Consumentenbestedingen en de Energiewende
5.3 Verband consumentenbestedingen en de Energiewende
Deze paragraaf zal een overzicht geven van de consumentenbestedingen in de zin van stroomuitgaven van Duitse burgers en bedrijven in de periode 1998-2012 en vervolgens verder in gaan op het verband tussen de werkgelegenheid en de Energiewende
5.3.1 Consumentenbestedingen/ elektriciteitsrekening
Grafiek 5.1 Elektriciteitsprijzen huishoudens Duitsland
(Bron Deutsche Bank Research, 2012, p. 24)
Bovenstaande grafiek laat zien waaruit de elektriciteitsrekening bestaat van Duitse
burgers. De hoogte van de Energiewende toeslag per kWh is sinds 2004 hard gestegen en maakt nu rond de 15% uit van de energieprijs. De kosten van de Energiewende worden niet alleen door de Duitse burgers gedragen, maar ook deels door de middenstand en de grote bedrijven. Op deze twee laatste actoren gaat de paragraaf verder niet in, maar het is relevant om de verhoudingen te laten zien. Dit is weer gegeven in de grafiek op de volgende pagina.
39
Grafiek 5.2 Kosten kWh elektriciteit voor de Duitse huishoudens, middenstand en grote bedrijven
(Bron Deutsche Bank Research, 2013, p. 4).
3.3.2 consumentenbestedingen en de Energiewende
Er wordt verwacht dat de Duitse overheid de komende tien jaar investeringen zal doen omwille van de Energiewende van 150 miljard euro. Het gevolg hiervan zal een
elektriciteitsrekening zijn van consumenten die rond de 30% is toegenomen in 2020 (The electricity journal, 2012, p. 4). In hetzelfde onderzoek wordt ook gesteld dat de
investeringen mogelijk dubbel zo hoog uitvallen, met een toename van de
elektriciteitsrekening van 60% ten gevolg (p. 5). Pregger, Nitsch, & Naegler stellen in hun onderzoek zelfs dat de kosten van de Energiewende in 2020 rond de 219 miljard euro zullen bedragen (2013, p. 358). In een rapport van de Deutsche Bank over de
Energiewende stellen zij ook dat sinds 2007 de energierekening van Duitse burgers tussen de 20% en 40% is toegenomen en deze nu een van de duurste van Europa is (2013, p. 1).
Aan de andere kant kunnen consumenten zelf bijvoorbeeld zonnepanelen aanschaffen en zo aan de Energiewende verdienen. Doordat dat al op grote schaal gebeurt en er veel concurrentie is, zijn de prijzen van zonnepanelen tussen 2009 en 2012 met 21% gedaald (Schleicher-Tappeser, 2012, p. 66). Daarnaast hebben verschillende Duitse regeringen in de EEG vastgelegd dat de teruglevertarieven elk jaar iets omlaag
40
zullen gaan, om zo de kosten beheersbaar te houden. Dit scheelt in theorie voor de elektriciteitsrekening van de consument (Schleicher-Tappeser, 2012, p. 67).
5.4 Conclusie
Dit hoofdstuk ging over het verband tussen de consumentenbestedingen in Duitsland en de Energiewende. In de tweede paragraaf is vastgesteld dat er een verband kan bestaan tussen investeringen in hernieuwbare energiebronnen en de hoogte van de
elektriciteitsrekening die vervolgens de consumentenbestedingen beïnvloeden. In de derde paragraaf kwam naar voren dat uit verschillende onderzoeken blijkt dat de Energiewende in de zin van investeringen in hernieuwbare energiebronnen een negatief effect heeft op de consumentenbestedingen van de Duitse burgers omdat het ervoor zorgt dat de energierekening erg hoog wordt.
41
Bevindingen
Hier staan de bevinden van het onderzoek. De twee hoofdvragen zullen beantwoord worden met behulp van de resultaten van het onderzoek.
Het antwoord op de eerste hoofdvraag: ‘Hoe is de Energiewende tot stand gekomen en welke actoren spelen hier een belangrijke rol in?’ is gegeven in hoofdstuk 2.
Sinds 1990 heeft het beleid op het gebied van de Energiewende zich ontwikkelt van de stroominvoerwet tot de EEG met de bijbehorende maatregelen in 2012. Het beleid bestaat uit de verbanning van kerncentrales uit Duitsland en de bevordering van het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Deze doelen worden bereikt door middel van een gefaseerde sluiting van de Duitse kerncentrales per 2021. Ook zijn er
terugleververgoedingen voor stroom opgewekt uit hernieuwbare energiebronnen, om zo dit element van het beleid te bevorderen. Het beleid is tot stand gekomen door druk van de Duitse bevolking, politieke partijen en een volwaardige groene sector die elk jaar blijft groeien.
Enkele belangrijke actoren zijn hierboven al genoemd, maar ook
elektriciteitsbedrijven als Eon en actiegroepen zoals BUND hebben een belangrijke rol gespeeld in het tot stand komen van het beleid. Zoals te zien is in de schematische weergave van de actoren in hoofdstuk 2 zijn de meeste actoren voor de Energiewende. De elektriciteitsbedrijven zijn de enigen die soms tegen de Energiewende zijn. Een deel van de stroom wekken ze op door middel van kernenergie. Overigens gebruiken ze hiervoor ook hernieuwbare energiebronnen. Dit is de reden waarom ze soms voor en soms tegen de Energiewende zijn. De actiegroepen en de groene bedrijven zijn grote voorstanders van de Energiewende. De politieke partijen zijn grotendeels voor en het CDU is alleen tegen wanneer de kosten te hoog worden.
In de volgende hoofdstukken is antwoord gegeven op de tweede hoofdvraag: ‘Wat zijn de economische gevolgen van de Energiewende voor de economische groei, de werkgelegenheid en de bestedingen van de consument in Duitsland tijdens de periode 1998-2012?’
42
De Energiewende heeft een positief effect gehad op de economische groei. Dit is deels het gevolg van de grote investeringen die gedaan zijn in hernieuwbare
energiebronnen en deels omdat er sprake is van ‘Green Growth’. Er is sprake van ‘Green Growth’ omdat de investeringen hebben gezorgd voor een grote groene sector die hard groeit. Ook is een deel van de groei van de gehele economie ‘Green Growth’. Het gevaar van de hoge investeringen is dat als de economie niet groeit, de investeringen ervoor kunnen zorgen dat de economie krimpt.
Op het gebied van werkgelegenheid heeft de Energiewende ook een positief effect gehad. Tot 2020 zal de werkgelegenheid toenemen door de hoge investeringen die gedaan worden in hernieuwbare energiebronnen. Na 2020 zal de werkgelegenheid toenemen omdat de energiekosten aanzienlijk zullen dalen.
De Energiewende heeft geen positief effect gehad op de consumentenbestedingen. De kosten van de hoge investeringen in de Energiewende worden grotendeels betaald door de Duitse consument. Daardoor is de elektriciteitsrekening erg hoog en dit drukt op de consumentenbestedingen.
Geconcludeerd kan worden dat de Energiewende op alle drie de economische facetten effect heeft gehad. Op de economische groei en de werkgelegenheid heeft de Energiewende een positief effect gehad en de consumentenbestedingen zijn negatief beïnvloed.
43
Literatuurlijst
Wetenschappelijke artikelen:
Alagappana, N., Orans, R., Wooab, C.K. (2011). What drives renewable energy development? Energy Policy 39, pp. 5099-5104.
Amineh, M.P. & Houweling, H., (2007). Global Energy Security and its Geopolitical Impediments – The Case of the Caspian Region. Perspectives on Global Development
and Technology, 6 (13), pp. 365-388.
Apergis, N., Payne, J.E., 2010. Renewable energy consumption and economic growth: evidence from a panel of OECD countries. Energy Policy 38, 656–660.
Auteur onbekend, (2012). Offsetting the Nuclear Phaseout, Or Energiewende, in Germany. The Electricity Journal 25 (10), pp. 4-5.
Bügsen, U., Dürrschmidt, W. (2009). The expansion of electricity generation from
renewable energies in Germany: A review based on the Renewable Energy Sources Act Progress Report 2007 and the new German feed-in legislation. Energy Policy 37 (7), 2536-2545.
Büttel, F. (2000). Ecological modernization as social theory. Geoforum 31 (1), pp. 57-65. Cetin, M., Egrican, N. (2011). Employment impacts of solar energy in Turkey. Energy
Policy 39, (3), 7184-7190.
Fang, Y. (2011). Economic welfare impacts from renewable energy consumption: the China experience. Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 (9), pp. 5120-5128. Frondel, M., Ritter, N., Schmidt, C., Vance, C., (2010). Economic impacts from the
promotion of renewable energy technologies: the German experience. Energy Policy 38, pp. 4048–4056.
Gross, M. (2011). Energy U-turn in Germany. Current biology, 21 (4), 379-381. Haan, J. de en Rotmans, J. (2011). Patterns in transition: Understanding complex
chains of change. Technological Forecasting and Social Change 78 (1), pp. 90-102. Henneman, P., Loorbach, D. (2012). Burge(r)meesterboek: Methode voor lokale duurzame
44
Hillebrand, B., Buttermann, H.G., Behringer, J.M., Bleuel, M., 2006. The expansion of renewable energies and employment effects in Germany. Energy Policy 34, pp. 3884–3994.
Hockenos, P. (2012). Germany’s renewable energy gamble: Germany dumps nuclear and moves to an aggressive clean energy future. E: The Environmental Magazine, 28 (6), pp. 28-33.
Huber, J. (2008). Pioneer countries and the global diffusion of environmental innovations: Theses from the viewpoint of ecological modernization theory. Global
Environmental Change (18), pp. 360-367.
Jänicke, M. (2008). Ecological modernization: new perspectives. Journal of Cleaner Production
16 (5), pp. 557-565.
Jänicke, M. (2012). ‘Green Growth’: From a Growing Eco-industry to Economic Sustainability. Energy Policy 48, pp. 13-21.
Klessmann, C., Rathmann, M., Jager, de, D., Gazzo, A., Resch, G., Busch, S. & M. Ragwitz (2013). Policy options for reducing the costs of reaching the European
renewables targets. Renewable Energy, 57 (14), 390-403.
Lehr, U., Lutz, C. & Edler, D. (2012). Green jobs? Economic impacts of renewable energy in Germany. Energy Policy 47 (3), 358-364.
Malcorps, J. (2013). Succesvolle energie-revolutie in Duitsland – Waarom ook niet bij ons?
Mathiesen, B.V., Lund, H., Karlsson, K., 2011. 100% renewable energy systems, climate mitigation and economic growth. Applied Energy 88, 488–501.
Palz, W. (2012). Photovoltaic solar energy, spearheading Germany’s renewable energy policy: an example to others. EPJ Photovoltaics 3 (2), 309-312.
Pregger, T., Nitsch, J. & Naegler, T. (2013). Long-term scenarios and strategies for the deployment of renewable energies in Germany. Energy Policy, 59, pp. 350-360. Schleicher-Tappeser, R. (2012). How renewables will change electricity markets in the
next five years. Energy Policy 48, 64-75.
Schrafstetter, S. (2004). History, Memory and the Debate over West Germany’s Nuclear Status, 1954-69. History & Memory 16 (1), pp. 118-145.
45
Boeken:
Jänicke, M. (2011). The European Union as a Leader in International Climate Change Politics. New York: Routledge.
Karapin, R. (2007). Protest Politics in Germany: Movements on the Left and Right Since the 1960’s. University Park: the Pennsylvania State University Press.
.Rapporten en wetten:
BMU. (2007). EEG – The Renewable Energy Sources Act; the Success Story of Sustainable Policies
for Germany. Beschikbaar op:
http://www.folkecenter.dk/mediafiles/folkecenter/pdf/eeg_success_brochure_e ngl.pdf
BMU a. (2009). GreenTech Made in Germany 2.0. Beschikbaar op:
http://www.euractiv.de/fileadmin/images/greentech2009.pdf BMU b. (2009). Rapport on the environmental economy. Beschikbaar op:
http://www.bmu.de/fileadmin/bmu-import/files/english/pdf/application/pdf/ umweltwirtschaftsbericht_2009_en.pdf
BMU a. (2011). Climate protection and growth, Germany’s path into a renewable energy age. Beschikbaar op:
http://www.bmu.de/fileadmin/Daten_BMU/Pools/Broschueren/broschuere_kli ma_wachstum_en_bf.pdf
BMU b. (2011). Renewable Energy Sources 2010. Beschikbaar op:
http://www.bmu.de/fileadmin/bmu-import/files/english/pdf/application/pdf /ee_in zahlen_2010_en_bf.pdf
BMU. (2013). Renewable energy sources 2012. Beschikbaar op:
http://www.erneuerbare-energien.de/fileadmin/Daten_EE/Dokumente__ PDFs_/hgp_2013_ei100179c-13e_zsw_final_bf.pdf
OSW Centrum voor Oosterse studies. (2013). Germany’s energy transformation; Difficult
beginnings. Beschikbaar op:
http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/germanys_energy_transformation _difficult_beginnings.pdf
46
Deutsche Bank Group. (2011). DB Climate Change Advisors; the German Feed-in Tariff for PV. Beschikbaar op:
https://www.db.com/cr/en/docs/German_FIT_for_PV.pdf
Deutsche Bank Research. (2012). The German Feed-in Tariff recent policy changes. Beschikbaar op:
http://www.dbresearch.com/PROD/DBR_INTERNET_EN-PROD/PROD 0000000000294376/The+German+Feed-in+Tariff:+Recent+Policy+Changes.pdf Deutsche Bundesbank. (2013). Tijdsoverzicht BNP Duitsland. Beschikbaar op:
http://www.bundesbank.de/Navigation/EN/Statistics/Time_series_databases/M acro_economic_time_series/its_details_value_node.html?tsId=BBK01.JJ5000&list Id=www_s311_lr_bip
Deutsche Bundesbank. (2013). Tijdsoverzicht werkeloosheid Duitsland. Beschikbaar op: http://www.bundesbank.de/Navigation/EN/Statistics/Time_series_databases/M acro_economic_time_series/its_details_value_node.html?tsId=BBK01.UJCC02&l istId=www_s311_lr_alq
EEG – 2000, Beschikbaar op:
http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/eeg/gesamt.pdf EEG – 2004. Beschikbaar op:
http://www.bgbl.de/Xaver/start.xav?startbk=Bundesanzeiger_BGBl&bk=Bunde sanzeiger_BGBl&start=//*%5B@attr_id=%27bgbl104s1918.pdf%27%5D#__Bu ndesanzeiger_BGBl__%2F%2F*%5B%40attr_id%3D'bgbl104s1918.pdf'%5D__1 389457461171
EEG – 2008. Beschikbaar op:
http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/eeg_2009/gesamt.pdf EEG-2011. Beschikbaar op:
http://www.erneuerbare-energien.de/fileadmin/Daten_EE/Dokumente PDFs_/eeg_2013_bf.pdf
EEG-2011. Bijlage terug leververgoedingen. Beschikbaar op:
http://www.erneuerbare-energien.de/fileadmin/ee-import/files/english/pdf/ application/pdf/eeg_2012_verguetungsdegression_en_bf.pdf
47
http://www.gesetze-im-internet.de/eew_rmeg/ Eurostat. CO2-emissies Duitsland. Beschikbaar op:
http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do
Global Climate Forum. (2011). A new Growth Path for Europe. Generating Prosperity and Jobs in
the Low-Carbon Economy. Beschikbaar op:
http://www.globalclimateforum.org/fileadmin/ecf-documents/publications/ reports/A_New_Growth_Path_for_Europe_-_Synthesis_Report.pdf
GTAI. The Renewable Energy Industry in Germany. Beschikbaar op:
http://www.gtai.de/GTAI/Content/EN/Invest/_SharedDocs/Downloads/GT AI/Articles/The-renewable-energy-industry-in-germany.pdf
International Energy Agency (2011a) World energy outlook 2011 summary. Parijs:
International Energy Agency (2013) Energy Policy of IEA Countries: Germany 2013 review. Parijs.
OECD. (2013). Country Statistical Profiel 2013. Beschikbaar op:
http://www.oecd-ilibrary.org/docserver/download/191100091e1t005
.pdf?expires=1389355937&id=id&accname=freeContent&checksum=7477330D4 A72177D9F205DC816C09CDA,
Regeerakkoord 1998 De groenen en SPD. (1998). Beschikbaar op:
http://www.gruene.de/fileadmin/user_upload/Bilder/Redaktion/30_Jahre_- _Serie/Teil_21_Joschka_Fischer/Rot-Gruener_Koalitionsvertrag1998.pdf UNEP. (2011). Towards a Green Economy, the United Nations Environment Programme.
Beschikbaar op:
http://www.unep.org/greeneconomy/Portals/88/documents/ger/ger_final_dec_ 2011/Green%20EconomyReport_Final_Dec2011.pdf
Websites:
BUND. ‘Über uns’, laatst geraadpleegd op 7 januari 2014: http://www.bund.net/ueber_uns/
CDU, ‘Geschichte Partei’, laatst geraadpleegd op 8 januari 2014: http://www.cdu.de/artikel/geschichte
48
CSU, ‘Geschichte’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014: http://www.csu.de/partei/geschichte/die-2000er/
DW a. (2007). ‘Merkel Puts Germany’s Nuclear Phase-out in Question’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.dw.de/merkel-puts-germanys-nuclear-phase-out-in-question/a- 2304599
DW b. (2011). ‘Tens of Thousand of Germans take to the streets in anti-nuclear protest’, laatst geraadpleegd op 3 januari 2014:
http://www.dw.de/tens-of-thousands-of-germans-take-to-the-streets-in-anti- nuclear-protest/a-14907859-1
Enercon GmbH, ‘About us’, laatst geraadpleegd op 3 januari 2014: http://www.enercon.de/en-en/20.htm
Energie Actueel. (2013). ‘Nieuwe Duitse coalitie begraaft energiewende’, laatst geraadpleegd op 10 januari 2014:
http://www.energieactueel.nl/nieuwe-duitse-coalitie-begraaft-energiewende/ EON, ‘Organisatie’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.eon.nl/thuis/nl/about-us/organisatie.html
de Groenen, ‘Wir sind wei’, laatst geraadpleegd op 28 december 2013: http://www.gruene.de/partei/wer-wir-sind.html
Facing Finance, ‘Over ons’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.facing-finance.org/nl/die-kampagne/ueber-unsabout-us/ Öko-institut, ‘Energiewende – Die Ursprünge’, laatst geraadpleegd op 3 januari 2014:
http://energiewende.de/index.php?id=5
IPPNW, ‘Der verein’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014: http://www.ippnw.de/der-verein.html
Nordex, ‘Facts en figures’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.nordex-online.com/2.0/company-career/key-figures-and-facts.html Oikos. (2013). ‘Succesvolle energierevolutie in Duitsland, waarom ook niet bij ons? ’,
laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/09/20/succesvolle- energierevolutie-in-duitsland-waarom-ook-niet-bij-ons
49
Reisorakel, ‘Duitsland’, laatst geraadpleegd op 16 januari 2014: http://www.reisorakel.nl/reizen-en-vakanties/Duitsland REpower, ‘About us’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.repower.de/about-us/
RWE, ‘About RWE’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.rwe.com/web/cms/en/10122/rwe/about-rwe/ SPD, ‘Geschichte’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.spd.de/partei/Geschichte/Soziales_Deutschland/ Vattenfall, ‘Vattenfall in brief’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://corporate.vattenfall.com/about-vattenfall/vattenfall-in-brief/ World Nuclear. ‘Country profile Germany’, laatst geraadpleegd op 9 januari 2014:
http://www.world-nuclear.org/info/Country-Profiles/Countries-G- N/Germany/