Van wat natuur, qualiteyt, en deelen de Thee is

Onse geleerde Schrijvers van de Kruyden hebben een mode, om als sy een kruit beschryven, te ondersoeken sijn geslacht, soort, plaats en tijdt, waar; en wanneer 't wast, alle sijne namen, sijn natuur, gedaante, wortel, bladeren, bloeisel, saad, sijn werking, en soo veel andere schoone dingen, waar mede men een boek vervuld. 't Mijne sal niets van dat alles hebben, om dat mijn tijt te kostelijk is, omse soo onnut te besteden: al die schoone wetenschap doet weinig of geen profijt; 't is genoeg voor de Thee-drinkers, dat de Chinesen, en andere 't selve cultiveren, en in overvloed doen vervoeren

tot ons, en andere natien: laat ons dit kruid ontfangen, en van 't selve drinkende, genieten de gesondheit, die 't ons sal procureren, sonder dat wy van nooden hebben meer kennisse, als die ik ontdekt hebbe in dit Tractaat. Niemand behoeft te vreesen, dat de Thee hem qualijk sal bekomen, of soo veel goed niet doen, indien hy onkundig is, waar en wanneer dit kruyd wast, hoe hoog dat het Thee boomtje sijn takken opschiet, hoe de figuur van sijn bladen is, sijn bloem, en wat van die curiositeiten meer sijn. Ik sal alleen noch daar by doen, dat men geen 't minste geloof moet geven, aan die persoonen, die, uit ik weet niet wat voor een nyd, ons willen een kruit aanwijsen, 't welk soo goed sy als de Thee, ja beter, om dat het in ons Land wast: maar 't is soo verre daar van daan, dat ons Land soo een kruid heeft, dat ter contrarie de gantsche Aard-bodem geen gewas heeft in smaak, reuk, coleur en kragten, gelijk met de Thee, en ik daag alhier uit alle de geene, die sulx meinen, dat ze ons yets aanwysen, het geen machtig is te doen dat een eenig considerabele effect van de Thee, 't welk is de slaap te benemen sonder schade van de gesondheit. Noch Salie noch eenig hoofd, of maag-kruid, noch den Myrtus Brabantica van den Heer Dr. Pauli, noch eenig gewas heeft soo veel, en soodanige kragten als de

Thee, wiens sout soo subtiel en singulier is, dat ik niets heb konnen vinden, 't welk van die natuur is. Soo men my vraagt, of de Thee heet, of koud, droog, of vochtig is, en in welke graad, soo antwoord ik, dat dese vraag onnut is, en geen antwoord waardig; om dat men geen kruiden afmeten moet met die oude, en valsche maat van de 4 qualiteiten, en de 4 graden. De Thee verhit, noch verkoud, verdroogt, noch bevochtigt, maar sy doet alle de kragten, die ik haar toegeschreve hebbe, door een fijn subtiel zout, en een olie, die 'er in sijn, en die 't warme water aanstonds ontfangt, en daar 't door geverwt word. De eene Thee heeft meer zout als d' ander: sommige meer olie, en eenige, die wel de slechste is, een weinig astringerend suur: de witste Thee heeft het beste en fijnste sout, en ik heb daar van diverse preuven gedaan, die 't hier de plaats niet is, alle te verhalen. Ik heb de Thee gebrant tot as, ik hebse droog sonder additie, en ook nat met diverse liqueuren Wijn, Brandewijn, &c. gedistileert, ik hebse noch in tinctuuren, en in praecipitatien gedaan, en gevonden soo veel veranderingen, dat ik in een ander latijnsch werk (waar toe, en niet voor 't gemeen dese dingen behoren) sal evident doen sien, dat de Thee by na een puur Alcali volatile, een fijn, suiver, subtiel en

vluchtig sout is, 't welk overvloedig sit in de kleine pijpjens van de sterk gedroogde Thee-bladeren, en 't geen, dezelve door 't water gewijkt, zeer ligt sich laat smelten, en uit sijn pijpjens uitspoelen door de warme, en dunne deelen van het water. 't Is om deze reden, dat sommig put water, 't welk eenig vitriol, koperrood in sich heeft, van de Thee aanstonds bruin, ja swart wort, gelijk Thee-water gegoten op yzer, in 't kort sich tot inkt maakt: of indien men vitriol in water gesmolten vermengt met een weinig Thee-water, of extract, zoo zal 't aanstonds zoo swart worden, als pure inkt: nu dewijl men geen inkt kan maken, als uit Vitriol en Alcali, en dat Thee-water, en Vitriol aanstonds inkt maken, so doet dat sien, dat de Thee een alcali heeft: maar een Alcali seer fijn, en subtiel, om dat de Thee in een opene lucht in weinig uren zijn kragt verliest, en noch meer, om datse de zelve geheel en al aanstonts overgeeft aan 't heete water, 't welk niets zoo ligt na sig neemt als een Alcali volatiel. Ik zou noch konnen zeggen, dat een Thee in Azijn geweekt, al sijn kragt verliest, om dat de zurigheit erf-vyand van 't Alcali, als contrarie dood en uitblust de macht van 't Sout in de Thee, en deze actie is wederom een bewijs, dat de Thee Sout heeft, om dat hy vernietigt word door 't contrarie

van dien, 't zuur. Maar deze en veel andere experimenten moet ik alhier verswygen, om dat ik conscientie make vanse te zeggen aan een ander oor, als dat van onse Doctoren, of die haar tot haar studie dirigeren. De andere menschen moeten sich contenteren met haar onkunde, en sich dienende van het gebruik van dit kruid fide

implicita & constanti, met een blind en vast geloof vertrouwen, dat ik haar als een

eerlijk man de ware kragten van de Thee gezegt hebbe, 't bewijs daar van door reden is boven haar begrip, en d' ervarentheit zal haar genoeg sijn, om te ondervinden, dat ik de waarheit gezegt hebbe.