Andries Hoogerwerf, Uitgeverij Damon, Budel 2004
ED. V A N T H I J N
Professor Andries Hoogerwerf is de grondleg ger van de beleidswetenschap in Nederland. Hij heeft belangrijke publicaties op zijn naam staan over het ontwerpen van overheidsbeleid, beleidsprocessen en beleidsevaluatie. Een taaie materie, maar schijn bedriegt. Hoogerwerf heeft altijd, dwars door de technieken en methoden heen, gekeken naar uitgangspunten, beginselen, waarden en normen. Zelf een grootmeester in de techniek van de beleidsontwiklceling, heeft hij er menigmaal blijk van gegeven zich blauw te ergeren aan de verzakelijking van de poli tiek. Dat begon al in een vroeg stadium van zijn wetenschappelijke loopbaan. Al in 1964 trok hij van leer tegen de toenmalige visieloosheid in de politiek en signaleerde een veenbrand in de samenleving die elk ogenblik zou kunnen oplaaien tot een grote brand. In 19 6 6 al zou hij gelijkkrijgen.
Het idee dat politieke leiders de dragers zouden moeten zijn van grote beginselen en een voorbeeldfunctie zouden moeten vervul len, heeft hem nooit losgelaten. In Wegwijzers
voor politici geeft hij een overzicht van de taken,
deugden, waarden en normen die, dwars door de geschiedenis heen, door grote denkers aan het
Over de auteur
Ed. van Ttiijn is lid van de Eerste Kamer voorde PvdApolitieke leiderschap zijn toegedacht. ‘Politici die graag burgers een spiegel van waarden en normen voorhouden, kunnen van tijd tot tijd ook zelf wel eens in zo’n spiegel kijken’, verzucht hij.
Moed
Hoogerwerf vangt zijn speurtocht aan bij ho ning Hammoerabi van Babylon die in de periode van 1792 tot 1750 voor Christus een aantal kardi nale deugden formuleerde waaraan een heerser moet voldoen, zoals wijsheid, zorg voor de zwak keren, conflictbeheersing, het tegengaan van corruptie, enz. Met zevenmijlslaarzen voert hij ons aan de hand van deze themata door de idee ëngeschiedenis van de wereldbeschaving. Uit eenlopende denkers van Confucius tot Erasmus, van Plato tot Augustinus, van Mozes tot Macchi- avelli, van Montesquieu tot Burke, van Marx tot Weber passeren de revue. Het is opmerkelijk om te zien hoe de belangrijkste deugden de tand des tijds hebben doorstaan. Hoogerwerf beschouwt rechtvaardigheid, moed, gematigdheid en pru dentie als de grote vier. Om vervolgens te con stateren dat daar in het huidige tijdsgewricht behoorlijk de Mad in zit. Met name de moed om in te gaan tegen de tijdgeest, de waan van de dag, is verte zoeken.
5 3
B O E K E N Ed. van Thijn bespreekt Wegwijzers uoor politici
Het is ook wel veel gevraagd om aan de hand van dit soort deugden de ideale politicus te schilderen. Een politicus die eenmaal de moed heeft op een beslissend moment dwars tegen de heersende opvattingen in te gaan, mag rus tig een staatsman worden genoemd. Maar een politicus die aan de lopende band de tekenen des tijds negeert wordt al gauw een roepende in de woestijn. Bovendien zijn in onze plurale democratie niet alle politici uit het zelfde hout gesneden. Een politicus die in onvrede leeft met de bestaande machtsverhoudingen zal andere deugden uitdragen dan de conservatief die alles bij het oude wil laten.
Elitair?
Een belangrijk onderscheid dat Hoogerwerf aanbrengt is dat tussen ethiek (Erasmus) en machtspolitiek (Macchiavelli). In het laatste geval telt slechts het resultaat: het doel heiligt de middelen. In het eerste geval gehoorzaamt de politicus aan de wetten die hij zelf tot stand heeft gebracht. Hij is zich ten allen tijde bewust van zijn voorbeeldfunctie en voert een onberis
pelijke levensstijl. Ethiek is randvoorwaardelijk voor politiek. Een ander onderscheid is dat ms- sen elitaire (Burke) en non-elitaire (Rousseau) deugden. Elitaire politici verheffen zich boven het volk en volgen hun eigen kompas. Non-eli taire politici richten zich, zoveel als mogelijk, naar de volkswil.
Bij deze ordeningsprincipes doet zich wel een levensgroot dilemma voor dat bij Hoogerwerf onvoldoende uit de verf komt. Is de politicus die de ethiek als leidraad heeft niet bijna per defini tie elitair? Is in onze moderne spindoktersdemo- cratie machtspolitiek te vermijden? Het is een dilemma dat de acmaliteit van vandaag in hoge mate beheerst.
Reden te meer voor hedendaagse politici, die zich staande moeten houden in de mrbulentie van het mediageweld, om zich toch eens in een verloren ogenblik (het reces bijvoorbeeld) te verdiepen in de wijsheden van politieke denkers door de eeuwen heen. Zij zijn het ‘die als oude eiken boven het struikgewas van de alledaagse politiek uitrijzen.’ Hoogerwerf is zo’n oude eik.
5 4
R E G I S T E R S O C I A L I S M E & D E M O C R A T I E 2 0 0 4
THEMA S
— Een andere kijk op democratisch bestuur (1/2) — Corporate governance (1/2)
— De symbolische samenleving (3)
— De Nieuwe economische Agenda van Links (3) — De corrumpering van de Amerikaanse democratie
(4)
— Over Kunst Geld (4)
— Europa; wereldmacht of superwelvaartsstaat? (5/6) — Kiezen voor vrijheid? (5/6)
— Energie in de 21®*^^ eeuw: een brandend vraagstuk (7/8)
— Nieuwe veren? (7/8)
~ De gereedschapskist van de politiek (9) — Hetgelijk-achterafvanDS’70 (9) — Sociaal-democratie anno 2004 (10/11) — Na de moord op Theo van Gogh (12) — Pro &'Contra:Turkijeinde EU? (12)
ARTIKELEN Akkerman, T.
— Alternatieven voor populisme 1/2,27-32 Argelo, S.
— Waarom mag Verdonk de vreemdelingenwet niet uitvoeren? 9, 5
Arichi, K.
— Bmggen bouwen of saboteren? 1/2,10-11 — Rollende koppen 7/8,5
Balen, B. van
— Blijfvan m ijn Lijf 9,6-7 Beckers, M.
— Als het gaat om vrijheid van meningsuiting... 12,5-6 Beekers, W.
— Op de mestvaalt van de geschiedenis
9,45-49
Beer, P. de
— Het debat over sodaal-liberalisme op herhaling 5/6,68-73
— Een linkse hervormingsagenda voor het kapitalisme 10/11,10-26
Berkvens, A.
— EU uitbreiding een feestje waard 5/6,94-95
Berrich, L.
~ Ik moet iets doen! 12,4 Beurskens, M.
— zieConinck, H. Blokland, H.
— Wie regeert Amerika? 4,10-23
Bordewijk, P, Hajer, M., Minderhout, W. en Tromp, B. — Inzake beginselen van de Partij van de Arbeid,
Alternatief concept-manifest 7/8, 64-74 Bordewijk, P. eePlasterk, R.
— Leve de ontnuchtering van Europa! 5/6,23-28
Bos, M. en Van Riel, B.
— Europa, geen scepsis maar realisme 3,37-47 Bordewijk, P.
— De noord-westgrens van Europa 10/11,4-5 Bos,W.
— De Oude Bos over De Jonge Bos en De Oude Pels, 5/6, 81-84
Brands, M.
— De kwetsbare zelfoverschatting van Europa, 5/6, 17-22
Buiting, H.
— Ideoloog van kwade zaken? 10/11,95-97 Bult, J.
— De strategische bekering van JoschkaFischer 5/6,
2 9 - 3 3
Burg, I. van den
— Euroscepsis vernietigt Sociaal Europa 5/6,40-45
Bussemaker, J.
— Speeltje voor technocraten 12,6-7 Claassen, R.
— Wat zou Banning van het Beginselmanifest vinden? 10/11,62-69
Gommissie Beginselen
— Concept-Beginselmanifest Partij van de Arbeid 10/11,46-53
Goninck, H. en Beurskens, M.
— De toekomst van de energievoorziening 7/8,10-23 Corbey, D. en V.d. Berg, M.
— Open brief aan W im Kok 10/11,81-84 Crone, F.
— Houd links, haal rechts in 3,25-31
5 5
R E G I S T E R S O C I A L I S M E & D E M O C R A T I E 2 0 0 4
Cupems, R.
— Hoe Europa zichzelf opblaast 3,3 — Witte vlucht en zwarte separatie 4,6-7 — zie Verhelst, M.
— Nederland gaat voor goud 9,3 — Oranje licht voor Turkije 10/11,5-6 — Een Turks bad voor Turkije? 12,36-40 Dalen, H. van
— Het dilemma van de Barmhartige Samaritaan 10/11,27-33
Delemarre, T.
— Kampverhaal 5/6,96-97 Den Boef, A.H. den
— Turkije is te arm en te islamistisch 12,26-35 Depla, R ee Depla, S.
— De stad als emancipatiemachine 9,26-33 Depla, S.
— zie Depla, P. Derkx, P.
— ‘Kies maar een ander’ 10/11,6-7 Elchardus, M.
— We lopen een culturele revolutie achter 3,10-20 Esser, R.
— Henri Thoreau en de consumptiedwang s/6, 85-87 Engbers, A.
— Doen corporaties aan inkomenspolitiek? 7/8,6 Engelen, E.
— Democratische antwoorden op het grijze kapitalisme 1/2,53-63
Fennema, M. en JeanTillie
— Recept voor Nederland 12,19-23 Fung, A.
— zie Wright, E.O. Gerrits, André W. M.
Tien argumenten tegen de militaire aanwezigheid 56 in Irak weerlegd 4,24-27
Gier, E. de
— Is er een toekomst voor de Europese sociale Markteconomie? 5/6,34-39
Graumans, A.
— Beginselen, vet belangrijk! 3,4 Ginkel, R. van
— Gezocht: identiteit 1/2,64-73 Goossens, L. en Witte. T,
— Een hek om Rotterdam en Antwerpen? 1/2, 8-10
Groot,}, de
— Eentheorethischverhaal 4,57-58 Hajer, M.
— Vernieuwd democratisch besmur 1/2,14-21 — De politiek te welgevallig 7/8,3
— zie Bordewijk, P. Hajer, M. en Marcel Maussen,
— Betekenisgeving aan de moord: een reconstructie 12.10 - 18
Hart,R.’t
— Komt er een nieuwe wereldoorlog? 5/6, 88-91
Hazeu, C. Hemerijck, A. — Democratie inlagen 9,18-25 Hemrijck, A.
— zie Hazeu, C. Hende, H. van den
— Op zoek naar de ideale immigrant 7/8,84-91 Hilhorst, P.
— Liever nieuwe klauwen dan nieuwe veren 10/11, 57-61
Hofstee, W.
— Sociaal-democratie en selectie aan de poort 10/11,76-80
Holman, O.
— Het Nieuwe Europa van de PvdA 5/6,10-16 Holsteyn, J. van
— Nederland is geen personendemocratie 7/8,79-83
Hooge, E.
— Duikhet middenveld in! 1/2,3 Hoorn, S. van
— zie Lock, G. Horrevorts, T. ee Pans, R.
— Vernieuwing van de overheid mislukt 9.10- 17
Imelman, J.D.
— Niet de normen, maar de waarden 1/2,74-79 Jacobs, B., Kalshoven, F. en Tang, Paul J . G . — Epiloog: Noodzakelijk Links 3,32-36 Kalma, P.
— Bij de honderdste geboortedag van H. B. Wiardi Beekman 1/2,4-11
— Hetbeginselprogrammavan John Cray 5/6,4-5 Kalshoven, F.
— zie Jacobs, B.
R E G I S T E R S O C I A L I S M E & D E M O C R A T I E 2 0 0 4
Kloosterboer, D.
— Tweedeling moet lokaal worden bestreden lo/n, 84-88
Kluiver, H.J.
— Het structuurregime onder vuur 1/2,46-52 Koenis, S.
— Hoeveel last hebben we van waarden- pluriformiteit? 7/8,100-107
Kol,J.
— de acmaliteit van Tinbergen 4,43-48 Kolthoff, K.
— Een politicus gaat naar de hoeren 3, 5 Koole, R.
— De ideologie van de sociaal-democratie 7/8,45-53 Kreeft, R.
— Professionals in de gemeenteraad 12,7 Lagendijk,}. eeWiersma, J.M.
— De ultieme grenzen van de Europese Unie 5/6,46-52
Linthorst, M.
— De kosten van huwelijksmigratie 5/6, 6-7 — Savanna 12,3
Lock, G. en Van Hoorn, S.
— Plato, Palladio en Pergolesi zijn irrelevant voor de kenniseconomie 4,40-42
Maussen, M. — zie Hajer, M. Merkel, W.
— Welke landen zijn sociaal rechtvaardig? 10/11,34-44
Middel, B.
— De les van Zwolle 7/8,54-63 Minderhout, W.
— De ideeën van rechts 4,4-6 — zie Bordewijk, P.
— Wie weet wat Wouter wil? 9,6 — Moedwil of misverstand 9,54-60 Molenaar, B.
— Bellen blazen tegen Europa 5/6,95-96 Mulder, B.
— Het nieuwe decor 7/8,75-78 Pans, R.
— zie Horrevorts,T. Pels,D.
— Mijn lijntje met Pim 4,54-56
— Van Jacques de Kadt naar Wouter Bos 5/6,74-80
Plasterk, R. — zie Bordewijk, P. Raak, R. van
— Basis voor een linkse samenwerking? 7/8,41-44 Ribberink,A. — Rebellerende vrouwen 7/8,92-99 Riel, B. van — zie Bos, M. Rienstra, R. — De sluimerende maecenas 4,30-34 Rooy, P. de
— De Socialistische Partij is het kwade geweten van de PvdA 9,50-53
Samsom, D.
— Tegen de stroom in 7/8,24-26 Schie, P van
— Partij van de Brave Beginselen 7/8,37-40 Scholten van Aschat, G.
— De waarde van de kunst 4,35-39 Schouten, C.
— DS'7o: nevenstroom in de sociaal-democratie?
9,36-44
Smits, J.
— Recht op abortus? 7/8,4 Stelling, T. &• Blom, R.
— Een‘wetenschappelijke’ recensie? 10/11,97-98 Tang, P.J.G.
— zie Jacobs, B. Tilborghs, H.
— Socialisten aller landen, verenigt u! 9,4-5 Tillie, J. — zie Hajer, M. Tromp, B. — D éjavu 4 ,3 — zie Bordewijk, P. Veld, R. in ‘t
— Toezichthouders kiezen of nieuwe verantwoording sstrucTuur? 1/2,22-26
Vendrik, K.
— Vrijheid mag geen schaars goed worden 3,21-24 Verbruggen, H.
— Ónmogelijke afwegingen 7/8,27-29 Verhelst, M. er Cuperus, R.
— De dolgedraaide wasmachine van Europa 5/6,59-65
5 7
R E G I S T E R S O C I A L I S M E & D E M O C R A T I E 2 0 0 4
58
Vries, F. de
— Waarom de PvdA de Grondwet moet afwijzen 5/6, 53-58
Wallage, J.
— Schilderen met waterverf 10/11,54-56 Wansink, H.
— Iedereen zijn eigen Pim 3,48-56 Wiersma, J.M.
— zie Lagendijk, J. Wildeboer, W.
— Een felle discussie in Groningen 7/8,7 Witte, T.
— Zie Goossens, L. Witteveen, W.
— Een democratisch Europa? 1/2,33-36 — De kunst beginselen opnieuw te verwoorden
7/8,32-36 Wolters, J.
— 'Wij adviseren u de PvdA op te heffen’ 3, 6-7 Wöltgens, Th.
— Het P-woord moet terug 10 /11,3 Wright, E. O. en Fung, A.
— Een pleidooi voor actief burgerbestuur 1/2,36-43 Yesilkagit, K.
— De Kopenhagen-criteria opnieuw centraal! 12,40-44 Zoonen, L. van
— Een leidsman 5/6, 3 Zuijdam, F.
— Een terugblik op de oorlog in Irak 1/2,80-89 — Vrede, veiligheid en beginselen 10/11,70-75
BOEKEN Amerongen, J. van
— Rudi Rotthier, De Koranroute 7 /8 ,110 -111 Bank, J.
— Hans Daalder, Gedreven en b e h o e d z a a m , Willem Drees 1S86-1988. Dejaren 1940-1948 1/2,91-94
Gier, E. de
— André F.J. K ö b h e n , H e t g e v e c h t m e t d e e n g e l
1/2,97-98 Graumans, A.
— Aaflce E. Komter, Solidariteit en de g i f t , s o c i a l e b a n d e n e n s o c i a l e u i t s l u i t i n g 10/11,89-91
Groen, M.
— Remco Campert, Een lie/de in Parijs 5/6,92
Hartmans, R.
— Ron Blom o'Theunis Stelling, Niet voor God en niet voorliet Vaderland
en; HennyBuiting, De Nieuwe Tijd 9, 64-66 Hofman, K.
— JohanNorberg, Levedeglobaliserintj 3,57-59 Koole, R.
— Paul Raima, Links, rechts en de vooruitgang 12,50-52
Noordegraaf, H.
— Maarten van der Linde, Het visioen van E i j b n a n . D r . J . E i j k m a n , d e A m s t e r d a m s e M a a t s c h a p p i j v o o r J o n g e m a n n e n e n de v e r n i e u w i n g v a n Nederland 1892-1945 7/8,112-114 Oldersma, J. — Anneke Linders, F r a p p e z . f r a p p e z t o u jo u r s ! N .s. C o n y T e n d e l o o e n h e t f e m i n i s m e in haar tijd (1897-1956) 4,49-50 Raak, R. van — JasperLoots,Voorhetvolk,vanhetvolk 9,61-63 Schoo, H.
— PaulKalma, Links, rechts en de vooruitgang 12,47-49 Snels, B.
— PaulKalma, Links, rechts en de vooruitgang 12,45-47 Terlouw, H.
— Joost Lagendijk en Jan Marinus Wiersma, E e n c i v i e l e s u p e m t a c h t t e g e n B u s h l 10/11,92-94
Thijn, Ed. van
— Jan Joost Lindner, Het tweede kabinet-Den U y l
1/2,95-96
— Andries Hoogerwerf, W e g w i j z e r s voorpolitici.
V a n H a m m o e r a b i r o t h e d e n 12,53-54 Visser, A.
— Jan Willem Brouwer en Peter van der Heiden (red.). Het kabinet Drees IV en het kabinet Beel II 7/8,108-109 Voerman, G.
— Frans Becker (red.). Politieke partijen op d r ift. V i e r e n t w i n t i g s t e J a a r b o e k v o o r h e t d e m o c r a t is c h s o c i a l i s m e 3,60-62 Zuijdam, F. — Fareed Zakaria, d e t o e k o m s t v a n v r i j h e i d . D e p a r a d o x e n e n s c h a d u w z i j d e n v a n d e m o c r a t ie 4,51-53 s & D 12 I 2 0 0 4