leeftijd leerdoelen relatie met belevingswereld en (cognitieve) ontwikkeling
voorbeelden van
sleutelvragen voorbeelden van leeractiviteiten/lesactiviteiten
17-18 jaar
Leerlingen leren over verschillende opvattingen en voorstellingen over tijd en kunnen deze benoemen, beschrijven en/of verbeelden.
Leerlingen kunnen hun eigen oordeel over deze opvattin-gen en voorstellin-gen verwoorden.
Leerlingen kunnen vragen stellen over en/of bij het begrip tijd.
Leerlingen kunnen hun eigen opvattin-gen en voorstellin-gen over tijd verwoorden of verbeelden in een symbool of kunstwerk.
Leerlingen kunnen symbolen voor het abstracte begrip tijd in de kunst herkennen en benoemen.
Leerlingen van deze leeftijd maken de overstap van het conventie-denken naar het meer genuanceerd en analytisch denken.
Opdrachten over tijd als aspect van cultuur met een wat meer abstracte en analytische benadering passen daarom bij deze leerlingen.
Op deze leeftijd ontstaat meer behoefte aan debat en discussie.
Leerlingen proberen ideeën van anderen vaker op de proef te stellen, ter discussie te stellen en uit te testen en zo tot eigen inzichten te komen. Hierbij hoort ook een toenemen-de mate van zelfanalyse en de zoektocht naar wie ze zelf zijn/wat ze zelf denken bij.
Waarnemen Na het bekijken van een schilderij van Dali: Welke uiting van tijdsbewustzijn zie je in dit schilde-rij? Welke opvatting over tijd maak je eruit op?
Hoe wordt tijd gerekt of versneld in films? Wat draagt de filmmuziek bij aan het effect?
Hoe neem je tijd waar?
Verbeelden Waar denk jij aan bij het begrip tijd? Hoe kan je tijd op een andere manier verbeelden dan via een klok?
Conceptualiseren Wat is tijd? Wat is tijdsbeleving? Hoe wordt tijd in onze cultuur geduid? Wat is de functie van tijd?
Bestaat tijd buiten het voorstellingsver-mogen van de mens?
Leerlingen stellen hun eigen onderzoeksvraag op over tijdsbewustzijn. Ze bestuderen hoe verschil-lende filosofen en wetenschappers grip hebben proberen te krijgen op hun tijdsbewustzijn.
Te denken valt aan Viridis, Augustinus, Kant, Bergson en Whitehead. Leerlingen kunnen dit verwerken in hun profielwerkstuk, essay, betoog, monoloog of in een posterpresentatie.
Leerlingen bestuderen een aantal werken van Salvador Dali, zoals de schilderijen De volharding der herinnering, Het uiteenvallen van de volharding der herinnering of zijn lithografieën en sculpturen.
Ze analyseren de beeldcomponenten en thematiek.
Ze beschrijven wat Dali met deze beelden en het thema ‘weke klokken’ heeft willen zeggen en welke betekenis hij aan tijd geeft. Ook beschrijven ze wat hun eigen oordeel hierover is.
Leerlingen lezen artikelen over historisch tijdsbe-wustzijn, historisch denken over tijd en antropolo-gisch onderzoek naar voorstellingen van tijd.
Ze beschrijven of verbeelden welke beelden zij zelf bij tijd hebben.
Tijdsbewustzijn en begrip van tijd: wat is tijd of kan tijd zijn?
leeftijd leerdoelen relatie met belevingswereld en (cognitieve) ontwikkeling
voorbeelden van
sleutelvragen voorbeelden van leeractiviteiten/lesactiviteiten
17-18 jaar
Leerlingen worden zich bewust van de filosofische betekenis van tijd.
Leerlingen kunnen de invloed van Einstein op ons begrip van tijd verklaren.
Analyseren is de dominante vaardigheid voor deze leeftijdsgroep, met taal en grafische symbolen als dominante media.
Hoe belangrijk is vrije tijd voor jou?
Hoe is dat bij andere culturen en in andere periodes?
Welke symbolen bestaan er voor het abstracte begrip tijd?
Analyseren Wat zijn de meest kenmerkende vragen die we ons in deze tijd stellen over tijd?
Hoe was dat in andere periodes van de geschiedenis?
Waardoor ontstaat iets als het concept nieuwe tijd?
Wat is de relatie tussen geld en tijd en hoe wordt daarover op verschillende manieren gedacht?
Leerlingen onderzoeken op welke manieren het abstracte begrip tijd vanaf de oudheid is weergege-ven en gesymboliseerd, met welke attributen en de betekenis of oorsprong van die attributen. In een presentatie laten ze zien hoe (beeldend) kunstenaars of schrijvers hiermee zijn omgegaan. Ook kunnen ze een symbool of kunstwerk voor hun eigen opvatting over tijd ontwerpen.
Leerlingen zoeken gedichten waarin opvattingen over de tijd (bijvoorbeeld de tijd als dief of zandlo-per; Milton, Shakespeare, John Hall, oud Griekse lyrici) worden geuit. Ze vergelijken deze gedichten en opvattingen met elkaar en relateren de opvattin-gen aan de tijd waarin de dichter leefde.
Leerlingen onderzoeken de ontwikkeling van het begrip tijd bij Galilei, Newton en Einstein. Afhanke-lijk van hun vakkenpakket schrijven ze een essay vanuit natuurkundig of filosofisch perspectief en verklaren daarbij de invloed van Einstein op ons begrip van tijd.
6. Handreiking om cultuuronderwijs te ontwerpen
In het kader van Cultuur in de Spiegel hebben twaalf scholen onderwijsactiviteiten ontwik-keld. Bij dit ontwikkelproces werd een beroep gedaan op de leerplankundige vaardigheden van de leraren. Naast de professionele begeleiding van het onderzoek, bleek bij de leraren van de pilotscholen ook een behoefte te bestaan aan instrumenten waarmee ze hun ontwerpvaar-digheden konden versterken. De betrokken onderzoekers, leerplanontwikkelaars en de leraren van de scholen ontwikkelden vragenlijsten, formats en formulieren om leeractiviteiten voor te bereiden. De instrumenten die het meest relevant en bruikbaar bleken, zijn in dit hoofdstuk gebundeld aan de hand van negen ontwerpvragen voor cultuuronderwijs. Paragraaf 6.11 bevat een voorbeeldleerplan.
6.1 Ondersteuningsinstrumenten
Dit hoofdstuk biedt schoolleiders, leraren en cultuurcoördinatoren ondersteuning om de theorie en voorbeelden om te zetten naar cultuuronderwijs in de eigen onderwijs- omgeving. De instrumenten zijn te gebruiken voor de volgende activiteiten:
• reflecteren op de huidige schoolsituatie;
• formuleren van een visie voor cultuuronderwijs;
• komen tot een samenhangend leerplan voor cultuuronderwijs;
• ontwerpen en maken van cultuuronderwijs.
De instrumenten geven antwoord op de volgende vragen:
1. Wat zijn de leerplankundige ontwerpvragen voor cultuuronderwijs?
2. Hoe leert u een onderscheid maken tussen natuur, cultuur en cultureel bewustzijn?
3. Hoe sluiten onderwerp, vaardigheid en medium aan bij de belevingswereld van de leerling?
4. Hoe werkt u aan de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden in leeractiviteiten?
5. Hoe werkt u aan de ontwikkeling van mediavaardigheden in leeractiviteiten?
6. Waar zitten in een les of methode mogelijkheden voor cultuuronderwijs?
7. Hoe stelt u lesdoelen op voor cultuuronderwijs?
8. Waar moet u op letten bij een samenwerking tussen de school en een culturele instelling?
9. Hoe evalueert u het werk van leerlingen binnen cultuuronderwijs?
Elk instrument start met een hoofdvraag. Daarna worden het doel en de doelgroep van het instrument benoemd en het beoogde resultaat. Na een korte toelichting wordt per instrument een opdracht gegeven.
6.2 Leerplankundige vragen over cultuuronderwijs
• Hoofdvraag: wat zijn de leerplankundige ontwerpvragen voor cultuuronderwijs?
• Doel instrument: bewustwording van de onderwijskundige vragen bij het ontwikkelen van cultuuronderwijs.
• Doelgroep: schoolleiding, leraren en coördinatoren.
• Resultaat: gezamenlijke ontwerpeisen voor cultuuronderwijs.