blijven houden dient het dan ook in het licht van de nieuwe veiligheidssitu-atie te worden geïnterpreteerd. In dit licht is het veelzeggend dat minister Timmermans tijdens het debat met de fractiespecialisten over de Neder-landse deelname aan de internationale strijd tegen isis stelde: ‘Volken-recht is, net als alle ‘Volken-recht, levend. Maar in dit geval is het wellicht meer dan ander recht, ook dynamisch. Het rechtsstelsel loopt in het algemeen vaak achter op de praktijk en op de uitdagingen die er zijn. Daar zijn we nu ook getuige van. Je zou de conclusies van de Commissie-Davids best eens kun-nen plaatsen in het licht van de recente ontwikkelingen. Misschien moet de Kamer dat eens overwegen.’20 De cda-fractie heeft hiertoe alvast een eerste aanzet gegeven, nu hopen dat de rest van de Kamer en de regering volgen.
Noten
1 Handelingen ii 2014/15, nr. 9, item 9, p. 3. 2 Zie voor deze omschrijving: Jan Rood en
Rosa Dinnissen (red.), Een wereld in
onzekerheid. Den Haag: Nederlands
Instituut voor Internationale Betrek-kingen ‘Clingendael’, p. 98 (Clingendael Strategische Monitor 2013).
3 Handelingen ii 2014/15, nr. 9, item 9, p. 3. 4 Handelingen ii 2014/15, nr. 9, item 9, p. 3. 5 Zie met name de bijdrage van de
woord-voerder buitenlandse zaken van het cda, Raymond Knops, tijdens het debat van de fractiespecialisten over de deel-name van Nederland aan de internatio-nale strijd tegen isis, te lezen in:
Kamer-stukken ii 2014/15, 27925, nr. 523, pp.
18-22, 43. Zie ook de toespraak van de fractievoorzitter van het cda, Sybrand Buma, te lezen in: Handelingen ii 2014/15, nr. 9, item 9, p. 3.
6 Zie Kamerstukken ii 2014/15, 27925, nr. 523, pp. 43, 45; zie ook Kamerstukken ii 2014/15, 27925, nr. 524, pp. 22, 24-25. 7 Zie bijvoorbeeld: ‘Strikt genomen
ille-gaal en toch legitiem’ (interview met professor Willem van Genugten), de
Volkskrant, 25 september 2014.
8 M.L. Burton, ‘Legalizing the sublegal. A proposal for codifying a doctrine of unilateral humanitarian intervention’,
The Georgetown Law Journal 85 (1996), p.
426.
9 Voor de onderbouwing van dit stand-punt zie: G. Molier, De
(on)rechtmatig-heid van humanitaire interventie. Res-pect voor staatssoevereiniteit versus bescherming van mensenrechten? Den
Haag: Boom Juridische uitgevers, 2003, pp. 343-363.
10 Gabčikovo-Nagymaros Project (Hun-gary/Slovakia), Order of 5 February 1997, I.C.J. Reports 1997, par. 51-52.
11 Zie: http://www.nu.nl/buitenland/ 3890545/syrie-staat-achter-luchtaan-vallen-is.html.
12 Zie: http://www.nu.nl/buitenland/ 3896866/vierhonderd-doden-in-strijd-kobani.html. Ayn al-Arab is de Arabische naam voor Kobani, een Koerdische stad aan de grens met Turkije.
13 Overigens deden België en het Verenigd Koninkrijk ter rechtvaardiging van de navo-bombardementen op Kosovo expliciet een beroep op het beginsel van noodzaak. Zo stelde Groot-Brittannië in het debat van de Veiligheidsraad over de navo-bombardementen: ‘Every means short of force has been tried to avert this situation. In these circum-stances, and as an exceptional measure on grounds of overwhelming
humanita-rian necessity, military intervention is
legally justifiable. The force now pro-posed is directed exclusively to averting a humanitarian catastrophe, and is the minimum judged necessary for that purpose.’ Zie: Molier 2003, pp. 345-346. 14 Tijdens het algemeen overleg in de
Vaste commissies voor Buitenlandse Zaken en Defensie, de Algemene
com-missie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de Vaste commissie voor Veiligheid en Justitie werd door Raymond Knops, Tweede Kamerlid voor het cda, een expliciet beroep op het noodzaakbegin-sel gedaan als juridische rechtvaardi-gingsgrond voor de Nederlandse deel-name aan de strijd tegen isis in Syrië. Zie in dit verband Kamerstukken ii 2014/15, 27925, nr. 523, pp. 18-22, 43, 20. 15 Zie: vvd en PvdA, Bruggen slaan.
Re-geerakkoord vvd – PvdA. Den Haag: vvd/PvdA, 29 oktober 2012, p. 16; zie http://www.rijksoverheid.nl/documen-ten-en-publicaties/rapporten/ 2012/ 10/ 29/ regeerakkoord.html.
16 Artikel 90 van de Grondwet luidt: ‘De regering bevordert de ontwikkeling van de internationale rechtsorde.’
17 Handelingen ii 2014/15, nr. 9, item 9, p. 11. 18 Zie Handelingen ii 2014/15, nr. 9, item 9,
p. 11-13; in dezelfde zin minister Tim-mermans, zie Kamerstukken ii 2014/15, 27925, nr. 524, pp. 22, 24-25.
19 Artikel 25 luidt: ‘1. Necessity may not be
invoked by a State as a ground for preclu-ding the wrongfulness of an act not in conformity with an international obliga-tion of that State unless the act: Is the only way for the State to safeguard an essential interest against a grave and imminent peril; and Does not seriously impair an essential interest of the State or States towards which the obligation exists, or of the international community as a whole. 2. In any case, necessity may not be invo-ked by a State as a ground for precluding wrongfulness if: (a) The international obligation in question excludes the pos-sibility of invoking necessity; or (b) The State has contributed to the situation of necessity. Zie: Draft Articles on Responsi-bility of States for internationally wrong-ful acts. Adopted by the International Law Commission at its fifty-third session (2001). Official Records of the General
Assembly, Fifty-sixth session, Supplement No. 10 (A/56/10), chp.IV.E.1, November
2001, par. 5, p. 334.
20 Kamerstukken ii 2014/15, 27925, nr. 523, p. 43.
Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw zijn politici, beleidsma-kers en wetenschappers ervan overtuigd geraakt dat de rol van religie in internationale aangelegenheden niet genegeerd kan en mag worden. Een mooi voorbeeld van een politicus die tot dat inzicht kwam is voormalig minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright: ‘Net als vele anderen die zich beroepshalve bezighouden met buitenlandse politiek, heb ik de lens waardoor ik de wereld bekijk moeten bijstellen om een situatie te kun-nen bevatten die leek op een nieuwe realiteit, maar die in feite al enige tijd evident was. De jaren negentig van de twintigste eeuw waren jaren geweest van globalisering en spectaculaire technologische vooruitgang; de infor-matierevolutie heeft onze manier van leven totaal veranderd, het werk