Respondent 1 Vrouw 21 jaar WO Studievereniging Commotie
4.2 Tekst-beeld analyse Iconen en/of symbolen
In Figuur 15 is het percentage iconen en/of symbolen in de legenda van alle ontruimingsplattegronden weergegeven. In totaal worden er in alle ontruimingsplattegronden uit het corpus 92 afbeeldingen gebruikt en in Figuur 15 wordt duidelijk in hoeverre deze afbeeldingen iconisch en/of symbolisch van aard zijn.
Figuur 15. Aantal afbeeldingen in de legenda (icoon en/of symbool)
Het aantal iconen en symbolen in de legenda dat gebruikt wordt in de geanalyseerde ontruimingsplattegronden is gelijk, namelijk allebei 37%. Daarnaast is 26% van de afbeeldingen in de legenda zowel iconisch als symbolisch van aard.
Symbool 37% Icoon 37% Symbool + icoon 26%
34 Aantal afbeeldingen per hoofdcategorie, per ontruimingsplattegrond
In Tabel 13 is het aantal afbeeldingen in de legenda per hoofdcateogorie, per ontruimingsplattegrond weergegeven. Hierdoor is te zien welke hoofdcategorie bijvoorbeeld de meeste of juist de minste afbeeldingen bevat. Het komt ook voor dat dezelfde afbeeldingen binnen meerdere hoofdcategorieën worden toegepast.
Tabel 13. Aantal afbeeldingen in de legenda per hoofdcategorie, per ontruimingsplattegrond
In Tabel 13 valt het op dat de meeste afbeeldingen in de legenda in de hoofdcategorie ‘Instructies ten tijde van Brand’ worden gebruikt. Iets minder dan de helft van het totale aantal afbeeldingen wordt gebruikt bij brand. Ongeveer een derde van het totale aantal afbeeldingen wordt bij ontruiming gebruikt. Het minste aantal afbeeldingen wordt bij de hoofdcategorie ‘Instructies bij persoonlijk letsel’ gebruikt.
In Tabel 13 is verder te zien dat alle ontruimingsplattegronden uit het corpus samen 92 afbeeldingen bevatten. Dit houdt dus in dat er gemiddeld 9,2 (standaarddeviatie is 3,842) afbeeldingen in de legenda per ontruimingsplattegrond worden gebruikt. De ontruimingsplattegrond van Woonzorg-centrum Eekhof bevat de meeste afbeeldingen, namelijk 15. Ook gebruikt Eekhof de meeste afbeeldingen ten behoeve van ontruimingsinstructies. Pathé gebruikt de meeste afbeeldingen ten behoeve van brandinstructies. Daarentegen bevat de plattegrond van Jumbo het minste aantal afbeeldingen, namelijk twee.
Tot slot komt het ook voor dat dezelfde afbeeldingen bij meerdere hoofdcategorieën worden gebruikt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Pathé en King’s Inn City Hostel Alkmaar, waarbij gelijke afbeeldingen zowel bij brand als ontruiming worden gebruikt. Een enkele keer komt het voor dat een afbeelding niet binnen een hoofdcategorie past.
Ontruimings-plattegrond Brand Persoonlijk letsel Ontruiming Brand en ontruiming Brand en persoonlijk letsel
Onbekend Totale aantal Afbeeldingen Eekhof 4 1 9 0 0 1 15 Hema 5 1 6 0 0 1 13 Pathé 8 2 1 2 0 0 13 Xenos 5 1 4 1 0 0 11 King’s Inn 5 1 0 3 0 1 10 De Regenboog 5 1 1 0 1 1 9 De Twaalf Apostelen 3 2 3 0 0 0 8 C&A Emmeloord 3 0 3 0 0 0 6 Oosterpoort 3 0 2 0 0 0 5 Jumbo 1 0 1 0 0 0 2 Totaal 42 9 30 6 1 4 92
35 Aantal afbeeldingen met of zonder bijpassende gedragsinstructies
In Tabel 14 is het totale aantal afbeeldingen in de legenda per ontruimingsplattegrond zichtbaar gemaakt. Verder is te zien hoeveel van deze afbeeldingen een bijpassende gedragsinstructie bevatten.
Tabel 14. Afbeeldingen in legenda met of zonder bijpassende gedragsinstructies
Ontruimings- plattegrond Aantal afbeeldingen met bijpassende gedragsinstructie Aantal afbeeldingen zonder bijpassende gedragsinstructie Totale aantal afbeeldingen Pathé Groningen 8 5 13 Xenos Groningen 7 4 11 Oosterpoort Groningen 3 2 5 Jumbo Groningen 1 1 2 C&A Emmeloord 4 2 6 De Regenboog Ens 7 2 9 Hema Groningen 7 6 13 De Twaalf Apostelen 6 2 8
King’s Inn City Hostel 4 6 10
Woonzorgcentrum Eekhof
10 5 15
Totaal 57 35 92
Zoals ook al uit Tabel 13 naar voren kwam, is in Tabel 14 te zien dat alle ontruimingsplattegronden uit het corpus samen 92 afbeeldingen bevatten. Dit houdt dus in dat er gemiddeld 9,2 (standaarddeviatie is 3,842) afbeeldingen in de legenda per ontruimingsplattegrond worden gebruikt. Hiervan beschikken gemiddeld 5,7 (standaarddeviatie is 2,532) afbeeldingen over een bijpassende gedragsinstructie en de overige afbeeldingen, gemiddelde 3,5 (standaarddeviatie is 1,803), beschikken niet over zo’n bijpassende gedragsinstructie.
De meeste ontruimingsplattegronden uit het corpus bevatten dus afbeeldingen mét bijpassende gedragsinstructies. Bij 57 van de 92 afbeeldingen worden bijpassende gedragsinstructies gebruikt. Met name De Regenboog en De Twaalf Apostelen gebruiken het grootste aantal afbeeldingen mét bijpassende gedragsinstructie.
Het komt ook voor dat er in de legenda afbeeldingen worden gebruikt zonder bijpassende gedragsinstructies. Bij 35 van de 92 afbeeldingen uit de ontruimingsplattegronden ontbreken er bijbehorende gedragsinstructies. De ontruimingsplattegrond van King’s Inn City Hostel Alkmaar bevat bijvoorbeeld meer afbeeldingen zonder bijpassende gedragsinstructie dan afbeeldingen mét bijpassende gedragsinstructie. In dit geval moet de gebruiker dus zelf bedenken wat de afbeelding betekent en wanneer deze van toepassing is.
36 Aantal impliciete en expliciete verwijzingen naar afbeeldingen
Uit Tabel 14 is duidelijk geworden dat de gebruikte afbeeldingen in de legenda uit de ontruimingsplattegronden in de meeste gevallen bijpassende gedragsinstructies hebben. Als er sprake is van een afbeelding mét bijpassende gedragsinstructie, dan kan er op twee manieren naar verwezen worden: impliciet of expliciet. In Tabel 15 is een overzicht te zien van het aantal afbeeldingen mét bijpassende gedragsinstructies en in hoeverre hier impliciet of juist expliciet naar verwezen wordt.
Tabel 15. Aantal (impliciete en expliciete) verwijzingen naar afbeeldingen
Ontruimings- plattegrond Aantal impliciete verwijzingen naar afbeeldingen Aantal expliciete verwijzingen naar afbeeldingen Totaal aantal verwijzingen naar afbeeldingen Pathé Groningen 6 4 10 Xenos Groningen 6 1 7 Oosterpoort Groningen 2 1 3 Jumbo Groningen 1 0 1 C&A Emmeloord 3 1 4 De Regenboog Ens 8 0 8 Hema Groningen 6 1 7 De Twaalf Apostelen 4 3 7
King’s Inn City Hostel 8 2 10
Woonzorgcentrum Eekhof 8 2 10
Totaal 52 15 67
In alle ontruimingsplattegronden uit het corpus (zie bijlage C) vinden er gemiddeld 6,7 (standaarddeviatie is 2,968) verwijzingen plaats naar afbeeldingen uit de legenda. Van het aantal afbeeldingen mét bijpassende gedragsinstructies is uit Tabel 15 verder af te leiden dat de meeste verwijzingen impliciet van aard zijn. Dit is het geval bij 52 van de 67 verwijzingen naar afbeeldingen. Dat wil zeggen dat er niet letterlijk in de tekst naar een afbeelding wordt verwezen, maar dat dit indirect plaatsvindt. De ontruimingsplattegronden van Jumbo en De Regenboog bevatten bijvoorbeeld alleen maar impliciete verwijzingen naar afbeeldingen. Enkele keren wordt er wel letterlijk naar een afbeelding verwezen in de tekst, namelijk in 15 van de 67 verwijzingen.
4.3 Gebruikersonderzoek
Op basis van de resultaten van de tekstuele en tekst-beeld analyse, hebben er diepte-interviews plaatsgevonden met BHV’ers. Er is voor ruim 240 minuten aan data verzameld en de resultaten daarvan worden in deze paragraaf besproken. De interviews zijn opgenomen en getranscribeerd en de samenvattingen daarvan zijn in bijlage G te vinden. In deze paragraaf worden de belangrijkste uitkomsten van de interviews weergegeven volgens de interviewstructuur en er wordt gekeken in hoeverre er overeenkomsten zijn met de vooropgestelde verwachtingen uit paragraaf 3.5.1. Ervaring met noodsituaties en ontruimingsplattegronden
Uit de diepte-interviews bleek dat geen van de respondenten tot nu toe heeft moeten optreden als BHV’er tijdens de noodsituaties brand en/of ontruiming. Ze zijn alleen tijdens oefeningen ermee in aanraking gekomen, maar nooit tijdens echte calamiteiten. Alle respondenten, behalve respondent 4, komen regelmatig in aanraking met persoonlijk letsel, zoals een verband aanleggen of pleisters plakken.
De meeste respondenten weten waar de ontruimingsplattegrond te vinden is in het gebouw waarin zij werkzaam zijn. Respondenten 2, 3, 4 en 5 weten uit hun hoofd waar de plattegrond binnen het gebouw hangt. Verder denkt respondent 1 te weten waar de plattegrond hangt, maar niet met zekerheid en tot slot heeft respondent 6 geen enkel idee waar de ontruimingsplattegrond hangt.
37 Algemene indruk
Het valt alle respondenten op dat de ontruimingsplattegronden van de Jumbo, Pathé en Xenos heel verschillend zijn. Ze vinden unaniem dat de plattegronden van Pathé en Xenos een veel uitgebreidere legenda hebben dan bij de plattegrond van Jumbo.
In overeenstemming met de vooropgestelde verwachtingen zijn alle respondenten het met elkaar eens dat de instructies in een ontruimingsplattegrond zo kort mogelijk moeten zijn. Volgens respondent 3 en 6 is er tijdens een noodsituatie namelijk vaak paniek en dan is er geen tijd om lange zinnen en uitgebreide instructies te lezen. De respondenten geven daarom de voorkeur aan enkelvoudige instructies in plaats van samengestelde instructies.
Verder hebben respondenten 4 en 5 de voorkeur gegeven aan een bijpassende afbeelding achter elke instructie. Hierdoor hoeft de gebruiker niet meer in de legenda te zoeken en dit kost daardoor dus minder tijd. Een voorbeeld hiervan is te zien in de eerder besproken ontruimingsplattegrond van Ikea in Figuur 6. Omdat deze plattegrond afwijkt ten opzichte van de andere plattegronden in het corpus is deze buiten beschouwing gelaten. Wellicht kunnen dit soort plattegronden (met een bijpassende afbeelding per stap) in vervolgonderzoek worden meegenomen.
Ontruimingsplattegrond Jumbo
De meeste respondenten vinden de ontruimingsplattegrond van Jumbo het slechtst en onduidelijkst. Respondenten 4, 5 en 6 geven direct aan dat de Jumbo de meest onoverzichtelijke ontruimingsplattegrond heeft, voornamelijk vanwege de plaats en de hoeveelheid details. Daarnaast vindt respondent 5 zowel de plattegrond van Jumbo als Pathé het onduidelijkst. Verder vindt respondent 3 de plattegrond van Jumbo eerst niet de slechtste plattegrond, maar na het zien van alle andere plattegronden uiteindelijk toch wel. Omgekeerd vindt respondent 1 de plattegrond van Jumbo in eerste instantie wel de slechtste plattegrond, maar na het zien van de andere plattegronden vindt zij de plattegrond niet meer het slechtst. Tot slot is het opvallend dat respondent 2 een totaal andere mening heeft, zij vindt de plattegrond van Jumbo namelijk wel de duidelijkste ontruimingsplattegrond. Verder wordt zoals verwacht door alle respondenten aangegeven dat de plaats van de plattegrond van de Jumbo niet goed is. De plattegrond is achter een buis of paal geplaatst en veel respondenten begrijpen dit niet en vinden het raar. De plattegrond is nu slechter te zien en te lezen en de locatieaanduiding is daardoor bijvoorbeeld ook niet goed zichtbaar.
In overeenstemming met de vooropgestelde verwachtingen vinden alle respondenten, behalve respondent 6, dat de plattegrond van Jumbo veel details bevat, zoals een grote hoeveelheid kleine vierkantjes en rondjes. Deze vierkantjes en rondjes illustreren de stellingen en schappen in de winkel. Hoewel respondenten 3, 4 en 5 deze details overbodig vinden, vinden respondenten 1 en 2 dit juist een pluspunt. Volgens respondenten 1 en 2 worden de stellingen goed weergegeven met behulp van de details en dat is volgens hen handig voor de bezoeker.
Ontruimingsplattegrond Pathé
Het merendeel van de respondenten is net als bij de plattegrond van Jumbo, ook ontevreden over de ontruimingsplattegrond van Pathé. Respondenten 2 en 5 geven direct aan dat de plattegrond van Pathé het onduidelijkst is, waarvan respondent 5 zowel de plattegrond van Pathé als Jumbo het slechtst vindt. Verder vindt respondent 1 in eerste instantie de plattegrond van Jumbo de slechtste plattegrond, maar na het zien van alle plattegronden is volgens haar de plattegrond van Pathé het slechtst. Respondent 3 vindt in eerste instantie de plattegrond van Pathé het slechtst, maar na het zien van alle plattegronden verdient de plattegrond van Pathé een tweede plaats. De respondenten zijn voornamelijk ontevreden vanwege de overbodige details, de onduidelijke afbeeldingen en de ongelijke verdeling van het aantal stappen. Respondenten 4 en 6 vinden de plattegrond van Pathé daarentegen de duidelijkste en meest overzichtelijke plattegrond.
38 Alle respondenten, behalve respondent 4, vinden de afbeeldingen in de plattegrond van de Pathé onduidelijk. De afbeeldingen zijn klein en daardoor is het lastig om het verschil tussen een brandblusser, brandslang en brandmelder te zien. Ook zijn de nooduitgangen niet goed zichtbaar. Zoals verwacht vinden de meeste respondenten dat de plattegrond van Pathé heel veel details bevat, namelijk alle respondenten behalve respondent 4. Hoewel de meeste respondenten deze details overbodig vinden voor een ontruimingsplattegrond, vindt respondent 6 deze details juist wel goed. Volgens respondent 6 zijn deze details herkenbaar en volgens haar wordt de plattegrond hierdoor duidelijker.
Tot slot hebben de respondenten nog wat aan te merken op de verschillende noodsituaties die beschreven worden in de plattegrond van Pathé. Zo is er een ongelijke verdeling in het aantal stappen per noodsituatie. De situatie brand bevat bijvoorbeeld veel meer stappen dan ontruiming en persoonlijk letsel. Respondenten 1, 3 en 5 vinden dat de kans op brand hierdoor groter lijkt of dat brand belangrijker lijkt dan de andere twee noodsituaties. Verder heeft de plattegrond van Pathé een aparte rubriek met alarmeren die alleen voor brand en persoonlijk letsel geldt. Respondenten 2, 3, 5 en 6 vinden dit verwarrend.
Ontruimingsplattegrond Xenos
De ontruimingsplattegrond van Xenos scoort duidelijk het beste onder de respondenten, zowel de aantrekkelijkheid als de overzichtelijkheid. Respondenten 1, 3, 4 en 5 vinden de plattegrond van Xenos veruit de meest overzichtelijke en duidelijke plattegrond, waarvan respondent 4 vindt dat de plattegrond van Xenos een gedeelde eerste plaats heeft met de plattegrond van Pathé. Daarnaast vinden respondenten 1, 2, 4, 5 en 6 de plattegrond van Xenos er het mooiste uitzien, voornamelijk vanwege het kleurgebruik.
Desondanks vinden respondenten 1, 3, 5 en 6 dat de plattegrond van Xenos een merkwaardige instructie bevat. De instructie ‘Neem persoonlijke bezittingen en uw autosleutels mee’ klopt volgens veel respondenten niet. Respondenten 3 en 5 geven zelfs aan dat ze tijdens de BHV-cursus juist geleerd hebben om niets mee te nemen, alles te laten liggen en zo snel mogelijk het gebouw te verlaten.
Verwijzingen naar afbeeldingen
Alle respondenten hebben aangegeven dat er nauwelijks in de tekst wordt verwezen naar de afbeeldingen uit de legenda. Respondenten 1, 2 en 5 denken in eerste instantie dat er in de plattegrond van Jumbo in de tekst verwezen wordt naar de afbeelding van een handbrandmelder, maar deze afbeelding ontbreekt in de legenda.
Daarnaast geven alle respondenten, behalve respondenten 2 en 5, aan dat ze de voorkeur geven aan expliciete verwijzingen boven impliciete verwijzingen. Volgens respondenten 1, 3 en 6 zorgt een impliciete verwijzing voor een extra nadenkstap, wat te veel tijd kost in een noodsituatie. Respondent 5 is het hier niet mee eens. Het maakt haar niet uit of er bijvoorbeeld impliciet of expliciet verwezen wordt naar blusmiddelen, volgens haar pak je in een noodsituatie wat voorhanden is en dan maakt het soort verwijzing niet uit.
Respondenten 2, 4, 5 en 6 vinden verder dat het niet noodzakelijk is om in de tekst naar alle afbeeldingen in de legenda te verwijzen. Het is volgens hen alleen nodig om de belangrijkste afbeeldingen te noemen. Verder vinden respondenten 3, 4, 5 en 6 dat afbeeldingen die wel in de legenda staan maar die niet worden toegepast in de plattegronden, moeten worden weggelaten.
39 Aantal afbeeldingen per plattegrond
In overeenstemming met de vooropgestelde verwachtingen vinden alle respondenten dat de ontruimingsplattegrond van Jumbo te weinig afbeeldingen bevat. De meeste respondenten vinden dat de plattegrond van Jumbo wel de belangrijkste afbeeldingen bevat, maar er mogen nog een paar extra afbeeldingen worden toegevoegd. Respondenten 1, 2, 3, 4 en 5 vinden dat de handbrandmelder moet worden toegevoegd aan de legenda.
Daarentegen vinden respondenten 1, 2, 3, 5 en 6 dat de plattegronden van Pathé en Xenos te veel afbeeldingen bevatten, die volgens hen overbodig zijn en niet relevant. Dit komt dus ook overeen met de vooropgestelde verwachtingen.
Niet alle afbeeldingen uit de ontruimingsplattegronden worden als relevant beoordeeld door de respondenten. Uit de diepte-interviews kwam naar voren dat de blusmiddelen, de handbrandmelder, de AED, de EHBO-doos en de (nood)uitgang als het belangrijkste worden ervaren. Volgens alle respondenten moeten er sowieso afbeeldingen van blusmiddelen vermeld worden in een ontruimingsplattegrond. Verder geven respondenten 1, 2, 3, 4, en 5 aan dat ze een afbeelding van de handbrandmelder noodzakelijk vinden. Daarnaast geven respondenten 1, 4, 5 en 6 aan dat een afbeelding van een AED belangrijk is volgens hen en respondenten 3, 4, 5 en 6 vinden de afbeelding van een EHBO-doos ook noodzakelijk. Tot slot vinden respondenten 1, 3 en 4 de afbeeldingen van een (nood)uitgang wenselijk.
Spelfout
De spelfout valt niet meteen op bij alle respondenten. Respondenten 1 en 2 hebben de spelfout direct ontdekt. Daarnaast zien respondenten 3, 4 en 6 de spelfout pas na hulp van de interviewer. Tot slot ziet respondent 5 de spelfout niet en de interviewer moet haar vertellen wat er fout is in de plattegrond van de Jumbo.
In overeenstemming met de vooropgestelde verwachtingen vinden alle respondenten de spelfout erg slordig, maar daarentegen vinden ze het niet een cruciale fout. Ondanks de spelfout is de instructie nog wel te lezen en daarom is dit niet van levensbelang. Respondenten 1, 3, 5 en 6 vinden wel dat de spelfout ten koste gaat van de professionaliteit en deskundigheid van de organisatie.
40
5. Conclusie, discussie en aanbevelingen
In dit hoofdstuk worden de conclusie, discussie en aanbevelingen besproken. De conclusie geeft een antwoord op de onderzoeksvraag en de deelvragen. De discussie en aanbevelingen bespreken of vervolgonderzoek eventueel wenselijk zou zijn en wat er dan verbeterd en/of veranderd zou kunnen worden.
5.1 Conclusie
Dit onderzoek heeft inzichtelijk willen maken hoe multimodale instructieve ontruimingsplattegronden aan de gebruiker gepresenteerd kunnen worden. De focus lag op de relatie tussen tekstuele gedragsinstructies enerzijds en de gebruikte afbeeldingen anderzijds. De onderzoeksvraag luidde als volgt: