Zelf ben ik onderdeel van de ‘verloren generatie’(1955-1970), generatie Nix. Verloren generaties hebben kennelijk een terugkerend karakter. Want ook mijn dochter, geboren in 1986, behoort tot een verloren generatie. Zo’n 30 jaar verstrijken er dus om weer een verloren generatie te krijgen. Dat geeft de nodige zorgen voor de generatie die nu vier jaar oud is. Met de invasie van het Coronavirus lijkt dat gerechtvaardigd, want Europa zet zich al schrap voor een recessie.
Nu is dat niet het enige probleem; er liggen zelfs bijzonder veel problemen oftewel uitdagingen op ons bord! Iedereen zal ze inmiddels wel kennen en zich afvragen hoe we hier eigenlijk beland zijn. Want ogenschijnlijk is alles stilletjes binnengeslopen, hebben we niet opgelet en vooral weggekeken van de problemen die steeds meer zichtbaar en voelbaar worden.
Niet alleen onze voedselproductie ligt onder vuur maar het totale systeem van uitbuiting en uitputting van onze aardse reserves geeft kopzorgen. Niet alleen worden onze
grondstoffen verkwanseld maar elk leven in welke vorm dan ook wordt tot op het bot uitgekleed. Puur voor meer en meer gewin voor enkelen.
Waarom begin je in een artikel rondom voedsel, productie en distributie in
Godsnaam over economie? Omdat daar in onze inmiddels geglobaliseerde wereld de problemen beginnen, vooral onder het juk van het neoliberale gedachtengoed, en dat heerst wereldwijd.
Tijdens de coronacrisis is een aantal zaken duidelijk geworden die anders niet zo snel opgemerkt zouden zijn. Het is natuurlijk wel bekend dat we tegenwoordig goederen over
de hele wereld verslepen. Handelswaar die aan specifieke eisen voldoet en onder ‘just in time’
management uitgeleverd wordt. (Precies op tijd leveren betekent dat er geen voorraden aangehouden hoeven worden.)
Zelfs dieren voldoen, na een nauwkeurig dieet, precies aan de gewenste eisen voor dat specifieke ‘product’.
Voor gewassen is er ook een standaard zodat alles ‘mooi’ en eenvormig de supermarkt bereikt.
Als er niet tijdig geleverd kan worden vanwege transport- of productieproblemen (bijv. zieke werknemers) ontstaat er een opslagprobleem.
Ook als goederen niet beschikbaar zijn, of niet meer voldoen aan de producteisen ontstaan er problemen. Denk b.v. aan de mondkapjes, en aan geneesmiddeltekorten door geconstateerde kankerverwekkende bestanddelen.
Door haperingen in de productie- en distributieketen loopt nu de zaak helemaal in het honderd.
Met als gevolg dat een heleboel voedsel vernietigd wordt omdat het niet meer afgezet kan Foto: Volkskrant- de voedselzaak 29-12-2018
worden. Je begrijpt dat dieren ook onder deze noemer vallen en niet meer voldoen aan de producteisen omdat ze net iets te zwaar en te vet zijn geworden!
Verder is er een ratrace gaande die winnaars en verliezers creëert. Grote bedrijven wijken uit naar lagelonenlanden en landen die het niet zo nauw nemen met het milieu. Ze kopen enorme hoeveelheden grond op en verbouwen b.v. soja en palmolie, als monoculturen. Daar worden enorme hoeveelheden bos voor gekapt, waarbij de biodiversiteit verloren gaat.
Samen met de curieuze gedachte die er heerst dat biomassa klimaatneutraal verstookt kan worden zorgt het voor een enorme kaalslag wereldwijd. Biobrandstof wordt overigens uit meer gewassen gewonnen en als aanvulling of bijmenging op/in fossiele brandstof voor voertuigen gebruikt. Wat overigens technisch gezien voor motoren weer een probleem geeft zodat ze eerder afgeschreven moeten worden!
Los daarvan worden kleine boeren verdreven van hun land of gedwongen om in monocultuur te verbouwen. Dat zorgt ervoor dat landen waar dit gebeurt niet meer in staat zijn om hun eigen bevolking te voeden en verdwijnen de winsten in de zakken van enkele megaspelers die de totale markt in handen hebben. Kortom, zelfvoorzienend en duurzaam is opgeofferd om enkelen te voorzien van megakapitaal en macht.
In dit fenomeen zitten ook onze eigen boeren klem. Vanwege strenge regelgeving en milieueisen in Nederland kunnen ze zich nauwelijks handhaven in dit globaal geweld. Beslissingen rondom bedrijfsvoering worden steeds meer gedicteerd door overheden, en de ruimte om naar eigen goeddunken te opereren is steeds kleiner geworden. Bovendien worden met elke maatregel de financiële lasten voor de boer fiks verhoogd terwijl veel van deze maatregelen al snel weer ter discussie staan omdat het effect in de praktijk ronduit tegenvalt en niet aan de verwachte oplossing van het probleem bijdraagt. Nee erger, soms wordt het probleem nog groter! Door de aangewezen 166 Natura 2000 gebieden in Nederland is de situatie inmiddels precair omdat het ook de economische ontwikkelingen (uitbreidingsmogelijkheden) remt.
Buiten dat er een enorme polarisatie ontstaat in het maatschappelijk veld, mag duidelijk zijn dat het machtig bedrijfsleven ook niet stilzit.
Inmiddels wordt het overgrote deel aan regelgeving uitgevaardigd door de Europese Commissie decentraal. Dit is Provinciaal niveau en beslaat daarmee uiteindelijk ook onze gemeenten.
Daarnaast bepalen handelsovereenkomsten op internationaal niveau wat wel en wat niet op onze markten verhandeld kan worden.
Nu wil men natuurlijk van alles doen aan de ontstane problematiek van biodiversiteitsverlies, armoede, marktverlies en klimaatbeïnvloeding. En het gros van de boeren wil graag natuur -inclusief werken. Alleen staat er dan een hoop regelgeving en subsidieverlies in de weg.
Nu heeft Europa bepaald dat 25% van de toekomstige producten biologisch verbouwd moeten worden met dus een sterke reductie van gewasverbetering - en bestrijdingsmiddelen.
Grootschalig kan dat vertaald worden in kringlooplandbouw. Met dataverzameling en de inzet van drones wordt momenteel precisielandbouw experimenteel onderzocht. Daarbij worden de gewassen voorzien van de nodige voedingsstoffen op een ecologische verantwoorde manier en wordt middels strokenteelt de biodiversiteit ondersteund. De supermarktketen Lidl heeft dit inmiddels voortvarend opgepakt en is in Duitsland een samenwerking aangegaan met Bioland en
de specificatie van Lidl moet voldoen. Daarmee wordt de biologische teelt meer kenbaar voor een groter publiek.
Afbeelding: Kringlooplandbouw- Wageningen Universiteit
Echter dit is niet voor elk boerenbedrijf weggelegd. Het vergt behoorlijke fondsen en onderzoek om dit te bewerkstelligen. En let op, 75% wordt ook dan nog altijd op andere wijze verbouwd.
Dat in de grootschalige veehouderij dezelfde experimenten worden opgezet is evident. Het betekent ook een grotere energiebehoefte want robots en datacollectie lopen nu eenmaal niet op lucht. Dat hoopt men af te dekken met zonne-energie, windmolens, biomassa, waterstof en eventueel toriumcentrales. Water en thermische energie worden ook onderzocht maar staan niet bovenaan de lijst. Elke oplossing kent zijn eigen problemen die gevolgen hebben voor de openbare ruimte, economie en natuur.
Doordat de olieprijzen dalen vanwege vraaguitval, heeft dit als consequentie dat nieuw plastic goedkoper is dan gerecycled. Dat heeft weer impact op hergebruik en de kringloop.
Bovendien, door hier in Europa strengere eisen te stellen en op hernieuwbare energie in te zetten, ontstaat er een wereldwijde megamarkt in 2e hands goederen. Dat klinkt wenselijk maar dat is het in dit geval niet. Onze auto’s gaan gewoon naar Oost-Europa en Afrika. Onze
afgekeurde stalinrichtingen gaan dezelfde weg en middels handelsverdragen komen die producten ook gewoon weer hier op de markt! Accu’s, mobiele telefoons en witgoed worden naar Nigeria verscheept om daar door arme mensen, onder omstandigheden waarin ze volstrekt onbeschermd zijn, te laten ontmantelen.
Voor mij is het een raadsel wat het milieu en het klimaat hier nu mee opschieten, wereldwijd.
Buiten dat er natuurlijk veel vervuilender energiebronnen ingezet worden dan hier. Waarbij aardgas overigens nog steeds een relatief schone bron is.
Ik kan in dit artikel niet uitputtend beschrijven wat elke keer de gevolgen zijn van maatregelen die genomen worden. De mens is creatief en zoekt altijd naar een weg om te overleven. Velen zullen daarbij ook kiezen voor gewin ten koste van alles. Het financiële stelsel zit ook zo in elkaar dat er voor winst gekozen moet worden, anders overleeft je onderneming niet lang.
Dus het hele concept ‘mens en bedoeling’ moet wellicht op de schop!
Op dit moment worden ca. 40% van de boeren familiebedrijven bedreigd in hun voortbestaan en zijn ze genoodzaakt mee te gaan in de ontwikkelingen om op te schalen, of te zoeken naar een ander verdienmodel.
Dat wordt deels gezocht in het verkorten van de transport- en distributieketen. Je moet dan denken aan boerderijwinkels en lokale markten c.q. foodhallen. Nieuwe verdienmodellen zoekt
men ook in de hoek van combinaties rondom de zorg van ouderen en psychiatrische patiënten.
In combinatie met educatie en productkennis worden er noviteiten uitgedacht. Er worden
kleinschalige biologische en ecologisch verantwoorde gemengde bedrijven opgezet. Deze kunnen meer voor hun producten vragen. Akkerbouw wordt naast veeteelt grondgebonden bedreven, zoals in vroeger tijden gangbaar was dus. Daarmee wordt het milieu niet onnodig belast en is ruimte voor biodiversiteit en instandhouding van kleine landschapselementen. Maar deze bedrijfjes zijn zeldzame parels.
Ook wordt overwogen om zonneparken aan te leggen op landbouwgrond, zodanig dat er ook nog teelt mogelijk is onder de panelen. Maar deze verdienmodellen zullen door de sector zelf bedacht en gecreëerd moeten worden. Het energiemodel wordt deels ontwikkeld op een manier waarbij belastinggeld ingezet wordt om de landbouwsector om te vormen. Mooie ontwikkeling zul je denken, alleen hoeveel kosten kunnen nog op die belastingbetaler afgewenteld worden!
De Weerter landbouwers leveren binnen een straal van 180 km aan met name Duitsland, België en Groot-Brittannië. Zo extreem ver weg is dat niet. Dus of er veel winst te halen valt uit
verkorting van de afzetketen is de vraag.
Er zijn in onze regio maar enkele wereldspelers en dan met name in de pluimveesector, en op het gebied van zaadveredeling. Waarin Nederland overigens wereldwijd koploper is.
De inzet van Nederland richt zich ook met name op het exporteren van hoogtechnologische productiemethoden en kennisontwikkeling. De universiteit van Wageningen heeft al vele jaren een hoge status op dit gebied. Enkele samenwerkingsverbanden onder auspiciën van
Wageningen zijn opgericht in Limburg, met een kennis- en verbindingscentrum in Venlo en de Brightland-Chemelot campus in Heerlen. Deze staan dan ten dienste van de agrarische
ondernemers in Limburg die weer in contact staan met de Maastricht health campus. Het is feitelijk een cluster van wetenschappers, voorlichters, onderwijs en ambtenaren die dit netwerk optuigen en aanbevelen.
Dus de landbouwsector is binnen onze gemeentegrenzen niet echt op wereldniveau
vertegenwoordigd. Een korte productieketen op regionaal niveau moet van de grond af aan opnieuw ingericht worden.
In deze coronatijd zijn er wel initiatieven tot directe verkoop aan de consument bijgekomen, maar je moet als consument rond gaan toeren in de regio om ze te vinden.
Agrariërs proberen zich digitaal te verenigen en rechtstreeks te bezorgen bij de consument.
Vindbaar zijn, blijkt echter behoorlijk lastig op het drukke internet.
Daarbij is niet alles biodynamisch verbouwd en biedt daarmee geen meerwaarde voor de kritische consument.
Al deze verdienmodellen vereisen de nodige financiële ondersteuning en beperken daarmee het aantal boeren dat over kan schakelen op dit soort modellen. Bovendien is deze markt snel verzadigd want de vraag is niet eindeloos.
De roep om duurder voedsel – zodat we de echte prijs van productie betalen met name voor dierlijk eiwit – kent een keerzijde. De inmiddels stevig gegroeide sociale onderlaag zakt dan meteen door het ijs. Deze mensen kunnen zich nu al nauwelijks vers voedsel permitteren en kiezen daarom vaak voor hoogcalorisch en industrieel vervaardigd voedsel. Het effect is ook steeds meer zichtbaar in onze maatschappij. Amerikaanse toestanden alom die ik niet nader hoef te benoemen maar die makkelijk te herkennen zijn in onze inmiddels tamelijk gure maatschappij.
De voedselbanken en rijen wachtenden zijn dan wel niet direct zichtbaar maar steeds groeiende,
Inmiddels zijn 151.000 gezinnen in Nederland van de voedselbank afhankelijk. En het aantal daklozen beloopt meer dan 40.000 en groeit met de dag. Het beleid van de coalitie Rutte is erop gericht de komende jaren de sociale zekerheid verder af te bouwen, te beginnen met de zwakste groepen in onze samenleving! Deze groepen komen nu al elke maand geld te kort en de lonen van werknemers in het algemeen zijn al veertig jaar niet gestegen!
De onzekerheid voor de jeugd is enorm toegenomen waar het arbeid en wonen betreft. Ze beginnen hun loopbaan met stevige studieschulden (€ 60.000 is niet ongewoon) áls ze al hebben kunnen studeren! En zijn voornamelijk aangewezen op flexibele arbeidscontracten.
Om het milieu te sparen en de bevolking te kunnen blijven voeden, wil men nu overschakelen naar plantaardig eiwit. Vegetarische producten verschijnen dan ook aan de lopende band op de markt. Veel wordt vanuit industriële producenten aangedragen en ze hebben daardoor dezelfde mankementen als traditionele producten; ze zijn te vet, te zoet, te zout. Het vereist een flinke kennis van voedingsleer en bereidingstechnieken om volwaardige voedingsmiddelen binnen te krijgen. Dat is aan te leren natuurlijk, maar in een 24uursmaatschappij niet altijd eenvoudig. Niet voor niets is de bezorging van maaltijden een groeisector. Daarbij zullen de sociaal zwakkeren steeds meer ingepalmd worden door de fastfood sector.
Met de komst van corona is de digitale verkoop van voedsel verder toegenomen. Dit concept van bezorgen aan huis van kant-en-klaar voedsel creëert weer een ander fenomeen namelijk het
‘dark kitchen’ concept. Keukens die alleen nog maar uitleveren aan organisaties die bezorgen en die geen fysieke ruimte hebben waar verkoop plaatsvindt.
Men kan wel hopen dat dit model niet uit zal breiden, maar de stijgende cijfers weerspreken dat volledig. Het af en aan rijdend en gestreste transportverkeer dat hiermee gemoeid is, verdient ook kritische aandacht, evenals de uitgeholde arbeidsvoorwaarden.
Het idee van kleinschalig zelfvoorzienend opereren, dus eigen teelt en productie plus verwerking op zich nemen, is een idealistisch en romantisch ideaal. Alleen al de arbeid die daaraan
verbonden is, los van de hoeveelheid benodigde grond, maakt het ondoenlijk naast een reguliere baan. Het is alleen weggelegd voor een kleine groep gemotiveerde mensen die er tijd of geld voor heeft om de benodigde arbeidskracht in te huren. Het concept Herenboeren en soortgelijke coöperaties zijn er voorbeelden van.
akkerland van Herenboeren Weert, augustus 2020
Er zijn veel kleinschalige initiatieven die aantrekkelijk ogen en educatief een rol kunnen
vervullen. Die onze ruimtelijke omgeving verfraaien en die de natuur meer tastbaar maken, zoals tiny forests, voedselbossen en stadslandbouw. Maar dat ze de oplossing kunnen bieden voor onze problemen rondom voedselvoorziening, bodemuitputting, biodiversiteit en natuur valt te betwijfelen. Zeker omdat er geen enkele aanwijzing is dat er internationaal veel verandering zal komen in het verhandelen van goederen door mega machtige bedrijven. Er zijn geen indicaties dat uitbuiting en uitputting gestopt gaan worden. De situatie rondom Corona heeft wereldwijd juist het aantal armen doen groeien. Digitale technologie kan en wil voortdurend alles onder controle houden en laat megaspelers nog groter worden. Dat veegt een heleboel kleine initiatieven gewoon van de kaart en maakt creatieve, kleinschalige innovatie praktisch onmogelijk.
Het is om die redenen dat ik dit schadelijke economische model belicht dat duurzaamheid enorm in de weg staat omdat het weigert aan herverdeling van goederen, grondstoffen en geld te doen.
En daarmee mens, dier en klimaat schade toebrengt, te beginnen bij de meest kwetsbaren in sociaal maatschappelijke systemen.
Het is dus een groot complex verhaal van oorzaak en gevolg en het geeft aan dat de mens wereldwijd zal moeten samenwerken om deze perverse manier van uitbuiting te stoppen.
Alleen als burgers meer macht naar zich toe kunnen trekken en eigenaar worden van grond, gemeenschappelijke basisvoorzieningen als energie, water, zorg, en veilig onderdak met toegang tot voldoende gezond voedsel zal er een gewijzigde situatie ontstaan voor zowel onze natuur als onze boeren.
De huidige burgerinitiatieven en participatieprojecten kennen helaas geen of nauwelijks eigenaarschap voor burgers! Hun rechten blijven hangen in het ongewisse en dat schept een ongelijk speelveld voor volksvertegenwoordiging en actieve burgers. Afhankelijk van de kapitaalkracht van een gemeente ontstaan er grote verschillen, met rechtsongelijkheid tot gevolg.
Deze ongelijkheid en de polarisatie hebben we te danken aan het al eerder aangehaalde neoliberaal beleid.
Ondanks de doctrine van de vrije liberale markt is de overheid erachter gekomen dat die marktwerking toch niet zo zaligmakend is.
Voor de situatie in Nederland, en breder in Europa, betekent dat men is gaan sturen en reguleren om weer grip te krijgen. ‘Men’ dat zijn de bestuurlijke elite, de politiek en, met een grote vinger in de pap, het bedrijfsleven. Met het gevolg dat er nu geen sprake meer is van echte markt maar van een geleide economie. Dat is op zich weer een verstoring.
Omdat de overheid het niet alléén kan, worden er nu allerlei privaat – publieke samenwerkingen aangegaan. Onze belastinggelden verdwijnen zo in een systeem dat niet meer te controleren is.
Zeker omdat met de decentralisatie van bevoegdheden naar lagere overheidsorganen en gelijktijdige bezuiniging op publieke middelen er fikse problemen ontstaan in organisatie en financiering. Daardoor gaan regio ’s gedwongen samenwerken.
Het mag duidelijk zijn dat al die organen het intens moeilijk maken om een transparant systeem op te tuigen dat voor elke burger inzichtelijk en controleerbaar is. Ook voor onze
volksvertegenwoordiging is het inmiddels ondoenlijk gezien de genoemde complexiteit, en het gebrek aan menskracht, kennis en geld.
Er is geen makkelijke oplossing voor dit globaal probleem en het zal inderdaad een hele uitdaging zijn om het dusdanig te sturen dat ook de kwetsbare entiteiten van zowel menselijke als dierlijke en plantaardige aard overeind blijven.
Er zal dus een systeemverandering moeten komen waarin niet alleen ‘goedkoopst’ het criterium is.
Ondanks de inspirerende ideeën en initiatieven zal de realiteit onder ogen moeten worden gezien. Anders blijft men hangen in halfslachtige maatregelen en opereren voor de bühne. Dan zal de kloof tussen degenen die het zich kunnen permitteren en diegenen die dat niet kunnen, verder toenemen. Wat het niet onvoorstelbaar maakt dat uiteindelijk de wal het schip zal keren.
Voorafgegaan door wat nu nog sciencefiction is, een soort van ‘Mad Max’ wereld dus.
Is er nu niets positiefs te melden dan? In ieder geval is er inmiddels bewustwording van een uiterst precaire toestand. Wordt er naarstig gewerkt aan reparatie van het systeem en werken burgers aan herstel van hun eigen omgeving. Dat is ook de aangewezen plaats want op globale ontwikkelingen hebben we weinig invloed.
De kanttekening daarbij is dat het herstel voornamelijk technologisch gedreven is. Met de implicatie dat alles van a tot z te controleren is, in tijd en geld. Dat maakt de individuele burger zeer kwetsbaar voor
machtsstructuren. En daarmee ook de hele groep. Die, ik herhaal het maar even, zich nergens meer kan
beroepen op collectief eigenaarschap.
Daarmee is elke invloed op machtsstructuren volledig in rook opgegaan.
De machthebbers op hun blauwe ogen vertrouwen is tot nog toe niet zo’n goed idee gebleken. Er is dus nog
de nodige strijd te leveren en meer en meer is het noodzakelijk dat burgers dit zij aan zij doen, en zich niet uit elkaar laten spelen door de ‘ander’ als zondebok te gaan zien.
de nodige strijd te leveren en meer en meer is het noodzakelijk dat burgers dit zij aan zij doen, en zich niet uit elkaar laten spelen door de ‘ander’ als zondebok te gaan zien.