Toekomstig onderzoek

Omdat het onderzochte object geen uniek geval is, verdient het probleem meer onderzoek. In verschillende depots zijn vergelijkbare zwarte objecten te vinden die mogelijk ook verkleurde viscosepassementen hebben. Voorbeelden van dit soort objecten zijn een pelerine uit het Nederlands Openluchtmuseum (object 1, bijlage I ) en een lijfje uit de studiecollectie van de UvA (object 2, bijlage I).311 Met name de pelerine lijkt sterk op de onderzochte jas, zowel qua uiterlijk als problematiek.312 Het gaat om een zwart kostuum, uit de zelfde periode, versiert met een vlecht die een zelfde soort verkleuring laat zien. Deze verkleuring lijkt ook op de borduursels van het lijfje te hebben plaatsgevonden.

Verdergaand onderzoek naar dergelijke objecten kan meer inzicht geven in het probleem van het verkleuren van zwarte viscose. Mogelijk kan onderzoek ook bijdragen aan het behoud van deze objecten. In dat geval kan onderzocht worden of in alle gevallen sprake is van dezelfde kleurstoffen en eventuele beitsen.313 Daarnaast kan er gekeken worden of er in alle gevallen sprake is van verzwakte en/of vervuilde vezels. Meer gegevens kunnen leiden tot een beter inzicht in de processen die plaatsvinden.

Om in de toekomst antwoord te krijgen op de vraag waarom de verkleuringen op de onderzochte jas hebben plaatsgevonden, is het in de eerste plaats noodzakelijk om de gebruikte kleurstoffen te identificeren. Problematisch hieraan is, dat HPLC meerdere spectra heeft opgeleverd van kleurcomponenten, maar dat geen van deze componenten in de database voorkomt. Dit houdt in dat de gebruikte database op dit moment ontoereikend is. Dit bevestigt dat onderzoek naar vroeg-synthetische kleurstoffen nog in de

kinderschoenen staat en gericht is op slechts een selectie van de bestaande kleurstoffen. Een mogelijkheid om de hoeveelheid geanalyseerde en geïdentificeerde kleurstoffen uit te breiden is verder onderzoek naar het stalenboek van Lehne. Dit is een boek waarin een breed scala aan synthetische kleurstoffen wordt beschreven en voor elke kleurstof zit een staal waarmee het is geverfd. Door HPLC- en Raman onderzoek op vezels uit deze stalen, kunnen databases vergroot worden.

Mogelijk kan Raman in de toekomst ook bijdragen aan het identificeren van de gevonden synthetische componenten uit de onderzochte jas (KA14322).314 Deze techniek is op het moment nog in ontwikkeling.

Mogelijk kan aan de hand van testmateriaal verder onderzoek volgen naar de gevoeligheid van deze kleurstoffen, op een drager van viscose, voor licht, vocht en vuil. Kleurstoffen reageren anders op verschillende dragers. Er moet bij dergelijk onderzoek daarom rekening gehouden worden met het feit dat het om een vroege vorm van viscose gaat. Voorwaarde voor dit soort testen is dat men te weten komt welke kleurstoffen aan het testmateriaal toegevoegd moet worden.

311

Zie bijlage X voor detailfoto’s van beide objecten.

312

Deze observaties met het oog gemaakt. Er zijn op deze objecten geen analyses uitgevoerd.

313

Er kan bijvoorbeeld gelet worden op de aanwezigheid van tannines.

314

Omdat Raman als onderzoekstechniek nog volop in ontwikkeling is, is nog onduidelijk welke kleurstoffen te meten zijn, maar in het verleden gaven synthetische gele kleurstoffen goede resultaten; Neevel, H., gesprek: 22-4-2015

Literatuurlijst

 Baker, R.M., “Nineteenth Century Synthetic Textile Dyes. Their History and Identification on Fabric”. Diss. (PhD Thesis) University of Southampton, 2011

 Bakker, A.W. en J.C. Meijberg, Het boek van de rayon, ontwikkeling – vervaardiging –

eigenschappen – verwerking – toepassing. Wageningen: Zomer en Keuning, 1949

 Ballard, M. W en A. Bowes, Important Early Synthetic Dyes, Chemistry, Constitution

Date, Properties. Washington D.C.: Conservation Analytical Laboratory Smithsonian

institution, 1991

 Barker, K., ‘Iron Gall and the Textile Conservator’, Strengthening the Bond: Science &

Textiles, Preprints North American Textile Conservation Conference 2002, April 5 and 6, 2001. Red. V. J Whelan. Blz. 7-13

 Barnett, J.C., ‘Synthetic Organic Dyes, 1856-1901: an Introductory Literature Review of Their use and Related Issues in Textile Conservation’, in: Reviews in Conservation; Nummer 8 (2007) blz. 67-77

 Beer, E.J., The Beginning of Rayon. Devon: Woodland Printeries, 1962

 Boersma, F., Op de keper beschouwd, handboek voor het behoud van textielcollecties. Delft: Stichting Textielcomissie Nederland, 2000

 Bommel, van M.R., I. Vanden Berghe, A.M. Wallert, R. Boitelle, J. Wouters, ‘High- Performance Liquid Chromatography and non-Destructive Three-Dimensional Fluorescence Analysis of Early Synthetic Dyes’, in: Journal of Chromatography, Elsevier, 1157 (2007) blz. 260-272

 Brommer, B., ‘Kunstzijde en synthetische vezels’, Van kimono tot ruimtepak, zijde –

kunstzijde – kunstvezel. Red. B. Brommer. Helmond: Gemeentemuseum Helmond,

1990. Blz 95-102

 Cain, J.C. en J.F. Thorpe, The Synthetic Dyestuffs and the Intermediate Products from

Which They Are Derived. London: Charles Griffin & Company, 1923

 CIELab Color Space . 2003. Hoffmann,. Bezocht op 4-4-2015 <http://docs- hoffmann.de/cielab03022003.pdf>

 CIBA-review, “Artificial Silk.” , Review 1967/2. Reds. W. Voegelin, W.A. Vetterli en S. Napier. Basle: CIBA Limited, 1967

 Collectiewijzer wiki, Fourier Transform Infrared Spectrometry. 2015. Bezocht op 4-4- 2015.<http://wiki.collectiewijzer.nl/index.php/Fourier_Transform_Infrared_Spectromet ry>

 Collectiewijzer wiki, Hoge Prestatie Vloeistof Chromatografie. 2015. Bezocht op 4-4- 2015.<http://wiki.collectiewijzer.nl/index.php/Hoge_Prestatie_Vloeistof_Chromatograf ie>

 Collectiewijzer wiki, Raster Elektronen Mikroscoop Energie Dispersieve Röntgen

Detector. 2015.. Bezocht op 4-4-2015.

<http://wiki.collectiewijzer.nl/index.php/SEM/EDX>

 Collier, B.J., M. Bide en P.G. Tortora, Understanding Textiles. London: Person Education, Inc., 2009

 Cook, J.G., Handbook of Textile Fibres, Volume II, Manmade Fibres. Cambridge: Woodhead Publishing Limited, 2001

 Daniels, V., ‘Degradation of Artefacts caused by Iron-Containing Dyes’, Dyes in

History and Archeology 16/17. Red. J. Kirby. London: Archetype Books, 2002. 211-

 Debo, K., ‘Zwart, meesterlijk zwart in mode & kostuum’, Meesterlijk zwart in mode &

kostuum. Reds. P. Huvenne, E. Dirix, B. Blond. Antwerpen: Lannoo, 2010. 9-55

 ‘De internationale positie van de kunstzijde industrie’, Nieuwsblad van het Noorden. 14 april 1926

 ‘Een nieuwe cellulose praeparaat’, Het nieuws van Den Haag. 19 juli 1900

 Forrester, S.D., ‘The History of Development of the Light Fastness Testing of Dyed Fabrics up to 1902’. In: Textile History 6, (1975), blz. 53-88

 Gamper, C., K. Thompson en A. Quye, ‘Viscose Rayon: an Absorbing Problem: an Investigation into the Impact Conservation Wet Cleaning Treatments Have on Historic Woven Viscose Rayon Fabrics’. The 9th Biennial North American Textile Conservation Conference – Conserving Modernity: The Articulation of Innovation, San Francisco, CA USA, 12-15 November 2013. Blz. 54-71

 Garside, P., G.A. Mills, e.a., ‘An investigation of weighted and degraded silks by complementary microscopy’, in: e-Preservation science, vol. 11 ( 2014) pp.15-21  Gohl, E.P.G., L.D Vilensky, Textile Science. Melbourne: Longman Cheshire, 1980  Gopalakrishnan, D., Bhuvaneswari, V. Ramakrishnan en T. Sabarinath, “Braiding &

Narrow with fabrics.” Technical Textiles. Fiber2Fashion. 2015. Bezocht op 20-3-2015. <http://www.technicaltextile.net/articles/clothing-textiles/detail.aspx?articleid=411>  Groot, de E., ‘Schade aan objecten door zwarte kleurstoffen en mogelijkheden tot

behandeling’, Jaarboek 1999, zwart, textieldag gehouden op 18 maart 1999. Amsterdam: Stichting Textielcommissie Nederland, 1999. 86-93

 Hacke, M., ‘Weighted Silk: History, Analysis and Conservation’. In Reviews in

conservation 9, (2008), Blz 3-15

 Haldane, E.A., ‘Surreal semi-synthetics’, in: V&A Conservation Journal, 55 (2007), blz. 14-18

 Herpen, T. van, “Inktvraat op textiel.” Ongepubliceerd (Master scriptie) Universiteit van Amsterdam, 2000

 Hofenk de Graaff, J.H., ‘Zwart’, Jaarboek 1999, zwart, textieldag gehouden op 18

maart 1999. Amsterdam: Stichting Textielcommissie Nederland, 1999. 76-85

 Hofenk de Graaff, J.H. The Colourfull Past, Origins, Chemistry and Identification of

Natural Dyestuffs. London: Archetype Publications Ltd., 2004

 Hofenk de Graaff, J.H., ‘Dyeing and writing, A comparison of the use and degradation of iron-gall complexes on textiles and paper’, Contributions to Conservation: research

in conservation at the Netherlands Institute for Cultural Heritage (ICN). Reds. J.

Mosk, N. Tennent. London: James & James, 2002. 34-41

 Hohé, M., en I. Montijn, Romantische mode, Mr. Darcy meets Eline Vere, Zwolle: Waanders Uitgevers, 2014

 Hutchins, J.K., ‘The Generated Cellulosic’s: Their Fabrication and Finishing Before 1940’. ICOM Committee for Conservation, 7th Triennial Meeting Copenhagen 10-14 September, 1984. Red. D. de Froment. Windsor: Reedprint Ltd., 1984. Blz. 84.919-21

 Johnston, L., Ninetheenth-century Fashion in detail. London: V&A Publications, 2005  Jonge, de J., ‘Gehuld in stralend zwart’, Meesterlijk zwart in mode & kostuum. Reds. P.

Huvenne, E. Dirix en B. Blond. Antwerpen: Lannoo, 2010. 89-99

 Kennis voor collecties, Begrippenlijst onderzoekstechnieken, 2012. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Bezocht op 21-3-2015.

<http://www.kennisvoorcollecties.nl/expertise/onderzoekstechnieken/>

 ‘Kijkjes op wetenschappelijk en technisch gebied’, Algemeen handelsblad. 1 februari 1905

 Kyosev, Y., Braiding technology for textiles: principles design and progress. New York: Woodhead Publishing, 2015

 Leeming, J., Rayon, the First Man=Made Fiber. New York: Chemical publishing co., 1950

 Leeuw, K. de, ‘Mode en de dressur van het lichaam, 1800-heden’, in:

Textielhistorische bijdrage, 38 (1998) blz. 100-144

 Lewarne, C., I. Karsten and B. Lemire, ‘Fibre Identification and Condition Characterization of 1920s and 1930s Rayon Dresses’. Conservation of three-

dimensional textiles: preprints: 7th North American Textile Conservation Conference, Quebec City, Canada, September 30-October 3, 2009. Blz 301-308

 Meijberg, J.C., Kunstzijde allerlei. Arnhem: Internationaal kunstzijde verkoopkantoor, 1943

 Mey, I., ‘Kunstvezels in de mode: de 20e eeuw’, Van kimono tot ruimtepak, zijde –

kunstzijde – kunstvezel. Red. B. Brommer. Helmond: Gemeentemuseum Helmond,

1990. 103-116

 Mills, J.S. and R. White, “Dyestuffs and other coloured materials”, The Organic

Chemistry of museum Objects. London: Butterworth, 1994. 141-159

 Moncrieff, R.W., Man-made Fibres, Formerly Artificial Fibres. New York, John Wiley & sons inc., 1957

 Neevel, H., Optimisation of the Micro-Destructive Light Fastness Tester, the “μ-

Fado”. Amsterdam: ICN, 2007

 NV Int. Kunstzijde Verkoopkatoon Arnhem, Het boek van de kunstzijde. Wageningen: Zomer & Keuning’s, 1941

 Ortega Saez, N., ‘De technologie van het zwartverven’, Meesterlijk zwart in mode &

kostuum. Reds. P. Huvenne, E. Dirix en B. Blond. Antwerpen: Lannoo, 2010. 57-67

 Polleyn, F., Dressings and Finishings for Textile Fabrics and Their Application,

Description of All the Materials Used in Dressing Textiles. London: Scot, Greenwood

& Son, 1911

 Scharff, A.B. ‘Synthetic Dyestuffs for Textiles and Their Fastness to Washing’. ICOM

Committee for Conservation 12th Triennial Meeting, Lyon: Preprints Vol. II. Londen:

James & James, 1999. Blz. 654-660

 Schweppe, H. Practical information for the identification of early synthetic dyes:

practical hints on dyeing with early synthetic dyes, Washington D.C.: Conservation

Analytical Laboratory Smithsonian Institution, 1987

 Seymour, R.B. en R. Porter, Man Made Fibers: Their Origin and Development. Essex: Elsevier science publishers, 1993

 Society of Dyers and Colourists, Colour index, in five volumes. Bradford: Society of Dyers and Colourists, 1971

 Steinmann, J. “Masterscriptie Majestueus & hemels negentiende-eeuwse blauwe kleurstoffen in de Rijksmuseum kostuumcollectie”. Ongepubliceerd (Master scriptie) Universiteit van Amsterdam, 2011

 Summers, T.A., B.J. Collier, J.R. Collier en J.L. ‘Haynes, ‘History of viscose rayon’,

Manmade Fibers: Their Origin and Development. Reds. R.B. Seaymour en R.S. Porter.

Essex: Elsevier Science Publishers Ltd., 1993. 72-90

 Takami, M. en I. Vanden Berghe, ‘Caring for Queen Victoria’s Privy Council Dress c. 1837: an Investigation of the Unique Discolouration of the Black Silk’. e-Preservation

science, 31st international meeting for Dyes in History and Archaeology (DHA) in Antwerp, Belgium, 18-20 October 2012. Red. A. Verhecken. Antwerpen: Morana RTD,

 Telford, E., ‘Treating Early Regenerated Cellulose Textiles: 2 Case Histories’.

Symposium ’91: saving the twentieth century. Ottawa: Canadian Conservation Institute,

1993. Blz. 207-212

 Teunissen, J., ‘Betekenisloos zwart, de functie van zwart in de mode van de twintigste eeuw’, Jaarboek 1999, zwart, textieldag gehouden op 18 maart 1999. Amsterdam: Stichting Textielcommissie Nederland, 1999. 58-65

 The Society of Dyers and Colourists en The American Association of Textile Chemists and Colorists, Colour Index Volume 5. London: Chroley & Pickersgill Ltd., 1971  Tímár-Balázsy, Á. En D. Eastop, Chemical Principles of Textile Conservation.

London: Elsevier Ltd., 1998

 Verbong, G.P.J., Technische innovaties in de katoendrukkerij en –ververij in

Nederland 1835-1920. Diss. (Ph.D Thesis) Technische Universiteit Eindhoven, 1988.

Amsterdam: NEHA, 1988

 Vries, T. en L. de, De winkel van sinkel, 101 prijscouranten. Amsterdam: Amsterdam Boek B.V., 1976

 Wansink, A.J.M., ‘Geboorte en wedergeboorte van rayon’. Zijde en kunstzijde,

Textieldag gehouden op 6 september 1990, gemeentemuseum Helmond. Reds. A.J. de

Graaf en G.J.S.N. Stam. Helmond: Publicatie van de textielcomissie musea, 1992. Blz. 29-46

 Wizinger, R., ‘Tannin Black and Logwood Black’, Review 1973/2. Red. R. Billington. Basle: CIBA-GEIGY, 1973. Blz. 4-10

 Wizinger, R., ‘The Eve of Dyestuff Synthesis’, Review 1973/2. Red. R. Billington. Basle: CIBA-GEIGY, 1973. Blz. 11-14

 Wizinger, R., ‘Aniline Black’, Review 1973/2. Red. R. Billington. Basle: CIBA- GEIGY, 1973. Blz.15-18

 Wizinger, R., ‘Systematic Research’, Review 1973/2. Red. R. Billington. Basle: CIBA- GEIGY, 1973. Blz.19-27

Overige bronnen:

 Lugtigheid, R., gesprek: 12-2-2015

 Peschar, R. schriftelijk contact: 11-6-2015  Neevel, H., gesprek: 22-4-2015

 Bommel, M van, gesprek: 13-4-2015  Bommel, M. van, gesprek: 20-4-2015  Velzen, B. van, gesprek: 9-4-2015  Joosten, I., gesprek: 9-2-2015

 Object informatie aangeleverd door contactpersoon van het Amsterdam Museum, Lisca Wurfbain

 HPLC Rapport Ka-14322. Opgesteld door prof. dr. ing. Maarten van Bommel. Ongepubliceerd.

 Verschillende edities van de prijscourant De Gracieuse, via de site van Geheugen van Nederland (www.geheugenvannederland.nl)

 Verschillende edities van de Amerikaanse bladen ‘Rayon textile monthly’ en ‘Silk

In document Verkleuring van zwarte viscose, het tot bruin verkleuren van zwarte viscosepassementen op een zwartzijden jas uit 1897-1910 (pagina 58-63)