Het zoeken naar de balans tussen vraag en aanbod

Dezelfde documenten zijn aan de hand van het effect van het etnisch diversiteitsbeleid geanalyseerd. Er is gekeken naar het esthetisch en maatschappelijk effect, waarbij de tweede kernvraag luidde: Heeft de realisatie van de algemene doelstellingen van het

cultuurbeleid ook effect op de diversiteit in de beeldende kunstsector? Kunnen en mogen deze effecten ook van kunst (en cultuur) verwacht worden? Aan de hand van deze coderingsslag

zijn ook twee modellen – kunstenaar en publiek – ingevuld, die te vinden zijn in Schema

4.2.1 en 4.2.2 in bijlage 1.

De nasleep van de economische crisis is terug te vinden in de vele maatschappelijke effecten, waar onder andere de economische effecten onder te scharen zijn. Wat betreft de kunstenaarsgroep in de beeldende kunstsector: op haar heeft het bezuinigingsbeleid grote invloed gehad. In de uitgave uit 2012 werd ‘het aantal presentatiemogelijkheden van beeldende kunst beperkt; […] hier worden aanbod en vraag meer in overeenstemming gebracht’ (4.2.1, 2012). Dit heeft betrekking op de directe economische effecten in de culturele sector: daar is het relevantvraag en aanbod op elkaar af te stemmen (McCarthy, Ondaatje, Zakaras en Brooks 2001, 17). De balans tussen beide wordt in de beeldende kunstsector van Zijlstra nagestreefd. . Tegelijk nam ‘het budget voor instellingen in de basisinfrastructuur, bij het Mondriaan Fonds en de vier grote steden af van 35,4 miljoen euro voor 47 instellingen in 2011 tot 23,6 miljoen euro voor 41 instellingen in 2013 en kregen presentatie-instellingen in de beeldende kunst de minste meerjarige subsidie (4.2.1, 2012). Deze effecten hebben grote invloed op de kansen van de algehele kunstenaarsgroep in de sector zonder differentiatie naar etniciteit.

Opvallend in 2013 is de volgende constatering: ‘[…] Er zijn echter grote verschillen binnen het kunstvak- onderwijs: de richting autonome beeldende kunst (voltijd) scoorde met 19.3% beduidend hoger’ dan het jaar ervoor (4.2.1, 2013). Ondanks de bezuinigingen zijn er wel meer beeldend kunstenaars. Ook werd er positief geschreven over de variatie binnen presentatieplekken in de beeldende kunstsector (4.2.1, 2013;4.2.2, 2013). Waarbij de nadruk lag op de zichtbaarheid en toegankelijkheid van de presentatieplekken, wat weer zorgde voor waardering, tolerantie en balans binnen de beeldende kunstsector. Het gevolg hiervan was een toename van de cohesie binnen de samenleving en van een nationaal identiteitsgevoel. Anders gezegd leidde de bevordering van de diversiteit van

het aanbod waarbij er geprogrammeerd werd voor een specifieke doelgroep tot een bij beleidsmakers gewenst maatschappelijk effect. De bevordering van de diversiteit van het aanbod bracht niet alleen een maatschappelijk effect voor de kunstenaar maar ook voor het publiek. ‘Meer variatie’ wordt hier aangeduid als diversiteit in ruime zin, dat echter niet per definitie verwijst naar niet-westersen.

In 2014 nam het aandeel van de bevolking met een niet-westerse culturele achtergrond toe (4.2.1, 2014; 4.2.2, 2014). Dit gold ook voor kunstenaars en publiek en zorgde voor een verandering in de beleving van nationale identiteit, tolerantie,

waardering en in de balans in de samenleving. Een ander maatschappelijk effect in dat jaar was dat de cultuurparticipatie van niet-westersen in de culturele sector achter bleef ten opzichte van westersen (4.2.2, 2014). Dit kwam mede door individualisering, waarbij ‘de toename van het aantal niet-westerse allochtonen en digitalisering zorgen voor een rem op cultuurbeoefening’ (4.2.2, 2014). Individualisering leidt tot een maatschappelijk beweging die streeft naar emancipatie voor gelijkheid in rechten, kansen en

mogelijkheden (Schnabel 2004, 3). Dit houdt nauw verband met cultuur als leefstijl – de onderscheiding ten opzichte van anderen – en daarmee nieuwe etniciteit – de presentatie van het anders-zijn staat voorop – waardoor de diversiteit van de samenleving,

voornamelijk de etniciteit, verhoogd aanwezig is (Vermeulen 2001, 13-5). Als er vanuit het aanbod geen beoogde effecten aan te duiden zijn, is er logischerwijs bij de publiekskant een kloof ontstaan: dan wordt de uitspraak ‘Niet-westerse allochtonen nemen minder vaak deel aan cultuur’ bewaarheid (4.2.2, 2014). De waarde creatie van het publiek met een niet-westerse achtergrond wordt gevormd aan de hand van het aanbod, waarin

individualisering, cultuur als leefstijl en nieuwe etniciteit een grote rol spelen. In 2014 heeft 21 procent van de kunstenaars in de gehele culturele sector een migratieachtergrond (CBS 2014, 50). Echter moet hier een kanttekening bij geplaatst worden, namelijk het feit dat driekwart van die 21 procent een westerse migratieachtergrond heeft (ibidem). Dit betekent dat maar een vierde van de migratiegroep van niet-westerse komaf is. Er heeft in 2014 daarom ook maar 6 procent van de totale kunstenaars in de culturele sector een niet- westerse migratieachtergrond (CBS 2014, 50). Wel is het grootste aandeel van kunstenaars met een migratieachtergrond in de beeldende kunstsector te vinden, hier heeft ruim een kwart een migratieachtergrond (CBS 2014, 51). In hoge mate betreft dit westerse

migranten, respectievelijk 87 procent in 2014 ten opzichte van 79 procent in 2011 (ibidem). Er is dus een toename van kunstenaars in de beeldende kunstsector met een

migratieachtergrond. Of deze toename ook voor kunstenaars met een niet-westerse achtergrond geldt is niet duidelijk.

Vanaf 2015 is er radiostilte en zijn er geen uitspraken gedaan over kunstenaars en publiek met een niet-westerse achtergrond. Op één uitspraak van de laatste uitgave van het SCP na: ‘Onder mensen met een niet-westerse achtergrond is het kunstbereik in de regel wat kleiner’ (4.2.2, 2018). Als het aanbod qua samenstelling geen gelijke trede houdt

met de veranderende samenleving kan de realisatie van de doelstellingen niet verwacht worden. Zoals uit de maatschappelijke effecten naar voren is gekomen, gaat het veelal om het zoeken naar de balans tussen vraag en aanbod en lijkt het erop dat er, mede in relatie tot de effecten van het etnisch kunstenaarsbeleid, tussen 2012 en 2018 geen positieve of negatieve uitspraak gedaan kan worden.