92. Bij de start van de liberalisering in 2001 bood de transportpoot van Gasunie onder het zogenaamde Commodity Diensten Systeem (CDS) hoofdzakelijk 3 verschillende transport- dan wel
transportondersteunende diensten aan, namelijk transport, kwaliteitsconversie en uurflexibiliteit. GTS
52 Kwaliteitsconversie is contractueel tot en met 2008 en een groot deel van 2009 uitverkocht. Ook voor een belangrijk deel van de importcapaciteit is het de komende 2 jaar uitverkocht.
Onder zoek mar kt wer king gr oot h andel smar kt gas maar t 2005
Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 30 van 68
heeft het productaanbod in transportdiensten de afgelopen jaren aanzienlijk uitgebreid. Op dit moment biedt GTS de volgende soort transport- of transportondersteunende diensten aan:54
Firm;
Afschakelbaar, waaronder (basic) backhaul; Diversion;
Wheeling; Shorthaul; Tolerantie service; Kwaliteitsconversie; Title transfer facility.
93. De meeste diensten, met uitzondering van shorthaul en tolerantie service worden in (meer)jaar-, maand- en dagcontracten aangeboden55. Een jaar- of maandcontract kan op elke dag van een willekeurige maand beginnen56. Een beperkt deel van de totale capaciteit van transport en kwaliteitsconversie is voor dagcontracten beschikbaar. In wintermaanden kan maximaal 5%, in flankmaanden maximaal 20% en in zomermaanden maximaal 70% van de totale transportcapaciteit in dagcontracten worden gecontracteerd57.
94. De diensten firm, diversion, wheeling, tolerantie service en kwaliteitsconversie kunnen op de secundaire markt worden doorverkocht aan andere shippers58. Daarnaast is het mogelijk om de toegestane uurtolerantie uit de firm en afschakelbare contracten te verhandelen. De onderdelen shortage-capacity, excess-capacity en volume van de tolerantie service kunnen op maandbasis ook apart worden verhandeld. Het verhandelen van een dienst kost 115 Euro per verhandeling. Op de resultaten van deze secundaire markt is reeds ingegaan in paragraaf 3.9.2.
54 De beschrijving van de verschillende diensten zijn opgenomen in de begrippenlijst. Voor een uitgebreidere toelichting en een beschrijving van de voorwaarden en de tarieven wordt verwezen naar het document Indicatieve tarieven en voorwaarden 2005 dat is te vinden op de Internetpagina van GTS (www.gastransport.nl/ shippers/ documentatie).
55De shorthaul dienst wordt alleen met een minimale contractduur van 3 jaar aangeboden, de tolerantie service wordt aan het begin van ieder kwartaal aangeboden met de duur voor de rest van het lopende jaar.
56 Jaar- en maandcontracten eindigen altijd op de laatste gasdag van een maand. Contracten die korter duren dan een jaar kunnen maximaal 12 maanden van tevoren worden geboekt.
57GTS onderscheidt twee soorten dagcontracten, namelijk korte termijn dagcontracten en lange termijn dagcontracten. Lange termijn dagcontracten kunnen 8 werkdagen tot maximaal 3 maanden van tevoren worden geboekt. Korte termijn dagcontracten kunnen 2 (mits voor 12.00u) tot maximaal 7 werkdagen van tevoren worden geboekt. Voor het af kunnen sluiten van korte termijn dagcontracten dient eerst een "Short Notice" abonnement te worden afgesloten.
58De diensten kunnen worden verhandeld door middel van een zogenaamde “Assignment” of een “Trade”. In het eerste geval worden alle rechten en plichten (dus het gehele contract) door een verkopende partij aan een derde overgedragen. Bij een “Trade” blijft de verkopende partij aanspreekpartner voor GTS en worden alleen de gebruiksrechten verkocht. Alle verhandelingen moeten uiteindelijk worden geregistreerd worden door GTS.
Onder zoek mar kt wer king gr oot h andel smar kt gas maar t 2005
Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 31 van 68
Constateringen
95. De productdifferentiatie in transport- of transportondersteunende diensten is zowel wat betreft het soort dienst als wat betreft de aangeboden looptijd de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. Op grond van het aantal diensten dat door buitenlandse TSO’s wordt aangeboden, valt te verwachten dat de komende jaren het aantal diensten nog verder zal toenemen59.
Tabel 5. Aanwezigheid indicatoren marktstructuur
Indicator Status Toelichting
1. Marktplaatsen
Er zijn marktplaatsen aanwezig waar marktpartijen tegen beperkte (transactie-)kosten kunnen handelen (makkelijk te betreden, voldoende wederpartijen die elkaar makkelijk kunnen vinden, transparant en non-discriminatoir, verschillende producten).
GOS; TTF;
EuroHub.
☺
Een GOS is een onvolwaardige marktplaats omdat niet kan worden doorgehandeld.
Het TTF bezit alle kenmerken van een goede marktplaats, maar is nog in ontwikkeling.
Op EuroHub vindt nagenoeg geen handel plaats.
2. Aantal marktspelers
Het aantal marktspelers en de concentratie van deze aanbieders is zodanig dat geen enkele aanbieder een dominante positie heeft.
Er zijn voldoende marktspelers;
Er is geen hoge concentratiegraad.
☺
Het aantal shippers is aanzienlijk toegenomen.
Er is een hoge concentratiegraad aan de aanbodzijde van de markt. Deze zit zowel bij de producenten als de overige groothandelaren.
3. Juridische en feitelijke toegangsprocedures
De juridische en feitelijke toegangsprocedures vormen geen barrière voor toetreding tot de
groothandelsmarkt.
De vergunningprocedures zijn voldoende helder en efficiënt;
De feitelijke toegangsprocedures (zoals boekingprocedures) voor transport en
☺☺
☺
Er zijn geen vergunningvoorschriften. Gelet op de groei in het aantal toetreders vormen de feitelijke toegangsprocedures geen barrière. Deze procedures worden nog wel verbeterd.
Er is een geschilprocedure voor DTe.
59 Zie voor een overzicht van de verschillende diensten die buitenlandse TSO aanbieden het informatie- en consultatiedocument Transmission System Operator Gas in Nederland, DTe, januari 2003, blz. 29.
Onder zoek mar kt wer king gr oot h andel smar kt gas maar t 2005
Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 32 van 68
ondersteunende diensten worden ervaren als snel en eenvoudig.
Er is geschilbeslechting door een onafhankelijke
instantie.
☺☺
4. Non-discriminatie
De tarieven, voorwaarden en feitelijke
toegangsprocedures voor de ondersteunende diensten transport, balancering en kwaliteitsconversie worden ervaren als non-discriminatoir.
☺☺
Alle tarieven, voorwaarden en procedures zijn openbaar en gelijk voor alle spelers.Er zijn geen indicaties dat hier in de praktijk van wordt afgeweken. 5. Ontbundeling
De TSO activiteiten zijn op de volgende manier gescheiden van productie- handels en
leveringsactiviteiten: Juridisch;
Economisch.
☺☺
De TSO (GTS) is juridisch gescheiden.
Nederlandse Staat blijft is voorlopig nog aandeelhouder in de TSO de grootste marktpartij op de groothandelsmarkt. 6. Transparantie
Er is voldoende transparantie in de volgende aspecten van de ondersteunende diensten transport,
balancering en kwaliteitsconversie:
Tarieven, voorwaarden en toegangsprocedures voor gebruik van deze diensten;
Beschikbare capaciteit en gebruik van deze diensten.
☺☺
Alle tarieven, voorwaarden en procedures zijn gepubliceerd op de Internetpagina.
Er bestaat bij de marktpartijen behoefte aan verdergaande transparantie, o.a. over de wijze en kosten van balancering.
7. Capaciteit
Er is voldoende fysieke capaciteit aan: • Gas;
• Transport;
• Kwaliteitconversie.
☺☺
☺
Nederland beschikt voorlopig over voldoende eigen gasvoorraden. Er is op dit moment geen fysieke schaarste in het transportnet, wel is er noodzaak voor investeringen. In de flankmaanden is de fysieke capaciteit van kwaliteitsconversie schaars.
Onder zoek mar kt wer king gr oot h andel smar kt gas maar t 2005
Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 33 van 68
8. Economisch efficiënte allocatieprocedures
De ondersteunende diensten transport, balancering en kwaliteitsconversie worden economisch efficiënt ingezet.
De tarieven reflecteren de onderliggende kosten; De allocatieprocedure en bijbehorende prijzen geven duidelijke signalen voor het maken van efficiënte investeringsbeslissingen signalen voor het maken van efficiënte investeringsbeslissingen.
Het first-come-first-served mechanisme leidt niet tot een economische efficiënte allocatie. Het huidige balanceringsregime en bijbehorende boetes zijn niet gekoppeld aan de onderliggende kosten.
Op de secundaire markt komt ook geen efficiënte allocatie tot stand. 9. Productdifferentiatie
Er is een gevarieerd aanbod in contracten voor transport en ondersteunende diensten:
Er zijn voldoende firm en afschakelbare contracten;
Er zijn lange en korte termijn contracten; De contracten zijn verhandelbaar.
☺
☺☺
☺☺
De productdifferentiatie is sterk toegenomen, een verdere
differentiatie is, gezien buitenlandse ontwikkelingen, te verwachten.
Vraag 1. Hoe beoordeelt u de analyses van DTe over de marktstructuur op de groothandelsmarkt en de conclusies in de tabel met indicatoren?
Onder zoek mar kt wer king gr oot h andel smar kt gas maar t 2005
Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 34 van 68
4 Nederlandse gasmarkt: Marktuitkomsten
96. In dit hoofdstuk worden de resultaten van de monitoring van de marktuitkomsten weergegeven. Achtereenvolgens worden de drie in hoofdstuk 3 beschreven marktplaatsen behandeld, zijnde:
GOS (paragraaf 4.2); TTF (paragraaf 4.3); Eurohub (paragraaf 4.4).
97. Per marktplaats wordt de marktwerking onderzocht op basis van de in Tabel 3 vermelde indicatoren voor marktuitkomsten. Een deel van de analyses die ten grondslag liggen aan dit hoofdstuk is in het hoofdstuk zelf weergegeven en een deel is in diverse bijlagen opgenomen. Zoals in paragraaf 2.4 is weergegeven, is de indicator efficiënte prijzen niet onderzocht vanwege het ontbreken van voldoende gegevens.
98. Zoals in paragraaf 3.2.1 reeds is aangegeven, word het gas op een GOS nagenoeg niet gehandeld maar direct geleverd aan afnemers of leveranciers die leveren aan afnemers. De resultaten van de transacties op een GOS worden niet via prijs- of volumequotes of andere openbare indices bekend gemaakt. Het fysieke volume dat op een GOS wordt geleverd, is vrij constant en ongeveer 25%60 van dit volume bestaat uit H-gas.
99. Als gevolg van het feit dat op een GOS nagenoeg niet wordt gehandeld, wordt geconcludeerd dat de liquiditeit op de GOS-en vrijwel nihil is. Bovendien is er door het ontbreken van prijs- en
volumequotes geen inzicht in andere indicatoren van doeltreffende markwerking, zoals bijvoorbeeld de benutting van arbitragemogelijkheden.