z.g. droge gewassen. In Djambrana daarentegen, waar overvloed is
van bevloeiingswater en van onbebouwden grond, komt het wel voor
dat groote stukken daarvan ontgonnen worden voor den aanleg van
nieuwe sawahs. In zulke gevallen is het daar gebruikelijk vergunning
te vragen aan den souverein, die dan tevens veelal zijne bemiddeling
verleent, om de noodige samenwerking tusschen de personen die tot
§ l 6 BALI 1 8 0 6 - 1 8 0 9 de nieuwe ontginning genegen zijn, tot stand te brengen. E e n dergelijk
verzoek w o r d t den vorst echter niet voorgedragen alvorens in de desa's, in de eerste plaats die w a a r t o e ' het terrein b e h o o r t w a a r o p m e n het oog geslagen heeft, uitvoerig over de zaak is beraadslaagd, terwijl voor alle inwoners der laatste de gelegenheid w o r d t open-gesteld aan de ontginning deel te nemen. [Résumé Bali 23]
1808. Bedroeg de voorraad g r o n d meer dan benoodigd was om in aller behoeften te voorzien, dan stond het dus eiken desaman vrij een stuk uit te zoeken om het in bebouwing te brengen en, d a a r de vruchten de voortbrengselen w a r e n van zijn arbeid, kwamen die ook alleen aan hem toe. [Liefrinck Bali 413]
1809. V a n de verleende concessie tot grondontginning w o r d t in den regel geen geschrift opgemaakt ; een enkele maal heeft het plaats g e h a d toen de belanghebbende het verlangen daartoe te kennen gaf.
Gewoonlijk m a k e n de leden van het desabestuur mondeling m e t den a a n v r a g e r uit, welke de grenzen van het ter ontginning afgestane t e r r e i n zullen zijn, zoo noodig stellen zij vooraf te zamen een plaat-selijk onderzoek in. Zooveel mogelijk worden natuurlijke grenzen a a n g e n o m e n , rivieren of ravijnen, boomen of steenen, ook wel wegen en waterleidingen.
H e t ompaggeren van het terrein heeft in D j a m b r a n a veelal plaats.
Bij de koffieplantsoenen, die alleen in Boelèlèng voorkomen, is het oprichten van dergelijke grensteekenen niet gebruikelijk, hetgeen
tegen-woordig nog slechts zelden aanleiding tot moeielijkheden geeft, eens-deels dewijl in de meeste streken nog niet alle g r o n d e n geoccupeerd zijn en de aanplantingen der verschillende personen meestal nogal uit elkander liggen, anderdeels dewijl de hooge vlucht die de koffiecultuur genomen heeft eerst van de laatste tien à vijftien j a r e n dagteekent, zoodat meerendeels de ontginners nog in leven zijn, wien alle omstan-digheden en v o o r w a a r d e n w a a r o n d e r de ontginning heeft p l a a t s g e h a d bekend zijn. T e g e n w o o r d i g worden nog steeds nieuwe koffieplantsoenen aangelegd, dus zullen ze al meer en m e e r bij elkaar aan gaan sluiten en w a n n e e r nu later degenen die aan de oudste ontginningen hebben deelgenomen niet m e e r in leven zijn, staat het te vreezen, dat g a a n d e
-— 677 -—
H S T . X X V , i VOORDEELEN : i O N T G I N N I N G S R . .
w e g talrijke kwesties o m t r e n t de grenzen d e r koffieplantsoenen v a n verschillende personen zich zullen voordoen. [Résumé Bali 25]
1810. D e verplichtingen die op den concessionaris [van een stuk onbebouwden g r o n d ] rusten zijn de v o l g e n d e :
i ° . den g r o n d binnen een zekeren termijn in ontginning brengen.
E r è e s t a a t geen algemeen bindende regel ten aanzien van den d u u r van dien termijn, hij k a n langer of k o r t e r gesteld worden, n a a r mate der uitgestrektheid van het te ontginnen terrein, de m e e r d e r e of m i n -dere moeielijkheid a a n de ontginning verbonden en a n d e r e omstandig-heden, welke ter beoordeeling staan van dengene die de concessie verleent. In een d e r oudste desareglementen, behoorende aan een Boelèlèngsche desa, vonden wij dien termijn gesteld op drie j a r e n en dit is ook de meest gebruikelijke in het landschap D j a m b r a n a , w a a r in den tegenwoordigen tijd nog de meeste nieuwe ontginningen tot stand komen ;
20. tegenover de desavereeniging de verantwoordelijkheid te aan-vaarden, voor al hetgeen op dien g r o n d voorvalt, terwijl in D j a m b r a n a bovendien de in ontginning genomen g r o n d door middel van een pagger moet w o r d e n afgesloten. Soms k a n worden volstaan met het deel-nemen aan het o n d e r h o u d van een gemeenschappelijken pagger ten behoeve van eene geheele streek gronden, zooals o. a. bij de sawahs gebruikelijk i s ;
30. het doen d e r betalingen, welke volgens bij den a a n v a n g der ontginning g e m a a k t e overeenkomst of volgens oude gebruiken voor die gronden moeten plaats hebben ten bate van den vorst of van de desa voor het o n d e r h o u d der godshuizen en de bekostiging der offe-r a n d e n die aldaaoffe-r geboffe-racht w o offe-r d e n . D e tot de eeoffe-rste categooffe-rie behoo-rende betalingen dragen het k a r a k t e r van belastingen (padjëg, s a l a r a n ) , terwijl de laatsten meer te beschouwen zijn als eene h u u r *) van den g r o n d ( o e p ë t i ) . W a n n e e r het desagenooten geldt, of w a n n e e r bij de ontginning van den g r o n d bizondere moeielijkheden te voorzien zijn, w o r d t de laatste dikwijls niet g e v o r d e r d en steeds w o r d t het b e d r a g er van zeer m a t i g gesteld.
]) Liever: recognitie.
§ I 6 BALI 1809 1812 T e n aanzien der op de ontginners rustende verplichtingen, geldt hetzelfde als gezegd w e r d over h u n n e rechten, nam. dat, mogen de bovenvermelde de meest gebruikelijke zijn, elke desa evenwel het recht heeft om, voor zoover de op h a a r gebied gelegen g r o n d e n betreft, d a a r i n n a a r goedvinden wijzigingen aan te brengen.
[Résumé Bali 24—25]
, 1811 op Bali [heeft] tot den huidigen dag met het hin-doeisme ook de verdeeling der menschen in kasten stand gehouden.
D e leden der drie kasten genieten zekere voorrechten boven degenen die tot geene kaste behooren
T e n aanzien van sommige aangelegenheden t r e e d t echter het ver-schil in kaste geheel op den a c h t e r g r o n d en in de eerste plaats is dat van ouds het geval geweest bij den landbouw. D e leden van alle kasten nemen d a a r a a n deel en op een voet van volkomen gelijkheid m e t de gewone desalieden. [Dit is het geval bij de] wijze w a a r o p de rijstcultuur w o r d t beoefend en hetzelfde kan ( t h a n s ) w o r d e n ge-constateerd ten aanzien van alle a n d e r e aangelegenheden welke met den landbouw in verband staan. Zoo ook hebben alle bewoners eener zelfde desa, tot welke kaste zij behooren mogen, gelijke rechten ten aanzien van de onbebouwde g r o n d e n op het gebied' dier desa gelegen, de wijze w a a r o p verlof tot ontginning verkregen w o r d t , de rechten en verplichtingen die d a a r a a n zijn verbonden
Vrijelijk kan gezegd w o r d e n , dat in het algemeen ten aan-zien van landbouw en grondbezit de meest mogelijke gelijkheid bestaat tusschen de leden van alle kasten en standen. [Résumé Bali 26]
1 8 1 2 . H e t is aan ieder dessabewoner verboden om buiten voor-kennis van het dorpshoofd boschgrond te ontginnen en daarop gaga's ]) a a n te leggen. O v e r t r e d i n g van dit gebod w o r d t gestraft met eene boete van 2000 k , terwijl de schuldige tevens onverwijld het w e r k zal m o e t e n staken.
H e e f t iemand de vereischte toestemming gekregen om boschgrond, tot het gebied der dessa behoorende, te ontginnen, dan drage hij zorg
a) Wisselvallige bouwvelden.
— 679 —
H S T .
XXV, i
VOORDEELEN : I ONTGINNINGSR..vooral geen kemirieboomen om te hakken —, tenzij dan heele jonge stammen van niet meer dan ééne armsdikte. Zij, die hiertegen zondigen zullen voor eiken omgehakten boom 150 kèpèng boete betalen, of ' t moet blijken, dat de boom nog geen vrucht gedragen heeft, in welk geval slechts de helft verschuldigd is. [Kertasima 206]
1813. Ieder, die woeste gronden verlangt te hebben om daarop gaga's
a) aan te leggen, moet daartoe een verzoek bij den klijan desa indienen. Waagt iemand het woeste gronden buiten voorkennis van het dorpshoofd te ontginnen, dan wordt hij gestraft met eene boete van 2000 kèpèng. Ook zal hij het werk onmiddellijk moeten staken..
[Kertasima 227]