Mondelinge taal
Gesprekken
De taken in het Referentiekader Taal (deelnemen aan discussie en overleg en informatie uitwisselen) komen geregeld terug in de kwalificatiedossiers. Met name in de kwalificatiedossiers binnen de sectoren
‘Specialistisch Vakmanschap’, ‘Voedsel, Groen en Gastvrijheid’ en ‘Handel’, waarbij regelmatig contact is met klanten, gasten, collega’s etc. Zowel de taak ‘deelnemen aan discussie en overleg’ en ‘informatie uitwisselen’ wordt in verschillende dossiers genoemd. Een voorbeeld van de taak ‘ informatie uitwisselen’
in het kwalificatiedossier van het juweliersbedrijf op opleidingsniveau 3 (sector specialistisch
vakmanschap): Stelt vragen aan de klant om informatie over te klacht te krijgen, toetst de informatie op betrouwbaarheid en volledigheid, maakt logische gevolgtrekkingen en stelt aan de klant oplossingen en alternatieven voor zodat de klant het gevoel heeft serieus genomen te zijn.
De kenmerken van de taakuitvoering zijn in mindere mate opgenomen in de kwalificatiedossiers. Met name beurten nemen( bijvoorbeeld ervoor zorgen dat je aan het woord komt en/of de beurt behoudt) en bijdragen aan samenhang, woordgebruik en woordenschat en vloeiendheid, verstaanbaarheid en
grammaticale beheersing worden op enkele uitzonderingen na (bijvoorbeeld pedagogisch werk en retail operationeel) vaak niet expliciet beschreven. Afstemming op doel en afstemming op gesprekspartner komen wel vaker voor. Bijvoorbeeld: Retail operationeel: vraagt actief door naar de behoefte van de klant, checkt de behoefte van de klant en probeert hierop aan te sluiten; (vergelijk 2F: Kan doelgericht doorvragen om de gewenste informatie te verwerven).
Luisteren
Van de taken zoals omgeschreven in het subdomein ‘luisteren’ in het Referentiekader Taal (luisteren naar instructies; luisteren als lid van een live publiek; luisteren naar radio en tv en naar gesproken tekst op internet), komt met name de taak ‘luisteren naar instructies’ vaak voor. Bijvoorbeeld bij
Mode/maatkleding: Kan luisteren naar instructies (vergelijk 2F: Kan uitleg en instructies over dagelijkse werkzaamheden begrijpen). En bij Entree: kan eenvoudige en feitelijke schriftelijke en mondelinge opdrachten en informatie relevant voor het werk lezen en begrijpen (2F: Kan uitleg en instructies over dagelijkse werkzaamheden begrijpen).
De taken luisteren als lid van een live publiek en luisteren naar radio en tv en naar gesproken tekst op internet zijn niet geïdentificeerd in de selectie van dossiers.
Van de kenmerken van de taakuitvoering zijn voorbeelden gevonden van het kenmerk ‘kan de tekst interpreteren’ en ‘kan de tekst evalueren’. Bijvoorbeeld: Koude- en klimaatsystemen: De servicemonteur koude- en klimaatsystemen neemt vlot de globale informatie over de koude- en klimaatsystemen in zich op en beoordeelt deze (niveau 2F: Kan een oordeel over de waarde van een tekst verwoorden voor zichzelf en kan dit oordeel toelichten). Het kenmerk ‘kan informatie uit de tekst begrijpen’ komt doorgaans niet duidelijk aan bod in de dossiers. Het kenmerk ‘ informatie uit de tekst onthouden en mondeling of
schriftelijk weergeven’ ten slotte , verwijzend naar samenvatten komt slechts in enkele dossiers voor. Zoals in het dossier van Retail operationeel: Kan verkoop- en klantgesprekken voeren en bijbehorende verkoop- en gesprekstechnieken (waaronder LSD: luisteren, samenvatten, doorvragen) toepassen.
De meer specifieke kenmerken die beschreven zijn bij de uitvoering van de taak ‘luisteren’ in het
Referentie Kader Taal (bijvoorbeeld ‘kan beeldspraak en ironie herkennen’; ‘kan onderscheid maken tussen meningen en feiten’; ‘kan de bedoeling van de spreker of het doel van de makers van een programma verwoorden’ komen doorgaans niet voor in de kwalificatiedossiers. Dit zijn taakkenmerken die veelal betrekking hebben op het luisteren naar voordrachten en teksten. In de kwalificatiedossiers wordt daarentegen vaak gerefereerd aan luistervaardigheid in de context van een gesprek kunnen voeren met klanten, gasten en collega’s en hierbij goed en actief kunnen luisteren en doorvragen. Bijvoorbeeld:
Interieuradvies: luistert met aandacht en betrokkenheid naar de klant en vraagt waar nodig door Applicatieontwikkeling: luistert (wanneer hij betrokken is bij de uitvoering van de acceptatietest) aandachtig en begripvol naar anderen wanneer zij kanttekeningen of vragen hebben m.b.t. het gebruik van de applicatie
Entree: De assistent entree luistert actief naar zijn leidinggevende of ervaren collega
Spreken
De taken, zoals omgeschreven in het subdomein ‘spreken’ in het Referentiekader Taal op 2F en 3F (monoloog houden), komen regelmatig terug in de kwalificatiedossiers. In de meeste dossiers gaat het om uitleg en/of instructie kunnen geven over een product of handeling aan een klant of collega. Bijvoorbeeld:
Brood en Banket: legt de werking van de gebruikte grondstoffen en ingrediënten en de mogelijkheden binnen het assortiment helder uit en straalt hierbij deskundigheid en geloofwaardigheid uit (2F: Kan in grote lijnen redenen en verklaringen geven voor eigen meningen, plannen en handelingen en kan een kort verhaal vertellen).
ICT en mediabeheer: is in staat om op een heldere, duidelijke en niet ICT inhoudelijke wijze een klant of opdrachtgever zijn functioneel ontwerp toe te lichten en/of te presenteren (2F: Kan informatie verzamelen om over een onderwerp uit eigen interessegebied een voorbereide presentatie te geven).
Van de kenmerken van de taakuitvoering komt met name afstemming op publiek regelmatig in de kwalificatiedossiers terug. In de meeste dossiers gaat het om uitleg en/of instructie kunnen geven over een product of handeling aan een klant of collega. Vaak wordt in de dossiers specifiek genoemd dat het moet gaan om ‘duidelijke of heldere uitleg’ waarbij het taalgebruik is afgestemd op de doelgroep. Deze vaardigheden worden ook benoemd in het Referentiekader Taal. Enkele voorbeelden van afstemming op publiek:
Applicatieontwikkeling: Vermijdt bij zijn uitleg van het functioneel ontwerp het gebruik van vakjargon en weet een vertaalslag te maken zodat het voor de klant/zijn gesprekspartner helder is.
ICT en Mediabeheer: Is in staat om het functioneel ontwerp op een begrijpelijke wijze toe te lichten aan betrokkenen, waarbij de taal en benaderingswijze op de toehoorders is afgestemd.
Echter, deelvaardigheden als: verbindingswoorden gebruiken (kenmerk van samenhang), spreekdoel duidelijk vormgeven) en verschillende doelen met elkaar verbinden (kenmerken van afstemming op doel) komen niet nauwelijks terug in de dossiers.
Leesvaardigheid
Taken: tekstkenmerken en tekstsoorten Zakelijke teksten
Zakelijke teksten betreft informatieve teksten en instructieve en betogende teksten. Dit genre is duidelijk terug te vinden in de kwalificatiedossiers: in vrijwel alle dossiers wordt beschreven dat studenten
informatieve teksten en/of instructies passend bij het vakgebied moeten kunnen lezen. Enkele voorbeelden:
Lezen van informatieve teksten:
Applicatieontwikkeling: Kan stroomdiagrammen lezen en interpreteren Verbrandingsmotortechniek: Kan relevante technische documentatie lezen
Lezen van instructies:
Mode/maatkleding: Kan instructies lezen Optiek: Kan brilvoorschriften lezen en noteren
Afval, Milieu, Beheer & Onderhoud Openbare Ruimte: Kan routeinformatie lezen en begrijpen
Het lezen van betogende teksten komt niet in de dossiers voor.
Kenmerken van de taakuitvoering:
In het Referentiekader worden de volgende kenmerken onderscheiden: techniek en woordenschat;
begrijpen; interpreteren; evalueren/reflecteren; samenvatten; opzoeken. In de omschrijvingen van het gedrag en de kennis en vaardigheden in de kwalificatiedossiers wordt in verschillende dossiers verwezen naar begrijpen, interpreteren, evalueren en opzoeken. Bijvoorbeeld:
Begrijpen: Doktersassistent: haalt betekenis uit teksten met hoge informatiedichtheid: zowel mondeling als schriftelijk.
Interpreteren: Schoenen, Zadels en Lederwaren: Kan commercieel-economische gegevens t.b.v. een onderneming interpreteren.
Evalueren: Sport en bewegen: beoordeelt de verkregen gegevens zorgvuldig, gestructureerd en onbevooroordeeld.
Opzoeken: Pedagogisch werk: gebruikt verschillende bronnen en methoden om relevante informatie te verzamelen/verzamelt doelgericht informatie uit verschillende bronnen.
Techniek en woordenschat en samenvatten komen niet expliciet terug in de dossiers.
Regelmatig wordt indirect beroep gedaan op de leesvaardigheid van de student in omschrijvingen van werkprocessen, zoals in het dossier Brood en Banket: ‘De beginnend beroepsbeoefenaar analyseert bakkerijproducten en het assortiment. Hij/zij raadpleegt vakliteratuur en volgt trends en ontwikkelingen om tot ideeën te komen voor het aanpassen van het assortiment, bestaande recepturen of het ontwikkelen van nieuwe recepturen. De beroepsbeoefenaar werkt ideeën voor het aanpassen of vernieuwen van het assortiment uit en maakt kleine hoeveelheden van aangepaste of nieuwe receptuur. Waar nodig betrekt de beroepsbeoefenaar collega’s en/of leidinggevende.’
Schrijfvaardigheid
Voorbeelden van de verschillende type taken zijn:
Correspondentie: er wordt soms gerefereerd aan voorstellen of verzoeken, maar het is daarbij vaak niet duidelijk of het om schriftelijke of mondelinge taalvaardigheid gaat. Bijvoorbeeld: Juweliersbedrijf:
Formuleert heldere voorstellen voor het optimaliseren van de veiligheids- en bedrijfsvoorschriften ter voorkoming van criminaliteit. Het schrijven van e-mails of brieven komt niet of nauwelijks (expliciet) voor in de dossiers.
Formuleren invullen, berichten, advertenties en aantekeningen. Bijvoorbeeld: Entree: Kan een eenvoudig werkformulier invullen; registreert nauwkeurig werkgegevens.
Verslagen, werkstukken, samenvattingen. Bijvoorbeeld: Interieuradvies: Kan verslagen/rapporten maken (2F: Kan verslagen en werkstukken schrijven met behulp van een stramien en daarbij informatie uit verscheidene bronnen samenvoegen)
De kenmerken van de taakuitvoering zoals omschreven in het Referentiekader Taal komen niet veel voor in de dossiers. Samenhang, afstemming op doel, woordgebruik en woordenschat en leesbaarheid komen niet of nauwelijks voor. Bij de omschrijvingen wordt met name vaak gerefereerd aan afstemming op de
doelgroep. Bijvoorbeeld: Afstemming op publiek: ICT en mediabeheer: Documenteert informatie m.b.t.
storingen volledig en zodanig dat voor gebruikers en beheerders bruikbare naslagwerken beschikbaar zijn.
Ook wordt af toe verwezen naar spelling, interpunctie en grammatica. Bijvoorbeeld: Brood en Banket:
Schrijft een logisch gestructureerd operationeel plan waarbij hij/zij correcte spelling en grammatica hanteert. Keuken: Schrijft een volledig, nauwkeurig en logisch gestructureerd operationeel plan waarbij hij correcte spelling en grammatica hanteert.
Begrippenlijst en taalverzorging
Alleen de dossiers ‘Brood en Banket’, ‘Keuken’ (sector: Voedsel, Groen en Gastvrijheid) en ‘office en managementsupport’ (sector: Zakelijke Dienstverlening en Veiligheid) is een vaardigheid omschreven binnen het domein ‘begrippenlijst en taalverzorging’. Beschrijvingen in de dossiers die hierbij gescoord zijn: ‘schrijft een logisch gestructureerd operationeel plan waarbij hij/zij correcte spelling en grammatica hanteert.’ (Keuken), ‘Schrijft een volledig, nauwkeurig en logisch gestructureerd operationeel plan waarbij hij correcte spelling en grammatica hanteert.’ (Brood en banket) en: ‘Hanteert correcte spelling en grammatica’ (dossier office en managementsupport). (zie ook de voorbeelden hierboven bij
schrijfvaardigheid).
Vakjargon is een onderdeel van begrippenlijst op 2F niveau in het Referentiekader Taal. Hierbij staat echter niet omschreven om welke vaardigheid het gaat; vakjargon (her)kennen, begrijpen of toepassen. In verschillende kwalificatiedossiers wordt aan vakjargon gerefereerd. Soms gaat het daarbij om het
productief gebruik van vakjargon, zoals in het dossier interieuradvies: kan vaktaal/vaktermen uit de interieurbranche gebruiken. In andere dossiers wordt gesproken over receptieve kennis van vakjargon.
Bijvoorbeeld: Paardensport en –houderij: heeft kennis van de gebruikelijke vaktermen en Afval, Milieu, Beheer & Onderhoud Openbare Ruimte: bezit kennis van vakterminologie rond de werkzaamheden op het gebied van AMBOR.