landelijke trend. De stemmen gingen niet en masse naar D66
(dat de afgelopen jaren in het college van B&W zat), maar
opvallend vaak naar Haagse Stadspartij en Groep De Mos.
WIMAR BOLHUISEconoom, bestuurskundige, sociaal psycholoog en kandidaat-raadslid bij de Haagse gemeenteraadsverkiezingen voor de PvdA
De gemeenteraadsverkiezingen zijn landelijk dramatisch verlopen voor de Partij van de Ar-beid. De partij neemt afscheid van honderden raadszetels en wethouderposities ten opzich-te van de verkiezingen onder leiderschap van Wouter Bos. Waar de partij in de afgelopen vier jaar de grootste was in tien van de twintig grootste gemeenten, behoudt ze deze positie nu alleen nog in Eindhoven.
Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Tilburg, Groningen, Enschede, Apeldoorn, Haarlem, Amersfoort en Arnhem gingen allemaal naar D66. Deze uitslag, ‘die voor het grootste deel is terug te voeren op het landelijk tanende ver-trouwen in de PvdA’, bracht partijleider Diede-rik Samsom ertoe per e-mail zijn ‘welgemeen-de excuses’ aan te bie‘welgemeen-den aan ‘welgemeen-de le‘welgemeen-den van ‘welgemeen-de PvdA.1 Waarmee Samsom terecht niet kon na-laten te benadrukken dat er ook lokale com-ponenten zijn geweest die het verlies in som-mige plaatsen groter maakten.
In Den Haag, één van de G4-steden, ging de partij van tien naar zes zetels, ondanks de grootste campagne ooit als men kijkt naar het aantal vrijwilligers en rozen en de inzet van drukmateriaal en sociale media. Een ver-lies van (ruim) 40 %.2 Meer dan de landelijke trend, maar vergelijkbaar met de andere G4-steden.
Politiek leider in de hoofdstad Pieter Hil-horst, stapte op. Hetzelfde deed de politiek leider in de havenstad, Hamit Karakus. Als wethouders voelden zij zich verantwoorde-lijk voor het beleid waarop de Partij van de Arbeid, naast de landelijke trend, in hun ste-den was afgestraft. De politiek leiders en wet-houders in de hofstad, Rabin Baldewsingh, en de domstad, Gilbert Isabella, blijven. Gelet op de zware negatieve landelijke component in het verlies en de wens naar politiek-be-stuurlijke stabiliteit is dat begrijpelijk, gelet op het hoger dan gemiddelde verlies in Den Haag en (vooral) Utrecht en de collegedeel-name van de afgelopen vier jaar toch opval-lend.
Den Haag wijkt af
In Den Haag heeft er een politieke aardver-schuiving plaatsgevonden. En aan de opkomst kan het niet gelegen hebben: deze nam slechts licht af van 52,90 % in 2010 naar 51,34 % in 2014.3
Wat is er dan wel gebeurd? Meest opvallend is dat de verkiezingsuitslag niet goed aansluit op het landelijke beeld waar D66, CU en SGP als ‘gedogers’ (of meest geliefde oppositie) van het minderheidskabinet Rutte-Asscher flink winnen.
51 51 51 Wimar Bolhuis Hoe de PvdA Den Haag verloor
GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2014
Hoewel D66 twee zetels won en in Den Haag de grootste partij werd, kreeg de partij onder leiding van wethouder Ingrid van En-gelshoven ‘slechts’ 33 % meer stemmen, van zes naar acht zetels. Ter vergelijking: in Amster-dam ging D66 van zeven naar veertien zetels, in Rotterdam van vier naar zes en in Utrecht van negen naar dertien. Landelijk groeide D66 bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen van 534 zetels naar ruim 800 zetels. Vreemd om te zeggen met een lokale verkiezingswinst, maar D66 heeft het in Den Haag niet zo gewel-dig gedaan.
Tel daarbij op dat de PvdA en VVD in Den Haag veel sterker verloren, respectievelijk 40 % en 43 % (uitgaande van het aantal zetels), dan de landelijke trend van hun partijen en men ziet dat er naast de landelijke trend wel significante lokale factoren moeten zijn geweest die de ver-kiezingsuitslag bepaalden. Voor de collegepar-tijen PvdA, VVD en D66 kan het niet anders dan
dat de deelname aan het stadsbestuur in de periode 2010-2014 een negatief effect op hun verkiezingsuitslag op 19 maart had.
Daarom zijn complimenten op de plaats voor het CDA, waar de populaire wethouder Karsten Klein en de lange uitgebalanceerde kandidatenlijst waarschijnlijk hebben geleid tot een bescheiden winst van tweeduizend (voorkeur)stemmen — onvoldoende voor ze-telwinst. De combinatie ChristenUnie-SGP met lijsttrekker Pieter Grinwis won in Den Haag één zetel. Een knappe prestatie, maar niet buitengewoon omdat de combinatie CU-SGP in 2010 niet meedeed. Er was dus (al) een latente achterban die nu wel op de partijen van hun voorkeur kon stemmen. Aan de an-dere kant hebben CU-SGP en CDA elkaar bij deze verkiezingen beconcurreerd, maar dit moet vooral een drukkend effect op de CDA-stemmen hebben gehad. Dat maakt de uitslag van het CDA alleen maar knapper.
Tabel 1 De uitslag van de Haagse gemeenteraadsverkiezingen in 2014 afgezet tegen de uitslagen in 2010 Politieke partijen in Den Haag Zetels 2014 Zetels 2010 nominaalVerschil (op basis van zetels)Verschil
PvdA 6 10 -4 -40 % PVV 7 8 -1 -13 % VVD 4 7 -3 -43 % D66 8 6 2 33 % GroenLinks 2 3 -1 -33 % CDA 3 3 0 0 % Haagse Stadspartij 5 2 3 150 % SP 2 2 0 0 %
Politieke Partij Scheveningen 0 1 -1 -100 %
Partij voor de Dieren 1 1 0 0 %
Islam Democraten 2 1 1 100 %
ChristenUnie-SGP 1 0 1 100 %
Groep De Mos / Ouderenpartij 3 0 3 300 %
52 52 52
Winst op lokale actiethema’s
De afwijking van de landelijke trend wordt ver-sterkt omdat de echte winnaars zowel qua no-minale als procentuele winst de Haagse Stads-partij (HSP) — met de ervaren lijsttrekker Joris Wijsmuller — en de Groep De Mos / Ouderenpar-tij — met de ex-PVV-er Richard de Mos — zijn. Zij krijgen er samen zes zetels bij, al was De Mos in de vorige periode natuurlijk al gekozen voor de PVV en kreeg zijn partij eigenlijk een zetel ‘cadeau’ van de Politieke Partij Scheveningen (PPS). Lijsttrekker van PPS Agnes Kamstra riep haar achterban op 16 maart op om de Groep De Mos / Ouderenpartij te stemmen. PPS zou vol-gens de laatste peiling geen zetel halen.
De verklaring dat het PvdA-verlies wordt ver-oorzaakt doordat de allochtone kiezer in Den Haag wegliep, lijkt niet te worden gesteund
door de statistieken. De islamitische partijen Islam Democraten en Partij van de Eenheid haal-den samen drie zetels; slechts één zetel meer dan in 2010. Dit verklaart maar heel beperkt het totale PvdA-verlies van 17.055 stemmen.
Tabel 2 geeft een goed beeld hoe de PvdA verloor. Het laat de wijken zien waar het aan-deel stemmen in procentpunten het hardst kelderde, harder dan het gemiddelde van 8,8 procentpunt. Interessant is dat dit niet enkel de achterstandswijken in Den Haag betreft, de PvdA verloor ook bovengemiddeld in verschil-lende gegoede wijken. Natuurlijk ging een deel van de stemmen naar de landelijke ‘gedogers’ D66 en CU-SGP (samen 5,8 procentpunt), maar deze gingen vooral naar de lokale partijen HSP en De Mos (samen 10 procentpunt) en een klein deel naar de islamitische partij Islam Democra-ten (4,5 procentpunt).
Wimar Bolhuis Hoe de PvdA Den Haag verloor
GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2014
Wijk Autochtoon* woningKoop PvdA D66 SGP / CU HSP De Mos Islam Dem
Groente- en Fruitmarkt 13,5 40,3 -23,0 5,7 1,0 0,5 6,1 17,1 Schildersbuurt 13,5 40,3 -20,9 5,6 0,6 2,1 2,1 6,8 Transvaalkwartier 8,1 31,7 -20,1 5,2 0,8 0,4 1,9 12,4 Bouwlust / Vrederust 35,0 23,4 -14,3 2,8 2,0 1,9 8,3 5,3 Laakkwartier en Spoorwijk 27,7 39,1 -11,9 4,3 2,2 2,7 4,2 1,1 Morgenstond 40,1 24,1 -11,8 3,5 2,4 3,2 10,2 3,3 Regentessekwartier 49,7 39,2 -11,5 1,7 1,6 13,6 2,7 0,3 Moerwijk 31,3 17,9 -10,8 3,8 1,0 2,0 6,5 2,5 Rustenburg en Oostbroek 39,0 63,1 -10,6 3,4 3,7 4,1 8,6 3,4 Stationsbuurt 34,8 15,8 -10,6 6,5 2,0 5,6 1,7 1,4 Valkenboskwartier 50,9 52,2 -10,5 2,2 2,2 10,3 3,2 -0,5 Loosduinen 72,2 48,3 -8,8 1,9 2,8 5,3 13,0 0,7 Gemiddeld 34,7 36,3 13,7 3,9 1,9 4,3 5,7 4,5 * Persoon van wie de beide ouders in Nederland zijn geboren, ongeacht het land waar men zelf is geboren. Tabel 2 De grootste PvdA-verlieswijken (meer dan gemiddeld 8,8 procentpunt verlies) in 2014 (procent-punten verschil ten opzichte van het stemmenaandeel in de wijk bij de gemeenteraads verkiezingen in 2010).
53 53 53
De Islam Democraten én D66 (!) wonnen in wijken met weinig autochtonen; hier zullen de onvrede over het kabinet-Rutte-Asscher en de stijgende werkloosheid en armoede de door-slag hebben gegeven. De HSP won in autoch-tone wijken met relatief veel koopwoningen in de buurt van het (Zuider)strand, de Groep De Mos in autochtone wijken met minder koop-woningen en rondom het Zuiderpark.
Het is natuurlijk niet gezegd dat de extra stemmen voor de lokale partijen, voor D66 en de Islam Democraten van de PvdA en VVD ko-men; misschien kwamen er wel veel meer stem-mers voor andere partijen opdagen dan gebrui-kelijk, waardoor het PvdA- en VVD-wijkaandeel relatief erg sterk kromp. Daarom ook een ana-lyse op basis van stemmenverlies in plaats van wijkaandeelverlies. De PvdA verloor in Den Haag ruim 40 % van haar stemmen. In welke wijken verloor de partij meer dan 40 % van de stemmen ten opzichte van 2010, hoe zien deze wijken eruit, en welke partijen wonnen er?
Tabel 3 geeft een goed overzicht. Verrassend genoeg verspringt het beeld dat ontstond uit tabel 2. De PvdA heeft veel stemmen verloren in wijken met een relatief hoog aandeel au-tochtonen en koopwoningen: de midden- en bovenklasse in Den Haag. Deze groep kent ook een stabiele hoge opkomst bij gemeenteraads-verkiezingen. Interessant genoeg profiteert D66 in deze wijken niet echt. D66 neemt de ‘allochtone stem’ over, maar de ‘autochtone stem’ is naar de HSP en De Mos gegaan. De autochtone middenklasse zag in deze partijen klaarblijkelijk een nieuwe optie, die sociaal-cultureel niet zo ver ging als de PVV.
Overduidelijk heeft het college van B&W waar D66 in zat de afgelopen vier jaar de klas-sieke ‘Hagenaar’ en ‘Hagenees’ van zich ver-vreemd. Er lijkt op inhoudelijke, lokale gron-den te zijn gestemd. Kijkende naar de buurten gaat het dan om het Spuiforum, Schevenin-gen, het Zuiderstrand en de Laan van Meerder-voort. Dieper in het centrum lijkt de landelijke teleurstelling in Samsom en de onvrede over het kabinet-Rutte-Asscher (werkloosheid en
armoede) de doorslag te geven en stapten ve-len (tijdelijk) over naar D66 of de Islam Demo-craten. Wellicht kwamen ook minder PvdA-stemmers opdagen.
Wat kunnen we voorzichtig concluderen uit bovenstaande cijfers? Het lijkt erop dat de Haagse PvdA de verkiezingen in 2014 deels verloor omdat zij de autochtone midden- en bovenklasse kwijtraakte aan HSP, De Mos en
wellicht CU-SGP. Deze groep lijkt zich op in-houdelijke gronden te hebben afgekeerd van de collegepartijen PvdA, VVD en D66. Een sig-nificant deel van het verlies kan worden her-leid naar optreden van het college van B&W in 2010-2014 waarvoor de PvdA drie wethouders (Marnix Norder, Henk Kool en Rabin Baldew-singh) leverde en de tienkoppige4 raadsfractie onder leiding van oud-Tweede Kamervoorzit-ter Jeltje van Nieuwenhoven.5
De vraag is hoe groot deze lokale verlies-component voor de PvdA is geweest. Er ver-trokken natuurlijk ook kiezers naar de HSP, De Mos en CU-SGP uit onvrede over het kabinet-Rutte / Asscher. Anderzijds moet de Haagse PvdA hebben geprofiteerd van de ‘tweestrijd’ met de PVV en de historisch grote campagne. Zonder de uitspraak van Wilders op 12 maart dat hij een stad wilde met ‘als het even kan wat minder Marokkanen’ was het verlies waar-schijnlijk groter dan vier zetels geweest.
De komende vier jaar
Het lijkt duidelijk dat de onvrede over het VVD / PvdA-kabinet Rutte II de grootste oor-Wimar Bolhuis Hoe de PvdA Den Haag verloor
GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2014