Het EcoShape-projectteam heeft in een gezamenlijke werksessie besproken welke aanlegprojecten en
referentiegebieden zich lenen voor een vergelijkende analyse met betrekking tot morfologie, en interactie met de ecologie en beleving. Dit heeft geresulteerd in een selectie van zes gebieden met zandige versterkingen, waarvan de Hondsbossche Duinen (HD) er één is. Daarnaast worden drie strand-/duingebieden die op natuurlijke wijze zijn ontstaan, als referentie in de vergelijking betrokken, met name voor de snelheid van ontwikkelingen in een natuurlijke situatie.
Voor de vergelijking is een structuur (in tabelvorm) opgezet, waarin de uiterlijke fysieke kenmerken en enkele kengetallen van de geselecteerde gebieden staan weergegeven, zodat er een overzicht is van de overeenkomsten en verschillen (tabel 9.1 in hoofdrapport). Gescheiden voor de drie onderzoekthema’s is vervolgens voor
verschillende facetten geïnventariseerd hoe de situatie in het betreffende gebied is. Per thema zijn er twee tabellen (IX.1 – IX.6): één gericht op de ‘voorspelbaarheid’ en één op de ‘stuurbaarheid’ van ontwikkelingen.
Voor thema’s rondom morfologie en vegetatieontwikkeling zijn de gekozen facetten: snelheid, dynamiek, natuurlijkheid en duurzaamheid. Bij dat laatste gaat het voor de morfologie om het behoud van het zandige lichaam, voor de ecologie om de robuustheid van de gecreëerde ecologische waarden en meer specifiek – voor zover gerealiseerd of in potentie haalbaar –de Natura 2000-waarden. De facetten, die bij het thema beleving worden onderzocht, zijn: veiligheid, hinder, recreatieve en landschappelijke waarden, en de kunstwaarde van het gebied, waartoe ook de vindingrijkheid van het ontwerp (‘ingenuity’) behoort. De invulling is gebaseerd op de resultaten van het HD-innovatieproject en relevante publicaties over de andere gebieden.
Door aan de cellen van onderstaande tabellen – zo veel mogelijk – een bepaalde achtergrondkleur toe te kennen wordt aangegeven hoe een project/gebied scoort op de verschillende aspecten (zie de kolomtitels); dit
gescheiden voor de vrij abstracte criteria ‘voorspelbaarheid’ en ‘stuurbaarheid’. Die toekenning is op basis van ‘expert judgement’ gedaan. Voor wat betreft voorspelbaarheid spelen bij morfologie en vegetatieontwikkeling de begrippen systeemgedrag en systeemkennis een cruciale rol. Bij het thema beleving staat de vraag centraal of de subjectieve beleving en waardering overeenkomt met het doel van het gebied (inclusief eventueel genomen maatregelen). Vanwege de verschillende vraagstelling is voor de thema’s morfologie en vegetatieontwikkeling een andere legenda gebruikt dan voor het thema beleving. Voor wat betreft stuurbaarheid gaat het bij alle drie de thema’s om de vraag of er geëigende maatregelen zijn om de ontwikkeling en beleving van het gebied in de gewenste richting te kunnen sturen, nog ongeacht of dat wenselijk of nodig is.
De tabellen zijn op zichzelf te lezen. Voor de precieze invulling van de vergelijkingscriteria zie onderstaand kader. Ter verduidelijking, dus aanvullend op de tabellen, worden de gebieden in paragraaf 9.2 verder beschreven en wordt ieder aangelegd gebied met minstens één ander gebied vergeleken.
Tabel IX.1 Voorspelbaarheid morfologische ontwikkelingen (thema B; morfologie)
Gebied Snelheid Dynamiek Natuurlijkheid Duurzaamheid ontwerp
Zandige versterking
Prins Hendrikzanddijk Nvt (nog in aanbouw) Nvt (nog in aanbouw) Nvt (nog in aanbouw) Nvt (nog in aanbouw)
Hondsbossche Duinen 530.000 m3 in 2 jaar 10 maanden in duin gewaaid; 33 m3/m/jaar; ongeveer gelijk aan verwachting initiële ontwikkeling.
Aan duinvoet en zeewaartse zijde van duin is de meeste dynamiek, tot zeewaarts deel bovenop kruin.
Bij aanleg: natuurlijk beeld door variatie; ontwikkeling: natuurlijk door wind- gedreven processen; versterkt door menselijk ingrijpen (bv. plaatsen wilgenschermen); gelijk aan verwachting; ontstaan duinregel aan zeezijde gaat sneller dan verwacht.
Harde begrenzing aan landzijde (oude zeedijk) is niet natuurlijk.
Profiel blijft bestaan/zand behouden. Vóór aangelegd duin ontstaat nieuwe duinregel. Zandverlies landwaarts door eolisch transport minder dan verwacht; minder doorstuif over duin heen.
Kennemerstrand en -duinen Langzame aanlanding van door longshore getransporteerd zand vanuit het zuiden als gevolg van aanleg havenpieren IJmuiden, fase 1: 1872, fase 2: 1962-67
Langzame aanzanding. Semi-natuurlijk (alleen in het zuiden is de
zeereep natuurlijk) Ontwerp ligt vast. De zeereep zal langzaam aanzanden.
Zandmotor
(incl. eerdere versterking)
Vormverandering aanvankelijk sneller dan gedacht, daarna langzamer; wel volgens. verwacht patroon. Oorzaak versnelling: waarschijnlijk twee uitzonderlijke winterstormen; boven water: langzame veranderingen.
Onder water zeer groot; erosieve kop in brandingszone; veranderende zandbanken; dichtstuivend meer en laugune; klifvorming aan de zeezijde; duinaangroei vertraagd (door opvang van eolisch mobiel zand in duinmeer en lagune); er vormt zich een nieuwe zeereep op de voet van de kustversterking 2008/09. Rest van aangelegd duin is in eerste jaren weinig dynamisch.
Aanleiding voor aanleg is compleet niet natuurlijk; natuurlijke processen creëren een gevarieerde kustlijn; eroderend
hoogoplopend strandprofiel, een spit, een uitbouwende strandvlakte.
Na vier jaar nog 80% gesuppleerd zand binnen aanlegcontouren; als geheel zal de ZM tweemaal langer meegaan dan verwacht.
Spanjaardsduin [wens is om ontwerp aan te passen: verlagen bodem en de hellingen van de vallei etc.; aanleg is te hoog geweest]
Dynamiek van het strand: doorgaande erosie als gebruikelijk op dit kustgedeelte. Eolisch transport vanaf eerste dag van de aanleg; duurt voort en wordt inmiddels door helmaanplant op niet eerder beplante gebieden verder beteugeld.
Natuurlijkheid van de zeereep wordt groter over de tijd. De oude zeereep zal na de ingreep natuurlijker eruit zien.
Na beoogde ingrepen op lange termijn naar verwachting duurzaam.
Waterdunen
Vanaf 2018 getijdewerking; eb en vloed bepalen dan de morfologie
Omdat het debiet van de
doorstroomopening relatief klein is, zal er weinig erosie optreden. Wellicht treedt beperkte golferosie op onder invloed van windgolven.
Lokaal aanwezig; maar beperkt door veelheid aan functies.
Robuust: plantermijn waterkering 200 jaar; rekening houdend met zeespiegelstijging
Vervolg tabel IX.1
Gebied Snelheid Dynamiek Natuurlijkheid Duurzaamheid ontwerp
Natuurgebied
Bornrif Aanlanding is cyclisch proces: tientallen jaren; initieel geeft de aanlanding een grote, bijna instantane, zeewaartse sprong van de kustlijn
Volledig natuurlijk Nvt (natuurlijk proces); toekomst afhankelijk van onderhoud Basiskustlijn (BKL) De Hors natuurlijke aanlanding; vanaf 1749 Toplaag is zeer dynamisch, komt met
stormvloed onder water te staan, waardoor duintjes geplaneerd worden. Embryonale duintjes herstellen zich daarna snel. Aan de zeezijde onderhevig door geulerosie van het Molengat
Volledig natuurlijk Nvt (natuurlijk proces); is robuust
'Groene stranden' (generiek) Legenda
(vanaf aanleg tot 2018)
geen informatie
waarnemingen zijn goed verklaarbaar op basis van de kenmerken en bekende invloedfactoren; systeembegrip (van relevant onderdeel) is groot en/of systeem gedraagt zich eerder deterministisch => goede voorspelbaarheid waarnemingen zijn (enigszins) verklaarbaar op basis van de kenmerken en bekende invloedfactoren; systeembegrip (van relevant onderdeel) is aanwezig en/of systeem gedraagt zich eerder chaotisch => matige voorspelbaarheid waarnemingen zijn niet verklaarbaar op basis van de kenmerken en/of bekende invloedfactoren; systeembegrip (van relevant onderdeel) is gebrekkig en/of systeem gedraagt zich stochastisch => slechte voorspelbaarheid naar verwachting; aanleg nog niet (helemaal) gerealiseerd
Tabel IX.2 Stuurbaarheid morfologische ontwikkelingen (thema B; morfologie)
Gebied Snelheid Dynamiek Natuurlijkheid Duurzaamheid ontwerp
Zandige versterking
Prins Hendrikzanddijk Natuurlijke morfologische ontwikkelingen naar verwachting zeewaarts van de zanddijk beperkt (noodzaak vanuit veiligheidsopgave en polderbemaling); Snelheid van erosie langs de onderwateroever nog onbekend.
Boven water naar verwachting tamelijk laag. ??? Maatregelen als helminplant zijn genomen om zand vast te houden. Resultaten vooralsnog onbekend
Hondsbossche Duinen
(alleen boven water) Initiële verstuiving is af te remmen middels papierpulp, doorstuiving af te remmen middels vegetatie, wilgenschermen en steil/hoog duinprofiel. NB Bij de HD is gestuurd op veiligheid en beperken van hinder (ontwerpeis); de hiervoor genoemde maatregelen zijn genomen.
Te sturen middels wilgenschermen/-takken; aanplant van helm/struweel; luwe laagtes (onbeplante delen). Op kruin van hoog duin is zanddynamiek moeilijk te stimuleren.
Door initiële morfologische variatie aan te brengen, ziet het duin er enisgzins natuurlijk uit, vooral aan zeezijde. Op kruin van hoog duin en plekken met geringere dynamiek is natuurlijkheid moeilijk te creëren.
Is af te wachten. Erosie door wind en golfoploop kan worden tegengegaan middels wilgenschermen vóór duinvoet, en na verdwijnen of volstuiven nieuwe wilgenschermen zeewaarts erbij te plaatsen.
Kennemerstrand en -duinen Substantiële morfologische ontwikkeling is
inmiddels tot stilstand gekomen. Beperkt aanwezig; Alleen zeereep vangt nog zand, waarvan een klein deel in suspensie doorstuift.
Vóór de zeereep beperkte natuurlijkheid door hoge recreatiedruk. De oude zeereep vertoont kalkrijke kwel in de richting van het oude strand, waardoor zeer waardevolle vochtige duinvallei-vegetaties zijn ontstaan. Zandmotor
(incl. eerdere versterking) Gekozen ontwerp ZM ("neus") is niet natuurlijk voor de locatie; maar: de natuur werkt zelf in de richting van meer natuurlijkheid
?
Spanjaardsduin Aanpassen ontwerp. Zie verder bij dynamiek Aanpassen ontwerp. Eolisch zandtransport is tegen te gaan (en gebeurt ook) door helmaanplant.
Waterdunen afhankelijk van gebruik getijdenduikers met
schuiven groot: door getijdenduikers met schuiven
Natuurgebied
Bornrif
De Hors
'Groene stranden' (generiek)
Legenda:
(vanaf aanleg tot 2018)
geen informatie
maatregelen werken (naar verwachting) goed; in lijn met natuurlijke omstandigheden maatregelen werken (naar verwachting) matig; ondergeschikt aan natuurlijke omstandigheden
geen maatregelen mogelijk; genomen maatregelen werken (naar verwachting) niet naar verwachting; aanleg nog niet gerealiseerd