal ik myn wraak voldoen.
Schoub.
188. De Gooden zullen nooit op mijn tooneelen woên:
189. Maar d'afgrondt poogt my deur haar gloênde keel te zwelgen. Last.
190. Om welk een reeden zou de Helvorst u verdelgen? Schoub.
191. Om dat ik 't woeste volk, bevreest voor strafgedicht,
192. Doe luistren naar de deught, daar 't helsgedrocht voor zwicht. Dichtk.
193. De Schouburg is een school van Staat, vernuft en zeeden. Schoub.
194. Ik bind' de burgers aan de wet der Overheeden. 195. Wie Burgerplichten leert wordt loffelijk verbreit. 196. Hier ziet men Koningen, krijgshelden, vol beleit, 197. Bisschoppen, en 't gemeen veur bijl en sabel duiken; 198. En slaaven, door het zwaardt, dat zy voor recht gebruiken,
199. Ten troon opsteigren deur een zee van menschebloedt. 200. Zoo leert men, door tooneel, in veur- en teegenspoet, 201. Zich zelver wapenen voor allerley gevallen.
202. Wie op geen veurbeeldt ziet zal nooit in weelde brallen. 203. Men scherpt door 't spel bet brein van d'ongesleepe jeugdt. 204. Hier wordt d'onkuische min, een vyandin van deugdt, 205. Tot smaat, ten toon gestelt, om alles te verdraagen. 206. Wie kunst met oordeel ziet ontwijkt de slinksche slaagen. 207. Tooneelspel beeldt veur 't oog verleede dingen af: 208. Zoo haalt men, voor die leeft, de dooden uit het graf. 209. De jonge leeren door 't bedrijf der oude tyen. 210. De speelen strekken niet dan spreekende schildryen. 211. Een spreekende schildry verdooft Apels panneel. Dichtk.
212. De pen der Dichters is een leevendig penseel. Last.
213. Wie voor een Schouburg spreekt, wordt voor heel boos gehouwen, Dichtk.
214. Het Kapitool kreeg roem door zulke hooftgebouwen. Last.
215. De Godtgeleertheidt heeft dit werk voor hels geacht. Dichtk.
216. Schouburgen zijn niet eens, elk heeft bezondre kracht: 217. Men vond 'er daar het volk (wie hoort het zonder gruwen!) 218. Elkander 't scherpe staal tot in het hart quam duwen! 219. De vloeren dreeven en de wanden droopen van 220. Het uitgespatte bloedt; elk scheen een hoofttieran. Last.
221. Men vindt geen onderscheidt in speelen noch in vechten. Dichtk.
222. August, de wijsste Vorst, liet speeltooneelen rechten. Last.
223. Tibeer verdreef het spel, tot welstant van de Staat. Dichtk.
224. Die speelen lasterden de Priesterschap en Raadt.
225. Wie Kerk en Raadthuis scheldt behoort men te verbannen. 226. Het speelschool aan het Y omhelst eerwaarde mannen. 227. 't Gemeen wordt hier bestraft: maar zonder iemants schandt. 228. Het graauw wil bijten; maar het is te stomp van tandt. Last.
229. Hoe! scheldt gy d'onderdaan? zoo zult gy dra vervallen. Schoub.
230. Bedrijvers, drijf dit spook uit d'Amsterdamsche wallen. Bedrijv.
231. Voort Laster, voort van hier, 't is tijdt voor u te vliên. 232. Pallas. Merkuur. Schouburg. Bedrijvers.
233. Nu zult gy 't Nieuwtooneel ten deele kunnen zien. Merk.
234. Hier toont men zee en strandt, omheindt van steile bergen. Pall.
235. Wie starke baaren met een brosse kiel durft tergen, 236. In spijt van woeste windt, zal hier een proefstuk doen. 237. De scheepen zullen hier deur zwallepende vloên,
238. Heen bruizen, dat het schuim steil naar 't gestarnt zal steigren. 239. Ik hoop de Britsche vloot, die 't waterrecht durft weigren, 240. Eerlang te domplen, voor de zeeleeuw, in dit nat: 241. Zoo wordt de holle roof voor eeuwig afgemat. 242. Dan zal het volk, om dit vertoog te zien, aandringen. Merk.
243. Nu ziet gy tenten die een groote Stadt omringen. Pall.
244. Hier voegt een leger van manhaftig oorlogsvolk, 245. Bestiert van helden, die, gewapent met den dolk, 246. De wallen naadren, trots de donderende stukken, 247. En 't hagelen der loôn, om lauwerier te plukken, 248. De lauwren worden best door dapperheidt gehaalt. Merk.
249. Hier toont de kunst een bosch daar 't zonlicht noit in straalt. Pall.
250. Hier passen Vorsten, om de spriet, in klem van handen, 251. De wilde zwijnen, stout op scherp' en bitse tanden, 252. Deur 't borstelige zwoordt te stooten in het hart. 253. Zoo gy Parnas wildt zien, die alle bergen tart,
254. Moet gy 't gezicht aan 't endt van 't dichtgeboomt verleenen: 255. Hier springt de hengstebron, vol schrandre Hippokreenen: 256. Wie deze drupplen drinkt wordt met lauwrier gekroont. Merk.
257. Hier wordt u een gebouw, vol heerlijkheidt, vertoont. Pall.
258. Dit is een marmerhof om troonen in te bouwen, 259. Daar Prinsen, Koningen en hooggebooren vrouwen 260. Hun rollen speelen, die vol bloet en traanen zijn. 261. De hooven ziet men meest besmet van dit fenijn. 262. De groote Staaten zijn vol van bekommeringen. Schoub.
263. Ik ben voor traag gescheldt van alle steedelingen: 264. Maar als ik dit vertoon zal ik haar oog voldoen. Merk.
265. Wie kunst vertoonen zal ontmoet veel teegenspoên. Pall.
266. Ik zal u noch, eer lang, lusthoven, rijk van vruchten, 267. En hellen, vol van spook en zielen, die naar zuchten, 268. En hemelen, vol glans, op 't wonderlijkst, doen zien. 269. Hier zullen Gooden en Godinnen koomen vliên 270. Op zwaanen, arenden, en pauwen, vol van oogen. 271. Men zal Medea, van twee draaken voortgetoogen, 272. Doen rennen deur het zwerk, dat om haar wagen zwiert. 273. De menschen zullen hier verscheppen in gediert,
274. En boomen hart van schors, en boomen weêr in menschen. 275. Natuur zal uwe kunst, van spijt, in d'afgrond wenschen.
276. Oudt Roomen, daar de roem van speelen heeft gewoont, 277. En Grieken, dat om 't Spel met lauwren wierdt gekroont, 278. Vertoonden noit zoo veel, schoon datze duizent Landen, 279. Door moorden, roovery, brandtschatten en verbranden, 280. Uitputten, en de schat verspilden aan het spel:
281. Maar u, o Schouburgh! daar ik hart en ziel op stel, 282. Om dat gy d'armen spijst, zal ik mijn gunst bewijzen. 283. Al wie voor armen zorgt verdient beroemde priizen. 284. Het oog wordt best gelokt door ongemeene kunst. Schoub.
285. Ik dank Minerve voor haar goddelijke gunst. 286. Wie kan nu hindren dat ik niet in top zal beuren? Pall.
287. De Laster is te zwak om 't nieuw Tooneel te steuren: 288. Laat zy vry knarssen op haar tanden groen van gal, 289. En woede donders, met een schrikkelijk geschal,
290. Schuimbekkent, deur haar keel vol blaauw vergift, uitbraaken, 291. En heete blixems, die niet min dan Ethna blaaken,
292. Deur 't oog uitschieten, 't zal geen hinder kunnen doen. 293. De Kunst is starker dan de Nijdt in 't felst van 't woên. Schoub.
294. Ik zal de dankbaarheidt nooit uit mijn hart verbannen. Pall.
295. Bedank de Vaaders van de Weez' en Oudemannen, 296. Die yver, zorg en schat besteeden aan dit werk: 297. Haar beelden passen in Apolloos groote kerk 298. Van harde marmersteen, op 't loffelijkst te praalen. 299. Die kunst handthaven moet men weêr met kunst betaalen. 300. Betoon dat gy staâg zorg, tot steun der armen, draagt; 301. Zoo wordt dit nieuwgebouw voor eeuwig onderschraagt. Schoub.
302. Geen logge leedigheidt zal my mijn plicht beletten. Pall.
303. Volhardt in jong en oudt te binden aan de wetten. Merk.
304. 't Is tijdt dat gy het Spel, want elk verlangt, laat zien. Schoub.
305. Een die zich vaardig toont is lichtlijk te gebiên. 306. Ik zal vertoonen wat de Dichtkunst heeft begreepen. Merk.
307. Ik vlieg naar 't Noorden, om te zien of al de scheepen 308. Gewapent zijn, om met de Britten strijdt te gaan. 309. De Koopvloot kan niet dan door d'Oorlogsvloot bestaan.
2. Jan Vos – Inwyding van het Stadtshuis t'Amsterdam (1665)
http://www.dbnl.org/tekst/vos_002alle01_01/vos_002alle01_01_0227.php
De Edele, Erentfeste, Groot-achtbare, Wyze, zeer voorzienige Heeren, de Ed. Ed. Heeren Joan Huydecoper, Ridder, Heer van Maarseveen, Neerdyk, &c. Kornelis de Graaf, Vryheer van Zuidt-Polsbroek, &c. Joan van de Poll, Hendrik Spiegel; Regereerende Burgermeesteren der Stadt Amsterdam: En de Ed. Ed. Heeren Dr. Nikolaas Tulp, Oudt-Burgermeester; Dr. Kornelis van Dronkelaar, Oudt-Scheepen; Thesauriers der zelver Stede: Wort d'Inwijding van het Stadthuis opgedragen door Haar Ed. Ed. allerverplichtste Jan Vos.
1. Toen 't vrye Neederlandt, de Keizerin der baaren,
2. 't Moordadig krijgsgedrocht,met haar bloetdronke schaaren 3. Voor eeuwig hadt geboeit, kreeg 't Aardtrijk weeder moedt. 4. De rijke Neering en de weelig' Overvloedt,
5. De dochters van de Vreê, bewoonden d'oude wijken. 6. De bloetbron, daar de Krijgh de groot' en kleene rijken, 7. Zoo wreedt in dompelde door 't woedend'oorlogsstaal, 8. Was weeder toegestopt. nu dat ons zulk een straal 9. Van 't starredak bescheen, quam d'Ygodt boven schieten: 10. Zijn hooft was geperruikt met groen bemoste rieten; 11. Doorvlecht met paarlemoêr en bloedtkoraal versiert. 12. De gryze baart, die om zijn gladde schouwders zwiert, 13. Was wit van bruizendt schuim, door 't barnen van de baaren. 14. Hy hadt een goude vork, als vorst der waterschaaren, 15. In zijne rechtehandt, en in de slink' een roer,
16. De breidel van het schip, tot teeken dat hy voer, 17. En door het pekel van de woeste zee ging streeven. 18. Zijn staacimantel was van blaauw op groen geweeven. 19. Zoo reet hy op zijn koers het ruime Damrak in, 20. En sprak: ô Amsterdam! gy hebt my van 't begin 21. Der Staatsche vreê belooft, de Vreê een Hof te bouwen: 22. Dit zou het hooftstuk zijn, om 't vreêbesluit t'onthouwen. 23. Een Raadthuis, zeidt men, daar de rustelooze Tijdt, 24. Die kooper, yzer, staal en keizelsteen verslijt,
25. Haar scharpe tanden, door het knaagen, op zou spillen. 26. De stondt is lang verby. de felle moordtgeschillen, 27. Die Hollandt met Filips gepleegt heeft, zijn gesmoort. 28. Dies stak het marren. op. wy steunen op uw woordt, 29. Gelijk gy op het bosch van omgekeerde boomen. 30. Is dit het loon dat ik uw vloot door Tetis stroomen
31. Doe bruizen, om 't gewasch van 't Noortsch' gewest te laân? 32. Door my zijt gy de schuur van 't vergewosse graan.
33. Ik brocht u 't gulde vlies, daar heel Peru om zuchten. 34. Afrike zaait en maait: maar d'Amstel oest haar vruchten. 35. Ik maak uw Bugers vaak tot Koningen van 't Oost: 36. Of doe haar Koningen, door 't zonnelicht gerooft, 37. Staagh luistren naa de wet die gy hen hebt geschreeven. 38. 't Gebiên is meerder dan 't gebooden te beleeven, 39. Gy leevert andre dat gy zelf nooit hebt geteelt. 40. Wie hulp u aan die roem? wie steld' u in die weeldt? 41. Al 't Aardtrijk schynt hier in uw wall' alleen te woonen: 42. Want al wat yder heeft kunt gy alleen vertoonen. 43. Vrou Juno die haar schat in uw gebiedt betrouwt, 44. Apollo die Parnas hier heerlijk heeft gebouwt, 45. Merkuur die uwe Beurs en Wisselbank komt draagen, 46. En Pallas die de Raadt van Amstellandt helpt schraagen, 47. Begeeren 't nieuw Gebouw: Gerechtigheidt roept zelf, 48. Gelijk Voorzichtigheidt, om 't lang belooft gewelf. 49. Wie zyn belofte breekt zal zich in onheil steeken. 50. De straffen vallen 't zwaardtst' op die hun eeden breeken. 51. De blixem is gesmeedt voor die meinëedigh zyn.
52. De trouwloosheit is 't quaadtst' van 't allerquaatst' fenyn. 53. D'Ondankbaarheidt is uit de mondt der hel gebooren. 54. Zoo sprak de Godt van 't Y, en brulde fel van tooren. 55. De Stadt, van elk geroemt door haar voorzichtigheên, 56. Hadt op de zelfde tijdt, dat haar het Y verscheen, 57. Beslooten door de Raadt, het Raadthuis op te maaken. 58. Een kleene zaak verlet bywijl veel groote zaaken. 59. Een steenklip kan 't geweldt der golven tegenstaan. 60. Al wat men eens wil doen, dat vangt men langzaam aan. 61. Waar kunst moet wezen, eischt een schrander overweegen. 62. Voorzichtigheidt ontluit de spooren tot de zeegen.
63. Men breekt de huizen af; men sloopt 'er groot en kleen; 64. Ja alle huizen om een enkel huis alleen:
65. Maar om in dit alleen all' andre recht te geeven. 66. De rechten zijn voor 't volk: het volk om vry te leeven. 67. Men valt met macht aan 't werk. de schup gaat naar de gront. 68. Men ziet ter hoolen in, als in de hel zijn mondt.
69. Men graaft de graaven wech, op 't kerkhof vet van lijken. 70. De dooden moeten voor de levendige wijken.
71. Hier maakt men daalen hoog, en gins de heuvels slecht. 72. Zoo leefde Roome, toen Tarquinus, naa 't gevecht, 73. Het Kapitool begon voor Jupiter te bouwen.
74. Noorweegen heeft voor 't Y haar bosschen afgehouwen: 75. Men staatze, door getal van handen, met metaal 76. En yzre blokken, door de grondt, naar Plutoos zaal. 77. Het hof van d'afgrondt dreunt door d'overzwaare slaagen. 78. De Vorst van 't helsche ryk, omheint van zieleplaagen, 79. Verschrikte voor 't geschal dat hem het hart doorboort. 80. Hy vreest dat Herkules zyn diamante poort,
81. Vol slooten, met zyn knots, verwoedt quam open rammen; 82. Om Cerbrus, wreedt van aart, in spyt der zwavelvlammen, 83. Met keetens, uit de nacht, te sleepen in het licht.
84. De zorg, die d'oppervorst tot wakkerheidt verplicht, 85. Hulp Pluto op de been, om zelver op te passen. 86. De helhondt Cerbrus viel tot driemaal toe aan 't bassen, 87. Met zyn drie keelen, vol van allerley fenyn.
88. Het grimmeld' op die klank van spooken doots van schyn. 89. Trauwanten, sprak de Vorst, bescherm myn yzre wallen. 90. De wakkerheidt is 't schilt voor 't schichtigh overvallen. 91. De vyandt naardert vast; dies redt u uit de noodt. 92. 't Onroembaar leeven is een zuster van de Doodt. 93. Een dapper krygsman lydt geen afgesteeke paalen. 94. Wie dat mijn vyandt slaat, zal ik doen zeegepraalen, 95. En hullen met een kroon van slangen, vol van vuur. 96. Zoo sprak hy, en het spook liep vaardigh naar de muur, 97. Met fakkels, bussekruidt, vuurpylen, zwavelballen, 98. En al wat schriklyk is, om vinnigh uit te vallen. 99. Terwyl men bezigh is met boomen zwaar van stam 100. Te heien, klooft men, tot dit werk van Amsterdam, 101. De marmerbergen tot haar hemelhooge toppen. 102. Onz' akkers, vet van kley, bezorgen harde moppen. 103. Men ryt de boezem van het aardtryk gants in twee, 104. Om 't ingewant van steen, door beitels scharp van sneê, 105. En mookers hardt van staal, voor eeuwigh uit te scheuren. 106. De Berggoôn, die 't geweldt in 't hardt gebergt bespeuren, 107. Verbergen zich van angst in d'allerdiepste kolk.
108. D'alteelend' Aarde riep: wat naadert ons voor volk? 109. Wie durft myn steene troon met wapentuig belaagen? 110. Gy zult, o dartelen! uw stout bestaan beklaagen. 111. Ik heb in 't oorelogh al lang genoegh gezwicht. 112. Dit overryk gewest, daar ik, gelijk verplicht, 113. Het schitterendt gesteent, de goud' en zilveräaren,
114. De paarlen schoon van glans, de spikkelende blaâren, 115. De taaie wortelen, en al wat leeven doet,
116. Haar eerste voedtsel geef, droop staagh van menschebloedt. 117. Myn groene kruin wierdt in getrapt van paardevoeten.
118. Men quam myn zwangre schoot met scharpe spaân doorwroeten, 119. En vuldenz' op met kruidt, de moeder van de doodt,
120. Dat my de bulk op sprong. zal ik zoo hard' een stoot 121. Noch lyden in de vreê? neen, riep de Stadt der steeden: 122. Nu dat ik aan het Y, het lusthof van de vreede,
123. Een heiligh Raadthuis bouw, kom ik by u om stof. 124. De vruchtbaar' Aarde zweegh, en opende haar hof, 125. Op dat 'er Amsterdam de steenen uit zou kappen. 126. Minerf de hooftgodin der nutte weetenschappen, 127. Vervoegt zich by het werk. de verwelooze Nydt,
128. Die 't zien moet, braakt vergift en knaagt haar hart van spyt. 129. De Laster woedt vergeefs met haar vergalde schichten. 130. Al 't aardtryk leevert stof, om dit gebouw te stichten. 131. Elk spant zyn krachten in. men hoort de godt Vulkaan, 132. Het gloeiend' yzer met verstaalde mookers slaan: 133. D'aambeelden rammelen, als toen hy met zyn reuzen, 134. In Lemnos wapensmits, om 't hardt meetaal te kneuzen, 135. De blixem smeeden in Achilles oorlogsschildt.
136. Het Raadthuis, daar de Nydt haar krachten op verspilt, 137. Verneemt, in dit gewoel, een wolk van gruwlykheeden: 138. Het Monster van de Krygh, te Munster afgestreeden, 139. Komt weeder in het west opborlen uit de zee,
140. En sleept Geweldt, Bedrog en Roof en Bloedtdorst meê. 141. Men dreigt het te vergeefs. de Boosheidt wil niet wenden. 142. De zucht tot roovery ontziet geen krygsellenden.
143. Wie naa de zeestaf grypt eist een verstaalt gemoedt. 144. Men koopt de steevekroon en 't purperkleedt voor bloedt. 145. De wreedtheidt stopt het oor en oog voor klacht en traanen. 146. Vaak zeegent hy zich door de vloek der onderdaanen. 147. In 's oorlogs onweer houdt de groote Stadt noch moedt. 148. Zy steigert nooit door weeldt, noch valt door teegenspoedt. 149. Zoo droegh zich Roome toen Kartaag haar quam bestryen. 150. In 't bloedigh worstelen, deurmengt met rooveryen, 151. Bevondt het helsch gespook, dat Herkles haar niet quam 152. Bestormen; maar dat haar 't gebouw van Amsterdam, 153. Dat nu aan 't ryzen was, door 't heien deedt vervaaren. 154. Het heillooz' opperhooft der onderaardtsche schaaren, 155. Ontzetten zich van schrik, toen hy dit werk zag staan. 156. Myn krygsvolk, riep hy, op, of 't is met Stix gedaan. 157. De vrucht van deeze plaats zal Karons vracht verminderen: 158. Dies moet men 't steigeren door vuur en vlam verhinderen, 159. Eer dat Gerechtigbeidt haar zetel heeft geplant.
160. Val aan; 't is over tydt: verteer het al door brandt. 161. Strak wierdt dit slot bestormt van duizent gloênde pylen. 162. De Vreede schreeuwd' om hulp: hier op quam Pallas ylen 163. En schutten 't brandtgeschut, voor 't dreigende gevaar: 164. De vuurpyl schampten van haar helle beukelaar, 165. En viel in 't oudt Stadthuis, dat voort begon te smooken. 166. De Helgodt deisde nauw met zyn vervloekte spooken, 167. Of al de Stadt ontwaakt, door een verbaast gerucht. 168. De huizen loopen leêgh. men ziet de ruime lucht 169. Vol vuur, vol vlam, vol rook, en alle schriklykheeden. 170. Men schreeuwt om wapenen, als toen men zonder reeden 171. Het leeger naadren zagh, in 't vreêbaar Amstellandt. 172. De klokken brommen naar. men blaast 'er niet dan brandt. 173. Het hongerige vuur, dat zich niet wil erbarmen,
174. Omhelst het oudt Stadthuis met haare gloeiend' armen, 175. En zet haar tanden, daar zy alles meê verslindt,
176. In hout, in steen en staal: zy doet de koude windt, 177. De blaasbalg van de lucht, met heete vlammen paaren. 178. De godt van d'Amstel komt oplobbren uit de baaren, 179. En stort uit zijne kruik een gantsche waterval: 180. Maar 't gieten is om niet, de vlammen houden stal, 181. Om al wat stal houdt, door het knagen, om te brengen. 182. De Stroomgodt, die zijn pruik door 't vuur begint te zengen, 183. Verschuilt zich in zijn kil, bedoven in de veen.
184. Het deerelijk gekarm, 't erbarmelijk geween, 185. Het overnaar gezucht, en 't wringen van de handen 186. Der Weez' en Weduwen, die 't Raadthuis zien verbranden, 187. Beweegt de hardtste borst. de noodt geeft yder moedt. 188. Men loopt 'er naar de brandt, tot redding van het goedt, 189. Daar hen de Hemelvoogt wel eertijts meê quam zeegenen. 190. Hier ziet men 't zuiver goudt uit d'open vensters reegenen. 191. Daar sneeuwt het zilvermunt en zilverwerk op d'aardt. 192. Gins valt een hagelbuy van paarlen groot van waardt. 193. Hier ziet men 't blixmen van safieren, diamanten, 194. Roobynen en kristal. men hoort aan alle kanten 195. Het schriklijk donderen van muuren zwaar van steen, 196. Van steile gevelen en daaken onder een.
197. Nu raakt de brandt in 't kruidt en plettert d'yzre deuren. 198. De Tooren, die door 't slaan van 't kruidt begint te scheuren, 199. Verspreit zich in de lucht, gelijk een gloênde wolk,
200. Het brandend Hekla, zelf de vuurge zindelkolk 201. Van Lemnos heete smits en d'eeuwig' open kaaken 202. Van Etna, schijnen hier hun ingewant te braaken. 203. De Maan bezwijmt van angst en daalt in Thetis bron. 204. Geen hemelhoog Olimp, noch steigrendt Pelion, 205. De steile wenteltrap van Tifons woeste spooken; 206. Noch rotsen door 't geweldt der winden los gebrooken; 207. Of door de gramschap van de felle blixemschicht, 208. En dolle donderkloot, van ondren opgelicht, 209. Ooit neederploften met zoo dreunende geschallen. 210. De hemel schijnt hier in de schoot der aardt te vallen. 211. De vesten daveren en vreezen voor belegh.
212. De huizen morzelen. de baaren stuiven wegh. 213. De menschen sidderen. de polderkaaden breeken. 214. Wie kan het ongeval van zulk een val uitspreeken? 215. Noch wordt de schat gebergt tot heil van Amsterdam. 216. Het goudt en zilver smolt door 't likken van de vlam,
217. En vloeit by beeken, die langs 't gloeiend puin heen stroomen. 218. Het oudt Stadthuis was nauw door blaaken omgekoomen, 219. Of achter 't oudt verryst het nieuw van grooter waardt. 220. Zoo ziet Arabiën, door 't balssembosch vermaart, 221. Als d'oude Fenix, door het vuur, verteert tot assche, 222. De jong', met schoonder glans, uit vaders lijkstof wasse'. 223. Nu groeit het lichaam van het Raadthuis aan in leest. 224. Hier groeit het aan door kracht, en gins door enkle geest. 225. Het schittert in het oog der vergeleege landen.
226. De wondren daar zoo veel gekroonde tullebanden 227. Aan wrochten, kreegen door de Faam niet dan de schijn; 228. Dit pronkstuk zal het eerst van alle wondren zijn: 229. Of vindt men 't zevetal, zoo is het, spyt al d'ouwen, 230. In dit alleen te zien. de Grieksche hooftgebouwen 231. Zijn glans en luister quyt, voor zulk een bouwery. 232. De Ygodt, die dit slot zag rijzen, quam nu by 233. De beezige Minerf, die hem, om 't oog te streelen 234. Tot in de Vierschaar leit, en toont hem alle deelen. 235. Hier heeft zich Salomon, zegt zy, ten troon gestelt. 236. Het schrander veinzen maakt hem starker dan 't geweldt. 237. Door 't deugdelijk bedrogh weet hy 't bedrogh t'ontkleeden.
238. Het oog der Wijsheit dringt door alle duisterheeden. 239. Hier wordt Saleukus deugdt, vol roem, ten toon gezet. 240. Zoo leert hy, die het zwaardt op andren heeft gewet, 241. Indien hy struikelt, zich niet tegens 't Recht te zetten. 242. Wie andre wetten geeft verbindt zich zelf aan wetten. 243. Hier ziet gy Brutus zoons neêrstorten voor de byl. 244. De vaader staat gelijk een onverwrikbre styl:
245. Hy mint de Vryheidt meer dan 't leeven van zijn zoonen. 246. Natuur lydt hier geweldt om 't quaadt niet te verschoonen. 247. Rechtvaardigheidt is blindt: zy kent noch bloedt, noch vremdt. 248. De quaade worden meest uit vrees voor straf getemt.
249. Men weent hier overal, en mengt de laauwe beeken
250. Van 't purperbloet, dat door de byl langs d'aard' komt leeken, 251. Met zoute traanen, die langs doodtsche kaaken vliên. 252. Men kan hier deerenis in steene beelden zien. 253. De watergodt betoont zich vol verwonderingen.
254. Nu gaatze daar de markt behoedt wordt voor bespringen. 255. Dit is 't vertrek, zeidt zy, der trouwe Burgerwacht. 256. Hier zorgt men staadigh voor de laagen van de nacht. 257. Men is hier wakker om dat yder vast zal slaapen. 258. De zorgen zyn de steên zoo noodigh als het wapen. 259. Het zwaardt is anders niet als tegen 't dol geweldt. 260. 't Voorzichtigh zorgen wordt van Wakkerheidt verzelt. 261. Van hier is zy tot in de Wisselbank gekoomen. 262. Hier ziet men Atlas tuin, beplant met goude boomen. 263. Peru heeft al haar schat in deeze plaats betrouwt.
264. Hier vloeit de Taag, zeght zy, vermaart door 't zandigh goudt. 265. Wie 't gulde vlies wil zien moet zich hier binnen wenden. 266. Een wufte Jazon zou zyn plonderzieke benden
267. By duister stieren, om dit vlies vol waardigheên. 268. Wie dat zyn wapentuig van dit meetaal laat smeên, 269. Verkrijgt de zeegen staag in bloedig' oorelogen. 270. Nu leit zy 't slibbrigh Y door welfsels ryk van boogen, 271. En daalden met hem in de kerkers naar van schyn. 272. Zoo ging Sibylle met Eneas in de myn
273. Van 't onderaardtsch gewelf, om by Anchis' te koomen. 274. De Nacht heeft dit vertrek voor zetel ingenoomen: 275. Want hier verschynt nooit dagh, noch blyde zonnestraal. 276. Het is hier overal van steenen, yzer, staal,
277. En koopre balken, met geweldt in een gedreeven. 278. Die yder, zegt zy, door zijn overdaadt deedt beeven, 279. Beeft nu voor dit gebouw, de geessel van 't Gerecht. 280. Een goede straf behoedt de Stadt voor quaadt gevecht. 281. Men sluit hier alles om de huizen niet te sluiten. 282. Die hier verzekert is, verzekert die hier buiten 283. Behooren, voor 't geweldt van zyne roovery. 284. De boosheidt zit hier nau, op dat de Burgery
285. Staâgh op een ruime markt en beurs en straat zal raaken. 286. Een enkle kerker kan de weegen veilig maaken.
287. Zy toont hem 't pynvertrek, verwelft met sierlykheên. 288. Zoo ziet men 't slagzwaardt met een goudt gevest bekleên. 289. De doornen weeten zich met roozen op te pronken. 290. De bittre drank wordt meest uit zilverwerk gedronken. 291. Dit is het quaadt, zegt zy, daar 't allerquaadtst door stuit. 292. Hier is de sleutel daarmen 't hartslot meê ontsluit. 293. Men weet hier door gewicht, om d'overdaadt t'ontdekken, 294. De zaaken van gewicht heel uit de tong trekken,
295. Schoon dat de loogen haar begraven heeft in 't hart.
296. De valsheidt spreekt hier meest de waarheidt tot haar smart. 297. Nu klimt zy naar het hoogft om schooner werk te toonen. 298. Dit is de kroon, zegt zy,om d'Amstel meê te kroonen. 299. Hy kon zich niet verzaân in zaal noch galdery.
300. Toen d'opper Jupiter het Raadthuis aan het Y
301. Zag klimmen naar de lucht, begon hy zich t'ontzetten: 302. Hy waande dat het zaadt van die hy eens verpletten, 303. De bergen op elkaâr quam staaplen, om de goôn, 304. Langs zulk een stormleer te bestooken op haar troon. 305. Vermeetle, grauwde hy, uw vaaders zijn gedolven 306. In 't zwalpend' pekel van de rustelooze golven, 307. En met Trinakria het eilandt, en de rots 308. Van Etna overdekt: die zy, uit enkle trots, 309. Oprijten tot in 't top, om uit hun gloênde kaaken 310. Een zwarm van zwavelsteen, afgryselijk in 't blaaken, 311. Salpeter, fakkels en herpuis, deurmengt met stof 312. En schrikkelyk geschal, te werpen, om dit Hof, 313. Vol flonkerendt gestarnt tot assche te verteeren. 314. Maar 't stormen is om niet. laat u het straffen leeren. 315. Zoo sprak de Hemelvoogt met een vergramt gemoedt, 316. En greep het wreekgeweer, daar Mulciber, door gloedt, 317. De blixem heet van vuur, de felle donderklooten, 318. En al wat gruwel baart, tot straf, in hadt geslooten: 319. Maar eer dat hy zijn arm opbeurd', om al zijn kracht 320. Te toonen, quam Merkuur en riep uit al zijn macht: 321. Vaader! ben ik ooit tot uwe dienst gebooren, 322. Zoo gun my dat ik u het misverstant laat hooren: 323. Hier rijst geen steil geberght. slaa uw gezicht om laag: 324. Hier ziet gy Amsterdam, daar ik by elk van waag,
325. Op bolle veen gebouwt, geschraagt door Noorsche stutten; 326. Weleer een visschers buurt van strooy en riete hutten. 327. Dit is de Dochter die d'oprecht' Onnoozelheidt 328. By d'Armoedt heeft geteelt: zy wierd ter school geleit 329. Op 't wijs Parnassus, by Apollo en Minerve:
330. Naa datze langen tijdt de werreldt deur ging zwerve, 331. En brandt en waternoot, ja allerleie wee
332. Geproeft hadt, quamze noch te trouwen aan de Zee: 333. By deeze komtze voort de Koopmanschap te teelen. 334. Van toen begon 't Geluk haar minnelijk te streelen. 335. Men ziet haar wimpelvlag in alle havens vliên: 336. Zelf by de volken daar nooit zonlicht wordt gezien. 337. Door 't groeien van 't geluk ontstak de Nijt van tooren. 338. De Nijdt en 't goedt Geluk zijn op een tijdt gebooren. 339. Zy ruste nimmer om de rust van Neederlandt. 340. Zoo maakte zy haar los en ley de krijgh aan bandt. 341. Zy kreegh de zoete Vreê, door bittre moordtgevechten. 342. 't Is loflijk zijn lauwrier met palmen te deurvlechten. 343. Nu bouwtze voor de vreê, die Hollandt lest bevocht, 344. Tot een gedachtenis, een Raadthuis, dat de locht 345. Begint te naaderen met gaadelooze gevels.
346. Dit is 't dat gy zoo steil ziet steigren door de nevels. 347. D'Egiptsche grafnaalt duikt, Kolossus staat versaagt. 348. De tempel van Diaan, daar Aziën van waagt,
349. Verliest haar groote roem. oudt Baabel wraakt haar wallen. 350. De grafsteen van Mauzool dreigt in het graf te vallen. 351. Maar Hammons tempel die behoudt haar eerste Faam: 352. Niet om haar werken; maar om dat 'er uwe naam 353. En godtheit wort geëert, die haar behoedt voor smetten. 354. In dit gebouw zal zich Gerechtigheidt gaan zetten. 355. Die goddelijke past geen minder timmery. 356. Men zet een diamant in goudt om zyn waardy. 357. De Deugdt is 't minnelykst' in welgeschape leeden. 358. 't Panneel is naakt, indien 't zich met geen lyst wil kleeden. 359. De goôn zyn zelver graagh gedient in kostelheên.
360. Van daagh begint den dagh om 't Raadthuis te bekleên. 361. Zoo sprak de Hemeltolk. Jupyn, die alles hoorde,
362. Leit zyne blixem neêr, en zegt: ik wil naar 't Noorde', 363. Om 't nieuw gebouw te zien. de vlugge boode haalt 364. Zyn goude wagen, die van diamanten straalt,
365. En duizent glansen, daar de Zon meê wenst te deelen. 366. Hy wordt van adelaars in paarele gareelen,
367. Getrokken deur de lucht, die voor zyn aankomst wykt. 368. Hier tussen was de markt in tal van volk verrykt. 369. De steeden loopen uit. het krielt in alle wyken, 370. Om d'intreê van de Raadt op 't Raadthuis te bekyken. 371. Zoo liep men naar Olimp om 't worstelspel te zien. 372. Hier koomen op een ry, om d'Amstel te gebiên, 373. De Burgermeesteren, de driemaal twalef Raaden, 374. En al wie met de zorg der Burgers zyn belaaden: 375. Gerechtigheidt komt met Voorzichtigheidt voor aan: 376. De Vryheidt en de Vreê en d'Eendracht, die beslaan, 377. Elk met zyn staacisleep verzelschapt, bey de zyen. 378. Laat Roomen, 't aardtryk deur beroemt door dapper stryen, 379. Als 't uit een zucht tot eer de doodt voor 't leeven koos, 380. Vry stoffen op de deught der Katoos, Scipioos,
381. Marcellen, Brutizen, Fabriciën, Kamillen, 382. Emiliën, en wie in vreê en krygsgeschillen 383. Uitblonken als gestarnt. het is iet ongemeens:
384. Maar d'Amstel bralt nu met Outshoorens, Maarseveens, 385. Polsbroeken, Pollioos, en Spiegels, Waavrens, Schaapen, 386. En Witsens, Tulpen, en met Paters, die een waapen 387. Verstrekken voor de Stadt. zoo ziet men 't oude Room 388. Herbooren in de Raadt van d'Y en Amstelstroom. 389. De Vaader Jupiter, die zyn gewyde zaalen
390. Alree verlaaten hadt, quam nu op 't marktveldt daalen, 391. En ging, bemantelt met een wolk, in 't hoogh gebou: 392. Maar Pallas die een rots, door 't oog, deurbooren zou, 393. Ontdekte dit bedryf; maar niet dan voor zich zelven; 394. En zegt: ô Donderaar! dit Raadthuis vol gewelven, 395. Verkrygt door uwe komst een grooter heerlijkheidt. 396. Zoo sprakze, vol van vreugdt, en heeft hem voort geleit 397. Daar hy de geestigheên der geesten kon beoogen. 398. De kunst heeft op het oog een goddelyk vermoogen. 399. Zy toont hem 't laagste deel. nu komt hy op de zaal 400. En galderyen, vol van allerleie praal.
401. De Vaader staat verbaast voor zoo veel wonderheeden. 402. Hier zyn twee werrelden, zegt zy, in steen gesneeden, 403. Tot teeken dat het Y de nieuw en oud' bezeilt. 404. De hemel, die gy hier in ringen ziet verdeilt,
405. Omhelst het Aardtrijk dat omhelst wordt van de baaren. 406. Zoo moet men 't aardsche volk door 't hemels Recht bewaaren. 407. Indien het Recht vervalt, vervalt de kracht der steên.
408. D'oprechte Rechters zijn Pilaaren voor 't gemeen. 409. Hier komt Amfions lier het Grieksche Theben stichten. 410. Zijn wysheidt is de lier die 't woeste volk verplichten. 411. Waar dat vernuft ontbreekt blijft alles zonder kracht. 412. Wie 't schip van 't algemeen, tot zinkens toe bevracht, 413. Om hoog wil houden, moet het roer met oordel grypen: 414. Nu eist de schoot geviert: maar al te veel doet gypen. 415. Nu haalt men 't zeil, om wegh te spoeien, weeder aan: 416. Maar al te dicht slaat om. men moet, om wis te gaan, 417. Niet al te ruim noch scherp de zee van 't volk bevaaren: 418. Want in het midden woên de toomelooze baaren, 419. En aan de wal gevoelt men 't barnen van de zee. 420. Het Schip van Amsterdam kreegh een gewenste ree, 421. Door 't afgerecht vernuft der Stuurluy, die 't beheeren: 422. Nu zeilt het voor de windt: nu weet het te laveeren: 423. Men stuurt het naa de tijdt. zoo wordt een visschers hut
424. Een Stadt vol burgery, die andre steeden stut.
425. Hier zoekt Merkuuur het spel in Argus oor te dringen: 426. Maar d'Argus die hier waakt, om 't recht der stedelingen, 427. Voor overval, te hoên, ontzeidt de pyp gehoor.
428. De Slaap heeft hier geen vat. hy sluit zyn oopen oor 429. Voor 't streelen van Merkuur, om d'oogen op te houwen. 430. De wakkre kan men 't recht der Burgers best betrouwen. 431. De wachter, die de koe van 't Algemeen bewaart, 432. Moet staadigh wakker zyn: of 't sierelyke zwaardt 433. Van 't vleiende Bedrogh zal hem de strot afstooten. 434. Men waakt hier voor zich zelf, en voor zyn bondtgenooten. 435. Hier is Stilzwygentheidt, daar ik zoo ver op boog.
436. Men spreekt hier door de pen, en hoort hier door het oogh: 437. Die stemmelooze spraak kan zich by elk doen hooren. 438. Vaak zegt men d'oogen, dat men weigren durft aan d'ooren. 439. Hier wordt de Trouw vertoont, door 't allertrouwste dier. 440. Men zegt hier wat men denkt, en sluit het in papier, 441. Om als men doodt is met de leevende te spreeken.
442. De Valsheidt poogt vergeefs, door goudt, hier in te breeken. 443. De Trouw wort door geen goudt, schoon 't veel vermagh, verleit. 444. Hier sneuvelt Ikarus, door zyn vermeetelheidt.
445. De Waan, die veel belooft, is vaardigh in 't bedriegen. 446. Wie vleugels leent, om ver, om woekerwinst, te vliegen, 447. Eist kuntschap van het spoor. de Beurs is vol gevaar. 448. Hier brandt de wisselzon. daar dreigt de zoute baar. 449. 't Is quaadt op 't midden van de handelweg te houwen. 450. Wie vliên wil moet zich op geen anders kracht betrouwen, 451. 't Zyn wasse vleugels, die noch zon, noch zee weêrstaan. 452. Wie stout is op zyn hoop, zal met zyn hoop vergaan. 453. Hier poogt Arion, die de moorders is ontkoomen, 454. Zich te verzekeren voor 't steigeren der stroomen. 455. Het lierspel van zyn geest behoedt zich voor gevaar. 456. De wysheidt strekt de Beurs tot een verzekeraar, 457. Daar zy haar koopmanschap ten deel op kan betrouwen. 458. Arion wierdt door hulp en door zich zelf behouwen. 459. Wie op een ander steunt, die zyn geluk bestaat 460. In weiffelenden windt, betoont zich zonder raadt. 461. Wie zich verzekren wil moet zich met andre paaren. 462. Men kan zich door zich zelf en andre best bewaaren. 463. Hier ziet gy, vol van kunst, de Aarde ryk van vrucht, 464. Het zuiverende Vuur, en d'alverquikbre Lucht, 465. En 't dienstigh Waater by elkanderen verschynen. 466. Waar deeze vier niet zyn zal 't beeven haast verdwynen. 467. Zoo overnoodigh is het viertal van dit Slot
468. Voor 't lichaam van de Stadt. nu ging de Dondergodt 469. Door al de wyken heen, eer Pallas hem noch nooden. 470. Hy zagh 'er Berecint, de moeder aller gooden, 471. Saturnus wreedt van aart, vrouw Venus zacht van zin, 472. De wrevelge Mars, de rappe Jagtgodin,
473. De schrandere Apol, beroemt op lier en schichten; 474. De wakkere Merkuur, die Beurs en markt verplichten; 475. En 't pronkbeeldt van zich zelf. Nu gaatze met Jupyn 476. Tot in de kamers die vol zinnebeelden zijn.
477. Hier ziet gy 't groot Gezag, zegt zy, der Burgerheeren. 478. Zy heeft de sleutels, tot een teeken van regeeren, 479. Daar alles standt door houdt, voor scepter, in haar handt. 480. Men brengt haar wapentuig, tot heil van Amstellandt, 481. En boeken, om 't vernuft der wyzen te ontleeden. 482. Wie volk gebieden zal eist kracht en schranderheeden. 483. Geen starker wapens dan Manhaftigheidt en Raadt. 484. Dit zyn de zuilen daar de Staat van 't Y op staat. 485. Hier komt de Tydt, die uit zich zelver is gebooren.
486. Hy heeft de goede Faam, die ons de vreê laat hooren, 487. En quaade, die de krygh komt blaazen aan zyn zy. 488. Hy vliegt hier na de puy, om aan de burgery, 489. Al vat de wet gebiedt, op 't scherpste te verkonden. 490. Zoo wordt het oor van 't volk aan zyne tong gebonden. 491. Hier toont zich Amsterdam, tot schrik van 't boos beleidt. 492. Gy ziet haar met de staf van uw voorzichtigheidt,
493. En weegschaal van 't Gerecht. zoo bouwt men groote steede'; 494. Zy heeft de Wysheidt, de Bestiering en de Reede,
495. Gestaadigh, neffens haar. hier komt de Wakkerheidt, 496. Die d'eerste grondtsteen van haar zetel heeft geleit; 497. En hier de Kracht, om haar voor onheil te bewaaken. 498. Men ziet de draak een vloedt van vuur en vlammen braaken; 499. En hoe dat zy 't geweldt der gruwelen vertreedt.
500. De Nydt die slaat haar klaauw, in 't vallen, noch in 't kleedt; 501. En poogt het, dol van spyt, te scheuren van haar leeden. 502. Rechtvaardigheidt verduurt de bitse nydigheeden. 503. Hier ziet gy d'overvloedt van 't oud' Egiptsch gewest. 504. Men draagt vast schooven aan. een yder doet zyn best. 505. De Wysheidt toont zich schaars in zulke milde tyen: 506. Maar om in armer oest, tot heil der burgeryen, 507. Zich ryk te toonen, in 't verdeelen van het graan. 508. De voorzorg is een styl daar alles op kan staan, 509. Zoo zietmen 't goudt bywyl opstaaplen in deez' kassen, 510. Om in een yzer' eeuw, die landen komt verrassen, 511. De Stadt te styven, voor het dringen van de noodt. 512. Dat zag men toen het Y, tot redding van de vloot 513. Der groot' en kleene steên, uit deeze goudtmyn boude. 514. Wie heeft ooit zulk een deugt in Grieken, of in 't oude 515. Roomeins gebiedt gezien, dat een zyn' eigen schat, 516. Om 's anders schat te hoên, zoo mildt heeft aangevat? 517. Noch kreeg die deugdt de naam van zucht tot heerschappyen. 518. Zoo durft de dolle hondt het fiere paardt bestryen.
519. Hier ziet gy de Voogdy, die d'onvolwosse wees 520. Voor overval bewaart. zy voedtze met het vlees 521. En 't allerzuiverste van haare vloeiend' aaders. 522. Der vooghden zorgen zyn niet minder dan de vaaders 523. En moeders zyn geweest, in 't queeken van hun kroost. 524. Dit is de voesterwieg der weezen, en de troost
525. Der droeve weduwen. men waakt hier voor 't bestryen 526. Van wolven, havikken, griffoenen en harpyen; 527. Die zich met goedt en bloedt van weereloozen voên. 528. Wie dat te Roome slechs een burger kon behoên, 529. Wierdt met een kroon vereert van palm en eikeblaaren. 530. Wat kroon verdient hy dan te hebben op zyn hairen
531. Die weez' en weeuw beschermt? niet anders dan van 't goudt 532. Dat dit vervloekt gedrocht d'onmondigen onthoudt.
533. Geen minder kroon verdient het hooft der Voesterheeren. 534. Zoo wordt de deugdt geloont. zoo kan men valsheidt keeren. 535. Zy toond' hem voort al waar dat zin en kunst in was.
536. Het teekenloodt, penseel, steenbeitel, waterpas, 537. En troffel scheenen hier om 't loof der eer te stryen. 538. De kunsten zyn altydt verzelt van hoovaardyen. 539. Vaader! sprakze hier, zoo vêr als d'oostersteen 540. Het westergoudt verwint, zoo vêr verwint de geen 541. Die hier gebiedt, dit slot, zoo vol verwonderingen. 542. De steenen zyn altydt veel waarder dan de ringen. 543. De koopmanschap verwint de waarde van de kiel. 544. Gelijk men 't lichaam eert om d'ingeblaaze ziel, 545. Zoo eert men deeze plaats om 't recht der burgeryen. 546. D'onnoozle krygt hier moedt: maar wie ooit schelmeryen 547. Handthaven, siddren voor de roede van de Wet.
548. Door straffen wordt het Recht, vol glans, ten toon gezet. 549. De Rechters rechtehandt grypt hier nooit naa de deegen, 550. Voor dat Voorzichtigheidt, zyn naaste raadt in 't weegen, 551. Daar oordel toe vereist, hem schaal en wicht bestelt.
552. Wie 't zwaardt heeft en geen schaal, vertoont zich als Geweldt, 553. De tieranny kan steên in bloedt en puin bedelven.
554. Men schrijft hier wetten voor zyn burgers en zich zelven, 555. De menschen oogen meest op 't voorgaan van hun heer. 556. Wie dat zyn leer beleeft, strekt d'onderdaan tot leer. 557. Dit kan men in de Raadt van deeze plaats beoogen. 558. Men recht hier naa de zaak, en nimmer naa 't vermoogen. 559. Zy straffen 't quaadt niet dat men aan hen zelver doet: 560. Maar dat aan anderen, door list, of overmoedt,
561. Uit boosheidt, wordt gepleegt. zoo kan men 't quaadt versmooren. 562. De Vaaders laaten zich hier nooit door goudt bekooren:
563. All' ampten zyn hier voor de munt der deugdt te koop. 564. De Raadt is koel in 't raân: maar heet, naa lang verloop 565. Der zaaken, om het volk hun oude kracht te geeven. 566. Zoo maald' Minerf de Raadt door haare tong naa 't leeven. 567. Jupyn, die nu door 't oor en dan weêr door 't gezicht 568. Vernoegde, sprak: o Stadt! die uw gemeent verplicht, 569. Door wetten, die zy niet alleen beleeven kunnen, 570. Maar loflyk pryzen, spyt die u dit lof misgunnen; 571. Ik zelf zal u behoên voor allerhande ramp.
572. Uw vyandt woedt vergeefs. de zon wordt veel met damp 573. Van 't aardtryk overwolkt: maar 't is voor weinigh uuren. 574. Gy zult de raazery der vyanden verduuren.
575. Wie 't moordtmes op u wet baart zich een bittre smart, 576. En stoot, deur uwe borst, zich zelver in zyn hart. 577. Zoo Amsterdam vervalt, vervallen alle steeden. 578. Een lichaam zonder hooft heeft krachtelooze leeden. 579. Wanneer de bron verstopt verdroogt de gantsche stroom. 580. De bouwman mest en ploegt, en eert nochtans de boom 581. En akker, om de vrucht die hy 'er af komt haalen. 582. Dies vrees de Laster niet. de tong gedoogt geen paalen. 583. Hy is rampzaaligh die de Nydt geen stof befteit. 584. Wie dat gelukkigh is wordt van dit spook gequelt. 585. Toen Neederlandt het hooft ophief, naa teegenspoeden, 586. Wierdt het van elk gehaat. de Laster is in 't woeden, 587. Gelyk een bitse hondt, die d'uitgewurpe steen 588. Als dol beoorlogt, met zyn kaaken scherp van been. 589. Die hy niet eer verlaat dan met verlies van tanden, 590. Zoo zal al 't raazen zyn van uwe mondtvyanden. 591. Myn zeegen zal u staâgh toevloeien als het Y. 592. Gy zult om deeze dagh te vieren naa waardy, 593. Een jaarmarkt zetten, die gy in August zult houwen: 594. Want uw Augustusen, die gy dit hof deedt bouwen, 595. Vereischen zulk een markt, tot een gedachtenis 596. Van deeze dagh, die in de maant van Cezar is: 597. Maar rep niet van 't ontzet, al tergen u de reeden, 598. Om dat de tydt verjaart: wat dat in andre steeden
599. Voor dankbaar wordt geroemt, wordt in deez' Stadt gehaat. 600. De braam benydt hier d'eik om dat hy hooger staat. 601. Op Amsterdammers, op, en help deez' intreê houwen: 602. Want gy ziet hier, dat gy nooit weeder wenst t'aanschouwen: 603. Noch dat gy nimmer heht gezien aan 't kabblend' Y.
604. Zoo sprak de godt der goôn: terwyl de burgery 605. De markt quam naaderen, om 't Raadthuis in te wyen. 606. Vergeef my dat ik zwygh voor 't dreunen der schuttryen. 607. Myn keel wordt hees van rook. myn geesten zyn van 't spoor. 608. De klank stopt my de mondt, en Amsterdam het oor.
3. Jan Vos - Op 't Weeshuis van d'arme vremdelingen t'Amsterdam, Gebouwt in
't jaar 1664 (1664)
http://www.dbnl.org/tekst/vos_002alle02_01/vos_002alle02_01_0033.php#33
D'Erentfeste, Wijze, en Voorzienige Heeren, Mr Jakob Koetenburg, Daniel de la Bistrate, Jakobus de Marees, Joannes Slicher, Jan de Waal, Joannes de Ballie; Bezorgers van d'oude en jonge arme vremdelingen, worden 't volgende Weeshuis toegeëigent van Haar E. E. verplichte Jan Vos.
Op 't Weeshuis van d'arme vremdelingen &c.
1. De Dichtkunst doopt haar pen in schrandre hengstebronnen, 2. Om Krezus, rijk van schat, door moordtgeweer gewonnen, 3. Te roemen met een klank van 't wijdtbefaamt Atheen: 4. Ik zal mijn veeder in geen Grieksche Hippokreen, 5. Maar in de traanen van de schreiend' Armoedt doopen. 6. Wie niet dan waarheidt zingt hoeft om geen hulp te loopen. 7. Weg, groote hoven, weg, gy zijt te kleen van lof.
8. Ik vindt in 't Armehuis een overrijke stof.
9. Toen 't machtig Amsterdam, door koopmanschap aan 't bloeien, 10. In huizen, vol van praal, en volk begon te groeien,
11. Quam d'Armoedt aan het Y, op hoop van heil te zien. 12. Wie zonder schuldt verarmt behoort men hulp te biên. 13. Al wat men d'Armoedt schenkt is eerst van Godt geschonken. 14. Haar oogen waaren diep in 't veurhooft weg gezonken, 15. En 't vuur door 't water van haar traanen uitgedooft. 16. Zy hadt een krans van riet op 't ongehulde hooft.
17. Haar mondt was leeg van spijs: maar vol van weegeschallen. 18. De kaaken waaren heel, van honger, ingevallen.
19. 't Gebeente rammelden in 't uitgemergelt vel. 20. Haar zinnen scheenen, door een innerlijk gequel, 21. Een dochter van Ellendt, afgrijslijk te verwildren. 22. Wie dat de Doodt, om recht te treffen, poogt te schildren, 23. Behoeft zijn oog slechts op haar ommetrek te slaan. 24. My dunkt ik zie haar noch, o deernis! veur my staan. 25. Zy leunden op een stok om 't vallen te verhindren. 26. Dus quamz' omheint van arme en ouderlooze kindren. 27. hemel! borst zy uit, en zag naar d'opelucht;
28. Heillandt sprak zy voort, en loofd' een naare zucht: 29. Laat uw genaad' op my en deez' onnoosle daalen. 30. Een afgevaste buik gevoelt de zwaarste quaalen.
31. De honger is een zwaardt dat dwars deur 't hart heen snijdt. 32. Erbarm, ik bidt, erbarm, eer wanhoop my bestrijdt: 33. Gedoog niet dat dit spook mijn boezem overrompelt. 34. Ik ben tot over 't hooft in alle ramp gedompelt. 35. Indien gy my verlaat komt alle hulp te laat. 36. De droevig' Armoedt is een schepfel zonder raadt. 37. Mijn man is van 't geschut, o moordtgeweldt! verslonden. 38. Mijn kuische dochters zijn, o helsbedrijf! geschonden. 39. Mijn zoonen zijn, o wee! door 't oorlogsvuur verbrandt; 40. En ik, o wreedt geval! en ik ontvlucht mijn landt. 41. Laat my, o Oppervoogt laat my niet langer wachten: 42. De menschen stoppen 't oor voor mijn benaude klachten. 43. De holle Gierigheidt heeft een gesloote handt.
44. Het vuur der Liefde schijnt tot stuivend' asch verbrandt. 45. Help, Hemelkoning, help, de Noodt komt my bespringen. 46. Dus klaagend' zag men haar de handen deerlijk wringen. 47. Hier tusschen quam Godtszoon, die 't heillooz' helsche huis, 48. Tot veurstant van de ziel, verdelgden met zijn kruis, 49. Op zijn bestarnde troon, omheint van zijn trouwanten. 50. Hy hadt d'Apostlen en Profeeten, zijn gezanten, 51. D'Oudtvaaders en al wie hem dienden, veur zijn troon.
52. D'acht Zaaligheeden en wie ooit een martelkroon, 53. Vol starren, van hem kreeg, verscheenen om te hooren. 54. D'erbarmlijke Gena, uit Medely, gebooren,
55. Zat veur zijn zetel, daar zy om vergiffenis 56. Der zonden pleit, van al wie hier boetvaardigh is. 57. Zijn glans heeft deeze schaar op 't heerelijkst bescheenen. 58. Hier hoorden hy het Hof van 't bange Weenen weenen, 59. Om dat de Turksche maan, door sabel, bus en gloedt, 60. De zon van Oostenrijk wou dompelen in bloedt, 61. Om d'Arent in zijn nest voor eeuwig te vertreeden: 62. Maar hy bezorgden 't Rijk van raadt en dapperheeden. 63. Wie fel besprongen wordt moet fel in 't keeren zijn. 64. De waare Godtsdienst lijdt geen Mahomets fenijn. 65. Nu drong het droefgebedt van d'Armoedt deu`r de wolken, 66. De Heillandt, die staag waakt tot heil van alle volken, 67. Erbarmden toen 't geluid tot in zijn ooren quam. 68. Hy riep de Liefde, die, ontsteeken door zijn vlam, 69. Recht voor zijn voeten zat, om op zijn last te passen. 70. Ga naar het Y, zegt hy. bestuwt van rijke kassen, 71. Die staâg tot troost en steun der armen oopen zijn. 72. D'ellendig' Armoedt, die by zon en maaneschijn, 73. Door 't overharde hart van andre wordt verdreeven,
74. Heeft zich, op hoop van hulp, aan d'Amstelstroom begeeven. 75. Een hongerige buik zoekt heul by d'Overvloedt.
76. De winbre Neering is beweeglijk van gemoedt. 77. Wie lichtelijk beweegt betoont zich mildt in gaven. 78. Gy moet in aller yl naar deeze koopstadt draven, 79. En blaak haar met uw toorts, daar heilig vuur in leit. 80. Hier zweeg de Hemelvoogt, die haar het spoor bereit. 81. De Liefde tooiden zich om Amsterdam te naadren. 82. Haar hulsel pronkte met een krans van dadelblaadren, 83. Die zy in 't Paradijs, vol bloemen, hadt gestrikt. 84. De staatcytabbert, diez' om haare leeden schikt, 85. Was van een Serafijn van blaauw op roodt geweeven: 86. De randen waaren, in de zaal van 't zaalig leeven, 87. Van kunstig englen, met de zeve werken van
88. Barmhartigheidt, daar 't quaadt niet teegen opzien kan, 89. Na 't leeven geborduurt, om rijk van praal te worde'. 90. Op 't midden van de gesp, daar zy haar kleedt meê gorde, 91. Vertoonden zich een bosch, dat naar de starren rijst; 92. Hier wierdt Elias, die op Godt betrouwd', gespijst:
93. De raven, die hem 't broodt quam brengen, scheen te zweeven. 94. Dus toegerust is zy, van yver voortgedreeven,
95. Met Meêly, zacht van aart, en Mildtheidt, ruim van handt, 96. Op haar karros getreên, om 't spoor naar Amstellandt, 97. Dat in het noorden leit, op 't spoedigste te baanen. 98. Zy worden voortgevoert van vlugge pellekaanen, 99. Die haare jongen met haar eigen bloedt opvoên. 100. Godtvruchtigheidt, om haar in 't mennen te voldoen, 101. Bestierden 't leizeel, om de veugels voort te jaagen. 102. De wolken weeken veur haar diamante waagen, 103. En waaren vaardig, om het aardtrijk, droog van dorst, 104. Te laaven met haar nat, tot voedtsel van de korst. 105. De zon begon de maan met straalen te bekleeden, 106. De Liefde, vol van Godt, verwekt medoogentheeden. 107. Waar dat Medoogen is verschijnt Mildtdaadigheidt. 108. Nu streek zy met haar koets, daar 't Y vol scheepen leit, 109. Die met al d'oesten van het aardtrijk zijn gelaaden. 110. Hier naaderd' zy de Stadt, gehult met kroonsieraaden, 111. Die van twee leeuwen, die staag waaken, zijn bewaart. 112. vreedebron! sprak zy, ô hooftmarkt van al d'aardt! 113. Gy woonden in 't begin in laage visschershutten,
114. Om 't weer, in 't boeten van uw netten, af te schutten; 115. Maar 't zonk, ô armgebouw! bywijl, in voozeveen: 116. Nu bouwt gy op een grondt van overharde steen, 117. En steigert naar de lucht met vorstelijke huizen: 118. Dit zijn de schatten die den hemel deur de sluizen 119. Van haar genaadigheidt laat vloeien in uw stadt. 120. Vraagt gy waarom dat Godt u zeegnen komt met schat? 121. Om dat gy d'armen spijst in d'omring van uw grachten. 122. Wie d'armen spijst en bergt heeft alle heil te wachten. 123. Nu is 'er weeder stof van loffelijke vrucht:
124. Want d'Armoedt stierd' onlangs haar weeklacht naar de lucht, 125. En z'is erbarmelijk in 't oor van Godt gesteegen.
126. De hemel is door deugdt en bidden te beweegen. 127. Wie dat in deugdt volhardt verzekert zy haar gunst. 128. D'Almachtige begeert, dat gy met macht en kunst 129. Aan d'Amstel bouwen zult, voor d'arme vreemdelingen. 130. Wie uitlandtsch' armen in zijn burgerschap laat dringen, 131. Verkrijgt het burgerschap van 't nieuw Jeruzalem 132. Gy bouwt voor 't rijke volk, bouw ook voor Bethlehem. 133. 't Gebouw der rijke blinkt in d'aardtsche nevelkolken; 134. Maar dat men d'armen bouwt verheft zich deur de wolken, 135. En schittert in 't gezicht van Christus ridderschap:
136. 't Verstrekt de ziel van die het bouwen voor een trap, 137. Om in het hoog gebouw van d'oppermacht te klimmen. 138. Op, rijke koopstadt, op, omarm all' armeschimmen: 139. Zoo zult gy Godt voldoen, daar gy in weeld' door leeft. 140. De groote herherg van den hoogen hemel heeft 141. Het beeldt van d'Armoedt in haar gevel uitgehouwen. 142. De beelden die men zet in 't veurhooft der gebouwen, 143. Vertoonen u het hart van die het beeldt vertoont. 144. Laat andre steeden zien wat in uw boezem woont. 145. De Zucht tot bystant is een bloedtvriendt van Medoogen. 146. Hier zweeg de Liefde: want zy hadt de Stadt bewoogen. 147. Zy liet Mildaadigheidt, en Medelijden, dat
148. Haar oudtste dochters zijn, in 't byzijn van de Stadt. 149. Terwijl Godtvruchtigheidt, die 's hemels spooren kende, 150. Haar heldre koets van d'aardt naar 't hof der wolken mende, 151. Liet zy een geur aan 't Y, veel meer geschat dan goudt, 152. Daar al de bosschen van 't Arabsche balsemwoudt, 153. En 't kruidt van Indiën haar krachten door verdwijnen: 154. Een geur die zy met ernst, door hulp der Serafijnen, 155. In 't Paradijs opzocht, voor 't Amsterdams gewest; 156. Om 't alverslindbre vuur der doodelijke Pest
157. Dat d'onderdaan bestreedt, in 't moorden uit te blussen. 158. Nu heften Amsterdam zich van 't gekruiste kussen, 159. Om 't kruis dat d'Armoedt drukt te rukken van haar nek. 160. De Bouwkunst toond' eer lang het loffelijk bestek. 161. Wie heil wil hebben moet by d'Oppermacht aanhouwen. 162. Nu zag men deeze Stadt voor d'Armen rijk aan 't bouwen, 163. Om by de rijke Godt niet arm van deugdt te zijn.
164. Terwijl men 't Godtshuis, aan het strooment kristalijn 165. Van d'Amstel stichten, quam de waare Zeege daalen: 166. Men zag haar met een krans van rijpe vruchten praalen. 167. Zy hadt het pronkgewaadt van d'oude Goudteeuw aan. 168. Haar koets, vol paarlen, stondt op dicht bestamde raân: 169. In 't goudt van 't veurstik zag men al de steên gedreeven, 170. Die voor de schatten die zy noch aan d'armen geeven, 171. Gezeegent zijn door 't Hooft van 't hemelsche gespan. 172. Zy liet zich, om ter vlucht aan 't Y te koomen, van 173. Twee gulde vliezen langs het spoor der starren trekken. 174. De wakkre Nering, die voor voerman moest verstrekken, 175. Brocht haar aan d'Amstelbron, daar d'Armoede veilig zat,
176. Amsterdam! sprak zy, ô loffelijke Stadt!
177. Om dat gy vreemden geeft gelijk uw onderzaaten, 178. Heb ik, door last van Godt, mijn rijke hof verlaaten, 179. Om u te zeegenen in uwe handeling.
180. Zoo wordt uw groote stadt te kleen van ommering. 181. Elk poogt te weezen daar men rijkdom weet te haalen. 182. De winzucht trekt het volk uit veergeleege paalen. 183. Volhardt, ô Stadt! volhardt in d'armen by te staan. 184. Wie by zijn leeven geeft heeft grooter deugdt gedaan 185. Door weinig, dan die veel verlaaten met hun leeven. 186. Nooit moet de zieledwang, ten afgrondt uitgedreeven, 187. Uw kassen sluiten voor die andre Godtsdienst heeft; 188. Of Godt zal zijn genâ, daar lijf en ziel door leeft, 189. Toesluiten met een koordt die quaalijk is t'ontknoopen.
190. De Godtsdienst die men voor een buik vol broodt moet koopen, 191. Behout niet langer stant, dan 't voetsel in de maag.
192. 't Geloof, dat vry moet zijn, verwint men door geen plaag. 193. De dwang kan d'oogen, maar de harten niet verheeren. 194. Elk poogt de gaaf die hy van Godt heeft te verweeren. 195. Dit is de les die gy tot noch toe hebt beleeft.
196. Wie dat dit lastren durft, of vinnig teegenstreeft, 197. Begeert als Lucifer ver boven Godt te draaven. 198. De hemel kiest geen zy in 't geeven van haar gaaven. 199. De liefde sluit haar oog eer datz' aan d'armen geeft. 200. Dit toont gy aan het Y, dat voor geen galbraak beeft, 201. Daar Mozes Arons godt en Aron Mozes mondt is.
202. Zoo leert men wat de kracht van 't oudt en nieuw verbondt is: 203. Twee scherpe breidels voor een wreevlig' onderdaan. 204. Den mondt moet staâg ten dienst, van die gebieden, staan. 205. De Heeren strekken goon, haar dienaars niet dan englen. 206. Wie wijs is zal het hoog niet met het laag deurmenglen. 207. Gy kiest, gy schift en eert, o schrandre Staatmeestres! 208. Elk naar de macht van 't ampt, heel Hollandt tot een les. 209. Hou stant in d'oude deugdt. Hier zweeg de rijke Zeege, 210. En storten op de Stadt een kostelijker reege'
211. Dan Danaë, gelijk de Griek verdicht, ontfing. 212. Nu ziet men 't Armehuis naar d'uitgespanne ring 213. Van d'opperhemel door de wakkre zorg, aan 't rijzen. 214. Wie hoort dit zonder 't Y voor deeze deugdt te prijzen? 215. Oudt Roomen toonden nooit een weergâ in haar wijk. 216. Wie d'armen helpt verkrijgt weêr hulp van 't hemelrijk.
4. Vondel - Op den bov Van den Christen Tempel t'Amstelredam (1630)
http://www.dbnl.org/tekst/vond001dewe03_01/vond001dewe03_01_0042.php#39
1. De schaer, die niemand doemt, als dien Gods woord afsondert, 2. En streckt een pylaer, aen 't bouvalligh Christendom:
3. Die eeuwigh werd geboeyt, vermoord, verdoemt, geplondert, 4. En 't opgeleyde kruys geduldigh droegh alom:
5. Dees' veylge samelplaets verworf ten lange lesten. 6. Bewaer, o heer, bewaer d'onnoosle lamrenkoy:
7. Bescherm oock d'Overheyd van d'Amsterdamsche vesten, 8. Dat nimmer wrevelgeest haer' wysen raed verstroy: 9. Op dat wy heylighlijck, en met een goed geweten, 10. V, na uw heyligh woord, aenbidden onbelet, 11. En onsen wandel soo, na uw' geboden, meten, 12. Dat wy den bergh des heyls beklimmen, sonder smet. 13. Vergangklijck is de stof van desen tabernakel: 14. Dies heffen wy ons hart na 's hemels hooge kerck 15. Van waer een' * stem ons wees op Christus, Gods orakel:
16. Wiens kracht in ons voltoy syn aengevangen werck.
5. Vondel - Inwying van den Christen Tempel t'Amsterdam (1630)
http://www.dbnl.org/tekst/vond001dewe03_01/vond001dewe03_01_0044.php#41
Psalm 118.
De steen, dien de boumeesters verworpen hebben, is een hoecksteen geworden. Gedrukt in 't Iaer MDCXXX.
Inwying van den Christen Tempel t'Amsterdam.
1. Op op, mijn' Sanggodin, schep adem, in de hoven: 2. De winter is voorby: de wolcken sijn verstoven. 3. De sinnelijcke May weeft bloemen, tot een' huyf, 4. En mengelt geur en kleur. ick hoor de tortelduyf:
5. Die bang voor havick, valck, griffoenen, rave, en wouwen, 6. In steenreet en spelonck sich naulicks dorst betrouwen. 7. Het vosken druypstaert, dat den wijnbergh heeft geschent, 8. En sijnen staert soo fier te krullen was ghewent.
9. Al sijn de gansen schuw van heylige laurieren, 10. En vyand van de swaen: op wiens musijck sy tieren, 11. Met heesche keelen, en wanschickelijck geschal: 12. Soo menighmael sy weckt, in Amstels burreghwal, 13. De Christe maeghden, en de vryers haer' gespeelen: 14. Wien vryheyd waerder is, als ringen en juweelen: 15. Daerom en voeght het niet, dat Poësy en geest 16. Verstommen, aen den rey van dese tempelfeest. 17. Iehova, die het saed, wt Abrams stam gesproten, 18. Had wtgeteeckent, tot sijn' lieve bondgenoten, 19. En van 't Egyptisch juck verlicht, op 't ongesienst: 20. Door Moses, dat verplichte, aen een' bysondren dienst. 21. Het ampt des Priesterdoms bekleeden de Levyten. 22. De bondkist werd betrout den heyligen tapyten, 23. En dwaelde, met het heyr, verdadight door 't geloof, 24. En 't swaerd: en was somtijds der Filistijnen roof: 25. Tot dat haer Isrel brogt, met priesterlijcke staci, 26. In Salem, Davids stad, beschermt voor plonderaci. 27. De koning denckend, dat hy asschen was en stof,
28. Sprack schaemroot: ick bewoon een prachtigh cedren hof: 29. Maer 's hemels heerlijckheyd, wtmuntend, door den luyster 30. Der wonderdaden, berght haer heldren glans, in 't duyster: 31. Men bou haer een paleys, op Sions vaste rots.
32. So spreeckend, klonck de stem des waeren Dondergods: 33. David, staeck den bou, in uw gemoed besloten:
34. Ghy hebt, met menschenbloed, het aerdrijck overgoten: 35. Vw wijse nasaet, die de wreede wapens schorst, 36. En Iudaes scepter swaeyt, ghelijck een vredevorst, 37. Sal mijnen naem een huys, met hooge daecken, wyen: 38. En wat hy aengrijpt sal tot Iakobs heyl gedyen. 39. De kracht van dees' beloft bleeck namaels, doen de son 40. Haer' straelen spiegelde, in het koor van Salomon: 41. Die self de bondkist, op het juychen van de schaeren, 42. Met pracht, ten tempel voerde, en offerde op d'autaeren: 43. Soo dat, op sijn' gebeen, het hemelsch vier terstond, 44. Ghelijck een blixem, storte, en d'offerhand verslond. 45. De kerck was vol van God: de stammen, al beladen
46. Op 't aensicht vallend, hem, met schrick geraeckt, aenbaden. 47. Dit bedehuys verknocht de Godheyd, aen 't gebed:
48. De Godheyd wederom d'aenbidders, aan haer' wet. 49. Maer naulicks staet 't gebruyck der beste dingen open, 50. Of 't misbruyck komt terstond schijnheyligh ingheslopen. 51. De reuckeloose Iood word op sijn voordeel stout,
