i Na de samenvatting \ an Andrée van Es wil ik graag afsluiten met een korte blik
\ Qp de toekomst. Wam ik ga ervan uit dat u nieuwsgierig bent naar wie we zijn en j wat we van plan zijn. Erfgoed Actueel is door OCenW opgericht om in een perio-
\ de van vier jaar de integratie van cultureel erfgoed in het onderwijs te bevorderen.
i ■{Dit symposium is, v oorzover ik weet, de eerste keer geweest dat dat onderwerp
\ 'centraal stond in een publieke bijeenkomst. Dat als zodanig was belangrijk.
Maar daarmee zijn we er natuurlijk niet.
Wij krijgen als nieuw bureau regelmatig de vraag voorgelegd: wat willen [jullie nu bereikt hebben over vier jaar? De neiging bestaat om dan een
antwoord te geven vol mitsen en maren. Processen als deze gaan langzaam en moeizaam. Maar als ik nu eens probeer daar heel direct antwoord op te geven, ongehinderd door allerlei praktische bezwaren?
IWe willen dat over vier jaar museumcollecties, monumenten, papieren en iügitale bronnen in archieven en historische films een even vanzelf- sprekend onderdeel vormen van het repertoire van een leraar als het lesboek en het verhaal. We willen dat over vier jaar musea, monu- hientenbeheerders en archieven het volstrekt normaal vinden dat .scholen tot hun klanten behoren en dat ze daarmee vaste contacten Onderhouden.
iDat klinkt zo vanzelfsprekend, maar om dat te bereiken is er nog een lasti- Ige weg te gaan. Daarvoor moet een kloof tussen cultuur en onderwijs
vorden overbrugd. Ik zal daar een paar voorbeelden van geven en rervolgens iets over ons programma voor de komende jaren vertellen.
|Uit recent onderzoek blijkt dat de belangstelling van jongeren voor cultu- 'reel erfgoed daalt. Sinds 1979 gaat het om een daling van 10% en dat in een periode dat het bezoek in zijn algemeenheid stijgt! We weten
helaas niet hoe de bezoeken in schoolverband zich in diezelfde periode heb- ben ontwikkeld, want daar zijn geen cijfers van bijgehouden. Maar je kunt vermoeden, en daar zijn ook indicaties voor, dat die afname ten minste ook te maken heeft met een daling van het schoolbezoek, want jongeren bezoeken musea e.d. immers, zoals bekend, vooral met hun ouders of met school.
We zitten dus kennelijk in een dalende conjunctuur, maar met de wind in de zeilen. De wind van Cultuur en School, en grote politieke en bestuurlijke belangstelling voor cultuurdeelname door jongeren. Waarschijnlijk mede in verband daarmee regent het kindertentoonstellingen, plannen voor kinder- dependances en projecten voor het onderwijs. Op zich mooi natuurlijk.
Wat echter opvalt is dat dat toch vaak sterk gebeurt vanuit het perspectief van wat een instelling zelf belangrijk vindt en vanuit het idee dat jongeren en onderwijs een duidelijke en afgeronde doelgroep zou zijn. Waarop je dus kunt inspelen. Maar de kennis van het onderwijs, en wat daar speelt, is bij veel cultuurinstellingen nog beperkt. De kennis van de doelgroep 'jeugd' is eveneens beperkt. De kans dat je dan de plank misslaat, is groot. Je moet bijvoorbeeld weten dal jongeren er allergisch voor zijn als doelgroep aan- gesproken te worden, om maar iets te noemen. Je moet weten welke onder- werpen wanneer in hel curriculum aan de orde komen.
lOnhings is een internationaal onderzoek uitgevoerd naar jongeren en historisch besef: 'Youth and histoiy'. Jongeren, aldus dat onderzoek, kunnen zich in meerderheid niets voorstellen bij de uitspraak: 'Voor mij betekent geschie- denis een fascinerende bron van opwinding en avontuur'. Ze vinden school- boeken saai hoewel dat nog steeds de meest gebruikelijke methode van lesgeven is, en horen liever een goed verhaal, maar ze noemen ook musea en andere historische plekken als waardevol. Dat is goed om te weten! Dat pleit ervoor dat cultureel erfgoedinstellingen niet dunnetjes overdoen wat er in schoolboeken al staat en nog meer schriftelijk materiaal maken, maar zich concentreren op htm collecties zelf, want dat is hun kracht. En dat maakt de geschiedenisles misschien ook meteen een stuk opwinderder en fascine- render. Maar het vraagt wel om goede en creatieve ideeën over de manier waarop je het verhaal achter die dingen naar voren kunt halen, als het dan niet met teksten is.
|H()C kun je de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen benutten en prikkelen?
Hoe kun je gebmikmaken van het feit dat we in een tijdperk van beeldcultuur en nieuwe media leven? Hoe kun je het unieke van de historische sensatie oproepen bij de confrontatie met echte munten, opgedoken in een scheeps-
<
wrak, of de echte kogelgaten in de muur van het Prinsenhof, daar achter- gebleven na de moord op Willem van Oranje? Laat staan bij de nederige Karnemelksesloot waar Floris V zijn einde vond? Dat gaat niet vanzelf, zoals Herman Pleij treffend verwoordde. Educatief valt er nog wel wat te leren.
lEen paar dingen van deze middag blijven me extra bij. IHloe ongewis en persoon- lijk het ook is wanneer en waarom de vonk tussen kinderen en cultureel erfgoed soms overslaat, één ding is zeker: mensen die kennis en enthousias- me overdragen zijn essentieel in dat proces. Zij moeten laten zien dat ze het zelf belangrijk vinden, ze moeten weten waarover ze praten: dan komt het over. Leraren vormen de sleutel in dat proces. Zij kennen htm leerlingen en zijn voor hen belangrijke personen. Maar leraren zijn al overbelast.
Ze moeten al aandacht besteden aan intercultureel onderwijs, emancipatie, milieu. Ze moeten de ongelijke strijd aan met hun leerlingen wat de kennis van de computer betreft. Ze moeten vakoverstijgend werken en leerlingen begeleiden in zelfstandig leren. Je zou misschien verwachten dat die leraren absoluut niet zitten te wachten op weer iets nieuws. Gek genoeg merken wij dat tot nu toe niet. Dat bleek ook weer uit de discussie van vanmiddag.
Voor leraren is het belangrijk dat cultureel erfgoed niet weer iets extra's is, maar juist een leuke en uitdagende uitbreiding van hun repertoire, die het mogelijk maakt op een andere manier de lesinhoud over te brengen. Geen last, maar een lust. Niet erbovenop, maar in plaats van teksten in boeken en - en dat is heel belangrijk - met een groot reservoir van deskundigen in de cultuursector, die ze daarbij graag willen helpen. Ze staan er niet alleen voor.
Ze hebben dan wel wat hulp nodig in de aanpak en methoden. Samengevat:
we hebben te maken met een dalende conjunctuur, politieke druk, een groeiend aanbod van cultuurinstellingen, de noodzaak van educatieve vernieuwing en de ontwikkeling van methoden voor het onderwijs.
. 1
Wat gaan we daaraan doen als Erfgoed Actueel. We hebben de afgelopen periode van onze start met veel mensen gepraat. Daarnaast hebben we ook een behoefteonderzoekje laten doen bij onze klanten. Op basis daarvan hebben we onze koers voor het komende jaar bepaald.Ik zal geen uitputtend over- zicht geven van onze activiteiten maar me beperken tot drie hoofdpunten.In de eerste plaats de goede praktijkvoorbeelden, in de tweede plaats het ontwik- kelen van deskundigheid zowel van het culturele veld als van onderwijs en tot slot het leggen van een stevige basis in het onderwijs.
I Goede praktijkvoorbeelden van samenwerking tussen scholen en erfgoedinstel- lingen zijn er, maar ze zijn nog schaars. Door Cultuur en School komt er de komende periode veel op gang. Wat vaak ontbreekt is een goede analyse van de resultaten van die projecten. Hoe werken ze, wat was de bedoeling en wat levert het op? Erfgoed Actueel zal samen met een team deskundigen drie a vier keer per jaar een project centraal stellen en van alle kanten bekijken en belichten: educatief, didactisch, praktisch-organisatorisch. We zullen af en toe ook buitenlandse voorbeelden laten zien. Die workshops moeten leiden tot conclusies en criteria die voor anderen die projecten willen opzetten, van be- lang zijn. De resultaten daarvan zullen we natuurlijk verspreiden.We zullen er ook voor zorgen dat informatie over projecten beschikbaar komt voor derden.
iDesl tfoni ■digheid ontstaat door de workshops, maar voor een belangrijk deel juist ook uit samenwerking in de praktijk. Dat kan op allerlei manieren: in een een-op-eenrelatie tussen een monument en een school die elkaar adopteren en intensief samenwerken. Niet alles hoeft altijd in het meervoud. Maar ook in werkplaatsen waar leerkrachten op locatie kunnen samenwerken met cultuurmen.sen in de voorbereiding van lessen, of in cursussen en informatie- dagen voor leeerkrachten in musea. Erfgoed Actueel wil voorbeelden van samenwerking ontwikkelen in samenspraak met lerarenopleidingen, Pabo's en praktijkmensen.
Daarnaast werkt Erfgoed Actueel samen met Teleac/NOT. Naast mooie tv- programma's voor de schooljeugd zal er ook een video worden gemaakt voor onderwijzers van de basisschool waarin ze leren hoe ze cultureel erfgoed in de les kunnen gebruiken. Ook in de verdere ontwikkeling van de didactiek van het cultureel erfgoed zullen we initiatief nemen. Een eerste inventarisatie van wat er op dat teiTein al geschreven is, wordt binnenkort afgerond.
|En clan het derde punt, dat fundament in het onderwijs. In Nederland, anders clan bijvoorbeeld in Engeland, is cultureel erfgoed in het onderwijs nog betrekke- lijk weinig bekend. Dus moet je beginnen met te beschrijven waar het over gaat, hoe je het kunt gebaiiken in verschillende onderwijssoorten en vakken.
Daarom zal Erfgoed Actueel met de SLO en anderen een brochure maken die als zo'n fimclament kan dienen voor tal van veivolgacties. In ieder geval zal daarna voor het basisonderwijs een boekje met goede praktijkvoorbeelden worden uitgegeven.
|u begrijpt dat ons cahier Oud Nieuws op al die punten voor ons een belangrijk middel is om informatie uit te wisselen en een forum te zijn voor ideeën en discussies.
P
|lk wffaïsluiten met alle mensen die hun bijdrage aan deze middag hebben gege- ven daar hartelijk voor te bedanken. Ik zal ze daarvoor straks ook nog een cadeautje overhandigen. U allen bedank ik voor uw komst. Ik hoop dat u een aangename middag hebt gehad. Zelf vond ik het niet alleen aangenaam maar ook relevant voor ons verdere werk. Er volgt een bundel van deze bijeenkomst. Tot slot vraag ik nogmaals uw ideeën op de kaart die u op uw stoel hebt gevonden, bij het verlaten van de Rode Hoed bij de balie achter te laten. We zijn u daar bij voorbaat dankbaar voor.