Verder onderzoek

Het verder onderzoeken van de invloed van de persoonlijke en culturele eigenschappen van de accountant op het ethische oordeel kan een mooie aanvulling zijn op dit onderzoek. Uit Figuur 1 Hunt & Vitell blijkt dat deze eigenschappen meespelen bij het vormen van een ethisch oordeel en de uiteindelijke actie. Gebaseerd op de theorie van Hunt & Vitell (1993) hebben Steenhaut & van Kenhove (2006) een aantal persoonskenmerken onderzocht en de invloed hiervan op ethische overtuigingen gemeten. Door deze waarden mee te nemen in een volgend onderzoek wordt een completer beeld verkregen over de vorming van het uiteindelijke

ethische oordeel, specifiek voor de accountant. Voor recruiters van accountantsorganisaties kan dit van belang zijn. Zij zoeken naar potentiële werknemers en deze potentiële werknemers moeten in veel gevallen persoonlijkheidstesten maken voorafgaande aan een sollicitatie. Uitkomsten van een onderzoek waarbij ook persoonlijke waarden worden meegenomen kan helpen bij het uitzoeken van een geschikte kandidaat.

Een ander mogelijk vervolg onderzoek is het verschil tussen het oordeel en de actie. Na bepaling van het oordeel aan de hand van een enquête zou een observatie kunnen plaatsvinden om de werkelijke actie vast te kunnen stellen.

Ook kan er onderzoek gedaan worden naar het ethische oordeel van de accountant en de invloed hiervan op de kwaliteit van de controlewerkzaamheden. Uit onderzoek van

Mohammed & Mohammed (2013) is gebleken dat integriteit en objectiviteit in relatie staat tot de kwaliteit van controlewerkzaamheden. Omdat deze onderzoeken niet in Nederland zijn uitgevoerd kan het interessant zijn om deze onderzoeken opnieuw uit te voeren in Nederland. Als laatste zou de doelgroep breder opgezet kunnen worden. In dit onderzoek is de doelgroep beperkt tot studenten/jonge assistent-accountants en senior managers/partners/directors. Om

een beeld te krijgen over het ethische oordeel van de gehele accountantsberoepsgroep zal er onderzoek moeten plaatsvinden op alle functieniveaus.

Referenties

Accountant.nl, 2012. Ledenbestand NBA, geraadpleegd op 15-7-2014.

Alteer, A.M., Yahya, S.B & Haron, M.H. (2013). Auditors’ personal values and ethical judgement at different levels of ethical cimate: a conceptual link. Journal of Asian Scientific Research. 3(8): 862-875

Anscombe, G.E.M. (2000). Intention. Harvard University Press.

Bernardi, R.A. (1997). An Examination of Moral Development Within Public Accounting by Gender, Staff Level and firms. Contemporary Accounting Research. 14(4): 653-68.

Bodkin, C.D. & Stevenson, T.H. (2007). University students’ perceptions regarding ethical marketing practices: affecting change through instructional techniques. Journal of Business Ethics. 72(3): 207-228

Brugman, D. en M.E.W. Weisfelt (1996). The development of moral reasoning and

professional Judgments of auditors in public practice. The Ethics of Accounting and Finance: Trust, Responsibility and Control. 191-211

Chan, S. Y. S. & Leung, P. (2006). The effects of accounting students’ ethical reasoning and personal factors on their ethical sensitivity. Managerial Auditing Journal. 21(4): 436-457 Choo, F. (1995). Auditors’ judgement performance under stress: a test of the predicted relationship by three theoretical models. Journal of Accounting, Auditing & Finance. 10(3): 611-641

Colle, S. de & Werhane, P.H. (2008). Moral Motivation Across Ethical Theories: What Can We Learn for Designing Corporate Ethics Programs? Journal of Business Ethics. 81(4): 751-764

Collins, K.M. & Killough, L.N. (1989). Managing stress in public accounting. Journal of Accountancy. 167(5): 92-98

Conroy, S., Emerson, T. & Pons, F. (2010). Ethical attitudes of accounting practitioners: are rank and ethical attitudes related? Journal of Business Ethics. 91(2): 183-194

Dekker, G. (2011). Strengste accountant is religieuze dame op leeftijd. Accountant. September 2011: 12-15

Emanuels, J.A. (1995). Overwegingen van accountants bij beslissingen in conflictsituaties. Amsterdam: Thesis Publisher.

Emerson, T.L.N., Conroy, S.J. & Stanley, C.W. (2007). Ethical attitudes of accountants: recent evidence from a practitioners’ survey. Journal of Business Ethics. 71(1): 73-87

Enyon, G., Hill, N.Y. & Stevens, K.T. (1997). Factors that influence the moral reasoning abilities of accountants: Implications for universities and the profession. Journal of Business Ethics. 16(12/13): 1297-1309

Felipe, G.M., Imoniana, J.O., Domingos, L.C. & Soares, R.R. (2012). The auditor’s ethical responsibility: an exploratory study on the perception of the independent auditors and educators. Journal of Academy of Business and Economics. 12(1): 60-76

Finn, D.W., Chonko, L.B. & Hunt, S.D. (1988). Ethical Problems in Public Accounting: The view from the top. Journal of Business Ethics. 7(8): 605-615

Folkers, S. & Quadackers, L. (2013). Hoe ethisch zijn accountants in business? Accountant. Januari/februari 2013: 42-45

Goldman, A. & Barlev, B. (1974). The auditor-firm conflict of interests: its implications for independence. Accounting Review. 49(4): 707-718

Guffey, D.M. & McCartney, M.W. (2008). The perceived importance of an ethical issue as a determinant of ethical decision-making for accounting students in an academic setting. Accounting Education: an international journal. 17(3): 327-348

Hunt, S.D. & Vitell, S.J. (2006). The General Theory of Marketing Ethics: A Revision and Three Questions. Journal of Macromarketing. 26(2): 143-153

IFAC, 2007. Defining and developing an effective code of conduct for organizations. International good practice guidance, juni 2007

Kaptein, M. (2011). Toward effective codes: testing the relationship with unethical behavior. Journal of Business Ethics. 99(2): 233-251

Kerr, D.S. & Smith, L.M. (1995). Importance of and approaches to incorporating ethics into the accounting classroom. Journal of Business Ethics. 14(12): 987-995

Kohlberg, L. & Hersh, R.H. (1977). Moral Development: A Review of the Theory. Theory Into Practice. 16(2): 53-59

Kolk, B. van der (2011). De accountant en het grijze gebied. Maandblad Accountancy & Bedrijfseconomie. April 2011. 186-197

Kung, F.H. & Huang, C.L. (2013). Auditors’ moral philosophies and ethical beliefs. Management Decision. 51(3): 479-500

Lampe, J.C. & Finn, D.W. (1992). A model of auditors’ ethical decision processes. Auditing: A Journal of Practice & Theory. 11: 33-59

Landes, C.E. (2004). On high standards of auditing ethics and behavior. CPA Journal. 74(2): 9-11

Limperg Jr., Th. (1932). De functie van den accountant en de leer van het gewekte vertrouwen. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfshuishoudkunde. 2: 17-20

López, D.M. & Peters, G.F. (2012). The effect of workload compression on audit quality. Auditing. 31(4): 139-165

MacDonald, J.E. & Beck-Dudley, C.L. (1994). Are Deontology and Teleology Mutually Exclusive? Journal of Business Ethics. 13(8): 615-6123

Majoor, B. & Kollenburg, J. van (2011). Grondslagen van Auditing & Assurance. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers bv.

Mayer-Sommer, A.P. & Loeb, S.E. (1981). Fostering More Successful Professional Socialization Among Accounting Students. The Accounting Review. 56(1): 125-136 Mohammed, A.A.M. & Mohammed, I.O. (2013). The Effect of Auditors’ Ethics on Their Detection of Creative Accounting Practices: A Field Study. International Journal of Business and Management. 8(13): 118-136

NBA, (2013a). Toelichting op de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO). www.nba.nl

NBA, (2013b). Toelichting op de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). www.nba.nl

NBA, (2013c). Handleiding Regelgeving Accountancy (HRA). www.nba.nl NBA, (2014). Verschillenanalyse ViO t.o.v. NVO en CoE. www.nba.nl

Pflugrath, G., Martinov-Bennie, N. & Liang, C. (2007). The impact of codes of ethics and experience on auditor judgments. Managerial Auditing Journal. 22(6): 566-589

Ponemon, L.A. & Donald, Sr., F.A. (1991) Internal auditors’ perceptions of whistle-blowing and the influence of moral reasoning: an experiment. Auditing. 10(2): 1-15

Rest, J.R. (1986). DIT: Manual for the defining issues test. Minneapolis: University of Minnesota Center for the Study of Ethical Development.

Shafer, W.E. (2002). Ethical pressure, organizational-professional conflict, and related work outcomes among management accountants. Journal of Business Ethics. 38(3): 263-275 Steenhaut, S. & Kenhove, P., van. (2006). An Empirical Investigation of the Relationship among a Consumer’s Personal Values, Ethical Ideology and Ethical beliefs. Journal of Business Ethics. 64(2): 137-155

Svanberg, J. & Öhman, P. (2013). Auditors’ time pressure: does ethical culture support audit quality? Managerial Auditing Journal. 28(7): 572-591

Sweeney, B., Pierce, B. & Arnold Sr., D.F. (2013). The impact of perceived ethical intensity on audit-quality-threatening behaviours. Accounting and Business Research. 43(2): 112-137

Thoma, S.J. (1986). Estimating Gender Differences in the Comprehension and Preference of Moral Issues. Development Review. 6: 165-80.

Thorne, L., Massey. D.W. & Jones, J. (2004). An investigation of social influence: explaining the effect of group discussion on consensus in auditors’ ethical reasoning. Business Ethics Quarterly. 14(3): 525-551

Utami, I. & Supriyadi. (2013). Flexible working arrangement and stress management training in mitigating auditor’s burnout: an experimental study. Accounting & Taxation. 5(1): 97-113 Valckx, V. & van der Weijden, L. (2014). Nieuwe gedragscode voor accountants: het gaat om professioneel en integer zijn. Spotlight. 21(1): 6-8

White Jr, R. D. (1999). Are woman more ethical? Recent findings on the effects of gender upon moral development. 459-471.

Websites: www.nba.nl

Bijlage 1: enquête inclusief codeboek.

Het codeboek is verwerkt in deze enquête, dit is in groene kleur weergegeven bij de vragen.

Beoordelingsvragen

(zet een cirkel om het nummer van uw keuze)

Voor mijn enquêtevragen heb ik drie dimensies gedefinieerd: business operations, werkdruk en gedragsregels. Per dimensie zijn een aantal situaties opgenomen.

U dient een oordeel te geven over de gegeven acties die behoren bij de specifieke situaties. U geeft uw oordeel op een schaal van 1 tot en met 7.

1: Altijd onacceptabel 7: Altijd acceptabel

Business Operations: vragen over de dagelijkse gang van zaken bij de uitvoering van de activiteiten die leiden tot het genereren van de winst van de accountantsorganisatie.

1. Voor het uitvoeren van een controleopdracht bent u met de cliënt een budget van €25.000 overeengekomen. Inclusief meerwerk bedragen de daadwerkelijke kosten €23.000. Ondanks dat de kosten inclusief meerwerk binnen het budget blijft, wordt u gevraagd door uw leidinggevende om het meerwerk aanvullend te factureren. De totale facturatie bedraagt het budget (€25.000) en meerwerk (€6.000), totaal € 31.000.

U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 2. Uw collega voert werkzaamheden uit voor de controle van de jaarrekening van klant A. Het budget voor de controle van de van jaarrekening van Klant A is krap, en feitelijk is er geen budgetruimte meer voor afwikkeling van de afrondende werkzaamheden. Daarnaast heeft Klant A aangegeven dat er geen ruimte is om eventueel meerwerk in rekening te brengen. Uw collega vertelt verder dat zij ook jaarrekeningcontrolewerkzaamheden uitvoert voor klant B, en deze klant B heeft een ruim budget. Zij vertelt dat ze uren van klant A schrijft op klant B, klant B heeft immers ruimte over op het budget.

U beschouwt de actie van uw collega als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 3. Jaarlijks worden uw collega’s maar ook uzelf beoordeeld op het functioneren als professional in de accountantsorganisatie. U moet meerdere collega’s beoordelen, u kunt het goed vinden met uw collega’s, maar met één collega spreekt u ook regelmatig buiten werktijd af. De betreffende collega is qua werkzaamheden net onder het gemiddelde niveau en zijn inzet kan ook beter. Omdat u graag een drankje met hem drinkt en een goede relatie met hem wilt behouden besluit u hem een betere beoordeling te geven dan hij eigenlijk verdient. U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel

4. U bent werkzaam bij een Big-4 accountantsorganisatie, deze organisatie levert naast controle ook andere diensten, zoals advies. U bent op de hoogte van de regelgeving per 1-1-2013 zoals vastgelegd in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta), dat aan Organisaties van Openbaar Belang niet een combinatie van controle- en adviesdiensten mogen worden geleverd. Een van uw klanten, een OOB klant, maakt al jaren gebruik van fiscaal advies naast de gebruikelijke jaarrekeningcontrole. Er is geen contract aanwezig voor het geven van fiscaal advies in het jaar 2014. Het management van uw organisatie besluit, na verzoek van de klant een klein fiscaal advies te geven in 2014, de kosten bedragen slechts €5.000. U bent creatief en verantwoordt de fee als fee voor controle van de jaarrekening.

U beschouwt uw actie als:

Werkdruk

5. Het is begin januari en de werkdruk binnen de accountantsorganisatie waar u werkzaam bent is extreem hoog. Het management van de accountantsorganisatie waar u werkzaam bent vraagt u om de komende 8 weken iedere avond en in het weekend door te werken, en zo gemiddeld tussen de 60 en 70 uren per week werkzaam te zijn voor de accountantsorganisatie.

U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 6. In aanvulling op vraag 5, u merkt dat er een aantal collega’s zijn die ondanks het verzoek van de leidinggevende geen extra overuren maken. Wat vindt u van het gedrag van deze collega’s.

U beschouwt de actie van uw collega’s als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 7. Het is begin januari, een collega (manager) van u komt met het bericht dat hij per 1 april uit dienst treed. Het management van uw accountantsorganisatie besluit niet direct een vervanger aan te nemen. Jullie zitten samen in een team en bedienen een aantal klanten, per april moet u zijn taken voor de betreffende klanten overnemen ondanks dat u bij het management hebt aangegeven het gevoel te hebben nog niet voldoende geëquipeerd te zijn voor de werkzaamheden.

U beschouwt de actie van het management als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 8. U maakt deel uit van een controleteam voor de controle van de jaarrekening van een kleine verzekeringsmaatschappij. Vorig jaar bestond het team nog uit zeven leden, maar er zijn een aantal collega’s uit dienst getreden waardoor het team nu nog uit vier leden bestaat en met deze vier collega’s moet u de werkzaamheden uitvoeren. De tijd die staat gepland voor de balanscontrolewerkzaamheden bedraagt net als vorig jaar twee weken. Uw direct leidinggevende verwacht van u, dat u dit jaar meer taken oppakt, en de controle net als in voorgaande jaren binnen twee weken wordt afgerond.

U beschouwt de actie van de direct leidinggevende als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel

Gedragsregels (VGBA, ViO, HRA)

9. De accountantsorganisatie waar u werkzaam bent sponsort een festival, naast het sponsoren is de accountantsorganisatie

verantwoordelijk voor de controle van de jaarrekening. U bezoekt jaarlijks het festival ten behoeve van de jaarrekeningcontrole en ziet op het festivalterrein grote reclameborden hangen met de naam van de accountantsorganisatie waar u werkzaam bent. U bent op de hoogte van de regels met betrekking tot zakelijke relaties zoals vermeldt in de ViO per 1-1-2014.

U beschouwt de combinatie van sponsoring en controle werkzaamheden als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 10. Een van uw collega’s is vorige maand uit dienst getreden. De betreffende collega is nu werkzaam bij een concurrent

accountantsorganisatie. Uw collega had met een aantal klanten een goede band en geeft morgen een afscheidsetentje waarbij hij enkele klanten van uw accountantsorganisatie uitnodigt.

U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 11. De accountantsorganisatie Firma A en Firma B zijn bezig met een fusietraject. Als onderdeel van dit fusietraject beoordelen vertegenwoordigers van de beide firma’s elkaars cliënt dossiers om een beter begrip te krijgen van elkaars cliëntenportefeuilles. Zowel

Firma A als Firma B verlenen elkaar toegang tot specifieke cliëntdossiers, zonder daar de respectievelijke cliënten van op de hoogte te stellen en onderlinge geheimhoudingsafspraken te formaliseren.

U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 12. Karel de Vries, RA, is werkzaam als accountant bij een Big4 accountantsorganisatie. Zijn vader handelt als hobby in aandelen op de beurs. Karel de Vries heeft een aantal beursfondsen als klant, hij beschikt over vrij specifieke informatie van de beursfondsen. Karel praat tijdens het zondagmiddag koffie uurtje vaak met zijn vader over zijn werk. Zijn vader maakt gebruik van de informele informatie die hij krijgt van Karel bij het maken van investeringsbeslissingen.

U beschouwt de actie van Karel om over klanten te praten met zijn vader als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 13. Mohammed, RA, accountant bij een Big4 accountantsorganisatie, gaat met een klant van hem uiteten. De reden van het etentje is de gezamenlijke voorliefde van Mohammed en zijn klant voor de Italiaanse keuken, het toeval wil dat ze een zelfde favoriet restaurant hebben. Het restaurant met enkele sterren presenteert aan het eind van de avond de rekening € 393,25. De klant en Mohammed besluiten om de rekening te delen.

U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel

14. In aanvulling op vraag 13, de klant waardeert het persoonlijke contact met zijn accountant Mohammed. Als blijk van waardering heeft de klant als uiting van gastvrijheid een niet-zakelijk geschenk meegebracht voor Mohammed. Mohammed, RA, neemt tijdens het etentje met de klant het geschenk (een mooie pen met een waarde van €99,50) aan van de klant.

U beschouwt de actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 15. U bent werkzaam voor een accountantsorganisatie en hebt een bijdrage geleverd aan het winnen van de offerte van een groot bouwbedrijf. Echter gedurende het offerteproces is het bouwbedrijf negatief in het nieuws is geweest in verband met vermeende omkoping van ambtenaren voor het verkrijgen van nieuwe opdrachten. Ondanks de aantijgingen vanuit de media, heeft het management van uw accountantsorganisatie besloten om de offerte werkzaamheden te continueren met als argument dat de omkoping niet is bewezen. U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 16. Partner A, van een Big4 accountantsorganisatie, nodigt enkele klanten uit mee te gaan naar een groot sportevenement in het buitenland en zal het grootste deel van de reis bekostigen voor de klant.

U beschouwt deze actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel

17. U hebt een meningsverschil met uw klant, een groot beursgenoteerd bedrijf. Het meningsverschil betreft de hoogte van de voorziening incourante voorraden, welke volgens u fors te laag is. Echter is de klant niet van plan de voorziening te verhogen (en dus het resultaat te verlagen) en dreigt naar een andere accountant over te stappen. Onder deze druk wordt het compromis gesloten om slechts de helft van het verschil toe te voegen aan de voorziening, zodat het resterende verschil vlak onder de door u gehanteerde materialiteit blijft. U beschouwt deze actie als:

18. U bent lid van het controleteam van Klant C. De divisiedirecteur van deelneming X heeft in het kader van zijn beoordelingsgesprek de interne omzetcijfers die hij rapporteert aan de directie wat opgefleurd. Op deze wijze stelt hij zijn positie en bonus veilig. U constateert bij toeval tijdens de uitvoering van uw werkzaamheden deze werkwijze. Het betreft echter een interne rapportage, die u niet verder gebruikt voor uw controlewerkzaamheden en ook geen effect heeft op de jaarrekening. Bovendien is het bedrag van de omzetcijfers voor deelneming X en dus ook voor Klant C lager dan de door u gehanteerde materialiteit voor de jaarrekeningcontrole.

U neemt het volgende standpunt in: U besluit een stevig gesprek aan te gaan met de betreffende divisiedirecteur en het daarbij te laten. U beschouwt dit standpunt als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel

19. U bent lid van het controleteam van Klant D. De klant betreft een grote bouwonderneming met circa 400 medewerkers. U bent al enige tijd lid van het team en komt zodoende al 7 jaar over de vloer bij de klant. Inmiddels hebt u een band opgebouwd met medewerkers van verschillende afdelingen in het bedrijf. Bij de controlewerkzaamheden voor de jaarrekening 2013 signaleerde u dat het management bij de verantwoording van het onderhanden werk nog geen rekening heeft gehouden met een te verwachten verlies. Indien het verlies wel wordt genomen zakt de solvabiliteit naar 19%. Indien de solvabiliteit lager dan 20% is zal de bank zijn krediet intrekken. Als gevolg hiervan dreigt ontslag voor ruim 200 medewerkers. U zit in dubio: accepteren van de waardering van het management en zo (in ieder geval nog tijdelijk) het behoud van ruim 200 banen of niet accepteren en eisen dat het verlies genomen moet worden omdat de jaarrekening anders een onjuiste weergave van de werkelijkheid weergeeft.

U besluit dat de klant het verlies moet nemen. U beschouwt uw actie als:

Altijd onacceptabel 1 2 3 4 5 6 7 Altijd acceptabel 20. U bent lid van het controleteam van een woningcorporatie. Uw vader is al enige tijd (twee jaren) ingeschreven bij deze

woningcorporatie om aanspraak te kunnen maken op een seniorenwoning. Tijdens het eindgesprek met de directie vertelt de directie dat uw vader een seniorenwoning is toegewezen ‘Een van de mooiste huisjes’. U weet dat het wachttermijn ruim 4 jaar duurt. U kunt hier melding van maken en nagaan of de toewijzing op een eerlijke manier is gebeurd of U besluit de gegeven informatie te negeren en door te gaan met de bespreking.

U kiest voor het laatste. U beschouwt uw actie als:

Demografische vragen

In document Het ethische oordeel van de accountant. (pagina 40-50)