3. OPLEIDINGSTRAJECTEN
3.2 T RAJECT 1: OPLEIDINGEN VOOR JUNIOR - DOCENTEN
3.2.1 Vaardigheid: Individuele hulp voor leerlingen
Junior-docenten leren hoe ze een leerling effectief individueel kunnen helpen bij het maken van opgaven door middel van de techniek scaffolding: door de juiste vragen te leren stellen, achterhalen ze waar de leerling vastloopt, zorgen ze ervoor dat de leerling de opdracht vervolgens zelf kan oplossen, en reflecteren ze op het leerproces na afloop van iedere opgave. Junior-docenten kunnen gemaakt werk nakijken op zo’n manier dat ze zinvolle, concrete feedback geven die de leerling kan implementeren.
Waarom behandelen we deze vaardigheden?
Leerlingen lopen bij het maken van opdrachten vaak vast omdat ze ongestructureerd werken, niet omdat ze te weinig kennis hebben. Het is in zo’n geval zinloos om als docent uit te leggen wat het juiste antwoord is: de leerling weet het antwoord maar loopt de eerstvolgende vraag weer vast. Door middel van scaffolding helpt de junior-docent de leerling om zijn aanpak te structureren, zodat hij de opdracht zelf kan oplossen. Leerlingen hebben veel baat bij regelmatige goede feedback op hun werk, maar door tijdsgebrek bij docenten is de feedback vaak te summier, en wordt het bovendien zelden nog besproken, als er al tijd is voor feedback op huiswerk.
© Annemarijn Brouwer, Tim van der Meulen, Oskar Bles – 2021 Pagina 13 van 24
Welke taken kan de junior-docent nu uitvoeren?
Leerlingen persoonlijk helpen in de les met het maken van opdrachten
Bijles geven
Nakijken
Hoe is de junior-docent hierbij van toegevoegde waarde voor leerlingen en docenten?
Helpen in de les
In de les is vaak te weinig tijd om leerlingen individueel te helpen met hun vragen, wat een enorme belemmering kan zijn voor hun leerproces, zowel inhoudelijk als qua motivatie. Eén of meerdere junior-docenten in de klas die leerlingen één op één goed verder kunnen helpen, maken een groot verschil. Bovendien zijn allerlei vormen van differentiatie tijdens de les ineens mogelijk, omdat er meer persoonlijke begeleiding is.
Helpen met nakijken
Het ontbreekt docenten vaak aan de tijd om leerlingen (grondig) van feedback te voorzien op hun huiswerk, terwijl juist regelmatige tussentijdse feedback essentieel is voor een continu leerproces.
Junior-docenten die kunnen helpen met nakijkwerk, maken het ineens mogelijk leerlingen tussendoor beter te volgen en begeleiden, om regelmatiger formatief te toetsen met succes, en om te signaleren bij welke leerlingen extra hulp nodig is.
Bijlessen geven
Sommige leerlingen redden het niet met reguliere lessen alleen. Bijlessen buiten school zijn ook nog eens kostbaar en daardoor veelal meer een ‘ongelijkmaker’ dan een ‘gelijkmaker’. Junior-docenten, die in dienst zijn van de school, kunnen waar nodig kosteloos bijles geven. Ze zijn verbonden aan de school en docent, zodat we de bijlessen perfect kunnen laten aansluiten op de lessen op school.
© Annemarijn Brouwer, Tim van der Meulen, Oskar Bles – 2021 Pagina 14 van 24
Wat bieden wij aan?
Minimaal (15 uur / 4 junior-docenten) Maximaal (60 uur / 4 junior-docenten) Basistrainingen
3 trainingen
4 uur per training
Op de partnerschool
Maximaal 4 junior-docenten per trainer
Basistrainingen
3 trainingen
4 uur per training
Op de partnerschool
Maximaal 4 junior-docenten per trainer (Bij)lesbezoeken
10x per junior-docent per jaar
Uitgebreide inhoudelijke feedback
Focus op concrete verbeterpunten
Contact met vakmentor over begeleiding
Persoonlijk leertraject
Voor iedere junior-docent een persoonlijk leerplan
Focus op instelling/houding/karakter
Feedback na lesbezoek ingepast in bredere ontwikkeling junior-docent
Driemaal per jaar uitgebreide reflectie op persoonlijke ontwikkeling
Welke kwaliteit kunt u verwachten?
Met het minimale pakket kunnen we de basale didactische vaardigheden aardig bijbrengen, maar blijft de kwaliteit van de (bij)lessen en het nakijken sterk afhankelijk van het instapniveau van de junior-docent.
Met het maximale pakket kunnen we ervoor zorgen dat alle junior-docenten de basale didactische vaardigheden goed en blijvend ontwikkeld hebben. We hebben dan de gelegenheid individuele moeilijkheden aan te pakken.
Pagina 15 van 24 Quotes
Quotes van leerlingen
“Ik durf sneller vragen te stellen aan een docent dan aan een gewone docent, omdat de junior-docent toch dichter bij je staat”
“De junior-docent vraagt op het einde altijd wat ik van de opgave heb geleerd. Dat helpt me om concrete tips mee te nemen.”
“Als een junior-docent het uitlegt, dan weet diegene hoe het was om het eerst niet te weten en daarna wel.”
Quotes van junior-docenten
“Ik heb geleerd dat ik niet zomaar kan aannemen bij een opgave wat de leerling fout doet of niet weet, maar dat ik eerst goed moet doorvragen naar het echte probleem.”
“Ik krijg ook nog steeds tips waar ik wat aan heb, zoals bij de training vandaag (3 feb) over het in stukjes hakken van een vraag om een leerling een goed antwoord te laten geven. Elke week merk ik dat ik er zekerder sta en met een beter gevoel weg ga.”
“De leerlingen gaven mij zelf als feedback om uit mezelf wat vaker op ze af te stappen, zonder dat zij zelf hun vinger op steken. (...) Ik zal het dit blok gewoon lekker proberen en kijken hoe dat in de praktijk voelt.”
“Ik ben beter geworden in leerlingen zo zelfstandig mogelijk een probleem laten oplossen. In plaats van een vraag simpelweg te beantwoorden zoals in het begin van dit jaar, probeer ik leerlingen zo zelfredzaam mogelijk te maken door ze vragen terug te stellen en zelf te laten nadenken.”
“Wat ik zelf het nuttigste vond om tot nu toe te leren, is dat je in plaats van meteen uit te leggen er eerst achter probeert te komen wat nu écht de vraag is: waaróm snapt een leerling iets eigenlijk niet? Ik denk dat ik dat ook voor heel veel andere dingen kan gebruiken.”
“Je moet gaan nadenken hoe iemand anders denkt. Dus niet alleen maar ‘dit is voor mij heel logisch’, maar als iemand het niet begrijpt, moet je echt gaan bedenken ‘waarom begrijpt ie het niet? Waar gaat het fout?’”
“Ik heb echt geleerd om wanneer iemand een vraag heeft, echt eerst te proberen te begrijpen wat de vraag is, want vaak is het niet helemaal duidelijk wat iemand precies bedoelt.”
“Tijdens de trainingen leer je heel goed om echt door te vragen tot het probleem, zodat je doelgericht goed zo’n vraag kunt aanpakken. Ik wist van tevoren niet dat al die technieken erachter zaten, en vind het wel heel leuk om dat geleerd te hebben en merk ook dat ik dat goed in de praktijk kan toepassen.”
“Na zo’n bijles merk je vaak dat iemand best wel opgelucht is en dat het toch wel meevalt, dat het niet zo moeilijk is als gedacht. Dat is een heel fijn gevoel voor mij als junior-docent.”
“de meeste junior-docenten zijn wat jonger, misschien wel dezelfde leeftijd als de leerlingen. Dan kun je misschien wat makkelijker een connectie aangaan met de leerling - het is wat
Pagina 16 van 24 laagdrempeliger. Leerlingen voelen zich misschien wel wat vrijer om een foutje te maken. Junior-docenten weten zelf ook nog goed hoe het is om leerling te zijn.”
“Ik kan wat ik geleerd heb ook goed toepassen in het dagelijks leven, bijvoorbeeld als ik iets uitleg aan een klasgenoot. Dan weet ik nu veel beter hoe ik het kan uitleggen op een manier die zij ook begrijpen.”
Quotes van vakmentoren
“[Je] feedback [op leerlingwerk] wordt gewaardeerd door de leerlingen, dus dat betekent dat je dat goed onder controle hebt. (...) Enkele leerlingen heb ik helemaal ‘los gelaten’ in de zin van dat [naam junior-docent] die volledig begeleidt. Heel erg fijn!”
[op reflectieformulier van junior-docent] “Ga zo door. Ik vind je een heel fijn persoon, contact verloopt soepel en ben blij je erbij te hebben.”
[op reflectieformulier van junior-docent] “Wat mij betreft verloopt de samenwerking soepel. We hebben twee-wekelijks een afspraak waarin we bespreken hoe het gaat en hoe we verder gaan. Je bent goed bereikbaar en neemt je werk serieus.”
[vakmentor in gesprek met junior-docent] “Ik krijg veel van leerlingen terug dat ze jouw feedback waarderen. Dat vind ik heel fijn. (...) Ik krijg nu steeds meer vragen om feedback van leerlingen.”
Pagina 17 van 24 3.2.2 Vaardigheid: Klassikale hulp voor leerlingen
Wat leert de junior-docent?
Junior-docenten leren hoe ze een effectieve klassikale uitleg geven of filmpje maken: gestructureerd, voor de leerlingen relevant en interactief.
Welke taken kan de junior-docent nu uitvoeren?
Lesfilmpjes maken, bv. i.h.k.v. ‘Flipping the Classroom’
Stukjes uitleg van de docent overnemen
Volledige lessen overnemen, bv. bij uitval docent door ziekte.
Hoe is de junior-docent hierbij van toegevoegde waarde voor leerlingen en docenten?
Lesfilmpjes maken
Goede lesfilmpjes kunnen veel bijdragen aan het effectiever maken van een les. Ze kunnen ingezet worden om de leerlingen alvast van voorkennis te voorzien, of dienen juist als naslag. Leerlingen kunnen filmpjes in hun eigen tempo bekijken, zodat verschillen in leertempo minder belangrijk worden dan in een fysieke les. In de les kan meer tijd voor andere aspecten van het lesgeven worden uitgetrokken, zoals individuele begeleiding bij opdrachten of groepswerk - zeker in coronatijd van belang.
In alle gevallen is het maken van een filmpje geen sinecure: hoe houd je het interessant, kort en krachtig, interactief, en hoe maak je het met eenvoudige technische middelen? We behandelen met junior-docenten de belangrijkste vaardigheden die dat mogelijk maken.
Stukjes klassikale uitleg of hele lessen overnemen
Het kan docenten en schoolleiding enorm veel ruimte geven als junior-docenten (stukken) les kunnen overnemen, bijvoorbeeld bij ziekte of vertraging van docenten, bij tijdelijke uitval, of bijvoorbeeld zodat de docent meer tijd en aandacht kan schenken aan enkele individuele leerlingen. Zonder voorbereiding en training is goed en interactief klassikaal lesgeven vrijwel onmogelijk, in onze ervaring.
Uitleg wordt dan al snel warrig, te snel, te langzaam, saai, te veel vanuit de docent, te weinig vanuit de leerlingen, etc. Het is daarom zeer waardevol als een goed getrainde junior-docent wél een klassikale uitleg van hoge kwaliteit kan geven. De besproken vaardigheden (structureren, relevant maken, interactief zijn) liggen bovendien ten grondslag aan alle vormen van klassikaal lesgeven, zoals ook het geven van directe instructie bij opdrachten.
Pagina 18 van 24
Wat bieden wij?
Minimaal (20 uur / 4 junior-docenten) Maximaal (90 uur / 4 junior-docenten) Basistrainingen
4 trainingen
4 uur per training
Op de partnerschool
Maximaal 4 junior-docenten per trainer
d.m.v. rollenspellen en feedback op filmpjes
Basistrainingen
4 trainingen
4 uur per training
Op de partnerschool
Maximaal 4 junior-docenten per trainer
d.m.v. rollenspellen en feedback op filmpjes
Lesbezoeken
10x per junior-docent per jaar
Uitgebreide feedback
Focus op concrete verbeterpunten Tussentijdse trainingen
1 - 5x per junior-docent per jaar
d.m.v. rollenspellen en feedback
Focus op uitleggen die op dat moment in de klas relevant zijn
Persoonlijk leertraject
Voor iedere junior-docent een persoonlijk leerplan
Focus op instelling/houding/karakter
Feedback na lesbezoek ingepast in bredere ontwikkeling junior-docent
Driemaal per jaar uitgebreide reflectie op persoonlijke ontwikkeling
Welke kwaliteit kunt u verwachten?
Met het minimale pakket kunnen we de basale didactische vaardigheden aardig bijbrengen, maar blijft de kwaliteit van de klassikale uitleg en de filmpjes sterk afhankelijk van het instapniveau van de junior-docent. De junior-docent kan in principe een stukje van de uitleg van de docent overnemen.
Met het maximale pakket kunnen we ervoor zorgen dat alle junior-docenten de basale didactische vaardigheden goed en blijvend ontwikkeld hebben. We hebben de gelegenheid individuele moeilijkheden aan te pakken. De junior-docent kan hele uitleggen en lessen overnemen.
Quotes
Pagina 19 van 24 Quotes van vakmentoren
“Een weekje nadat je je discussieles had gegeven kwam ik een leerling tegen en die zei tegen me dat hij het wel erg leuk had gevonden, echt wat anders dan anders.”
“De reden dat ik zit na te denken hoe je in mijn les ook meer klassikaal kunt presenteren, is omdat je dat heel goed ligt. Je bent supersympathiek voor de klas, en vandaag hebben we ook gezien dat je heel fijn omgaat met vragen en antwoorden van leerlingen.”
Quotes van junior-docenten
“Van tevoren structuur in iets krijgen voor ik er aan begin doe ik van mezelf al, maar ik heb wel veel gehad aan de feedback van de trainingen over hoe die structuur dan niet alleen voor mijzelf maar voor iedereen helder en logisch is.”
“Vooral bij de training van de tweede filmpjes was voor mijn gevoel het “kwartje” gevallen waarom het aangeven van de structuur in je presentatie nou precies belangrijk is.”
“Ik vond het de eerste paar keer wel een beetje spannend om voor de klas te staan, maar ik heb ontdekt dat mijn klas superfijn en aardig is. Ik mag ook gewoon fouten maken.”
“Ik heb geleerd hoe je veel duidelijker kunt presenteren, en hoe je veel beter structuur kunt toevoegen aan bijna elk gesprek dat je voert. En ook hoe je bijvoorbeeld met je lichaam moet presenteren voor de klas, en hoe je de aandacht moet vasthouden.”
“(…) leuk om leerlingen te betrekken bij de uitleg. Juist als iemand er niets van lijkt te snappen.”
“(…) veel geleerd over filmpjes maken. Ik wist niet dat er zo veel bij kwam kijken - heel leuk om dat geleerd te hebben.”
Pagina 20 van 24
3.3 TRAJECT 2: OPLEIDINGEN VOOR VAKMENTOREN
Een vakmentor doet de dagelijkse begeleiding van de docent en heeft als doel om de junior-docent optimaal te laten leren op dagelijkse basis. Dat houdt bijvoorbeeld in dat hij regelmatig meekijkt met en feedback geeft aan hem/haar, verantwoordelijkheden geeft en er in het algemeen voor zorgt dat de junior-docent zich betrokken voelt bij de school.
3.3.1 Vaardigheid: Begeleiden van junior-docenten
Wat leert de vakmentor?
Vakmentoren leren hoe ze een junior-docent effectief kunnen begeleiden. Hun opleiding bestaat uit:
grondig kennisnemen van het opleidingstraject van de junior-docenten;
intensieve begeleiding bij het geven van feedback, onder andere d.m.v. rollenspellen;
hulp bij het maken van afwegingen zoals: welke verantwoordelijkheid geef ik wanneer aan de junior-docent, waar betrek ik de junior-docenten wel en niet bij.
Waarom behandelen we deze vaardigheden?
Junior-docenten kunnen alleen optimaal leren als ze intensieve feedback krijgen op het werk dat ze doen: wat gaat er goed, wat kan er beter en hoe kan het beter. Om de feedback effectief te maken voor de junior-docent, moet die voldoen aan twee voorwaarden:
De feedback moet aansluiten op het opleidingstraject van de junior-docent. Op die manier kan de junior-docent de feedback plaatsen binnen het geheel van zijn opleiding en is er een goede aansluiting tussen training en praktijk.
De feedback moet op een goede manier gegeven worden. Vaak zien we dat ongetraind gegeven feedback onduidelijk is, weerstand oproept bij de ontvanger, niet de belangrijkste punten bevat of überhaupt niet overkomt.
Door goede feedback daarentegen kan een junior-docent in korte tijd snel vooruit komen.
Om het werk voor junior-docenten leerzaam te houden, is het van belang dat de junior-docent op een passende manier wordt uitgedaagd. Te veel uitdaging zorgt ervoor dat de junior-docent overvraagd wordt en het plezier verliest in zijn taken omdat hij er niet op berekend is, te weinig uitdaging zorgt voor verveling en daardoor een minder goede uitvoering van zijn/haar taken. Wij kunnen helpen met het maken van een goede afweging in wat op een bepaald moment passende verantwoordelijkheden zijn voor de junior-docent.
Welke taken kan de vakmentor nu uitvoeren?
Junior-docenten op een dagelijkse basis feedback geven
Junior-docenten op het juiste moment meer verantwoordelijkheid geven
Junior-docenten betrekken bij de schoolorganisatie
Pagina 21 van 24
Wat bieden wij?
Minimaal (10 uur / 4 vakmentoren) Maximaal (40 uur / 4 vakmentoren) Basistrainingen
2 trainingen
4 uur per training
Op de partnerschool
Maximaal 4 vakmentoren per training
Deels d.m.v. rollenspellen
Basistrainingen
2 trainingen
4 uur per training
Op de partnerschool
Maximaal 4 vakmentoren per training
Deels d.m.v. rollenspellen (Bij)lesbezoeken
5x per vakmentor per jaar
Uitgebreide feedback
Focus op concrete verbeterpunten
Quotes
Quotes van vakmentoren
“Ik vind het heel erg leuk dat ik een junior-docent erbij had dit jaar, en dat ik haar dingen van het lesgeven kon laten zien.”
[op reflectieformulier van junior-docent] “Ik ervaar de samenwerking als open en soepel: je staat open voor suggesties en uitdagingen en je bent flexibel met afspraken. Je bereidheid om te leren is groot en dat is erg fijn om te zien en voor mij ook fijn om mee samen te werken.”
Quotes van junior-docenten
“Het contact met mijn vakmentor is heel fijn… ik heb zelf ook wiskunde-les van haar gevolgd. Ik krijg veel vrijheid van haar, en we kunnen goed samenwerken.”
Pagina 22 van 24
3.4 TRAJECT 3: OPLEIDINGEN VOOR TRAINERS
Om het junior-docent-traject op school tot een duurzame constructie te maken, moeten er niet alleen junior-docenten en vakmentoren worden opgeleid, maar ook trainers die de junior-docentstructuur op school onderhouden: zij gaan de trainingen geven, voeren lesbezoeken uit, houden overzicht over hoe de junior-docenten ervoor staan, nemen de werving op zich en stemmen grotere plannen af met de schoolleiding. De trainers zijn verantwoordelijk voor het junior-docenttraject op school, en voor de duurzaamheid ervan: zij leiden later ook nieuwe trainers op. Kortom, de trainers hebben (idealiter) een coördinerende functie.
De opleiding van trainers heeft veel meer dan de andere opleidingen een gelijkwaardig karakter.
Immers, potentiële trainers zullen vaak ervaren docenten zijn, die wellicht ook al ervaring hebben met het coachen en opleiden van nieuwe collega’s.
3.4.1 Vaardigheid: Opleiden van junior-docenten
Wat leert de trainer?
Trainers leren hoe ze junior-docenten effectief kunnen opleiden. Concreet leren ze:
effectief feedback geven, zowel in trainingen als bij lesbezoeken
(groeps)trainingen voor junior-docenten organiseren en geven, fysiek en digitaal
overzicht houden over de ontwikkeling van de junior-docenten
contact onderhouden met alle betrokkenen bij het traject: de schoolleiding, vakmentoren en junior-docenten.
Waarom leert de trainer deze vaardigheden?
Wij blijven zelf waarschijnlijk niet langer dan het eerste jaar en dragen dus graag het coördineren van het junior-docenttraject tijdig over. Daarbij is het belangrijk dat de nieuwe trainers zelf helemaal achter de opleiding staan, zowel wat betreft de trainingen en de praktische modellen, als wat betreft de manier van feedback geven. We dragen onze expertise graag over en staan open voor eigen inbreng van de nieuwe trainers.
Welke taken kan de trainer nu uitvoeren?
Organiseren en geven van de trainingen voor junior-docenten
Feedback geven tijdens trainingen en lesbezoeken
Organiseren en coördineren van de selectie van nieuwe junior-docenten
Junior-docentstructuur op school monitoren, evalueren, duurzaam houden en verbeteren waar mogelijk op basis van eigen ervaringen en feedback van betrokkenen.
Pagina 23 van 24
Wat bieden wij?
Minimaal (10 uur / 2 trainers) Maximaal (60 uur / 2 trainers) Basistrainingen
2 trainingen
4 uur per training
Op de partnerschool
Maximaal 2 trainers-in-opleiding per trainer
Maximaal 2 trainers-in-opleiding per trainer
D.m.v. rollenspellen
Geleidelijk overdragen verantwoordelijkheid over trainingen en lesbezoeken
Eerste trainingen en lesbezoeken doen wij, trainer-in-opleiding loopt mee
Gedurende het jaar grotere rol in organisatie en geven training
Uitgebreide feedback
Focus op concrete verbeterpunten Na eerste jaar: jaarlijkse check
Focus op concrete verbeterpunten Na eerste jaar: jaarlijkse check