Waar uithouden ophoudt gaat overgave verder

Waar humanistisch geestelijk verzorgers in onhoudbare situaties inzetten op het ‘samen uithouden’, moedigt AA het omarmen van de eigen machteloosheid aan (stap 1). Dit maakt een verschuiving van het uithouden van de situatie naar spirituele overgave mogelijk (stap 3). Spirituele overgave, het tweede deel van de autonomie paradox, gaat verder waar het

uithouden van onhoudbare situaties ophoudt. Uithouden impliceert het tijdelijk verduren van de situatie tot het moment dat deze op een positieve manier verandert. Het probleem hiervan bij onhoudbare situaties is dat zij veelal een definitief karakter hebben en er geen enkele garantie is voor verbetering. In die situaties is uithouden te mager. Zolang de persoon tegen beter weten in vasthoudt aan een verbetering van de situatie komt deze niet toe aan de erkenning van machteloosheid (stap 1) en ontstaat er geen ruimte voor secundaire controle. Uithouden komt voort uit de illusie van primaire controle en impliceert ten onrechte hoop, kracht of macht. Overgave daarentegen komt voor uit het innerlijk besef van machteloosheid en gaat gepaard met het besef van secundaire controle. Uithouden maakt dus dat de persoon niet in beweging komt, overgave kan de weg openen naar het zoeken naar de eigen

invloedssfeer. Hoewel uithouden noodzakelijk kan zijn is het een tijdelijke exercitie. Als

iemand zijn hele leven bezig is met het uithouden van een situatie staat zijn leven ‘on hold’. Overgave is het duurzaam uit handen geven en gericht op een constructieve houding tot opzichte van het onhoudbare. Uithouden biedt nog ruimte aan strijd, wrok en woede.

Spirituele overgave gaat verder, doordat het je in staat stelt om vrede te hebben met de situatie zoals die is. Hierdoor verdwijnt de pijn die gepaard gaat met de strijd tegen de realiteit zoals die is en ontstaat er autonome ruimte. Deze ruimte kan aangewend worden om te werken aan persoonlijke groei. Deze groei kan, door het doorlopen van de twaalf stappen, resulteren in een spirituele ervaring. Een spirituele ervaring is een vreugdevolle, zelf-

overstijgende en transformerende ervaring waarin het subject een serene verbondenheid met een grotere werkelijkheid ervaart (Van IJssel, 2007; Acke,2008). Spirituele ervaringen brengen verwondering, zelfrelativering, dieper inzicht en een nieuwe kijk op de werkelijkheid teweeg (Van IJssel, 2007: Acke, 2008). Zoals eerder beschreven zijn er in AA meerdere manieren om tot zo’n transcendente ervaring te komen. De eerste mogelijkheid is een plotselinge spirituele ervaring. De twaalf stappen zijn echter gericht op het geleidelijk

teweegbrengen van een andere kijk op de wereld. Ook voor seculiere niet alcoholisten in een onhoudbare situatie kan de onhoudbare situatie de basis vormen voor een nieuwe

beschouwing op het zelf en de wereld. Hiervoor is het nodig dat zich hun machteloosheid omarmen en zich overgeven aan het leven (Jorna, 2010). De ruimte die hieruit ontstaat kan aangewend worden om, binnen de veranderde levenssituatie, opnieuw zin en richting aan het leven te geven en te ervaren.

7.6 Conclusie

In een onhoudbare situatie volstaan de coping mechanismen die gericht zijn op controle en houvast niet omdat er, net als bij de rock bottom ervaring van de alcoholist, sprake is van een situatie van totale machteloosheid. Pas als alle eerder gebruikte copingsmogelijkheden niet blijken te werken, komt het besef dat de situatie onveranderbaar is en dat het leven nooit meer wordt zoals het was. Door de erkenning van het onvermogen om de situatie zoals die is te veranderen ontstaat er acceptatie. Op dit moment komt er ruimte om te denken: als ik de situatie niet kan veranderen, hoe kan ik dan nog een zo goed mogelijk leven leiden? Soms gaat dit inzicht gepaard met een plotselinge spirituele ervaring die zorgt voor een andere houding ten opzichte van het leven. Vaker is zo’n houding het resultaat van jaren van persoonlijke groei, van stapsgewijze spiritualiteit. Spirituele overgave gaat verder waar uithouden ophoudt, doordat het zoekt naar innerlijke ruimte om zin en betekenis te geven aan de onhoudbare situatie. Uithouden kan nog gepaard gaan met frustratie en gevecht, overgave is gericht op acceptatie en opent daardoor de mogelijkheden tot verdere ontwikkeling. Je ontkomt in onhoudbare situaties niet aan uithouden. Echter, om weer tot zelfbestemming te komen is het op een gegeven moment van belang om voorbij uithouden tot overgave te

komen. Bij uithouden staat het leven ‘on hold’. Iemand die blijft uithouden ontneemt zichzelf de mogelijkheid om als een gegroeid mens uit de onhoudbare situatie te komen. De

werkingsprincipes van de autonomieparadox werken voor humanisten in onhoudbare situaties hetzelfde als voor alcoholisten. Het begint met de erkenning van de eigen machteloosheid over de situatie gevolgd door overgave. Hierdoor vermindert de pijn die gepaard ging met het gevecht tegen de realiteit zoals die is. De innerlijke ruimte die hierdoor ontstaat kan benut worden voor persoonlijke groei en voor de ander die diepte en zin zoekt. Dit resulteert in een plotselinge of geleidelijke transformatie van het individu. Dit gaat gepaard met een nieuw perspectief op de levenssituatie. Het individu dat de pijn en eenzaamheid heeft getrotseerd en het gevecht is aangegaan met zijn drang tot zelfbehoud en zijn demonen biedt hoop aan anderen in vergelijkbare onhoudbare situaties (Jorna, 2010). Een plotselinge spirituele ervaring is mogelijk voor spiritueel humanisten. De geleidelijke variant kan net zo goed een cognitieve verschuiving zijn en laat dus de deur open voor rationeel humanisten.