Vanaf de eerste keer dat de kunstbeurs werd gehouden in het MECC in plaats van in de Eurohal, stond deze locatie meteen op de kaart. Waarschijnlijk heeft dat er mede voor gezorgd dat Maastricht nu één van de grootste congressteden van Nederland is.
Het internationale karakter van TEFAF lijkt Maastricht naar het hoofd te stijgen. TEFAF is dé publiekstrekker voor Maastricht, al is dit echter wel maar voor tien dagen. Er worden nu dan ook ideeën geopperd om TEFAF het hele jaar te laten duren. Men wil pleiten voor een accommodatie voor Europese verzamelaars. Belvérdère wordt genoemd als een mogelijke locatie. “Zo houd je cultuurliefhebbers in de stad, en niet alleen voor die tien dagen”, is de redenatie erachter. Persoonlijk vind ik dit een absurd idee! De hele aantrekkingskracht van TEFAF is het exclusieve karakter van de onderneming. Deze beurs het hele jaar doortrekken ondermijnt dit punt. Verder lijkt het me totaal niet haalbaar, aangezien er handelaars zijn die het hele jaar keihard moeten werken om weer op TEFAF met iets nieuws te kunnen komen. Op deze manier wordt een hoog niveau nagestreefd en gehandhaafd.
Gelukkig wil TEFAF zelf ook ‘het exclusieve’ blijven uitstralen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat de
entreeprijzen flink gaan stijgen komend jaar. Dit jaar waren er 84.000 bezoekers naar Maastricht gekomen en dat stuit op de grenzen van wat mogelijk is. In het stijgende bezoekersaantal schuilt het gevaar, dat de exclusiviteit en de kwaliteit van het beursbezoek worden aangetast en daarmee de reputatie van TEFAF. Door de prijzen te laten stijgen hoopt men dat er weer een selectieve groep mensen naar TEFAF zal komen, zoals het vroeger was. De ‘gewone’ mens zal door de prijsstijgingen niet meer aangetrokken worden, wat de exclusiviteit ten goede zal komen.
Uit het bovenstaande blijkt al enigszins dat TEFAF een enorme impact op de stad Maastricht heeft gemaakt. Je kunt je natuurlijk tevens afvragen of Maastricht eigenlijk ook wel een impact op TEFAF heeft gehad? In de literatuur komt voornamelijk het beeld naar voren waarin vooral TEFAF voor Maastricht zeer belangrijk is geweest. De culturele uitstraling die de beurs op de stad heeft is fors. In de praktijk is er echter te zien dat de beurs geen aansluiting vindt bij het culturele leven en niet het hele jaar door aanwezig is in de stad. Het
lijkt er dus sterk op dat TEFAF een tijdelijk icoon voor Maastricht is gedurende tien dagen en dat de rest van het jaar nog na ebt. Iedereen kijkt namelijk vanaf het moment dat het evenement is afgelopen weer halsreikend uit naar een nieuwe editie. Dit is in wezen zeer verschillend met andere belangrijke iconen voor Maastricht zoals bijvoorbeeld de historische binnenstad, Sphinx of het MECC zelf waar TEFAF in is gevestigd. Dit zijn namelijk iconen die permanent aanwezig zijn. Het fascinerende aan TEFAF is dat het hele fenomeen maar tien dagen tastbaar is en dat het toch als groots icoon wordt beschouwd. Is het dan niet zo dat TEFAF ook met het grootste gemak naar een andere stad kan vertrekken en dat het dan net zo beroemd en net zoveel aantrekkingskracht heeft als in Maastricht? Naar mijn mening is Maastricht erg belangrijk als plaats om het evenement te houden. Het karakter van de stad past goed bij de uiting van TEFAF. Maastricht wil zich als vooraanstaande, chique stad uiten en daar past TEFAF zeer goed bij. Verder komen er duizenden mensen naar TEFAF, maar natuurlijk niet alléén om kunst te bekijken. De gaststad moet uiteraard wel iets te bieden hebben voor hun gasten. Denk bijvoorbeeld al eens aan de grote hoeveelheid kwalitatief hoge horeca gelegenheden in Maastricht. Verder is Maastricht ook goed bereikbaar vanuit het buitenland. Een vliegveld en een treinstation op strategische plaatsen is geen slechte factor voor de organisatie van een groot evenement. Er wordt elk jaar ook steeds weer hard gewerkt aan nieuwe ontwikkelingen omtrent de infrastructuur, zoals bijvoorbeeld de aansluiting van Maastricht op de Thalys route en de ondertunneling van de A2. Dit versterkt de positie van Maastricht als gastheer van TEFAF steeds meer en meer, misschien zelfs tot het punt dat TEFAF niet meer zonder Maastricht zou kunnen.
De stad Maastricht, de regio, en zelfs de Euregio profiteren mee van deze verankering van TEFAF in de Limburgse hoofdstad. Van de 85 miljoen euro die het MECC jaarlijks voor de regio genereert, wordt een belangrijk deel door TEFAF gerealiseerd (28 miljoen). Dit jaar is er een onderzoek uitgevoerd naar het economisch belang en het effect van TEFAF in Maastricht op de lokale en regionale economie in het bijzonder. Voor dit onderzoek werden ruim 200 kunsthandelaren uit vijftien landen geënquêteerd en werden onder meer hoteleigenaren, vertegenwoordigers van gemeente en provincie geïnterviewd. Uit het onderzoek komt
het beeld naar voren dat de kunstbeurs in Maastricht in maart 2006, twee weken lang voor pieken in de omzetten van hotels, restaurants en de taxiwereld zorgt. Veel van de bezoekers die dit jaar TEFAF bezochten, zijn mensen met een meer dan welgevulde beurs. Zo landden tijdens de laatste aflevering van de beurs 195 privé-vliegtuigen op Maastricht Aachen Airport voor een bezoek aan TEFAF. De ruim 200 kunsthandelaren zelf steken twaalf miljoen in de Maastrichtse beurs. Dat geld gaat op aan beveiliging, verzekeringen, transport, het opbouwen van de stands en reclamemateriaal. De bezoekers besteden minstens acht miljoen euro aan overnachtingen, eten, drinken en vervoer. Taxibedrijven moeten tijdelijk twintig procent meer chauffeurs in dienst nemen en de omzetten van hotels stijgen met zo’n 25 procent. Die acht miljoen is overigens een voorzichtige raming van de onderzoekers. Waarschijnlijk ligt dat bedrag inmiddels ook rond de tien miljoen. TEFAF zelf steekt 7,3 miljoen in de organisatie van de Maastrichtse beurs. Het gegeven dat TEFAF wereldwijd in de media breed uitgemeten wordt, is eveneens van enorme PR-betekenis voor Maastricht en omgeving.
In Amsterdam wordt eveneens een jaarlijkse kunstbeurs georganiseerd, namelijk de pAn. De Pictura Antiquairs Nationaal wordt gezien als de nationale tegenhanger van TEFAF Maastricht. pAn Amsterdam wordt ook georganiseerd door The European Fine Art Foundation, die tevens
verantwoordelijk is voor TEFAF Maastricht. Alhoewel pAn in onze nationale hoofdstad wordt georganiseerd, die zeer bekend is over de hele wereld en alhoewel er tijdens pAn ook een zeer gevarieerd en internationaal kunstaanbod is, is pAn lang zo bekend niet als TEFAF Maastricht. De grote vraag is natuurlijk: Hoe kan dat nou? Waar ligt dat aan? Natuurlijk speelt de omvang van pAn een zekere rol. Het is veel kleiner opgezet en intiemer van aard, en dus niet zo internationaal georiënteerd als TEFAF. Maar dan nog lijkt me een stad als Amsterdam veel meer aantrekkingskracht hebben als de provinciestad Maastricht. Het blijft zeer moeilijk om aan te geven waar nu het crux van dit probleem ligt. Hoogstwaarschijnlijk is het een combinatie van factoren die ervoor zorgen dat een evenement tot een groots icoon uitgroeit.
Een ander punt dat misschien uitkomst kan bieden is het promotiebeleid van TEFAF en Maastricht. Het blijkt
namelijk dat TEFAF eigenlijk altijd haar eigen promotie en reclamewerkzaamheden deed en dat Maastricht zich daar eigenlijk helemaal niet mee bezig hield. Het is iets van de laatste jaren dat Maastricht is gaan inzien dat TEFAF belangrijk voor de stad is en dat het meewerkt aan de PR. Maastricht zag in eerste instantie dus helemaal niet zoveel heil in de kunstbeurs, maar kreeg pas interesse op het moment dat het een succes bleek te zijn geworden. Hieruit zou opgemaakt kunnen worden dat TEFAF op zichzelf groot is geworden. Aan de andere kant is het natuurlijk ook zo dat TEFAF in Maastricht was gevestigd en dat dat ook een helpende factor is geweest.
Wat in ieder geval als een paal boven water staat is dat TEFAF veel effect op het imago van de stad Maastricht heeft gehad. Dit wordt ook bevestigd door burgemeester Gerd Leers, die TEFAF betiteld als ‘het juweel in onze kroon’. Leers: ”TEFAF heeft wonderen gedaan voor het imago van Maastricht. De beurs verbindt continenten en is één van de hoogtepunten van onze jaarlijkse evenementen.” Ook op economisch gebied levert de TEFAF heel wat op voor de stad Maastricht.
Het icoon TEFAF zorgt dus in ieder geval voor een goede naam en uitstraling van het icoon Maastricht. Vreemd genoeg heeft deze kunstbeurs een ijzersterk imago opgebouwd, ondanks dat TEFAF niet het grootste bezoekersaantal heeft, niet de meeste omzet oplevert en toegespitst is op een specifieke doelgroep.
Een moeilijker punt is wat Maastricht nu eigenlijk voor het icoon TEFAF betekent. Hier is geen eenduidig antwoord op te geven. De stad Maastricht past goed bij de uitstraling van TEFAF en het heeft de capaciteiten en de noodzakelijke infrastructuur om dit evenement te kunnen handhaven. Of TEFAF uit was gegroeid tot een gelijkwaardig evenement met dezelfde (of zelfs een betere) bekendheid als het heden ten dagen geniet zonder Maastricht blijft onbekend en is misschien nooit te achterhalen.
Maastricht is de beste stad van Nederland! In december 2004 kwamen 18.000 Nederlanders tot die conclusie. Een resultaat waar Maastricht trots op mag zijn. Dat is goed voor het beeld van Maastricht in Nederland. Ook internationaal is Maastricht een bekend merk geworden. Vijftien jaar na dato herkennen mensen, binnen en buiten Europa, Maastricht nog steeds als de stad van de ‘treaty of Maastricht’ (Verdrag van Maastricht).
Maastricht heeft onmiskenbaar een eigen gezicht. Ondanks deze constante, wordt er altijd aan de identiteit van de stad gewerkt, zoals is te zien in de vorige hoofdstukken. Letterlijk, in fysieke zin, maar ook in termen van pogingen dat gezicht positief te beïnvloeden door middel van ‘vormentaal’, het geheel aan beelden en symbolen dat wordt gecreëerd en aangeroepen om de stad een eigen identiteit en imago te geven. Een belangrijk kenmerk van steden in het huidige tijdsgewricht volgens Dormans, is dat de wezenlijke dynamiek niet zozeer gelegen is in het tempo van de fysieke bouwwerkzaamheden in een stad, maar in de concepten, de vormentaal en de beleving achter de plannen en strategieën van die bouwwerkzaamheden. In steden lijkt men zich meer en meer nadrukkelijker bewust te zijn van de aanwezigheid van andere steden, waardoor de identiteit van steden wordt opgevat en ingezet als instrument in de stedelijke concurrentiestrijd. Vanuit het nationale beleid is deze trend versterkt omdat er meer nadruk wordt gelegd op de eigen kracht van regio’s en steden. Onder ‘eigen kracht’ worden twee zaken verstaan. Enerzijds gaat het om de economische kracht om binnen een steeds meer geïntegreerde mondiale economie op eigen benen te staan. Anderzijds betreft het de politieke en bestuurlijke capaciteit om zelf nationale en internationale (bijvoorbeeld EU) steun te verwerven ter verbetering van eigen positie. Voor beide zaken, economische en politiek-bestuurlijke kracht, wordt stedelijke identiteitsvorming van belang geacht.
De centrale vraag die in dit hoofdstuk zal worden behandeld is hoe in Maastricht, binnen de context van
stedelijke ontwikkeling en positionering, omgegaan wordt met stedelijke identiteit.