buiten schot
Tom van der Meer Een perfecte storm
41 41 41
gen bleef bedroevend laag. Een lage opkomst vertekent de uitslag. Met name nieuwe en kwetsbare groepen — lager opgeleiden, jonge-ren, migranten en expats — laten het namelijk als eerste afweten. Politiek gezien zijn rechtse kiezers en kiezers die ontevreden zijn met het beleid het meest geneigd om te gaan stem-men. Deze ongelijkheid is vanuit democra-tisch oogpunt niet wenselijk, en voor linkse partijen als de PvdA zelfs schadelijk.
Wat is aan deze lage opkomst te doen? Poli-ticologen hebben een scala aan oorzaken on-derzocht. De minst ingrijpende en meest neu-trale oplossing blijkt te zijn de verkiezingen te organiseren op een zondag, zoals in de meeste landen gebruikelijk is. Zelfs op de Krim werd het referendum op een zondag gehouden. Waarom we in Nederland steevast voor een doordeweekse werkdag kiezen, is eigenlijk onverklaarbaar. We zetten liever in op campag-nes om burgers te overtuigen te gaan stem-men. Het lijkt een nobele oplossing, maar al-gemene ‘get-out-the-vote’-campagnes vergroten over het algemeen de ongelijkheid: ze overtuigen vooral groepen die toch al de neiging hadden om te gaan stemmen. In Am-sterdam werd eerder dit jaar fel gedebatteerd over de rol van de overheid: mocht die gericht groepen (jongeren, migranten, expats) bena-deren om de opkomst te bevorbena-deren? Vanuit democratisch oogpunt is dit evident de meest efficiënte methode, maar de facto zou vooral de PvdA daar het meeste voordeel van hebben. Anderzijds geeft de verkiezingsuitslag ook nu geen afspiegeling van de bevolking, en vergro-ten ongerichte opkomstbevorderende cam-pagnes die vertekening.
Het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) van de UvA heeft samen met de afdeling O+S van de gemeente Amsterdam uitvoerig onderzoek gedaan naar het stemge-drag van Turkse, Marokkaanse en Surinaamse of Antilliaanse migranten en hun nageslacht bij de recente gemeenteraadsverkiezingen. Hun onderzoek impliceert, zo stelt politico-loog Floris Vermeulen, dat de PvdA in
Amster-dam niet langer de evidente ‘Partij voor de Allochtonen’ is. Onder degenen die hun stem uitbrachten bij de verkiezingen daalt de aan-hang van de PvdA min of meer even sterk als onder alle andere groepen Amsterdammers. Wat belangrijker bleek: de opkomst onder deze migrantengroepen bleef ver achter. Vol-gens de puntschattingen in deze exitpolls bracht slechts 37 % van de Turken, 26 % van de Marokkanen en 27 % van de Surinamers en An-tillianen zijn stem uit. Voor de Turken en Ma-rokkanen lijkt dat bovendien nog weer min-der dan in 2010. Thuisblijvende kiezers werken in het nadeel van de PvdA.
Niet dramatiseren
De structurele veranderingen en de strategi-sche uitdagingen zijn niet nieuw. Ze bleven echter door uiteenlopende omstandigheden lang verborgen. Pas in 2014 werd de nieuwe uitdaging voor de PvdA in volle omvang duide-lijk. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 had de PvdA nog flink geprofiteerd van de oppositie tegen het meest gewantrouwde kabi-net sinds tijden (Balkenende II / III) en het suc-ces van partijleider Wouter Bos in de toenma-lige peilingen (60 zetels). In 2010 viel het verlies bij de gemeenteraadsverkiezingen mee doordat de PvdA een maand ervoor het kabinet had laten klappen op Afghanistan, wat de par-tij weer wat kleur op de wangen had gegeven. Vergelijk dat eens met de gemeenteraads-verkiezingen van 2014. De PvdA zat prominent in de regering, zonder alle serieuze electorale concurrenten, maar met de grote tegenpool VVD, met de naweeën van een grote recessie en medeverantwoordelijk voor grote bezuini-gingen. Incidenten rond de PvdA in Amster-dam (de zoekgeraakte miljoenen) en Rotter-dam (het rapport over de raadsleden in deelgemeente Feijenoord) zullen de uitgangs-positie van de partij uiteraard niet geholpen hebben. Maar gezien de landelijke trend zul-len zulke incidenten niet eens doorslagge-vend zijn geweest.
Tom van der Meer Een perfecte storm
42 42 42
De gemeenteraadsverkiezingen hebben de PvdA met de neus op de feiten gedrukt. Hoe pijnlijk het ook is op de korte termijn, de PvdA moet het verlies ook niet dramatiseren. Kie-zers hebben zich niet structureel van de PvdA afgewend. De onstuimige groei en krimp van de PvdA in de peilingen sinds 2002 zouden ons dat toch moeten hebben geleerd. De steun van kiezers is niet langer vanzelfsprekend, noch in de grote steden, noch in de rest van het land. De nieuwe realiteit is dat de PvdA is vervallen tot een van vele middelgrote partijen die elk op de korte termijn kunnen pieken of krim-pen. Dat verlies in de grote steden, de zoge-naamde val van de rode bolwerken, ze staan niet op zichzelf. Kiezers volgden de landelijke trend. Pieter Hilhorst had dat, blijkens zijn afscheidsspeech, goed door. Het belangrijkste verwijt dat hij zichzelf kon maken: ‘Ik heb de landelijke trend niet kunnen keren.’
Meer lezen? Volg politicologisch weblog www. stukroodvlees.nl, waarin Nederlandse politicolo-gen dagelijks vanuit academisch onderzoek hun licht laten schijnen over de actualiteit. Veel van de onderzoeken die ik in dit artikel aanhaal zijn eer-der uitvoeriger besproken op dit weblog. Over de veranderlijkheid van kiezers en electorale rivalen, zie: Tom van der Meer et al. (2012) ‘Kieskeurige kiezers. Een onderzoek naar veranderlijke kiezers in Nederland, 2006-2010’, (http: / / dare.uva.nl / do-cument / 476153). Over de staat van de Nederland-se democratie en de structurele veranderingen zie: Rudy Andeweg & Jacques Thomassen (red.) (2011), ‘Democratie Doorgelicht: het functioneren van de Nederlandse democratie’ & ‘Van afspiege-len naar afrekenen’, Leiden University Press.
Noot
1 Deze daling is gebaseerd op de geschatte stemverhoudingen van 2014, en ligt dicht bij de
daling van het aantal raadsze-tels tussen 2010 en 2014. Door afrondingen kan het werke-lijke landewerke-lijke percentage wat hoger of juist wat lager
liggen. De lokale uitslagen zijn gebaseerd op de gedetail-leerde officiële rapportage in de vier grote steden. Tom van der Meer Een perfecte storm
43 43 43