Transformatie: White en SARU

Het gevolg van transformatie zal waarschijnlijk zijn dat het voornamelijk blanke team uit elkaar valt op het moment dat een quotaregeling wordt ingevoerd. Hierdoor wordt volgens coach Jake White de druk opgevoerd om te winnen:

‘“After this tournament, massive political pressure is going to be exerted to pick a Springbok side based more on colour rather than merit. This is a huge unspoken motivation for them [the team] – to show that they deserve to keep their team.” (…) White, who has done more than any other Springbok coach to develop young black and coloured players, believes the Final will almost certainly be his last game in charge. Even victory, he suggests, “will not buy me any more time. But what it will do is buy South African rugby some time to work out if it is smart enough to hang on to this group of players and move on together for the sake of the game in the entire country. I want to see what it’s like to coach on a relatively even keep, without South Africa’s political interference.”’135

Er is veel druk uitgeoefend op White om een raciaal representatief team op te stellen. En hoewel in het citaat wordt benadrukt dat White veel heeft gedaan om zwarte en gekleurde spelers te ontwikkelen, hij zal toch worden ontslagen door SARU. White heeft gekozen voor de beste spelers zonder te letten op huidskleur en kiest daarmee voor verdienste boven quota. Ook geeft White in de laatste zin aan dat hij graag wil zien hoe het is om te coachen in een land waar de politieke inmenging met de sport minder is. Dit geeft aan hoeveel druk er staat op de coach van het Springbokteam. Ook de voormalige coach Mallett spreekt in een interview over de enorme druk die ligt op een coach van het nationale Zuid-Afrikaanse rugbyteam. Dat komt volgens Mallett doordat rugby in Zuid-Afrika zo'n belangrijke rol speelt in de samenleving, want buiten rugby heeft Zuid-Afrika niet veel dingen om trots op te zijn.

134 _{Welschen, The country we are supposed to be, 189.}

53

Dit maakt rugby ook zeer complexe sport, Zuid-Afrika behoort tot de beste van de wereld maar krijgt het niet voor elkaar om een raciaal representatief team op te stellen. De media spelen daarbij een grote rol. Op het moment dat het goed gaat en er wordt gewonnen dan zijn er geen problemen; als er echter wordt verloren dan wordt de coach als schuldige

aangewezen. Omdat rugby belangrijk is, zoekt men een zondebok en deze rol wordt vaak toegewezen aan de coach. Mallett wordt na zijn Springbok-carrière – die eindigt na een ruzie met SARU omdat hij prijzen voor wedstrijdkaartjes te hoog vindt – coach van het Italiaanse nationale team. Hij constateert dat de druk om te presteren in Italië veel minder hoog is. Een overwinning is mooi meegenomen. De sfeer is veel rustiger en relaxter ten opzichte van de coach.136

In de praktijk blijkt vaak dat op het moment dat een coach qua resultaten goed presteert hij wordt geprezen en mag aanblijven. White wordt echter ontslagen na het behalen van het wereldkampioenschap. Volgens veel krantenartikelen komt dit omdat hij niet goed overweg kan met de rugby-administratie. Over het algemeen vindt de pers het een schande dat White zo behandeld wordt, zeker na het behalen van de overwinning. De pers keert zich tegen SARU.

‘It is now common knowledge that, although White was being approached by other rugby nations and would probably have taken another job, he expected to leave with some dignity. (…) “I walk away with no regrets but with plenty of sadness. I am also angry because we have lost a golden opportunity to build on success,” White said melancholically this week. 137

White vindt dat er niet op goede wijze is ingespeeld op de overwinning en wat deze had kunnen betekenen voor rugby in Zuid-Afrika. Het had het begin kunnen en moeten zijn van een geleidelijke transformatie van de sport. White is het niet eens met de invoering van een quotasysteem. Zoals in het eerder citaat ook staat, denkt hij zelfs dat een quotaregeling een negatieve invloed zal hebben op de kwaliteit van de sport door het hele land. White ziet graag zijn team bijeenblijven en dat kan niet op het moment dat een quotasysteem wordt ingevoerd. De schuldvraag betreffende transformatie, of vooral het gebrek ervan, in de rugbywereld lijkt te gaan om een strijd waar drie partijen bij betrokken zijn. De rugbyadministratie SARU, de

136 _{Telefonisch interview met Nick Mallett, 9 september 2015.}

54

politiek en de coach met de spelers. Op het hoogste niveau gaat deze strijd tussen SARU en de politiek, en daaronder vindt strijd plaats tussen SARU en de spelers en de coach van het nationale team.

3.4. ´Die Boere-oorlog is gewreek!´

138

De tekening hierboven staat in Rapport na de overwinning van Zuid-Afrika, de Springbokken, op de rugbyers van Engeland, die een roos als embleem hebben. In de tekening vertrapt de springbok de roos met de volgende tekst erbij: ‘… laat weet generaal de la Rey die Boere-

oorlog is gewreek!’. Het geeft eigenlijk aan dat de rugbyoverwinning van Zuid-Afrika tegen

Engeland gezien wordt als wraak voor de Boerenoorlogen. Generaal de la Rey is ten tijde van de Boerenoorlogen, die plaatsvinden tussen 1880 en 1902, een van de grootste militaire leiders van het conflict aan de kant van de Afrikaners.

55

Dit plaatje sluit mooi aan bij het eerste hoofdstuk, waar de opkomst van rugby en de betekenis voor rugby in Afrikaner cultuur is besproken. De Afrikaners hebben in zekere zin rugby toegeëigend als Afrikaner sport, terwijl de Engelsen degenen zijn geweest die de sport hebben geïntroduceerd in Zuid-Afrika. Dit plaatje laat de wrok van de Afrikaners zien over het verlies van de tweede en laatste Boerenoorlog maar het geeft vooral aan dat rugby wordt gezien als een Afrikanersport. En dat meer dan honderd jaar na de Boerenoorlogen!

Nu is dit wel een satirisch plaatje, maar het feit dat het in Rapport staat zegt genoeg. Het is in zekere zin een vorm van wraak dat de sport die de Engelsen hebben geïntroduceerd nu een sport van de Afrikaners is geworden, en dus is de overwinning op de Engelsen een

symbolische overwinning. De Afrikaners hebben zich het rugby toegeëigend en vervolgens de vaders van het rugby verslagen.

De strijd met Engeland in dit wereldkampioenschap is vanaf het begin al aanwezig omdat Zuid-Afrika ook in de groepsfase al speelt tegen Engeland. De wedstrijd uit de groepsfase tussen Engeland en Zuid-Afrika is het meest dramatische verlies uit de rugby-geschiedenis van de Engelsen. Ze verliezen met 36-0 en het is ook de eerste wereldkampioenschap- wedstrijd tot dan toe waarin het Engeland niet lukt om te scoren. Voor Zuid-Afrika is deze groepswedstrijd een extra prikkel omdat Engeland de titelverdediger is. Voor de wedstrijd verwacht de pers al dat Zuid-Afrika zal gaan winnen:

‘What a difference four years make. On Friday South Africa takes on England at the Stade de France, confident that they have the beating of the old enemy. Four years ago the England team has an aura of invisibility about it, but today it looks like one of those household implements reassembled in haste, with two or three parts left over that don´t seem to have a genuine function.’139

Na de slechte wedstrijd tegen Zuid-Afrika voelen de Engelsen zich verslagen, en de Zuid- Afrikaanse kranten smullen daarvan:

‘“England fans left in shock”, “Engeland hammered and humiliated”. “Fans turn on England after shameful Paris surrender”. “Boklash!”. These were some of the horror headlines that greeted English fans after England’s record World Cup defeat to the Springboks on Friday night. The world champions were reduced to figures of ridicule

56

yesterday as pundits echoed the booing they got from fans at Stade de France stadium. Separate lead stories were needed to describe different aspects of the “disaster”. Further coverage of the match in newspapers and television was widely accompanied by the warning “if you can bare it”. (…) The Telegraph’s rugby writer, Mick Cleary, summed up the performance “England’s world champions’ crown lay rusted and battered in the Stade de France, gutter after a performance that mocked their status as defenders of the title. This was their worst World Cup defeat yet and the first time they had failed to score a point since 1998. South Africa were in a different class.”’140

In de kranten direct na de overwinning op Engeland in de groepsfase wordt vooral besproken hoe slecht het Engelse team de titel verdedigt. ‘Rugby se standaard in die Noordelike

Halfrond het erg agteruitgegaan. Engeland is ’n skadu van die span van hulle was. Daar is nie een nuwe speler waaroor ek opgewonde oor is nie en hulle het nie spelbrekers nie.’141 Na de finale, waarbij Zuid-Afrika met vijftien tegen zes de titel behaalt, wordt in de pers vooral gesproken over de goede prestatie van Zuid-Afrika.

‘In daardie tweede helfte van die beroemdste dag in Suid-Afrikaanse rugby, was dit net moed, durf en deursettingsvermoë keer op keer op keer op hulle voete gedwing het om nog ’n Engelsman te laat grond eet.’142

Hoewel hier wel wordt gesproken over de neergang van Engeland, is dat voornamelijk te danken aan het mooie spel van Zuid-Afrika. De pers looft de goede prestatie van Zuid-Afrika, ondanks dat er veel kritiek wordt geuit op het zwakke spel van het Engelse team, de

titelverdediger. De sfeer blijft gemoedelijk, maar er vindt nog wel een incident plaats tussen Zuid-Afrikaanse en Engelse fans die in Parijs aanwezig zijn.

‘“The spirit has been brilliant. We only had one tense incident with the English, when we started singing at each other in a restaurant. We were singing ‘Stand up if you lost to us, stand up!’, and then they sang: ‘I’ve never met a nice South African – you like to

140 _{R. Philp en S. Xabanisa, ‘England fans left in shock’, The Sunday Times, 16 september 2007, 1.} 141 _{H. Meyer, ‘Engelse uitoorlê, Rapport, 16 september 2007, 7.}

57

shoot wild animals, and you really hate black people’, which got us pretty woes [angry]. But eventually they stood up!”’143

Zowel de spotprent aan het begin van deze paragraaf als de opmerkingen hierboven gemaakt door Engelse fans geven aan wat voor rol sport kan spelen in een maatschappij. In Zuid- Afrika wordt teruggegrepen naar de Boerenoorlogen en ingespeeld op sentimenten van wraak. Aan de andere kant noemen de Engelsen blanke Zuid-Afrikanen mensen die zwarte mensen haten. Het is duidelijk dat sport veel gevoelens losmaakt in mensen waarbij hun nationale identiteit wordt benadrukt en stereotypen worden gebruikt. Wat hieruit ook duidelijk wordt is dat rugby ook door Engelsen wordt beschouwd als een blanke Afrikaner sport in Zuid-Afrika. Dit kan te maken hebben met de Zuid-Afrikaanse fans, waarvan een groot deel blank is, maar vooral ook met de hoeveelheid blanke spelers in het team. Omdat dit zo prominent aanwezig is in de pers tijdens het toernooi in 2007 komt ook de vraag op of rugby, dat zowel binnen als buiten Zuid-Afrika wordt beschouwd als een blanke Afrikanersport, kan bijdragen aan het natievormingsproces?

Hierin heeft de pers ook een aandeel. Voorafgaand aan het toernooi was er voornamelijk kritiek op de raciale representatie van het team en de rugbyunie die te weinig doet om de sport te transformeren. Toch wordt er gebruik gemaakt van de overwinning in Zuid-Afrika. In de pers wordt benadrukt dat sport mensen bijeen kan brengen en er is een euforische sfeer na de overwinning. Maar ook de overheid, die in eerste instantie zich negatief uitlaat over het rugby, viert de overwinning en draagt bij aan de euforie. Misschien is er zoveel behoefte aan vreugde en eenheidsvorming in Zuid-Afrika dat zelfs een sport die wordt bekritiseerd wegens gebrek aan transformatie kan worden gebruikt voor dit doeleinde na het behalen van een grote overwinning.

58

Conclusie

Bij de beschouwing van rugby in post-apartheid Zuid-Afrika komen verschillende

onderwerpen naar voren die de moeite waard zijn om te bestuderen. Van de toegewezen rol bij het ideaal van de regenboognatie tijdens het wereldkampioenschap 1995, het culturele belang van rugby voor Afrikaners, de klaarblijkelijke onwil van de rugbyadministratie om de sport te veranderen, het gebrek aan transformatie rondom het wereldkampioenschap 2007, tot aan de euforie die uitbreekt na het behalen van beide wereldtitels. Het zijn onderwerpen die vanuit verschillende benaderingen onderzocht kunnen worden. In deze masterscriptie hebben we onder andere gekeken naar ras en Afrikaneridentiteit. Dit zijn thema’s die onvermijdelijk naar voren komen bij onderzoek naar rugby in Zuid-Afrika. Dit heeft voornamelijk te maken met de ontwikkeling van de sport in Zuid-Afrika. Het wordt beschouwd als een typische Afrikanersport die de Afrikaneridentiteit bevestigt. Daarom lijkt het op het eerste gezicht bijzonder dat Mandela ervoor kiest om zijn steun uit te spreken voor deze sport bij het wereldkampioenschap rugby dat in 1995 plaats vindt in Zuid-Afrika. Mandela's opstelling komt echter voort uit de wil om de verschillende bevolkingsgroepen in Zuid-Afrika dichter bij elkaar te brengen. En dat is ook het centrale thema van dit onderzoek: de rol van rugby in het natievormingsproces in post-apartheid Zuid-Afrika, en dan vooral gericht op de

wereldkampioenschappen rugby in 1995 en 2007; twee kampioenschappen waar Zuid-Afrika de wereldbeker wint.

In deze scriptie heeft de benadering van Welschen een belangrijke plaats gekregen. Zij schrijft dat belangrijke evenementen of gebeurtenissen die slechts kortstondig bijdragen aan de

vorming van een nationale identiteit toch een aantoonbare invloed kunnen hebben op het natievormingsproces. Dat komt omdat identiteiten veranderlijk en dynamisch zijn. Het euforische moment van het winnen van een wereldbeker creëert een herinnering die bijdraagt aan dit proces. Zo wordt nog steeds op positieve wijze teruggedacht aan beide overwinningen. En deze herinnering op zichzelf draagt bij aan het natievormingsproces, hoe negatief er verder ook wordt gedacht over rugby op een later moment.

Om een beeld te krijgen van de manier waarop rugby heeft bijgedragen aan het

natievormingsproces, is krantenonderzoek gedaan. Het gaat om drie verschillende kranten die zich alle drie op een ander publiek richten. Rapport valt op als de Afrikanerkrant die vanuit het Afrikanerperspectief schrijft. Zo komt bijvoorbeeld de onzekerheid van de toekomst voor Afrikaners naar voren in verschillende artikelen tijdens het wereldkampioenschap in 1995.

59

Het Afrikanersperspectief is ook duidelijk bij uitspraken en een tekening naar aanleiding van de overwinning tegen de Engelsen in de finale in 2007, waarbij de krant het heeft over wraak voor de Boerenoorlogen. Daarnaast zijn The Sunday Times en Mail & Guardian onderzocht. The Sunday Times is Engelstalig en de meest algemene krant. Mail & Guardian is de

Engelstalige, intellectuele krant en staat bekend om kritische achtergrondartikelen. Opvallend is dat de kranten, zowel in 1995 als in 2007, de standpunten van de politiek overnemen. Dit zou kunnen komen door het ontbreken van sterke institutionele structuren waardoor

nationalistische politieke standpunten sneller worden overgenomen. We zien dat het politieke beleid voor wat betreft natievorming wordt weerspiegeld in de pers. Op deze manier kunnen sportevenementen, en vooral de verslaggeving daarvan, ingezet worden als onderdeel van een politieke strategie.

Wel hebben we gezien dat er in dit opzicht duidelijke verschillen bestaan tussen het WK 1995 en het WK 2007. Tijdens het wereldkampioenschap van 1995 is de steun vanuit de pers voor het ideaal van de regenboognatie en eenheidsvorming opvallend. Vooral de krantenartikelen rond de openingswedstrijd en de finale vormen een bevestiging van de rol die men aan rugby toekent in het proces van natievorming. In de pers komt naar voren dat de natie verenigd is door het toernooi. Gebeurtenissen, discussies en verhalen die deze eenheidsvorming hadden kunnen ondermijnen worden wel genoemd, maar ze worden niet weergegeven als eventuele belemmering voor een nationale verzoening. Het gaat bijvoorbeeld om discussies over het Springbokembleem, de erecode die niet wordt nageleefd en vooral de beschuldigingen aan het adres van een Springbokspeler over het maken van racistische opmerkingen. Deze negatieve aspecten verdwijnen naar de achtergrond want de verslaggeving staat in het teken van de regenboognatie. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de hoop die de mensen hebben dat dit wereldkampioenschap een nieuwe natie doet ontstaan waarin een gelijke plaats is voor verschillende groepen binnen Zuid-Afrika. Mandela speelt daarbij natuurlijk een grote rol vanwege zijn persoonlijk steun aan het toernooi. Daarnaast moet niet worden vergeten dat ook het winnen van de wereldbeker een groot aandeel heeft. Overwinningen zorgen voor trots en blijdschap en zijn daarom een goede ondersteuning van het proces van natievorming.

Het lijkt erop dat veel academici dit beeld uit de pers en de media hebben overgenomen. Volgens hen is de overwinning een daadwerkelijke breuk met het verleden en heeft het een enorme symbolische waarde gehad met positieve effecten voor de toekomst. In dit onderzoek hebben wij, in tegenstelling tot de meeste andere wetenschappelijke literatuur, ook gekeken naar verhalen die dit ideaal hadden kunnen ondermijnen. Wat ook ontbreekt in veel

60

secundaire literatuur is een beschouwing van de kritiek die opkomt vlak na het toernooi, als blijkt dat gemaakte beloftes niet worden nagekomen. Nauright is de enige die hier in The

Long Run to Freedom uitgebreid op ingaat. Na het toernooi ontstaat er al snel weer kritiek op

het rugbybeleid. De rugbyunie komt zijn beloftes niet na, voornamelijk wat betreft de transformatie van de sport tot een inclusieve sport voor alle bevolkingsgroepen. Deze

transformatie is dan ook het hoofdthema in de pers tijdens het WK van 2007. De kritiek en de negatieve berichten die na het toernooi van 1995 opkomen, hebben twaalf jaar later niet geleid tot ingrijpende veranderingen Hoewel Nauright een goed overzichtswerk heeft geschreven, ontbreekt helaas een bespreking van het WK in 2007 en het daarmee verbonden thema van het gebrek aan transformatie.

Het grootste verschil tussen de beide toernooien in de media is dat tijdens het toernooi van 2007 de sfeer over het algemeen negatief is ten opzichte van het rugby en het rugbybeleid, tot het moment dat de finale is bereikt. Vanuit de overheid en ook vanuit de pers komt in eerste instantie veel kritiek. De hoop en de steun zijn vervlogen en dat heeft grotendeels te maken met een gebrek aan transformatie. Thabo Mbeki en het ANC voeren op dat moment een ander