NOch sijn daer planeten viue
Die sijn van groeten bedriue Want si die werelt sere regeren Alsoet die wille es ons heren 5 Van haren viertut en willic v
Niet vele segghen nv
Want hoer macht ende bedieden Doech luttel vele lieden
10 Jupiter venus ende saturnus [¶] Die heidene liede plaghen Wilen in ouden daghen Hoer gheloue te gheuene Ane dese planeten seuene 15 Ende waenden openbare
Dat elc van hen een god ware Om dat hoer meestre in haren sen Die macht kinden in hen
Ende daeromme daeden si heten 20 Die .vij. daghe na die planeten
Alsoe si noch gheheten sijn Beide in walsche ende in latijn In griexsche ende in ebreusche mede Alsoe si noch houden den zede 25 ¶ Die sondach heeft nader zonnen
Ende alsoe wijt ghemerken connen Heet die maendach na die mane Die dijsendach volght daer ane ¶ Na maerse soe heet die 30 Nu hebdi der planeten drie
Die vierde dats mercurius Dats goensdach men vindet dus ¶ Jupiter es donredach
Venus vrindach alsoe ict sach 35 ¶ Na saturnusse die volght daer naer
Heet die saterdach dats waer Aldus na desen ghehoude Viserdent wilen doude ¶ In dietsche tale oec waerlijc 40 Ventmense some noch ghelijc
Elc planete des seker sijt Heft horen sekeren tijt
Wanneer hoer regneren in gheet Alsoe alst es gods beheet 45 ¶ Some planeten alsi regneren
Moet dat volc discorderen
Werren verhongheren oft storten bloet ¶ Some sijn oec alsoe goet
7vb
50 Ende volheit alles goeds mede Des menschen gheborte alsmen seeght Ane dien planeten vele gheleght Weder hi gheual ocht ongheual Oft gheluc oft ere hebben sal 55 Ofte ghehaet sijn ofte lief
Oft ghetrouwe sijn ofte dief Oft cort oft lanc sal leuen Alsoet god heft ghegheuen ¶ Voert soe seldi weten 60 Datmen eenrehande cometen
Selc stont in die locht siet Die en staet aen tfirmament niet Ende es ghedaen alse ene sterre Ende gaet vut harde verre 65 Een stert dicke ende groet Die bediet princhen doet Diere tijt oft ander plaghen Die daerna in corten daghen Gherne pleghen te ghesciene 70 Maer men pleeghse selden te siene
Si berght hoer weder saen Alsi eenen tijt heeft ghestaen ¶ Sterren sijn daer sijds ghewes Soe vele dat meer dan wonder es 75 Daer esser meer diemen niet
En siet dan diemen siet
Want om die hoecheit vanden stane En machmense niet scouwen ane Dat selue licht dat snachts baert 80 Alse die mane es elwaert
Dat comt ons vandien sterren al Al scijnt daer selke cleine ende smal Sijs alsoe groet wet dat wale Alse erterike altemale
85 ¶ Die ware daer die sterren staen Ertrike soude hem zonder waen Alse cleine dunken wel Alse ene not van enen hasel
Oft cleinre dats seker waer 90 Soe verre est van hier tote daer
Vander rontheit ertrijcs .xj.
ERrde ende water al sijn si groet
Ligghen tsamen ront als een cloet Entie erde si leeghet
Op dwater als men zeghet 5 Ende sijn alomme entomme ront
Ende en hebben inde no gront Noch oec gheen fundement Anders dan dat firmament Dat houdet algader staende stille 10 Alsoet es die gods wille
¶ Bi enen eye mochdi merken wale Die hemel dat es die scale
Dwitte dat firmament Dat altoes loept omtrent 15 Die doder dats ertrike
Dus eest recht na dese ghelike Ertrike es ront als een cloet Nu mach v hebben wonder groet Hoe ertrike dus stille leeght 20 Dat het in gheen side en verweeght
Want hem nerghen dinc en ghenaect Daert eneghe ruste op maect Dat salic v thant doen verstaen Tfirmament es alsoe ghedaen 25 Van sire naturliker machte
Dat het ertrike hout bi crachte Dat winken en mach hier no daer Want waert cranker en haer Ter ere dan ter ander siden 30 Ertrike soude veruaren en gliden
¶ Dat mochdi hier bi merken te bat Stoede in dese erde en gat
Dat dore ertrike ghinghe met allen Ende lietmer enen steen in vallen 35 Hine viele niet vorder sire strate
8rb
Want dfirmament van beiden siden Ende leitene op no neder liden Ghi moeght oec wel mecken 40 Bi steenen die yser strecken
Leght een naelde tusschen .ij. stenen Als na den andren alse den enen Die naelde sal ligghen stille Maer eist dat sake dat ic wille 45 Den enen steen achter tien
Die naelde sal ten naesten vlien Aldus in desen vouden
Staet ertrike stille ghehouden Bides firmaments crachte 50 Alsoet gods wijsheit wrachte
Merct oft een cloet hier hinghe
Daer meneghe vlieghe allomme ghinghe Bouen besiden ende onder
Dat ware een cleine wonder 55 Alsoe gheet dat volc op ende neder
Allomme dat ertrike vort ende weder Ende elc waen int hoechste sijn Alse hier es dat sonnescijn Soe eist nacht ter ander ziden 60 Alsoe men die sonne altoes siet liden
Ende alsoe die sonne es daer Soe eist daer dach claer Ende soe eist nacht hiere Ets der sonnen maniere 65 Dat si nemmer stille en staet
Maer altoes allomme gaet [¶] Waer die sonne begaen mach Ertrike daer eist dach
Want die dach ens anders twint 70 Dan claerheit die dsonne vut sijnt
Alse si in dwesten neder gheet Soe verliesen wi den dach ghereet Ende voertene voer hare mede Waer si lijdt telker stede 75 Ende alsi dan int oest op gaet
Soe scoutmen dan den dagheraet Aldus eist altoes erghen dach Danc hebbe god diet al vermach Oft nacht dagheraet oft auenstont 80 Want om dat ertrike es ront
Sone can die sonne tenen male Al niet bescinen hoer pale
Vanden vegheviere .xij.
NU comt mi in mire memorien
Te segghen vander purgatorien Dat es dat vegheuier
Dat fel es ende onghehier 5 Ende .m.werf heter in dien
Dan tfier dat wi hier sien Want ets gheestelec altemale Ende niet materiale
Het nes van colen no van houte 10 Worpmer een haenbilt in hi smoute
Alsoft ware een snee Oft lieper dore die zee En souder twint af hinderen En mahch blusschen no minderen 15 Alse die ziele vut sal sceiden
Ende niet langher en mach beiden Ende berou heeft ontfaen
Ende niet ghenoch en heeft ghedaen Soe comen die viande alsoe sciere 20 Ende draghense inden vagheuiere
Daer si sijn in groten vare Dan soe comen dingle dare Dise troesten te volstane Om die grote vroude tontfane 25 Ende omme de minne van onsen here
Dat verblijdtse harde sere Sante ende santinnen mede Comen oec aldaer ter stede Ende gheuen troest horen vrienden 30 Die hen op ertrike dienden
8vb
¶ Dat ene ziele sonder sonde In midden dvagheuier stonde 35 En scaede hare niet een caf
Want die nature daer af Heeft god al soe ghemaect Dat nieman die pine en smaect Dan die met sonden es besmet 40 Aldus heuet god gheset
¶ Tormente die de zielen doeghen Eer si ter glorien comen moeghen En sijn al niet met brande Maer si sijn menegherande 45 Som ghesoden som ghebraden
Ende ghesmouten alse caden Ende thant sijn si daer naren Alsoe groet alsi vore waren Want sine moghen steeruen niet 50 Hoe groet si doeghen dat verdriet
Som dorst som coude Som slaghe menichuoude Die hen gheuen die quade gheeste Die om haer torment driuen feeste 55 Alsoe gods gherecht ordeel
Elken gheeft sijn deel Van tormente inder noet Na dattie sonden sijn groet ¶ Die vriende op ertrike laten 60 Hebben daer af vele baten
Want zielmessen ende ander bede Ende aelmoesenen daer toe mede Helpen hen harde sere
Te comene vte haren sere 65 Nochtan soudt hen doen stade
Dijt met goeder trouwen dade ¶ Ja in dat inde van yrlant Alsoe alsict ghescreuen vant Sijn tormente van vele manieren 70 Die daer die zielen hantieren
Die enen riddre twaren Leuens lijfs ghetoent waren
Die patricius es gheheten
Ende quam weder ende dede weten 75 Den volke algader van dien
Dat hi daer hadde ghesien
Soe dat nieman ghepeinsen en mochte Dwonder datmen daer wrochte Van meneghen tormente swaer 80 Datmen den zielen dede daer
Ende noch heetet daer bi Purgatorium patricij
Vanden tormenten der hellen .xiij.
Nu willic v voert tellen
Vanden tormente vander hellen Die menegherande sijn ende swaer Die de zielen doghen daer
5 ¶ Die helle es eene stede Daer altoes es demsterhede Sonder ghenade oft ontfarmen Men hoert daer niet dan carmen Groet ghescrey gheslach van handen 10 Ende ghecrisel oec van tanden
Ende alle manieren van wee Der hellen waren daer twee Ene bouen ende ene beneden Die zielen van goeden zeden 15 Ende die te hemelrike hoerden toe
Voeren in die ouerste doe Eer god ane den cruce starf Met welker doet hi verwarf Dat hise vut dier pinen sloet 20 Ende brachtse tier bliscap groet
Maer die in die neder helle waren Die moesten daer twaren
Besloten doen in bliuen Ewelec met dien caytiuen 25 ¶ In die helle es een vier
Dat heet es ende onghier Ghelijc dat onse vier heeter es Dan een ghescreuen des sijt ghewes
9rb
30 Daer soe meneghe ziele in zit Dits een vier dat altoes blaect Van neghenen dinghen ghemaect Dat minderen mach no vergaen Ende es onder der erden ghestaen 35 ¶ Neghenderhande weetmen waele
Sijn daer tormente principale Dierste es van dien bernenden viere Dat daer es soe onghire
Al waert dat allinghe 40 Die zee daer dore ghinghe
Die hitte nochtan van desen En souds twint te minder wesen Maer soude branden alst vore dede Ende en gheft ghene claerhede 45 ¶ Dander pine es ene coude
Dat daer es soe menechfoude Dat nieman en mochte vertellen Dat es daer oec inder hellen Dat coude es van zelker cracht 50 Worder een berch van viere in bracht
Hi verlore al sinen brant Ende worde ijs altehant
¶ Dat derde point van dien tormenten Dat sijn draken ende serpenten 55 Ende worme menegherhande
Die daer woenen in den brande Ghelijc vische in die riuiere Die eyslijc sijn ende onghire Beide te siene end te hoerne 60 Si gapen ende si hebben horne
Oft sijt al souden verslinden Ende die serpente winden Daer dien zielen om den hals Ende doen hen vele ongheuals 65 ¶ Die vierde pine doet hen groete noet
Dats stanc die daer es soe groet Dat ghene herte en mochte dinken Die blijft hen altoes sonder minken Waers een dropel in een conincrike
70 Dlant verdorue ghemeenlike ¶ Die vijfte pine van desen Es dat daer duule wesen Die de zielen soe sere slaen Alse smede die met hameren staen 75 Op een anebilt ende smeden
Want si sijn zelc van seden
Dat si niet moede en moghen werden Soe wat arbeide dat si herden Ende die zielen oec en moghen 80 Niet steruien wat si doghen
Ende alse die zielen alsoe plat Gheslaghen sijn als een blat Soe sijn si weder twaren Alsoe si te voren waren 85 Aldus en wert hoer torment
Nemmermeer daer gheent ¶ De seste pine mochdi weten Dat sijn die eyselike creten Ende dat vervaerlijc ghehule 90 Dat die serpente vule
Entie worme ende die draken Omtrent die zielen maken Daer si om haer kele winden Oft sijt al souden verslinden 95 Ende groet gheslach van handen
Ende ghecrisel groet van tanden Ende meneghe stemme van wee Diemen hoert ielanc soe mee Vanden arme kaytiuen 100 Die daer dien iammer driuen
¶ Die seuende pine alsmen ons seit Dat es die groete demsterheit Daer si af hebben grote noet Want daer nes licht cleine no groet 105 ¶ Dachtende pine die si daer
Hebben es hen harde swaer Dat es die scande vandien zonden Daer si in worden vonden Want elc kint ende verstaet
9vb
110 Des anders sonde ende mesdaet ¶ Die neghende pine es
Dat si des wel sijn ghewes Dat hoer torment moet sijn Ewelec sonder termijn
115 Buten troeste van alre ghenaden
Ende dat hen niene mach staen in staeden Aelmoesene vasten no bede
Ende dat gods ontfarmechede Tote hen niet comen en sal 120 Dit gheft hen rouwe bouen al
Waer omme de tormente sijn .xiiij.
DEse .ix. tormente die ghi
Hier vore hoeret segghen mi Heft god aldus ghegheuen Om dat die mensche in dit leuen 5 Versmaedt die .ix. ordenen fijn
Der ingle die in den hemel sijn Want hi ons daeromme heft ghescapen Te comene in die gheselscapen Daer hi ons toe heft vercoren 10 En si dat wijt willens verboren
Met onser dwaesheit ende anders niet Van selker dwaesheit dusdaen verdriet God heuet wel gheuoeght
Want hijt alsoet siere wijsheit ghenoeght 15 Gherecht torment heeft vonden
Alsoe behoert telker sonden ¶ Om dat si in haren tide Vol waren van nide Ende houerdech ende fier 20 Bernensi in dat hete vier
¶ Ende om dat si dreuen mede Der werelt verwaenthede
Ende svleesch ghemac so menechfoude Soe doghensi dat groete coude
25 ¶ Om dat si so node saghen Die arme in haren daghen
Soe sijn si daer hen omtrent 30 Meneghen drake ende serpent
¶ Om dat si in horen liue Der luxurien bedriue Leuerden hoer leuen lanc Hebbensi dien groeten stanc 35 ¶ Om dat si en wouden doeghen niet
Penetentie ende ander verdriet Doer die minne van onsen here So slaetmense daer soe sere ¶ Om dat si hoerden noede 40 Segghen die gods gheboede
Ende dat der zielen orbore ware Soe moetensi hoeren dare Dat ghehule ende dat ghecrite Des si meer en werden quite 45 E¶ Om dat si niet en woude keren
Ten gherechten gheloeue ons heren Ende ten lijchte dat gode selue es Soe moetensi des sijt ghewes In de demsterheit bliuen 50 Ewelec met dien caytiuen
¶ Om dat si in haren stonden Den priesters halen hare sonden Soe siet daer ende verstaet Elc des anders mesdaet
55 ¶ Ende om dat si vroech no spade En riepen optie gods ghenade Ende sonder vreese sonde daden Ende also waren beraden Dat si ewelijc in sonden bleuen 60 Liete hen god ewelijc hoer leuen
Soe staet hen daer te sine Ewelec in die pine Buten allen toeuerlaete
Ende sonder troest van enegher bate 65 Aldus heft god met sire wijsheit
Elker sonden pine gheleit Nadat hare van rechte behoert Als ghi hier vore hebt ghehoert
10rb
¶ Si souden die doet gerne zien 70 Maer die doet sal hen vlien
Ende die de zielen pinen daer En werdens niet moede dats waer Dus en wert hoer torment Nemmermeer daer gheent 75 ¶ In een boecsken dat ic las
Van ere zielen die ghesceeden was Vten lichame in hierlant
Ende wart ghevoert daer si vant Vele tormente vander hellen 80 Hoeredi die vertellen
Ghi sout van vare beuen Doe wert hare macht ghegheuen Mids der ontfarmecheit ons heren Dat si weder soude keren 85 Ten lichame alsi dede
Hi wart leuende ter stede Ende vertrac dien volke voert Wat hi ghesien hadde ende ghehoert Des niemanne volwondren en can 90 Tondalus soe hiet die man
Vanden wesene der menscheit .xv.
Alse die ingle scandelike
Verloren hadden hemelrike Maecte god den mensche om dat Hi weder vullen soude die stat 5 Daer si vte ghevallen waren
Hi maecte den mensche twaren Vanden lime vander erden Dien quaeden inglen tonwerden Om dat die cranke menschelijchede 10 Besitten sal die edel stede
Daer si die edele creaturen Cume eene vre in mochten duren
Ende daeromme pinen si altoes ende poghen Hoe si ons die stede benemen moghen 15 God en maecte alsmen wel siet
Erde water locht ende viere Van erden vleisch ende bene 20 Dbloet vanden watre allene
Die hitte vandes viers naturen Vander locht die asem ende dat ruren ¶ Ende alse die ziele vten liue vaert Keert elc van desen daer waert 25 Danen dat het van ierst quam
Ende daert sijn beghin af nam Locht ter locht vier ter sonnen Want si daer af beide beghonnen Dbloet keert ten watre mede 30 Want die enen doeden op snede
Hine soude bloeden niet en twint Ende dat water dan dat rent In dat vleesch diet al drinct Ghelijc dat water in derde sinct
35 Want tvleesch nature heeft vander erden Ende erde weder moet werden
Die ziele oec als vte veert Keertse weder te gode weert Oft daer hoer god verwijst 40 Want si ierst vut gode rijst ¶ Aldus na aristotiles leren Moet alle dinghe keren
Thoren beghinne daer si af quamen Ende hoer wesen ierst af namen 45 ¶ Elc mensche heeft inne
Van naturen vijf sinne
Sien horen riken smaken tasten Te maten eten drinken vasten Ende met leuene soberleke 50 Hout men vele bat te ghereke
Beide senne ende lichame Dan ocht men te vele name Dies men dronke oft ate Want ens niet soe goet so mate 55 ¶ Met lichten dinghen ende clenen
Comt die lichame henen Ende wie te vele wilt vaten inne
10vb
Struweert lijf ziele ende sinne ¶ Men seght die hem daer toe set 60 Dat hi eenwerf daeghs et
Dat hi gheestelike leeft Ende wie hem daer toe gheeft Dat hi tweewerf et daghelike Dat hi leeft menschelike 65 Ende die driewerf et ofte mee
Dat hi leeft als een vee ¶ Hier na sal ic v leren
Hoemen den lichame sal regeren Daerbi swighic v van desen zaen 70 Ende wille op mijn beghin gaen
Therte es here ende voecht dat wet wale Van dien lichame altemale
En leght seker ter cure Besloten in sinen mure 75 Dats die borst des sijt ghewes
Dadt dvaste vanden lichame es Alle die lede ende alle die sinne Die de lichame heuet inne
Dinen der herten vroech ende spade 80 Ende werken alle bi sine rade
¶ Die voete draghent daert wesen wilt Die hande draghen sinen scilt Thoeft dat es sijn casteel
Ende om dien te houdene gheheel 85 Soe sijn die hande altoes ghereet
Weder men stect oft sleet
Si hebben lieuer dat men hem gherake Dan datmen dien casteel brake .Ii. oghen .ij. oren dat sijn si viere 90 Dese sijn der herten mesalgiere
Want wat si sien oren ende verstaen Doen si der herten weten zaen
Ende hoeden den casteel met groten ghere Datmen hem niene scade no ne dere
Vander naturen des lichamen .xvi.
Dat sijn dese drie wildijt weten Slapen drinken ende eten 5 Die twee machmen verdraghen
Den slaep machmen niet veriaghen Want hi es staerker vele mee Ende subtijlre dan dander twee Want alsmen sijns niet en moedt 10 Soe comt hi al onuerhoedt
Ende verwint al tesamen Cracht ende sijn des lichamen Dat hi en kint clene no groet Ende leeght oft hi ware doet 15 Die nacht es om dat ghescapen
Dattie menschen selen slapen Ende rusten lijf ende senne om dat Datsi sdaghes selen te bat
Gode diene ende hem versijnnen 20 Ende hoer lijfs noedorste winnen